Nauka Holenderskiego przez Literaturę: Analiza i Tłumaczenie 'Max Havelaar' z Klasyki Niderlandzkiej

Geen paardenpostery dan ook in Europa – zelfs niet in Engeland, Rusland of Hongarye – kan met die op Java worden gelyk gesteld. (Żadna poczta konna w Europie – nawet nie w Anglii, Rosji czy na Węgrzech – nie może być równa tej na Jawie; geen paardenpostery – żadna poczta konna, Europa – Europa, Engeland – Anglia, Rusland – Rosja, Hongarye – Węgry, kan gelyk gesteld – może być równa).

Over hooge bergruggen, langs diepten die u doen yzen, vliegt de zwaar bepakte reiswagen in één galop voort. (Przez wysokie grzbiety górskie, wzdłuż przepaści, które mrożą krew w żyłach, ciężko obciążony powóz leci jednym galopem; hooge bergruggen – wysokie grzbiety górskie, diepten die u doen yzen – przepaści, które mrożą krew w żyłach, zwaar bepakte reiswagen – ciężko obciążony powóz, één galop – jednym galopem, voort – dalej).

De koetsier zit als op den bok genageld, uren, ja, gansche dagen achtereen, en zwaait de zware zweep met yzeren arm. (Woźnica siedzi jak przybity do kozła, godzinami, tak, całymi dniami, i macha ciężkim biczem żelaznym ramieniem; koetsier – woźnica, zit als op den bok genageld – siedzi jak przybity do kozła, uren – godziny, gansche dagen – całymi dniami, achtereen – pod rząd, zwaait – macha, zware zweep – ciężki bicz, yzeren arm – żelazne ramię).

Hy weet juist te berekenen waar en hoeveel hy de hollende paarden moet inhouden, om na vliegend dalen van een berghelling, ginds aan dien hoek… (On dokładnie wie, gdzie i jak bardzo musi powstrzymać pędzące konie, aby po szybkim zjeździe ze zbocza góry, tam na zakręcie…; berekenen – obliczyć, hollende paarden – pędzące konie, inhouden – powstrzymać, vliegend dalen – szybki zjazd, berghhelling – zbocze góry, ginds aan dien hoek – tam na zakręcie).

Myn God, de weg is… weg! We gaan in een afgrond, gilt de onervaren reiziger, daar is geen weg… daar is de diepte! (Boże mój, droga zniknęła! Wpadamy w przepaść, krzyczy niedoświadczony podróżnik, nie ma drogi… tam jest przepaść!; Myn God – Boże mój, de weg is… weg – droga zniknęła, we gaan in een afgrond – wpadamy w przepaść, gilt de onervaren reiziger – krzyczy niedoświadczony podróżnik, geen weg – nie ma drogi, daar is de diepte – tam jest przepaść).

Ja, zoo schynt het. (Tak, tak się wydaje; zoo schynt het – tak się wydaje).

De weg kromt zich, en juist als één galopsprong verder, vasten grond zou doen verliezen aan 't voorspan, wenden zich de paarden, en slingeren het voertuig den hoek om. (Droga zakręca i właśnie gdyby jeszcze jeden galop utraciłby twardy grunt, konie skręcają i pojazd leci w zakręt; weg kromt zich – droga zakręca, één galopsprong verder – jeszcze jeden galop, vasten grond – twardy grunt, zouden doen verliezen – straciłby, voorspan – przód, wenden zich – skręcają, slingeren het voertuig den hoek om – pojazd leci w zakręt).

Ze vliegen de berghoogte op, die ge een oogenblik vroeger niet zaagt, en… de afgrond ligt achter u. (Lecą na szczyt góry, której chwilę wcześniej nie widziałeś, i… przepaść jest za tobą; vliegen de berghoogte op – lecą na szczyt góry, oogenblik vroeger – chwilę wcześniej, niet zaagt – nie widziałeś, afgrond – przepaść, ligt achter u – jest za tobą).

Er zyn, by zulke gelegenheid, oogenblikken dat de wagen alleen rust op de raderen aan de buitenzyde van den boog dien ge beschryft: de middelpuntvliedende kracht heeft de binnenwielen van den grond geheven. (Są chwile, przy takich okazjach, że wóz opiera się tylko na kołach po zewnętrznej stronie łuku, który opisujesz: siła odśrodkowa uniosła wewnętrzne koła nad ziemię; by zulke gelegenheid – przy takich okazjach, oogenblikken – chwile, wagen rust op de raderen – wóz opiera się na kołach, buitenzijde van den boog – zewnętrzna strona łuku, middelpuntvliedende kracht – siła odśrodkowa, binnenwielen – wewnętrzne koła, van den grond geheven – uniosła nad ziemię).

Er behoort koelbloedigheid toe, de oogen niet te sluiten, en wie voor 't eerst op Java reist, schryft aan zyn familie in Europa, dat hy in levensgevaar verkeerd heeft. (Wymaga to zimnej krwi, nie zamykać oczu, a kto po raz pierwszy podróżuje po Jawie, pisze do swojej rodziny w Europie, że był w śmiertelnym niebezpieczeństwie; koelbloedigheid – zimna krew, de oogen niet te sluiten – nie zamykać oczu, voor 't eerst op Java reist – po raz pierwszy podróżuje po Jawie, schryft aan zyn familie – pisze do swojej rodziny, in levensgevaar verkeerd – w śmiertelnym niebezpieczeństwie).

Maar wie er te-huis behoort, lacht om dien angst. (Ale kto tam mieszka, śmieje się z tego strachu; te-huis behoort – mieszka, lacht om dien angst – śmieje się z tego strachu).

Het is myn doel niet, vooral niet in het begin van myn vertelling, den lezer lang bezig te houden met het beschryven van plaatsen, landschappen of gebouwen. (Nie jest moim celem, zwłaszcza na początku mojej opowieści, zajmowanie czytelnika opisami miejsc, krajobrazów czy budynków; doel niet – nie celem, begin van myn vertelling – początek mojej opowieści, lezer lang bezig te houden – zajmowanie czytelnika, beschryven van plaatsen – opisy miejsc, landschappen – krajobrazy, gebouwen – budynki).

Ik vrees te zeer hem afteschrikken door wat zweemen zou naar langdradigheid, en eerst later, als ik gevoel dat hy voor my gewonnen is, als ik uit blik en houding bemerk dat het lot van de heldin die ergens van 't balkon eener vierde verdieping springt, hem belang inboezemt, dan laat ik, met stoute verachting van alle wetten der zwaartekracht, haar zweven tusschen hemel en aarde, tot ik myn hart heb lucht gegeven in de nauwkeurige schets der schoonheden van het landschap, of van 't gebouw dat daar ergens schynt geplaatst te zyn om een voorwendsel aan de hand te doen tot een veelbladzydig vertoog over middeleeuwsche architektuur. (Obawiam się zbytnio odstraszyć go czymś, co może wydawać się rozwlekłością, a dopiero później, gdy poczuję, że jest dla mnie wygrany, gdy z jego spojrzenia i postawy zauważę, że los bohaterki, która skacze z balkonu na czwartym piętrze, budzi jego zainteresowanie, pozwolę sobie, z odważnym lekceważeniem wszystkich praw grawitacji, zawiesić ją między niebem a ziemią, aż dam upust swojemu sercu w dokładnym opisie piękna krajobrazu lub budynku, który tam gdzieś wydaje się być umieszczony, aby służyć jako pretekst do wielostronicowego wykładu o architekturze średniowiecznej; vrees te zeer – obawiam się zbytnio, afteschrikken – odstraszyć, zweemen zou naar langdradigheid – wydawać się rozwlekłością, eerst later – dopiero później, als ik gevoel dat hy voor my gewonnen is – gdy poczuję, że jest dla mnie wygrany, als ik uit blik en houding bemerk – gdy z jego spojrzenia i postawy zauważę, lot van de heldin – los bohaterki, balkon eener vierde verdieping – balkon na czwartym piętrze, hem belang inboezemt – budzi jego zainteresowanie, stoute verachting – odważne lekceważenie, wetten der zwaartekracht – prawa grawitacji, zweven tusschen hemel en aarde – zawiesić między niebem a ziemią, myn hart heb lucht gegeven – dać upust swojemu sercu, nauwkeurige schets – dokładny opis, schoonheden van het landschap – piękno krajobrazu, 't gebouw – budynek, voorwendsel aan de hand te doen – służyć jako pretekst, veelbladzydig vertoog – wielostronicowy wykład, middeleeuwsche architektuur – architektura średniowieczna).

Al die kasteelen gelyken op elkaar. Onveranderlyk zyn ze van heterogeene bouworde. Het corps de logis dagteekent altyd van eenige regeeringen vroeger dan de aanhechtsels die onder dezen of genen lateren koning daarby zyn gevoegd. (Wszystkie te zamki są do siebie podobne. Zawsze są zbudowane w sposób niejednolity. Główna część budynku pochodzi zawsze z wcześniejszych rządów niż dobudówki dodane przez tego lub innego późniejszego króla; al die kasteelen gelyken op elkaar – wszystkie te zamki są do siebie podobne, onveranderlyk – zawsze, heterogeene bouworde – niejednolity sposób budowy, corps de logis – główna część budynku, dagteekent altyd van eenige regeeringen – pochodzi zawsze z wcześniejszych rządów, aanhechtsels – dobudówki, lateren koning – późniejszy król).

De torens zyn in vervallen staat… (Wieże są w stanie rozpadu; torens – wieże, vervallen staat – stan rozpadu).

Waarde lezer, er zyn geen torens. Een toren is een denkbeeld, een droom, een ideaal, een verzinsel, onverdragelyke grootspraak! Er zyn halve torens, en… torentjes. (Drogi czytelniku, nie ma wież. Wieża to idea, sen, ideał, wymysł, nieznośne przechwałki! Są półwieże i… wieżyczki; waarde lezer – drogi czytelniku, er zyn geen torens – nie ma wież, toren – wieża, denkbeeld – idea, droom – sen, ideaal – ideał, verzinsel – wymysł, onverdragelyke grootspraak – nieznośne przechwałki, halve torens – półwieże, torentjes – wieżyczki).

De geestdryvery die torens meende te moeten zetten op de gebouwen die opgericht werden ter-eere van dezen of genen heilige, duurde niet lang genoeg om ze te voleinden, en de spits die de geloovigen naar den hemel moet wyzen, rust, gewoonlyk een paar omgangen te laag, op de massieve bazis, 'tgeen denken doet aan den man zonder dyen op de kermis. (Entuzjazm, który kazał budować wieże na budynkach wzniesionych ku czci tego czy innego świętego, nie trwał wystarczająco długo, aby je ukończyć, a szczyt, który miał wskazywać wiernym niebo, zazwyczaj spoczywa kilka obrotów za nisko na masywnej podstawie, co przypomina człowieka bez nóg na jarmarku; geestdryvery – entuzjazm, torens meende te moeten zetten – kazał budować wieże, gebouwen – budynki, opgericht werden ter-eere van dezen of genen heilige – wzniesione ku czci tego czy innego świętego, duurde niet lang genoeg om ze te voleinden – nie trwał wystarczająco długo, aby je ukończyć, spits die de geloovigen naar den hemel moet wyzen – szczyt, który miał wskazywać wiernym niebo, rust, gewoonlyk een paar omgangen te laag – zazwyczaj spoczywa kilka obrotów za nisko, massieve bazis – masywna podstawa, denken doet aan den man zonder dyen op de kermis – przypomina człowieka bez nóg na jarmarku).

Alleen torentjes, kleine naaldjes op dorpskerken, zyn afgewerkt. (Tylko wieżyczki, małe igiełki na wiejskich kościołach, są ukończone; torentjes – wieżyczki, kleine naaldjes – małe igiełki, dorpskerken – wiejskie kościoły, afgewerkt – ukończone).

Het is waarlyk niet vleiend voor de westersche beschaving, dat zelden het denkbeeld om een groot werk tot-stand te brengen, zich lang genoeg heeft kunnen staande houden om dat werk voleind te zien. (To naprawdę nie jest pochlebne dla zachodniej cywilizacji, że rzadko idea stworzenia wielkiego dzieła trwała wystarczająco długo, aby zobaczyć ukończenie tego dzieła; waarlyk niet vleiend – naprawdę nie pochlebne, westersche beschaving – zachodnia cywilizacja, zelden het denkbeeld om een groot werk tot-stand te brengen – rzadko idea stworzenia wielkiego dzieła, zich lang genoeg heeft kunnen staande houden – trwała wystarczająco długo, dat werk voleind te zien – zobaczyć ukończenie tego dzieła).

Ik spreek nu niet van ondernemingen welker afwerking noodig was om de kosten te dekken. (Nie mówię teraz o przedsięwzięciach, których ukończenie było konieczne, aby pokryć koszty; ondernemingen – przedsięwzięcia, welker afwerking noodig was – których ukończenie było konieczne, kosten te dekken – pokryć koszty).

Wie juist weten wil wat ik bedoel, ga den Dom te Keulen zien. (Kto chce dokładnie wiedzieć, co mam na myśli, niech idzie zobaczyć katedrę w Kolonii; wie juist weten wil – kto chce dokładnie wiedzieć, wat ik bedoel – co mam na myśli, ga den Dom te Keulen zien – niech idzie zobaczyć katedrę w Kolonii).

Hy geve zich rekenschap van de grootsche opvatting van dat gebouw, in de ziel des bouwmeesters Gerhard von Riehl… van 't geloof in de harten des volks, dat hem in-staat stelde dat werk aantevangen en voorttezetten… van den invloed der denkbeelden die zùlk een kolos noodig hadden om als zichtbare voorstelling te dienen van het ongezien godsdienstig gevoel… en hy vergelyke deze overspanning met de richting, die eenige eeuwen later het oogenblik deed geboren worden, waarop men 't werk staakte… (Niech zda sobie sprawę z wielkiej koncepcji tego budynku, w duszy budowniczego Gerharda von Riehla… z wiary w sercach ludu, która pozwoliła mu rozpocząć i kontynuować to dzieło… z wpływu idei, które wymagały takiego kolosa, aby służyć jako widzialne przedstawienie niewidzialnego uczucia religijnego… i niech porówna to napięcie z kierunkiem, który kilka wieków później spowodował narodziny chwili, kiedy przerwano pracę…; geve zich rekenschap – zdać sobie sprawę, grootsche opvatting van dat gebouw – wielka koncepcja tego budynku, ziel des bouwmeesters Gerhard von Riehl – dusza budowniczego Gerharda von Riehla, geloof in de harten des volks – wiara w sercach ludu, in-staat stelde dat werk aantevangen en voorttezetten – pozwoliła rozpocząć i kontynuować to dzieło, invloed der denkbeelden – wpływ idei, zulke kolos – taki kolos, zichtbare voorstelling – widzialne przedstawienie, ongezien godsdienstig gevoel – niewidzialne uczucie religijne, vergelyke deze overspanning – porówna to napięcie, richting – kierunek, eenige eeuwen later – kilka wieków później, het oogenblik deed geboren worden – spowodował narodziny chwili, men 't werk staakte – przerwano pracę).

Er ligt een diepe kloof tusschen Erwin van Steinbach en onze bouwmeesters! (Jest głęboka przepaść między Erwinem von Steinbachem a naszymi budowniczymi!; diepe kloof – głęboka przepaść, tusschen Erwin van Steinbach – między Erwinem von Steinbachem, onze bouwmeesters – nasi budowniczy).

Ik weet dat men sedert jaren bezig is deze kloof te dempen. (Wiem, że od lat próbują zasypać tę przepaść; sedert jaren bezig – od lat próbują, deze kloof te dempen – zasypać tę przepaść).

Ook te Keulen bouwt men weder aan den Dom. (Również w Kolonii nadal budują katedrę; Keulen – Kolonia, bouwt men weder aan den Dom – nadal budują katedrę).

Maar zal men den afgebroken draad weer kunnen aanhechten? (Ale czy uda się ponownie połączyć przerwany wątek?; afgebroken draad – przerwany wątek, weer kunnen aanhechten – ponownie połączyć).

Zal men terugvinden in onze dagen, wat toen de kracht uitmaakte van kerkvoogd en bouwheer? (Czy w naszych czasach znajdziemy to, co wtedy stanowiło siłę kościelnego opiekuna i budowniczego?; terugvinden in onze dagen – znaleźć w naszych czasach, kracht uitmaakte van kerkvoogd en bouwheer – stanowiło siłę kościelnego opiekuna i budowniczego).

Ik geloof het niet. (Nie sądzę; ik geloof het niet – nie sądzę).

Geld zal wel te bekomen zyn, en hiervoor is steen en kalk te-koop. (Pieniądze będą dostępne, a za nie można kupić kamień i wapno; geld zal wel te bekomen zyn – pieniądze będą dostępne, steen en kalk te-koop – kamień i wapno do kupienia).

Men kan den kunstenaar betalen, die een plan ontwerpt, en den metselaar die de steenen legt. (Można zapłacić artyście, który zaprojektuje plan, i murarzowi, który położy kamienie; kunstenaar betalen – zapłacić artyście, plan ontwerpt – zaprojektuje plan, metselaar die de steenen legt – murarz, który położy kamienie).

Maar niet voor geld te-koop is 't verdwaald en toch eerbiedwaardig gevoel dat in een bouwontwerp een dichtstuk zag, een dichtstuk van graniet, dat luid sprak tot het volk, een dichtstuk in marmer, dat dáár stond als een onbewegelyk voortdurend eeuwig gebed. (Ale za pieniądze nie kupisz zagubionego, a jednak szacownego uczucia, które w projekcie budowlanym widziało poemat, poemat z granitu, który głośno przemawiał do ludu, poemat z marmuru, który stał tam jako nieruchoma, wiecznie trwająca modlitwa; niet voor geld te-koop – nie do kupienia za pieniądze, verdwaald en toch eerbiedwaardig gevoel – zagubione, a jednak szacowne uczucie, bouwontwerp – projekt budowlany, dichtstuk – poemat, dichtstuk van graniet – poemat z granitu, luid sprak tot het volk – głośno przemawiał do ludu, dichtstuk in marmer – poemat z marmuru, onbewegelyk voortdurend eeuwig gebed – nieruchoma, wiecznie trwająca modlitwa).

Op de grens tusschen Lebak en Pandeglang dan, was op zekeren morgen een ongewone beweging. (Na granicy między Lebak a Pandeglangiem pewnego ranka panowało niezwykłe poruszenie; grens tusschen Lebak en Pandeglang – granica między Lebak a Pandeglangiem, zekeren morgen – pewnego ranka, ongewone beweging – niezwykłe poruszenie).

Honderden gezadelde paarden bedekten den weg, en duizend menschen voor 't minst – wat veel was voor die plek – liepen in bedryvig wachten heen-en-weer. (Setki osiodłanych koni pokrywały drogę, a przynajmniej tysiąc ludzi – co było dużo jak na to miejsce – biegało tam i z powrotem w aktywnym oczekiwaniu; honderden gezadelde paarden – setki osiodłanych koni, bedekten den weg – pokrywały drogę, duizend menschen voor 't minst – przynajmniej tysiąc ludzi, wat veel was voor die plek – co było dużo jak na to miejsce, bedryvig wachten heen-en-weer – biegało tam i z powrotem w aktywnym oczekiwaniu).

Hier zag men de hoofden der dorpen, en de distriktshoofden uit het Lebaksche, allen met hun gevolg, en te oordeelen naar den schoonen bastert-arabier die in zyn ryk tuig op den zilveren watertrens knabbelde, was ook een hoofd van hoogeren rang op deze plaats aanwezig. (Tutaj można było zobaczyć głowy wiosek i naczelnicy dystryktów z Lebak, wszyscy z ich świtą, a sądząc po pięknym półarabie, który w bogatym uprzęży gryzł srebrne wodze, obecny był również przywódca wyższego rzędu; hoofden der dorpen – głowy wiosek, distriktshoofden uit het Lebaksche – naczelnicy dystryktów z Lebak, allen met hun gevolg – wszyscy z ich świtą, schoonen bastert-arabier – piękny półarab, ryk tuig – bogata uprząż, zilveren watertrens – srebrne wodze, hoofd van hoogeren rang – przywódca wyższego rzędu, op deze plaats aanwezig – obecny w tym miejscu).

Dit was dan ook het geval. (Tak właśnie było; dit was het geval – tak było).

De Regent van Lebak, Radhen Adhipatti Karta Natta Negara, had met groot gevolg Rangkas-Betoeng verlaten, en ondanks zyn hoogen ouderdom de twaalf of veertien palen afgelegd, die zyn woonplaats scheidden van de grenzen der naburige afdeeling Pandeglang. (Regent Lebak, Radhen Adhipatti Karta Natta Negara, opuścił Rangkas-Betoeng z wielką świtą i mimo swojego zaawansowanego wieku przebył dwanaście lub czternaście mil, które oddzielały jego miejsce zamieszkania od granic sąsiedniego dystryktu Pandeglang; Regent van Lebak – regent Lebak, Radhen Adhipatti Karta Natta Negara – Radhen Adhipatti Karta Natta Negara, groot gevolg – wielka świta, Rangkas-Betoeng verlaten – opuścił Rangkas-Betoeng, zyn hoogen ouderdom – zaawansowany wiek, twaalf of veertien palen afgelegd – przebył dwanaście lub czternaście mil, woonplaats – miejsce zamieszkania, grenzen der naburige afdeeling Pandeglang – granice sąsiedniego dystryktu Pandeglang).

Er werd een nieuwe adsistent-resident verwacht, en het gebruik, dat in Indie meer dan ergens kracht van wet heeft, wil dat de beambte die met het bestuur eener afdeeling belast is, feestelyk worde ingehaald by zyn aankomst. (Oczekiwano nowego asystenta-rezydenta, a zwyczaj, który w Indiach ma więcej mocy niż gdziekolwiek indziej, nakazuje, aby urzędnik odpowiedzialny za zarządzanie dystryktem został uroczysto przyjęty po przyjeździe; nieuwe adsistent-resident – nowy asystent-rezydent, verwacht – oczekiwano, gebruik – zwyczaj, Indie – Indie, kracht van wet – moc prawną, beambte – urzędnik, met het bestuur eener afdeeling belast – odpowiedzialny za zarządzanie dystryktem, feestelyk worde ingehaald – uroczysto przyjęty, zyn aankomst – jego przyjazd).

Ook de kontroleur, een man van middelbaren leeftyd, die sedert eenige maanden na den dood van den vorigen adsistent-resident, als eerstopvolgende in rang het bestuur had waargenomen, was daar tegenwoordig. (Również kontroler, mężczyzna w średnim wieku, który od kilku miesięcy po śmierci poprzedniego asystenta-rezydenta pełnił obowiązki kierownika, był tam obecny; kontroleur – kontroler, man van middelbaren leeftyd – mężczyzna w średnim wieku, eenige maanden na den dood – kilka miesięcy po śmierci, vorigen adsistent-resident – poprzedni asystent-rezydent, eerstopvolgende in rang – pierwszy w randze, het bestuur had waargenomen – pełnił obowiązki kierownika, daar tegenwoordig – obecny tam).

Zoodra het tydstip der komst van den nieuwen adsistent-resident bekend was, had men in-aller-yl een pendoppo doen oprichten, een tafel en eenige stoelen daarheen gebracht, en eenige ververschingen gereed gezet. (Gdy tylko znano czas przybycia nowego asystenta-rezydenta, w pośpiechu wzniesiono pendopo, przyniesiono tam stół i kilka krzeseł oraz przygotowano kilka przekąsek; tydstip der komst – czas przybycia, nieuwen adsistent-resident – nowy asystent-rezydent, bekend was – znano, in-aller-yl – w pośpiechu, pendoppo doen oprichten – wzniesiono pendopo, tafel en eenige stoelen – stół i kilka krzeseł, daarheen gebracht – przyniesiono tam, ververschingen gereed gezet – przygotowano kilka przekąsek).

In deze pendoppo wachtte de Regent met den kontroleur de aankomst van den nieuwen chef af. (W tym pendopo regent wraz z kontrolerem czekali na przybycie nowego szefa; pendoppo – pendopo, Regent met den kontroleur – regent wraz z kontrolerem, aankomst van den nieuwen chef – przybycie nowego szefa, wachtte af – czekali).