Уч мушкетёр

«Рост, мен унинг гаскондан эканини биламан, – хаёлидан ўтказди де Тревиль. – Лекин, у ўз қобилиятини худди менга қабилида кардинал учун ҳам ишга солиши мумкин-ку. Уни бир синаб кўрайлик…»

– Дўстим, – шошмасдан гапирди у, – ўзимнинг эски дўстимнинг ўғли олдида – зеро, мактуб воқеасининг ҳаммасини инобатга олаяпман – дарров рўйхуш бермаганимни ювиш учун сиёсатимизнинг сирларини сизга очиб бермоқчиман. Қирол билан кардинал – энг яхши дўстдирлар. Улар орасидаги ёлғондакам келишмовчиликлар фаросатсиз одамларни алдаш учунгина хизмат қилади. Омад учун яратилган гўзал, келишган йигит, менинг юртдошим бу найрангларга учиб, панд еб қолишини унга раво кўрмайман. Шуни эслаб қўйингки, мен бу икки қудратли жанобларга содиқман ва ҳар қадамим қиролга ва Франция қачонлардир яратган энг улуғ донишмандларнинг бири бўлмиш жаноб кардиналга хизмат қилишни кўзда тутади. Ҳозирдан эътиборан буни маълумотингизга олинг ва мабодо кўнгил кўйига кирибми, оилавий ёки дўстона алоқалар орқасиданми, кардиналга нисбатан бир хил дворянлар сингари кек сақлаб юрган бўлсангиз, сиз билан хайр-маъзур қиламиз. Мен ҳар қандай шароитда сизга мадад бераман, лекин ўзимга яқинлаштирмайман. Ҳар қалай, очиқ сўзлигим сизни менга хайрихоҳ қилади, деган умиддаман, зеро, сиз шу маҳалгача мен шу зайл гаплашган бирдан-бир йигитсиз.

«Мабодо бу тулкини ёнимга кардинал юборган бўлса, – ўйларди де Тревиль, – ундан қанчалар нафратланишимни билиб, ишончимни қозониш учун у тўғрисида оғизга келганни жавраш энг яхши усул деб уқтиргани аниқ. Бу маккор таъкидлашларимга қарамай, падари бузруквордан ҳазар қиламан, деб мени ишонтириши турган гап».

Аммо, ҳаммаси де Тревиль кутгандай эмас – тамом бошқача бўлди.

– Тақсир, – оддийгина қилиб деди у, – мен Парижга худди шу ниятлар билан келганман. Отам Франциянинг биринчи кишилари деб ҳисоблагувчи қирол, жаноб кардинал ва сиздан бўлак ҳеч кимга бўйсунмасликни менга насиҳат қилган эди.

Д’Артаньян де Тревилнинг номини аввалги икки номга қўшимча қилиб гапирганини пайқаш мумкин. Лекин, бу қўшимча, унинг наздида, ишни пачава қилолмасди.

– Шунинг учун, – давом этди у, – мен жаноб кардинални чуқур иззат қиламан, унинг ҳаракатларига тан бераман… Сиз менга айтганингиздек, тўла самимият билан гапирган бўлсангиз, мен учун тағин яхши. Демак, сиз фикрларимизнинг ўхшашлигини пайқаб, менга илтифот кўрсатгансиз. Лекин, мабодо сиз менга ишонқирамай муомала қилган бўлсангиз – бу эса жуда табиий гап – унда бу сўзлар билан ўзимни, сизнинг назарингизда, бебурд қилаяпман. Лекин, барибир, сиз менинг ростгўйлигимнинг қадрига етасиз, ўзим учун эса оламда мен тўғримдаги сизнинг дуруст фикрингиздан қимматлироқ нарса йўқ.

Де Тревиль ҳангу манг бўлиб қолди. Бундай зако, бундай самимият уни қойил қолдирар, лекин шубҳаларини буткул тарқатолмас эди. Бу йигитнинг бошқа ёшларга нисбатан афзаллиги қанчалик аён бўлса, башарти, де Тревиль ундан адашган тақдирда, эҳтиёт бўлиш учун омиллар шунча кўпаярди.

– Сиз софдил кишисиз, – деди у д’Артаньяннинг қўлини қисиб, – лекин ҳозир сиз учун фақат таклиф этган нарсаларимни қилоламан. Уйимнинг эшиги сиз учун ҳамиша очиқ бўлади. Ҳузуримга истаган маҳал келиб туриш ва бинобарин, қулай фурсатни топиш имконига эга бўлиб, ният қилган нарсангизга кейинроқ етсангиз, ажаб эмас.

– Бошқача қилиб айтганда, – деди д’Артаньян, – сиз мени шу марҳаматга муносиб бўлишимни кутяпсиз, тақсир. Хўп, майли, – гасконлик кишига хос бамайлихотир қўшиб қўйди у: – Сиз узоқ кутиб қолмайсиз.

Энди қолган нарсалар ёлғиз ўзига тааллуқли бўлиб қолгандай у кетишга чоғланиб, таъзим қилди.

– Сабр қилсангиз-чи, – уни тўхтатиб деди де Тревиль. – Мен Қирол академияси бошлиғига мактуб ваъда қилгандим сизга. Ёки уни мендан олишга ориятингиз келяптими, йигитча?

– Йўқ, тақсир, – эътироз билдирди д’Артаньян. – Мен унинг қисмати отамнинг мактуби сингари бўлмайди, деб сизга кафолат бераман. Уни бирам авайлаб сақлайманки, қасам ичаман, у тайинлаган жойга етади ва уни мендан ўғирламоқчи бўлганнинг ҳолига вой!

Бу мақтаниш де Тревилнинг лабларига табассум қўндирди. Ёш йигитни улар ҳозиргина суҳбатлашган дераза олдида қолдириб, у ваъда қилинган мактубни ёзиш учун столга ўтирди. Бу орада бўш қолган д’Артаньян уйни бирин-сирин тарк этаётган мушкетёрларни кўча муюлишигача нигоҳи билан кузатган ҳолда ойнада қай бир маршни чертарди.

Жаноб де Тревиль мактубни ёзиб бўлиб, уни елимлади, конвертни йигитга топшириш учун ўрнидан туриб, унга қараб юрди. Лекин д’Артаньян мактубга айни қўл чўзган пайти де Тревиль таажжуб билан йигитнинг бирдан сесканиб кетганини ва ғазабдан бўғилиб, жонжаҳди билан:

– Йўқ, минг лаънат! Бу гал мендан қутулиб бўпсан! – дея қичқирганича кабинетдан отилиб чиқиб кетганини кўрди.

– Ким? Ким? – сўраб қолди де Тревиль.

– Ўша, ўғри! – йўл-йўлакай жавоб берди д’Артаньян. – Оҳ, лаънати! – Шу сўзлар билан у эшик ортида ғойиб бўлди.

– Телба! – тўнғиллади де Тревиль. – Агар фақат… – секин қўшиб қўйди у, бу ҳунари ўтмаганига ақли етиб, жуфтакни ростлаш учун топган ҳийласи бўлмаса.

IV

Атоснинг кифти, Портоснинг тасмаси ва Арамиснинг рўмолчаси

Д’Артаньян қутургандай уч ҳатлаб, қабулхонадан учиб ўтди ва ундан сакраб тушмоқчи бўлиб, энди зина майдончасига чиққанда жаноб де Тревиль ҳузуридан, ён эшикдан чиқаётган мушкетёрга зарб билан урилиб кетди. Мушкетёр оғриқдан бақириб ёки тўғрироғи, бўкириб юборди.

– Мени авф этинг, – йўлида давом этиш ниятида деди д’Артаньян, – мени авф этинг, шошиб турибман.

У кейинги зинага тушгунча бўлмай, метиндек қўл уни тасмасидан тутиб, таққа тўхтади.

– Сиз шошиб турибсиз, – хитоб қилди ранги мурданикидай ўчган мушкетёр, – ва шуни баҳона қилиб, менга ташланасиз-да, «авф этинг» дейсиз-у, шу билан иш битди, деб ўйлайсизми? Бундай эмас, йигитча. Жаноб де Тревиль бугун бизга кескин гапирган бўлса, буларни менсимай муомала қилсам бўлаверади, деб хаёл қилдингизми? Хато қиласиз, йигитча. Сиз жаноб де Тревиль эмассиз.

– Гапимга ишонинг, – яраси боғлангандан сўнг қайтаётган Атосни таниб жавоб берди д’Артаньян, – гапимга ишонинг, буни билмасдан қилдим, билмасдан қилиб қўйиб, сизга «Мени авф этинг» дедим. Менимча, шу кифоя. Ҳозир эса такрор айтаяпман – бу, эҳтимол, ортиқча ҳамдир – мен шошиб турибман, жуда шошяпман. Шунинг учун сиздан илтимос қиламан: мени қўйворинг, мени тўсманг.

– Тақсир, – тасмани қўйиб юбориб деди Атос, – сиз беодобсиз. Олисдан келганингиз дарров билиниб турибди.

Д’Артаньян уч зинадан тушиб улгурган эди, лекин Атоснинг сўзлари уни таққа тўхтатиб қўйди.

– Минг лаънат, тақсир! – деди у. – Олисдан келган бўлсам ҳам мени яхши қилиқларга ўргатадиган киши сиз эмассиз, сизни огоҳлантириб қўяй.

– Ким билади дейсиз! – деди Атос.

– Оҳ, кошки мен шунчалик шошмасам эди, – хитоб қилди д’Артаньян, – кошки бир кишини қувмасам эди…

– Гап бундай, жаноб шошқалоқ, мени қувламасдан топасиз, эшитяпсизми?

– Хўш қаерда, айтолмайсизми?

– Дешо монастри олдида.

– Қай соатда?

– Ўн иккиларда.

– Ўн иккилардами? Яхши, жойида бўламан.

– Мени кутдирмасликка ҳаракат қилинг. Ўн иккидан чорак ўтганда, бирпасда қулоқларингизни қирқиб қўяман.

– Яхши, – қичқирди д’Артаньян, – ўнта кам ўн иккида ҳозир бўламан!

Шошмасдан кетаётгани учун унча узоқлашмагандир деб ҳамон нотаниш кишини қувиб етишга умидвор бўлиб, у савдойи сингари ғизиллаб чопиб кетди.

Бироқ, дарвоза ёнида у қоровул билан суҳбатлашиб турган Портосни кўриб қолди. Иккала ҳамсуҳбат орасида бир киши сирғалиб ўтгудек бўш жой бор эди. Д’Артаньянга бу жой етарлидай туюлди-ю, улар орасидан ўқдай учиб ўтиб кетишни мўлжаллаб, ўзини тиккасига урди. Лекин, д’Артаньян шамолни ҳисобга олмаган эди. У ҳамсуҳбатлар орасидан лип этиб ўтиб кетмоқчи бўлиб турган пайти шамол Портоснинг узун ридосини ёйиб юборди, д’Артаньян унинг қатлари орасида ўралашиб қолди. Либосининг бу қисмидан ажралмаслик учун Портоснинг жиддий сабаблари бор эди, шекилли, у ушлаб турган барини қўйиб юбориш ўрнига уни ўзига қаратиб тортди, натижада, д’Артаньян ўжар Портоснинг айби билан қандайдир айланма ҳаракат қилиб, ридо бахмалига бутунлай ўралдиқолди.

Ўзининг шаънига мушкетёр ёғдираётган лаънатларни эшитиб, у ридонинг остидан чиқиб кетишга уринар, унинг бурмаларини кўрга ўхшаб пайпасларди. Ҳаммадан кўра у биз ҳикоя қилиб ўтган кўркам тасмага бирор зиён етказиб қўйишдан қўрқарди. Аммо, у қўрқа-писа кўзларини хиёл очиб, бурни Портоснинг орқасига, худди кураклари ўртасига, бошқача қилиб айтганда, нақ тасманинг ўзига тиралиб қолганини кўрди.

Ҳайҳот, бу оламдаги усти ялтироқ кўп нарсалар сингари Портос тасмасининг олд томонидаги зар кашталари ял-ял ёнарди, холос, орқаси эса оддий қўтос терисидан эди. Портос зар тасмани харид қилолмай асл мақтанчоқ сифатида лоақал олдига зар тикилганини олган эди. Уйдирма тумов ҳам, ридонинг зарурлиги ҳам шу важдан эди.

– Шайтон! – орқасида тимирскиланаётган д’Артаньяндан қутулиш учун ақлга сиғмайдиган ҳаракатлар қилиб, бўкириб юборди Портос. – Сиз ақлдан озганмисизки, одамларга ташланасиз?

– Авф этинг, – паҳлавоннинг тирсаги остидан мўралаб деди д’Артаньян, – лекин мен жуда шошиб турибман, бир кишини қувиб кетяпман…

– Бировни қуваётганда кўзларингизни уйда қолдирасизми, нима бало? – деб бақирди Портос.

– Йўқ, – ранжиб гапирди д’Артаньян, – йўқ, менинг кўзларим бошқаларнинг кўзи ўтмайдиган нарсаларни ҳам кўришга имкон беради.

Портос тушундими ёки тушунмадими, лекин ўз ғазабига тўла эрк берди.

– Тақсир, – деб тўнғиллади у, – сизни огоҳлантириб қўяй: мушкетёрларга тегажоқлик қилсангиз, охири адабингизни еб қоласиз.

– Адабимни-я? – қайта сўради д’Артаньян. – Зўр гап бўлдими?

– Душманининг юзига тик қарашга одатланган одамнинг гапи бўлди.

– Бўлмачам-чи! Орқангизни ҳеч кимга кўрсатмаслигингиз менга яхши маълум.

Ўзининг шўх ҳазилидан завқи жўшган йигит овозини баралла қўйиб, хахолаганча нари кетди.

Қаҳри келган Портос дилозорига ташланмоқчи бўлиб, талпинди.

– Кейин, кейин! – қичқирди унга д’Артаньян. – Эгнингизда ридоингиз бўлмаганда.

– Демак, соат бирда, Люксембург саройининг орқасида.

– Жуда соз, соат бирда! – муюлишга бурила туриб жавоб берди д’Артаньян.

Лекин, на ўзи югуриб ўтган кўчада, на нигоҳи қамрай оладиган бу кўчада бирор қора кўринмасди. Нотаниш киши нечоғлик секин юрмасин, барибир, кўздан ғойиб бўлишга ёки бирор уйга кириб кетишга улгурган эди. Д’Артаньян дуч келган кишиларнинг ҳаммасидан уни суриштириб кўрди, сув бўйига тушди, Сена кўчасига қайтиб келди, Қизил Крест кўчасини кезиб чиқди. Ҳеч гап йўқ, мутлақо йўқ! Ҳар қалай, бу таъқибнинг унга нафи тегди: манглайидан тер чиққан сайин, юраги бўшайверди.

У рўй берган воқеалар тўғрисида хаёл суриб, ўйга ботди. Бу воқеалар кўп, лекин ҳаммаси ҳам нохуш эди. Ҳали энди эрталабки соат ўн бир эди-ю, бу эрта аллақачон де Тревилнинг ғазабига дучор бўлишга улгурди, чунки д’Артаньяннинг кутилмаганда кетиб қолишини у одобсизлик ифодаси, деб ўйламай қолмасди.

Бундан ташқари, ҳар бири учта д’Артаньянни ўлдиришга қодир кишилар билан, хуллас, икки мушкетёр билан, яъни ўзи чуқур эҳтиром билан қараб, кўнглида барча кишилардан юқори қўйиб юрган зотлар билан икки муборазага чалинди.

Аҳвол кўнгилсиз эди. Атос томонидан ўлдирилишига ишонган ҳолда, Портос билан муборазадан унча хавотирланмагани турган гап. Ҳар қалай, модомики, умид инсон қалбида сўнгувчи энг охирги нарса экан, у, даҳшатли жароҳатлар олсам ҳам, ҳарҳолда, тирик қоламан, деб умидвор бўла бошлади ва эҳтиёт шарт, келгуси ҳаётини режаларкан, хатолари учун ўзини койиди:

«Мен қандай фаросатсиз, қўполман-а! Бу бечора, мард Атос мен молга ўхшаб бошим билан туртиб юборган кифтидан яралаган эди. Ўша жойнинг ўзида мени ўлдириб қўя қолмаганига ҳайрон қоласан, киши – бунга унинг ҳақи бор эди: мен унга қаттиқ азоб бердим, шекилли. Портосга келганда эса… о, Портосга келганда – худо ҳақи, иш қизиқроқ!…»

Ўзининг хомуш хаёлларига қарамай, бу бесабаб кулги бирортасини ранжитиб қўймасмикин деб ҳарҳолда, атрофга аланглаб олиб, у ўзини кулгидан тиёлмай қолди.

«Портосга келганда иш қизиқроқ. Лекин, мен ҳам аҳмоқман. Одамларга шундай ташланиб бўларканми – буни қаранг-а! Яна йўқ нарсани кўриш учун ридосининг остига кириб чиққанимни айтмайсизми? Бу лаънати тасмани пеша қилиб унга ёпишиб олмаганимда у мени кечирарди, албатта. Рост, мен шама қилдим, холос, лекин, қандай боплаб шама қилдим-а! Эй, мен шайтон гасконлиг-эй, лўзахнинг қозонида ҳам аския қилганим бўлсин… Дўстим д’Артаньян, – ўзига жуда тушунарли меҳрибонлик билан мурожаат қилиб давом этди у, мабодо омон қолсанг, бу маҳол гапку-я, бундан кейин ибрат бўлгудай илтифотли бўлиш керак. Ҳозирдан эътиборан ҳамма сени ҳавас қилиши ва сени ўрнак қилиб кўрсатиши керак. Одобли ва эътиборли бўлиш қўрқоқлик деган гап эмас. Арамисга бир қара! Арамис мулойимликнинг ўзгинаси, нафосатнинг мужассами, Арамисни қўрқоқ дейиш бирор кимсанинг хаёлига келадими, ахир? Албатта, йўқ! Ҳозирдан эътиборан мен ҳамма нарсадан ўрнак оламан. Э-э, ана унинг ўзи!»

Д’Артаньян ҳамон ўзига-ўзи гапирганча д’Егилён иморати қаршисига келиб қолди ҳамда бу ерда, уй олдигинасида тўхтаб, қиролнинг икки гвардиячиси билан суҳбатлашаётган Арамисни кўрди. Арамиснинг кўзи ҳам д’Артаньянга тушди. Бугун эрталаб шу йигит иштирокида де Тревилнинг аччиғи чиққанини у унутмаган эди. Мушкетёрларга ёғдирилган таъналарни эшитиб қолган киши Арамисга хуш ёқмасди, шу учун у ўзини д’Артаньянни кўрмаётганга солиб қўя қолди. Бу орада ўзининг илтифот ва одоб намунаси бўлиш тўғрисидаги режалари билан банд д’Артаньян йигитларга яқинлашди-да, энг илтифотли табассумини қўшиб, ғоят назокатли таъзим бажо келтирди. Арамис хиёл эгилди-ю, жилмаймади. Учалови ҳам субҳатни узиб қўйишди.

Д’Артаньян ўзининг ортиқча бўлиб турганини сезмайдиган фаросатсиз эмасди. Лекин, чала таниш одамларнинг ёнига бориб, ўзига даҳлсиз суҳбатга аралашиб қолган кишининг ноқулай аҳволдан қутулиб кетиш учун у ҳали олий табақа одатларининг ҳадисини етарли даражада олмаган эди. У ўз ҳамиятига путур етказмасдан бу ердан жўнаб қолишга чора тополмай турган пайти қўққис Арамис рўмолчасини тушириб юборганини ва паришонликдан бўлса керак, уни оёғи билан босиб олганини кўриб қолди. Хижолатдан чиқиш учун баҳона топгандай туюлди д’Артаньянга. Эгилиб, энг дилкаш бир қиёфада мушкетёрнинг оёғи остидан, у зўр бериб босишига қарамай, рўмолчани суғуриб олди.

– Мана рўмолчангиз, тақсир, – ғоят тавозе билан деди у, – уни йўқотиш сизга алам қилар, эҳтимол.

Рўмолчага чиндан ҳам серҳашам кашта туширилган бўлиб, бир бурчида тож билан герб ажралиб кўринарди. Арамис қип-қизариб кетди-ю, рўмолчани гасконлик йигитнинг қўлидан нақ юлқиб олди.

– Ана холос, – хитоб қилди гвардиячилардан бири, – бу дилбар хоним шунчалар илтифот кўрсатиб, рўмолчасини бериб тургандан кейин писмиқ Арамисимиз де Буа-Траси хоним билан орамиз бузуқ, деб бизни ишонтирмайди энди.

Арамис д’Артаньянга ашаддий душман орттирганини равшан англатгувчи бир қараш қилди-да, шу заҳоти ўзининг одатий чучмал оҳангига ўтиб олди.

– Сизлар янглишяпсиз, жаноблар, – деди у. – Бу рўмолча асти меники эмас, билмайман, нега сизларнинг бирортангизга эмас, айнан менга узатиш бу жанобнинг хаёлига келдийкин? Менинг рўмолчам чўнтагимдалиги сўзларимнинг энг яхши далили бўлиши мумкин.

Шу сўзлар билан у чўнтагидан энг юпқа батистдан қилинган – батист эса ўша йилларда жуда қиммат турарди – буниси ҳам жуда нафис, лекин, ҳеч қандай кашта ва гербсиз, атиги эгасининг монограммаси25 белгиланган ўз шахсий рўмолчасини чиқарди.

Бу дафъа д’Артаньян индамади: у ўз хатосини тушунган эди. Лекин, Арамиснинг улфатлари унинг барча исботларига қарамай бўш келишмади. Уларнинг бири ясама жиддият билан мушкетёрга юзланди.

– Мабодо, гап сен айтаётгандай бўлса, азизим Арамис, – деди у, – мен сендан бу рўмолчани талаб қилишга мажбурман. Сенга маълумки, Буа-Траси менинг яқин дўстим бўлади, бирор киши унинг рафиқасига тегишли нарсани пеш қилиб юришини истамайман.

– Илтимос қилишни сен эплаёлмадинг, – жавоб берди Арамис. – Сенинг талабинг тўғрилигини тан олганим ҳолда унга берилган шакл учун рад қиламан.

– Дарвоқе, – журъатсизгина илова қилди д’Артаньян, – рўмолча жаноб Арамиснинг чўнтагидан тушганини мен кўрганим йўқ. Жаноб Арамис уни босиб олди, шу учун рўмолча уникимикан, деб ўйладим.

– Ҳам янглишдингиз, – д’Артаньяннинг ўз гуноҳини ювиш истагини гўё пайқамай совуқ гапирди Арамис. – Айтгандек, – Буа-Траси билан дўстлигини баҳона қилган гвардиячига юзланиб давом этди Арамис, – менинг Буа-Траси билан меҳру оқибатларим сеникидан, унинг қалин дўстиникидан кам эмаслиги эсимга тушиб кетди, шунга кўра… рўмолча худди меники сингари сенинг чўнтагингдан тушган бўлиши мумкин.

– Йўқ, виждоним ҳақи қасам ичаман! – хитоб қилди ҳазрат олийларининг гвардиячиси.

– Сен виждонинг ҳақи онт ичасан, мен эса – чин сўзимни кафилга қўяман, лекин, иккимиздан биримиз ёлғон гапираётганимиз, шубҳасиз, Биласанми нима, Монтаран? Кел, яхшиси, уни бўлишиб олайлик.

– Рўмолчаними?

– Ҳа.

– Офарин! – қичқириб юборишди гвардиячи улфатлар. – Соломон суди! Арамис, чиндан ҳам мужассам ақлсан!

Йиғитлар қаҳ-қаҳ уриб кулиб юборишди, бутун гап шу билан барҳам топгани ҳар кимсага аён эди. Бир неча дақиқадан сўнг суҳбат узилди ва ҳамсуҳбатлар бир-бирларининг қўлларини самимият билан қисиб, хўшлашдилар. Гвардиячилар бир тарафга, Арамис – бошқа томонга юриб кетишди.

«Мана, бу олижаноб киши билан ярашиб оладиган қулай фурсат», – ўйлади суҳбат давомида четга чиқиб турган д’Артаньян.

У хайрли туйғуга бўйсуниб, унга ортиқ парво қилмай кетаётган мушкетёрни қувиб етишга шошилди.

– Тақсир, – мушкетёрга етай-етай деб қолганда гапирди д’Артаньян, – мени авф этасиз, деб умид қиламан…

– Муҳтарам жаноб, – унинг сўзини бўлди Арамис, – бу масалада сиз ўзингизни олижаноб кишига ярашмаган тарзда тутганингизни айтиб ўтишга ижозат бергайсиз.

– Ие, муҳтарам жаноб! – хитоб қилди д’Артаньян. – Сиз ҳали ўйлайсизки…

– Мен ўйлайманки, тақсир, сиз аҳмоқ эмассиз ва Гаскондан келган бўлсангиз ҳам рўмолчага сабабсиз оёқ қўйилмаслиги сизга маълум бўлса керак. Париж батис рўмолчалар билан қопланганмас, азбаройи шифо!

– Тақсир, мени камситишга бекор уринаяпсиз, – жиззаки феъли тинч ниятларидан устун кела бошлаб деди д’Артаньян. – Мен ҳақиқатан ҳам Гаскондан келганман ва, модомики, бу сизга маълум экан, гасконликлар унчалик тўзимли бўлмайди, деб эслатиб ўтиришимнинг ҳожати йўқ. Гарчи, номаъқулчилик қилган тақдирда ҳам улар бир қур узр сўраб, керагидан икки ҳисса ошириб юбордик, деб ишониб юришади.

– Тақсир, мен буни ҳаргиз сиз билан жанжаллашиш истагида айтмадим. Мен, худога шукур, аллақандай уришқоқ эмасман, мушкетёрлигим ҳам омонат, холос. Мен фақат ноилож қолганда уришаман, ҳамиша кўнглим тортмай туради. Лекин, бу гал иш ҳазилакам эмас, бунда гап сиз обрўсини тўккан хоним ҳақида кетаяпти.

– Биз обрўсини тўккан! – хитоб қилди д’Артаньян.

– Менга рўмолчани узатганингиз нимаси?

– Рўмолчани туширганингиз нимаси?

– Мен сизга бир айтдим ва такрор айтаман, бу рўмолча менинг чўнтагимдан тушгани йўқ.

– Демак, сиз икки марта ёлғон гапирдингиз, тақсир, зеро уни худди сизнинг чўнтагингиздан тушганини ўзим кўрдим.

– Аҳ, ҳали шунақа гаплашаман денг, жаноб гасконлик! Мен сизга муомалани ўргатиб қўяман!

– Мен бўлсам, сизни ибодат қиладиган жойингизга қайтариб юбораман, жаноб аббат! Марҳамат қилиб, қиличингизни чиқаринг, қани, бўлинг!

– Йўқ, йўқ, азизим, бу ердамас, ишқилиб. Сиз кўрмаяпсизми ахир, биз кардинал ҳамтовоқларига тўлибтошган д’Егилёнлар уйининг қаршисида турибмиз. Бошимни келтиришни сизга падари бузруквор буюрмаган, деб ким кафил бўлади? Биласизми, мен кулгили равишда ўз бошимни қадирлайман. У елкаларимда жуда ярашиб тургандай кўринади менга. Шунинг учун мен сизни ўлдиришга розиман, хотиржам бўлинг, лекин, ажалингизни сиз ҳеч кимга кўз-кўз қилолмайдиган овлоқроқ жойда шов-шувсиз ўлдираман.

– Хўп, майли. Фақат кўп ўзбилармонлик қилмай, рўмолчангизни ола келинг: у сизга тегишлими ёки йўқми, лекин асқотиб қолиши мумкин.

– Сиз гасконликмисиз, тақсир? – истеҳзо билан сўради Арамис.

– Ҳа. Гасконликлар одати эҳтиёткорлик қилиб муборазани кечиктиришмайди.

– Эҳтиёткорлик мушкетёр учун ортиқча фазилат, буни биламан. Лекин, руҳонийга у зарур. Мен фақат вақтинча мушкетёр бўлганим важҳидан эҳтиёткорликни афзал биламан. Соат иккида жаноб де Тревилнинг уйида сиз билан учрашиш шарафига мушарраф бўламан. У ерда муборазага қулай жойни сизга кўрсатаман.

Йигитлар таъзим қилишгач, Арамис Люксембург саройи томон кетган йўлдан йироқлашди, д’Артаньян эса вақт хийла кеч бўлганини кўриб, Дешо монастири сари юрди.

«На чора, – ўзича мулоҳаза қиларди у, – ҳеч нарсани тузатиб бўлмайди. Биргина юпанч: агар ўлиб кетсам, мени мушкетёр ўлдирган бўлади-ку».

V

Қирол мушкетёрлари ва жаноб кардинал гвардиячилари

Д’Артаньяннинг Парижда бирор таниши йўқ эди. Шунинг учун у Атос билан олишувга рақибининг ҳакамлари билан қаноатланишга қарор қилиб, ўзи жўнади. Айтганча, у мард мушкетёрдан албатта бўшанглик қилмасдан, қўлидан келганча узр сўрашга жазм қилди. У ёш, бақувват йигитнинг яраланган, дармонсиз киши билан бу хил муборазасининг оғир оқибатларидан ҳадиксираб, шу қарорга келди. Агар у мағлуб бўлса, рақиб икки ҳисса кўпроқ тантана қилади, борди-ю ғолиб чиқса, уни айёрликда айблайдилар, муваффақиятга осонгина эришган дейдилар.

Дарвоқе, биз саргузаштталаб йигитимизнинг феълатворини тузук тасвирлаёлмадик, ёки д’Артаньяннинг сал бошқачароқ одам бўлганини китобхон пайқаши лозим эди. У ҳалокатининг муқаррарлигини ўз-ўзига таъкидласа ҳамки, бу ўлим олдида итоат билан бош эголмасди, унинг ўрнида шижоати кам, ваҳимачироқ одам бўлганда шундай қилган бўларди.

У ўзи уришадиган кишилар табиатидаги тафовутларни синчиклаб хаёлидан ўтказарди. Жиддий чеҳраси ва улуғсифат қомати билан унда ғоят яхши таассурот қолдирган Атосдан у узр сўраб, унинг дўстона муносабатига ноил бўламан, деб умид қиларди. Ўлмай қолган тақдирда ҳаммага тарқатиши мумкин бўлган тасма воқеаси билан Портосни қўрқитаман, деб у ўзини юпатардики, ўз ўрнида маълум қилинган бу ҳикоя Портосни дўсту биродарларига кулгили кўрсатмай қололмасди. Ҳийлагар Арамисга келганда, д’Артаньян ундан айтарли чўчимасди. Унгача навбат етади, деб фараз қилинган чоғда ҳам, д’Артаньян уни бир ёқли қилиб қўя қолишга ёки Цезар Помпей аскарлари хусусида берган маслаҳатига амал қилиб у ҳам рақибининг ошкор бино қўйиб юрган ҳуснига путур етказишга қасд қилди.

Бундан ташқари, д’Артаньянда асл маъноси «Қирол, кардинал ва жаноб де Тревилдан бўлак ҳеч кимга бўйсунмаслик» деган гапдан иборат ота насиҳатларига асосланган мустаҳкам журъат яшарди. Шу учун ҳам у Дешо монастири томон юрмасди, балки, учиб борарди. Бу ойналари пачоқ, ҳувиллаган бино худди Пре-о-Клерк сингари эҳтиёжларга хизмат қилувчи унумсиз дашт билан ўралган эди: одатда у ерда вақти тиғиз кишилар уришиб турардилар.

Д’Артаньян монастир яқинидаги қирга етганда тушликка занг урилди. Атос уни бор-йўғи беш дақиқа кутган эди – бинобарин, мубораза қонунларининг энг қаттиққўл ҳаками ҳам унга таъзир беришга баҳона тополмасди.

Гарчи, де Тревилнинг табиби янгидан боғлаб қўйган бўлса-да, яраси ҳали анча азоб бераётган Атос харсангда ўтирар ва ҳар вақтдагидай виқор билан, хотиржам ҳолда рақибини кутарди. Д’Артаньянга кўзи тушиб, у ўрнидан қўзғалди ва одоб билан унинг истиқболига бир-икки қадам босди. Д’Артаньян ўз навбатида шляпасини патлари ерда судралгудай қўлда тутиб, рақибига яқинлашди.

– Тақсир, – деди Атос, – мен икки дўстимни чақиртирган эдим, шулар менинг ҳакамларим бўлишади. Лекин, бу дўстлар ҳали келишмади. Уларнинг ҳаялланганига ҳайронман: уларнинг бундай одати йўқ эди.

– Менинг ҳакамларим йўқ, – деди д’Артаньян. – Парижга кечагина келдим, бу ерда жаноб де Тревилдан бўлак бирор танишим йўқ, мени у кишига бир вақтлар дўсти бўлишга мушарраф бўлган отам тавсия қилган.

Атос бир зум ўйланиб қолди.

– Сиз фақат жаноб де Тревиль билан танишмисиз?

– Ҳа, тақсир, мен фақат у киши билан танишман.

– Роса қизиқ бўлди-ку! – ҳамсуҳбатига қандай бўлса, ўзига ҳам худди шундай мурожаат билан гапирди Атос! – Роса қизиқ бўлди-ку! Бироқ, мен сизни ўлдириб қўйсам, ёш болага зомин бўлган, деб номим чиқади-ку.

– Унчаликмас, тақсир, – ориятдан холи бўлмаган таъзим билан эътироз билдирди д’Артаньян. – Сизни шубҳасиз безовта қилаётган ярангизни аямасдан мени ўзингиз билан уришишга мушарраф қилганингиздан кейин, унчаликмас.

– Жуда безовта қилаяпти, чин сўзим. Эътироф қилишга мажбурман, сиз мени жуда ёмон туртиб юбордингиз. Лекин, мен қилични чап қўлимда тутаман, бундай пайтларда ҳамиша шундай қиламан. Бундан аҳволингизни енгиллашди, деб ўйламанг, мен иккала қўлим билан ҳам бирдай эркин ҳаракат қиламан. Бу сизга бир оз ноқулайлик ҳам туғдиради. Бунга ҳозирланмаган рақибни чапақай анча қисиб қўяди. Бу ҳолни сизга аввалроқ маълум қилиб қўймаганимдан афсусдаман.

– Сиз бениҳоя илтифот қилаяпсиз, тақсир, – деди д’Артаньян, – мен жуда миннатдорман.