Уч мушкетёр

– Насаби шунча паст аёлда-я! Наҳотки сиз шундай деб ўйласангиз, д’Артаньян? – истиғно билан пастки лабини чўччайтириб сўради Портос.

– У қироличанинг ишончли маҳрами де Ла Портнинг чўқинтирган қизи бўлади. Мен бу гапни сизларга айтмабмидим, жаноблар? Бундан ташқари, шунча пастдан мадад излаш бу дафъа ҳазрат олияларининг айни мўлжали бўлса, ажаб эмас. Улуғ кишиларнинг бошлари йироқдан назарга тушади, кардиналнинг эса кўзлари иттик.

– Хўш, майли, – деди Портос, – аттор билан гапни бир жойга қўяверинг, фақат баҳоси дуруст бўлсин.

– Бунинг ҳожати йўқ, – деди д’Артаньян. – Назаримда, ҳақини у бермаган тақдирда бошқалар яхшилаб тўлаб қўядилар.

Шу чоқ зинада шошилинч қадамлар эшитилди, эшик тарақлаб очилиб, оғайнилар кенгашаётган хонага шўрпешана аттор отилиб кирди.

– Жаноблар, – дея фарёд қилди у. – Авлиёлар ҳақи мени қутқаринг! Пастда тўрт соқчи турибди, улар мени қамоққа олгани келишган. Мени қутқаринглар! Қутқаринглар!

Портос билан Арамис ўрнидан туриб кетишди.

– Бир зумгина сабр қилинг! – уларга ярим яланғоч қиличларни қинига қайта солиб қўйишни ишора қилиб, хитоб қилди д’Артаньян. – Бу ерда жасорат эмас, эҳтиёткорлик даркор.

– Ахир йўл қўйишимиз… – эътироз билдирди Портос.

– Д’Артаньянни ўз ихтиёрига қўйинг, – деди Атос. – Сизларга такрор айтаман: у ҳаммамиздан ақлли. Мен, зўр келса, унга итоат қилажагимни маълум қиламан. Билганингни қил, д’Артаньян.

Шу дақиқа даҳлиз эшигида тўрт аскар пайдо бўлди. Лекин, қиличларини таққан тўрт мушкетёрни кўриб, ундан нари юришга юраклари дов бермай, тўхтаб қолдилар.

– Кираверинг, жаноблар, кираверинг! – қичқирди уларга д’Артаньян. – Бу ерда сизлар меникидасиз, биз ҳаммамиз эса қирол ва жаноб кардиналнинг содиқ чокарларимиз.

– Ундай бўлса, олган буйруқларни адо этишимизга тўсқинлик қилмассизлар, муҳтарам жаноблар? – сўради улардан бири, афтидан отряд саркори бўлса керак.

– Аксинча, жаноблар, агар зарурати чиқиб қолса, сизларга ҳатто, қарашишга тайёрмиз.

– Нималар деяпти бу ўзи?– тўнғиллади Портос.

– Сен овсарсан, – шивирлади Атос, – жим бўл!

– Лекин, сиз менга ваъда бериб эдингиз ахир… – товуши зўрға чиқиб, минғирлади бечора аттор.

– Биз сизни фақат эркинликда қолиб, халос қилишимиз мумкин, – деб шивирлади унга д’Артаньян, – мабодо сизга ён босишга уринсак, ҳаммамизни сизга қўшиб қамоққа олиб кетишади.

– Лекин, назаримда…

– Марҳамат, жаноблар, марҳамат, – баланд овоз билан гапирди д’Артаньян. – Бу кишини ҳимоя қилишга ҳеч қандай асосларим йўқ. Мен уни бугун биринчи бор кўрдим, яна қанақанги шароитда денг, сизларга ўзи айтиб беради: у мендан ижара ҳақини қистагани келибди! Гапим тўғрими, жаноб Бонасе! Жавоб беринг.

– Тўппа-тўғри, – ғўлдиради аттор. – Лекин, жаноб мушкетёр айтмадиларки…

– На мен ҳақимда, на дўстларим ҳақида, на хусусан қиролича ҳақида оғиз очманг, йўқса, ҳаммани хароб қиласиз! – деб шивирлади д’Артаньян. – Ҳаракат қилинг, жаноблар, ҳаракат қилинг! Бу кишини олиб кетинг.

Шундан кейин д’Артаньян тамом гангиб қолган атторни итариб, соқчиларнинг қўлларига солиб қўйди.

– Сиз беодоб экансиз, азизим. Пул қистагани келасиз… мендан-а, мушкетёрдан! Қамоққа! Сизларга такрор айтаман, жаноблар, уни қамоққа олиб кетинг-да, қамоқда мумкин қадар кўпроқ қулфлаб туринг, токи, мен тўловга пул тўплагани улгурай.

Миршаблар ташаккур сўзларини қуюқ айтиб, қурбонни олиб кетишди.

Д’Артаньян саркорнинг елкасига қўққис шап этиб урганда, улар аллақачон зинадан туша бошлаган эдилар.

– Мен сизнинг саломатлигингиз учун, сиз эса менинг соғлиғим учун бир ичсакмикин? – икки қадаҳни жаноб Бонаседан олинган Божанси шароби билан тўлата туриб, таклиф қилди у.

– Менга ортиқча марҳамат бўлиб кетади, – тўнғиллади миршабларнинг саркори. – Жуда миннатдорман.

– Демак, саломатлигингиз учун, жаноб… исму шарифингиз нима?

– Буаренар.

– Жаноб Буаренар!

– Сизники учун, муҳтарам афанди! Ҳурматли номингиз нима, сўрашга ижозат бергайсиз энди?

– Д’Артаньян.

– Саломатлигингиз учун, жаноб д’Артаньян!

– Энг асосийси эса – мана, кимнинг саломатлиги учун! – гўё завқи жўшиб қичқирди д’Артаньян. – Қирол ва кардинал саломатлиги учун!

Шароб ёмон бўлганда миршаблар саркори эҳтимол, д’Артаньяннинг самимийлигидан шубҳа қилган бўларди, лекин, шароб яхши эди, у ҳам ишона қолди.

– Қандай қабоҳат қилдингиз бу ерда? – миршабларнинг саркори қўл остидаги кишиларнинг изидан йироқлашиб, тўрт оғайни ёлғиз қолишгандан сўнг деди Портос. – Уялмайсизми! Тўрт бошлиқ мушкетёр улардан мадад сўраган бечорани қамоққа олинишига йўл қўйиб ўтирса! Дворян изқувар билан ичса!

– Портос, – деди Арамис, – Атос сенга овсарсан деб айтди, менинг ҳам шунга қўшилишимга тўғри келяпти… Д’Артаньян, сен улуғ инсонсан, жаноб де Тревилнинг ўрнини олганингда мен сендан валинеъматлик қилишингни ва монастирга нозир бўлишимга ёрдам беришингни тавалло қиламан.

– Ҳеч нарсага ақлим етмай қолди! – хитоб қилди Портос. – Сизлар д’Артаньяннинг қилиғини маъқуллаяпсизларми?

– Бўлмасам-чи, азбаройи шифо! – деди Арамис. – У қилган нарсани нафақат маъқуллайман, балки табриклайман ҳам.

– Энди эса жаноблар, – ўз хулқини Портосга изоҳлаб беришга ҳаракат ҳам қилмасдан сўзлади д’Артаньян, – бир киши ҳамма учун ва ҳамма бир киши учун – шу дамдан эътиборан бу бизнинг шиоримиз, тўғрими?

– Лекин… – сўзламоқчи бўлди Портос.

– Қўлингни чўз-да, қасамёд қил! – бир овоздан хитоб қилишди Арамис билан Атос.

Уларнинг ҳаракатидан эси оғиб, лекин, ҳарҳолда, ўзича алланималарни минғирлаб, Портос қўлини чўзди ва тўртовлон жўр бўлиб, д’Артаньян айтган сўзларни айтишди.

– Ҳамма бир киши учун, бир киши ҳамма учун!

– Жуда яхши. Энди ҳар биримиз ўз уйимизга жўнасак, – гўё умр бўйи буйруқ бериб юргандай деди д’Артаньян. – Ва эҳтиёт бўлинглар, зеро, шу дақиқадан биз кардинал билан кураш бошладик.

X

Ўн еттинчи асрдаги қопқон

Қопқон асло бизнинг кунлар ихтироси эмас. Жамият миршабларни кашф этган бўлса, миршаблар қопқонни ўйлаб топишган.

Китобхонларимиз Париж миршабларининг махсус тилига ҳали кўникмагани ва ўн беш йилдан ортиқ ёзувчилик ишимиз асносида бу иборани шу нарсага татбиқан биринчи бор қўллаётганимизни эътиборга олиб, гап нима хусусида кетаётганини изоҳлаб беришга уриниб кўрамиз.

Бирор уйда, қай биридалигининг фарқи йўқ, жиноятда шубҳа қилинган одам қамоққа олинса, унинг қамалгани сир тутилади. Уйнинг биринчи хонасида тўрт ёки беш миршабдан иборат пистирма қўйилади, эшикни кимки тақиллатса, очишади-да, кетидан ёпиб, келган кишини ҳибсга олишади. Шу йўсинда икки-уч кун ичида ўша уйнинг доимий меҳмонлари қамалиб қолишади.

Мана қопқон нима.

Жаноб Бонасенинг уйида айнан шундай қопқон қўйилди, у ерга кимки ораласа, ўшани кардиналнинг одамлари тутиб тергайвердилар. Иккинчи қаватдаги д’Артаньян эгаллаган бўлманинг махсус йўли бўлгани сабабли унинг меҳмонлари ҳеч қандай дилсиёҳликка йўлиқмасдилар.

Дарвоқе уникига уч дўсти келарди, холос. Улар учаласи ҳам ҳар қайси ўз ҳолича қидирув ишлари билан андармон юрар, лекин ҳали ҳеч нима топмаган, ҳеч ниманинг дарагини билмаган эди. Атос, ҳатто, жаноб де Тревилга бир-иккита савол беришга қарор қилди, машҳур мушкетёрнинг камсухан феълини назарга олганда бу нарса капитанни ўта ҳайратга солди. Лекин ўзи ўша кардинални, қирол ва қироличани сўнгги дафъа учратган куни кардинал бесарамжон, қирол алланарсадан кўнгли ғаш, қиролича эса ё тунни бедор ўтказган, ё йиғлаган каби кўзлари қизариб юрганидан бўлак ҳеч нарсадан хабари йўқ эди. Сўнгги ҳол уни ҳайрон қолдирмаган: қиролича турмуш қургандан бери тез-тез тунқотиб чиқар ва кўп кўзёши тўкар эди.

Жаноб де Тревиль ҳар эҳтимолга қарши Атосга унинг қиролга, хусусан, қироличага садоқат билан хизмат қилмоғи зарурлигини тайинлаган бўлди ва бу истакни дўстларига ҳам етказишни илтимос қилди.

Д’Артаньянга келсак, у уйда ўтириб қолди. Ўз хонасини у кузатув нуқтасига айлантирди. Кимки келиб қопқонга тушса, у ҳаммасини деразадан кўриб турарди. Сўнгра паркетни кўчириб, тергов ўтаётган қуйи хонани фақатгина шип ажратган ҳолда, у изқувар ва маъюб28 ўртасидаги ҳамма гапни эшитиш имконига эга бўларди. Тутқинларни олдин синчиклаб тинтиб чиқилгач, сўроқлар нуқул деярли қуйидаги гапларга бориб тақаларди:

– Бонасе хоним эрига ёки бўлак шахсга бирор нарса элтиб беришни топширганмиди?

– Жаноб, Бонасе рафиқаси ёки бўлак шахсга бирор нарса элтиб беришни топширганмиди?

– Сизга улар бирор махфий гапни оғзаки равишда айтишганмиди?

«Мабодо уларга бирор гап маълум бўлганда, – кўнглидан ўтказди д’Артаньян, – улар бу хил нарсаларни суриштириб ўтиришмасди. Энди савол. Улар ўзи ниманинг тагига етмоқчи? Турган гап. Бэкингем Парижда турибдими, йўқми, у қироличанинг висолига етдими ёки энди етадими?»

Д’Артаньян эҳтимолдан холи бўлмаган шу тахминда тўхталди.

Қопқон эса ҳозирча муттасил ҳаракат қилар, д’Артаньяннинг диққати ҳам сусаймасди.

Шўрлик Бонасе ҳибсга олингач, келаси куни кечқурун, жаноб де Тревилнинг ҳузурига равона бўлган Атос чиқиб кетгандан кейин, соат энди тўққизга занг уриб, ҳали ўрин тўшамаган Планше шу ишга киришмоққа тараддудланиб турганда аллаким кўча эшигини қоқди. Эшик дарҳол очилди-ю, сўнгра ёпилиб қолди: кимдир қопқонга тушди.

Д’Артаньян пол кўчирилган жойга ташланиб, узала тушиб ётди-да, бор диққатини тўплаб, қулоқ солди.

Тез орада дод-фарёд, сўнгра, афтидан, бўғишга уринилган нолалар эшитилди. Сўроқдан ном-нишон ҳам йўқ эди.

«Иблис! – ўйлади д’Артаньян. – Назаримда, бу аёл киши: уни тинтишяпти, у қаршилик қиляпти… Улар зўравонлик қилишяпти… Аблаҳлар!»

Пастда кечаётган ҳодисаларга аралашиб қолмаслик учун д’Артаньяннинг бор иродасини қўлга олишига тўғри келди.

– Жаноблар, мен бу уйнинг бекасиман, деяпман-ку сизларга, мен Бонасе хонимман, қироличага хизмат қиламан, деяпман-ку сизларга! – қирқирарди шўрлик аёл.

– Бонасе хоним! – шивирлади д’Артаньян. – Наҳотки омадим келиб, ҳамма қидираётган нарсани топган бўлсам!

– Биз худди сизни кутиб турган эдик! – деб жавоб бердилар унга.

Товуш тобора бўғилиб борарди. Аллақандай тўстўполон кўтарилди.

Аёл киши тўрт нафар эркак кишига қандай қаршилик кўрсата олса, аёл шундай қаршилик қилмоқда эди.

– Қўйиб юборинг мени, қўйиб… – эшитилди яна аёлнинг товуши. Бу сўнгги аниқ товушлар эди.

– Улар оғзига сўлиқ тиқишяпти, уни ҳозир олиб кетишади! – пружинада ўтирган сингари сапчиб туриб, хитоб қилди д’Артаньян. – Қилични!.. Ҳа, ўзимда экан… Планше!

– Лаббай?

– Атос, Портос ва Арамисларга чоп. Учаласидан бирини топишинг аниқ, эҳтимол, учови ҳам аллақачон уйига қайтгандир. Қуролини ҳам ола келишсин, шошилишсин, бу ёққа чопишсин… Уҳ, эсим қурсин. Атос де Тревилникида-ку.

– Лекин, ўзингиз қаёққа, ўзингиз қаёққа ахир, тақсир?

– Мен деразадан пастга тушаман! – қичқирди д’Артаньян. – Шунда тезроқ бўлади. Сен бўлсанг паркетдаги тешикни тўғрила, полни супуриб қўй, эшикдан чиқиб, мен буюрган жойга чоп.

– О, тақсир, тақсир, йиқилиб майиб бўласиз! – қичқириб юборди Планше.

– Жим бўл, эшак! – деб ҳайқирди д’Артаньян.

Шундан кейин у қўллари билан дераза токчасини маҳкам тутиб, бахтига унча баланд бўлмаган иккинчи қаватдан сакраб тушди, ҳатто, лат ҳам емади.

Шу заҳоти у кўча эшигига яқинлашди-ю, эшикни аста қоқиб, шивирлади:

– Ҳозир қопқонга илинаман, шундай сичқонга тегишга журъат қиладиган мушуклар ҳолига вой!

Болғача эшикка урилмасданоқ, ичкаридаги тўстўполон тинди. Қадамлар товуши эшитилди, эшик очилди-да, д’Артаньян қиличини яланғочлаганича жаноб Бонасенинг уйига бостириб кирди, афтидан, пружина қўндирилган эшик унинг ортидан ўзи ёпилиб қолди.

Шунда бу машъум уйдаги бошқа кишилар ҳамда яқин-орадаги қўни-қўшнилар дод-фарёдлари, дупур-дупур товушлари, қиличларнинг жаранги-ю сурилаётган уй анжомларининг тақир-туқурини эшитишди. Ҳаял ўтгач, тўс-тўполондан безовта бўлган ва нима гаплигини билмоқ учун деразадан бошини чиқарганларнинг ҳаммаси эшик яна очилиб, ундан қора либос кийган тўрт киши ҳуркитилган қарғаларга монанд қанотларидан юлинган патлари, бошқача қилиб айтганда – устбошининг қийқимлари билан ридоларининг парчаларини пол ва бурчак-бурчакда қолдириб, чопиб эмас, отилиб чиққанларини кўришлари мумкин бўлди.

Шуни айтиш лозимки, д’Артаньянга ғалаба бир мунча осон насиб бўлди, чунки, изқуварлардан фақат биттаси қуролланган экан, у ҳам бўлса, ўзини хўжакўрсинга мудофаа қилиб турди. Рост, қолганлари ёш йигитга стул, курси, ҳатто, тувакларни ирғитиб гангитишга уриндилар. Лекин, гасконлик йигит қиличини бирикки сирпаши уларнинг қутини учириб юборди. Уларга узил-кесил зарба бериб, жанг майдонининг ҳокими бўлиш учун д’Артаньянга ўн дақиқа кифоя қилди.

Ўша муттасил қўзғолон ва қуролли тўқнашувлар замонига мансуб, парижликларга хос совуққонлик билан деразаларини очган қўни-қўшнилар қора либосли тўрт киши қочиб кетгани ҳамон уларни яна ёпиб олдилар. Ҳозирча ҳамма нарса барҳам топганига уларнинг фаҳми етган эди.

Бундан ташқари, вақт хуфтонга бориб қолган ўша маҳалларда, худди ҳозирги сингари, Люксембург саройига туташ даҳада эрта ётиларди.

Д’Артаньян Бонасе хоним билан ёлғиз қолгач, унга ўгирилди. Шўрлик аёл деярли беҳуш ҳолатда креслода ётарди. Д’Артаньян унга тез разм солиб чиқди.

Бу йигирма беш ёки йигирма олти ёшлар чамасидаги сумбул соч, мовийкўз, бурни сал-пал пучуқ, тишлари инжудай дилбар жувон эди. Унинг симбар бадани опал мисоли пушти товланиб турарди. Бироқ, уни кибор доирага мансуб аёл деган хаёлга элтувчи фазилатлари шу билан тугарди. Қўллари оппоқ бўлса-да, бичими дағалроқ эди. Оёқлари ҳам олий насабдан дарак бермасди. Яхшиямки, бу хил икир-чикирлар д’Артаньянни ўсал қилишга ҳали ожиз эди.

Бонасе хонимни кўздан кечирган кўйи, айтиб ўтганимиздек, назарини оёқчаларида тўхтатгач, ётган батист рўмолчага кўзи тушиб, уни ердан олди. Рўмолчанинг бурчида сал бўлмаса Арамис билан бир-бирини бўғизлаб қўйишига сабаб бўлаёзган рўмолчада у бир қур кўрган герб яққол ажралиб турарди. Ўша пайтдан бери герблик рўмолларга д’Артаньяннинг кўнгли чопмасди Шунинг учун у индамай олган рўмолчани Бонасе хонимнинг чўнтагига қайтариб солиб қўйди. Шу пайт жувон ҳушига келди. Кўзларини очиб ва қўрқаписа теварагига аланглаб, у хонанинг бўм-бўшлиги ва халоскори билан ўзи ёлғиз эканини кўрди. У дафъатан жилмайиб унга қўлларини узатди. Бонасе хонимнинг табассумидан жозиба ёғиларди.

– Вой, тақсир, – дея сўзлади у, – сиз мени халос этдингиз. Сизга ташаккур айтишга рухсат этинг.

– Хоним, – жавоб берди д’Артаньян, – менинг ўрнимда бўлса, ҳар қандай дворян ҳам шундай қилган бўларди. Шунинг учун мендан ҳеч қандай ташаккур қарзингиз йўқ.

– Оҳ, йўқ, йўқ, оқибатли бўлиш қўлимдан келишини сизга исботлайман, деб умид қиламан. Бироқ, мен дастлаб қароқчилар деб гумон қилган бу одамларга нима даркор эди, кейин нега бу ерда жаноб Бонасе йўқ?

– Бу одамлар қароқчилардан бешбаттар хавфлироқ, хоним. Булар жаноб кардиналнинг одамлари. Сизнинг эрингиз жаноб Бонасега келсак, у шу сабабдан бу ерда йўқки, уни кеча ҳибсга олиб, Бастилияга етаклаб кетишди.

– Эрим Бастилиядами? – хитоб қилди Бонасе хоним. – У нима қилиб қўйдийкин-а? Ахир у покдомонликнинг ўзи-ку!

Жувоннинг ҳамон қўрқув чангалидаги юзига табассумга ўхшаш бир нарса қўниб ўтди.

– Нима қилди дейсизми? – деди д’Артаньян. – Назаримда, унинг бирдан-бир жинояти шундан иборатки, у сизнинг эрингиз бўлишдек бахтга, ҳам бахтсизликка бир йўла моликдир.

– Лекин, демак, сизнинг хабарингиз бор эканда, тақсир…

– Сизнинг ўғирланганингиздан хабарим бор.

– Лекин, ким, ким томонидан? Буниси сизга маълумми? О, агар билсангиз, менга айтинг?

– Қирқ-қирқ беш ёшлардаги қорасоч, буғдойранг, чап чаккасида чандиғи бор киши…

– Тўғри, тўғри! Унинг исмичи?

– Исмими?.. Ана шунисини билмайман-да.

– Эрим-чи, мени олиб қочишганини билармиди?

– У буни ўғрининг ўзи ёзган мактубдан билди.

– Бу ўғриликнинг сабабини-чи, – хижолат чекиб сўради Бонасе хоним, – у пайқадимикин?

– Назаримда, у бунга сиёсат аралашган, деб гумон қилаётган эди.

– Бошда мен шубҳаланган эдим, лекин ҳозир мен ҳам шу фикрдаман. Демак, бу соддадил жаноб Бонасе мендан бир нафас ҳам гумон қилмапти-да.

– О, бир нафас ҳам! Сизнинг фаросатингиз ва сизнинг муҳаббатингиздан унинг боши осмонда эди.

Табассум бу кўҳликкина жувоннинг ҳақиқ лабларига, пушти дудоқларига яна бир бор билинар-билинмас сирпаниб ўтди.

– Лекин, ўзингиз-чи, қочишни қандай эпладингиз? – ўсмоқчилашда давом этарди д’Артаньян.

– Мен ёлғиз қолган пайтимдан фойдаланиб қолдим, ўғирланишим сабаблари менга бугун эрталаб аён бўлгани учун мен рўйжолар ёрдамида деразадан тушдим. Эрим уйда деб ўйлаб, шу ерга чопиб келдим.

– Ундан паноҳ қидирибми?

– Вой, йўғ-э! Менинг қимматли бояқиш эрим! Мени ҳимоя қилиш унинг қўлидан келмаслигини билардим. Лекин, мен уни огоҳлантириб қўймоқчи бўлдим, чунки бизга унинг бошқа йўсинда нафи тегиши мумкин эди.

– Нима тўғрисида?

– Йўқ, бу энди менинг сирим! Уни сизга очолмайман.

– Айтгандек, – деди д’Артаньян, – авф этасиз, хоним, мен, гарчи гвардиячи бўлсам ҳам сизни эҳтиёт бўлишга ноилож даъват этаман: назаримда, сир-асрор айтишга бу жой нобопроқ. Мен қувган изқуварлар мадад қўшиб, қайтиб келишади. Агар устимизга келиб қолишса, ҳалок бўламиз. Рост, мен уч оғайнимга хабар бериш учун одам юбордим, лекин, уларни уйидан топишдими-йўқми, ким билади дейсиз.

– Ҳа, ҳа, сиз ҳақсиз! – қўрқиб хитоб қилди Бонасе хоним. – Қочайлик, тезроқ пана бўлайлик бу ердан!

Шу сўзлар билан у д’Артаньянни қўлтиқлаб, эшик сари судради.

– Лекин, қаёққа қочамиз? – Беихтиёр сўради д’Артаньян. – Қаёққа пана бўламиз!

– Аввало шу уйдан нарироққа! Кейин кўрамиз.

Ҳатто, эшикни ҳам ёпиб қўймасдан уйдан чиқиб, улар Гўрковлар кўчасидан югуриб кетишди. Қирол Ўрига бурилиб, фақат Сен-Сюлпис майдони чеккасида тўхтадилар.

– Энди нима қиламиз? – сўради д’Артаньян. – Сизни қаёққа кузатиб қўяй?

– Рости, нима жавоб беришимга ҳайронман, – деди Бонасе хоним. – Мен эрим орқали жаноб де Ла Портни чақиртирмоқчи ва ундан сўнгги уч кунда нималар кечди, у эрда кўринишим хавфлими-йўқми, билиб олмоқчи эдим.

– Лекин, мен боришим ва жаноб де Ла Портни чақириб беришим мумкин-ку, ахир, – деди д’Артаньян.

– Албатта. Лекин, бало шундаки, жаноб Бонасени Луврда танишарди, уни ўтказиб юборган бўлардилар, сизни эса танишмайди, эшиклар сиз учун берк бўлади.

– Бу ҳеч гап эмас! – эътироз қилди д’Артаньян. – Лувр дарвозаларининг бирортасида сизга содиқ дарбон борлиги аниқ, у паролни эшитиб…

Бонасе хоним ёш йигитга синчиклаб разм солди.

– Мабодо ўша паролни сизга айтсам, – шивирлади у. – Истифода қилиб бўлган заҳоти уни унутиб юборасизми?

– Чин сўзим, дворян сўзим! – шак-шубҳа қолдирмайдиган бир тарзда деди д’Артаньян.

– Яхши. Мен сизга ишонаман. Сиз жуда яхши йигит кўринасиз. Иқболингиз садоқатингизга боғлиқ бўлса, ажаб эмас.

– Мен ваъдалар талаб қилаётганим йўқ, қиролга хизмат қилиш, қироличага манзур бўлиш учун қурбим етган ҳамма ишни ҳалол адо этаман, – деди д’Артаньян. – Мени бир дўст билиб, ихтиёримни олаверинг.

– Лекин, бу орада мени қаерга яширасиз?

– Бирор одамингиз йўқми, жаноб де Ла Порт сизни йўқлаб, ўша кишига учраса.

– Йўқ, бу ишни ҳеч кимга билдиргим йўқ.

– Менга қаранг, – деди д’Артаньян. – Биз Атоснинг уйи ёнидамиз… Ҳа, тўғри.

– Атос деганингиз ким?

– Дўстларимдан бири.

– У уйида бўлса-ю, мени кўриб қолса-чи?

– У уйида йўқ, сизни уйга киргизиб, калитни ўзим билан олиб кетаман.

– Қайтиб келиб қолса-чи?

– Қайтиб келмайди. Зўр келса, менинг бир аёлни бошлаб келганимни, ўша аёл уйидагилигини унга айтишар.

– Лекин, бу нарса менинг обрўимни тўкиши мумкин, шунга ақлингиз етадими ўзи?

– Сизнинг нима ишингиз бор? У ерда сизни ҳеч ким танимайди. Бунинг устига биз шундай аҳволдамизки, одоб-подоб деб ўтирмасак бўлади.

– Яхши, дўстингизникига юра қолинг. У қаерда туради?

– Феру кўчасида, шу ердан икки қадам нарида.

– Кетдик.

Улар шу томонга югуриб кетишди. Худди д’Артаньян ўйлаганидек, Атос уйида йўқ эди. Д’Артаньян Атоснинг дўсти сифатида ўзига эътирозсиз берилгувчи калитни олиб, зинадан чиқди-да, Бонасе хонимни биз юқорида тавсиф этган шинам уйга киргизди.

– Ўз уйингиздай бемалол ўтиринг, – деди у. – Тўхтанг: эшикни ичидан қулфлаб олинг ва уч марта тақиллатмагунча ҳеч кимга очманг… Мана бундай. – У икки марта сирасига хийла қаттиқ, учинчи марта паузадан кейин сустроқ қилиб, уч марта тақиллатди.

– Яхши, – деди Бонасе хоним, – энди йўл-йўриқ бериш навбати меники.

– Қулоғим сизда.

– Луврга боринг ва Эшел кўчасига қараган дарвозани тақиллатинг. Жерменни сўранг.

– Яхши, Кейин-чи?

– У нима ишингиз бор, деб сўрайди, сиз жавоб ўринга: Тур ва Брюссел деган икки сўзни айтинг. Ўшанда у амрингизни бажо келтиради.

– Мен унга нимани буюраман?

– Қироличанинг маҳрами жаноб де Ла Портни чақириб беришини.

– У чақириб берса ва жаноб де Ла Порт чиқса-чи?

– Сиз уни ҳузуримга юборасиз.

– Жуда соз. Лекин, сизни яна қачон ва қаерда кўраман?

– Мен билан жуда учрашгингиз борми?

– Албатта!

– Унда бу тўғрида ғам ейишни менга қўйиб беринг-у, хотирингиз жам бўлсин.

– Сўзингизга ишонаман.

– Кўнглингиз тўқ бўлсин.

Д’Артаньян Бонасе хонимга унинг кичкина жуссасини қамраб олишга қодир энг шайдойи назар ташлаб, таъзим қилди ва зинадан туша туриб, орқасидан эшик ёпилгани ва калит қулфда икки марта айланганини эшитди. Зум ўтмай, у Луврга етди. Дарвозага Эшел кўчаси томондан яқинлашган пайти соат ўнга занг ургани қулоғига чалинди. Биз ҳозиргина тавсиф этган воқеаларнинг ҳаммаси атиги ярим соат ичида ялт этиб ўтиб кетди.

Ҳаммаси худди Бонасе хоним айтгандай содир бўлди. Паролни эшитгач, Жермен таъзим қилди. Ўн дақиқа ўтар-ўтмас Ла Порт дарбон хонасида ҳозир бўлди. Д’Артаньян ҳаммасини икки оғиз қилиб сўзлаб берди ва Бонасе хонимнинг қаердалигини маълум қилди. Ла Порт адресни икки марта такрорлаб, йўлак томонга шошилди. Лекин, икки қадам ҳам босмасдан у қўққис изига қайтди.

– Йигитча, – деди у д’Артаньянга юзланиб, – бир маслаҳат беришга рухсат этинг.

– Хўш, қандай?

– Юз берган нарсалар сизни ташвишга солиб қўйиши мумкин.

– Шундай денг?

– Ҳа. Соати орқада қолиб юрадиган дўстингиз йўқми?

– Хўш, у ёғи нима?

– Кейинчалик сизни соат тўққиз яримда меникида эди, деб гувоҳлик бера олсин учун ундан бир хабар олинг. Юристлар буни алиби дейишади.

Д’Артаньян маслаҳатни мулоҳазали деб топиб жаноб де Тревилникига ғизиллаб кетди. Лекин, ҳамиша гавжум меҳмонхонага кириб ўтирмасдан у кабинетга ўтишга рухсат сўради. Д’Артаньян бу ерда тез-тез келиб тургувчи эди, шунинг учун унинг илтимосини дарҳол қондирдилар, мулозим ёш ҳамюрти аллақандай муҳим нарсани маълум қилиш истагида қабул этилишини ўтиниб сўраганини жавоб де Тревилга етказиш учун кетди. Беш дақиқадан сўнг жаноб де Тревиль кабинетга ўтиб бўлган эди. У д’Артаньяндан ўзининг унга нима нафи тегиши ҳамда унинг бунча бемаҳал ташрифининг боисини сўради.

– Авф этгайсиз, тақсир! – деди ёлғиз қолган дақиқалардан фойдаланиб, соатни чорак соат орқага суриб қўйган д’Артаньян. – Мен соат тўққиздан йигирма беш дақиқа ўтганда сизникига қадам ранжида қилиш учун ҳали бемаҳал эмас, деб ўйлабман.

– Тўққиздан йигирма беш дақиқа ўтди денг? – девор соатга ўгирилиб, хитоб қилди жаноб де Тревиль. – Йўғ-э, бўлиши мумкин эмас!

– Ўзингиз бир қараб кўринг, – деди д’Артаньян, – амин бўласиз.

– Ҳа, тўғри, – деди де Тревиль. – Мен кечроқ деб ишониб эдим. Лекин, менда нима ишингиз бор?

Шунда д’Артаньян қиролича хусусида тарқоқ ҳикоя қилишга тутинди. Унинг аҳволи борасидаги ташвишларини баҳам кўрди, кардиналнинг Бэкингемга қарши қаратилган режаларига оид эшитган гапларини маълум қилди. Унинг нутқи шунча ишонч, шунча хотиржамлик билан суғорилган эдики, де Тревилнинг унга ишонмасдан иложи йўқ эди, устига-устак унинг ўзи ҳам кардинал, қирол ва қироличаларнинг муносабатларида, айтиб ўтганимиздек, аллақандай янги бир нарсани пайқаган эди.

Соат ўнга занг урганда д’Артаньян етказган маълумотлари учун унга миннатдорчилик билдирган ҳамда қирол билан қироличага ҳамиша жон-дили билан хизмат қилаверишини насиҳат қилиб, меҳмонхонага қайтиб кирган жаноб де Тревиль билан хўшлашди.

Зинадан тушиб бўлиб, д’Артаньян бирдан асони унутиб қолдирганини эслади. Шунинг учун у жадал изига қайтиб, кабинетга кирди-ю, шу заҳоти соатнинг милини – унинг орқада қолаётганини келаси тонг ҳеч ким сезиб қолмаслиги учун бирпасда жойига суриб қўйди. Энди унинг алибисини аниқлаб бергувчи гувоҳи борлигига комил ишонч билан у пастга тушиб, кўчага чиқди.

XI

Фитна бошланмоқда

Жаноб де Тревилнинг ҳузуридан чиқиб, д’Артаньян хаёлга чўмганча уйига қайтиш учун энг олис йўлни танлади.

Ўз йўлидан шунчалар оғиб, юлдузларга термилиб ва дам жилмайиб, дам хўрсиниб, гасконлик йигит нималарни ўйлади экан?

У Бонасе хонимни ўйларди. Шогирд – мушкетёрга бу жувон сал бўлмаса маъшуқалик омоли бўлиб кўринарди. Кўҳликкина, турган-битгани сирдан иборат бўлгани, қарийб ҳамма сарой фитналаридан воқифлиги дилбар чеҳрасига алоҳида ташвиш сояси ташлаб тургани ҳолда у унчалик димоғдор кўринмасди, бу нарса ғўр ошиқ назарида аёл кишига мислсиз жозиба бахш этарди. Бундан ташқари, д’Артаньян уни тинтишга ва эҳтимол қийноққа солишга шайланиб турган азроиллар чангалидан юлиб олди, бу унутилмас яхшилиги унда нозикроқ бир нарсага айланиши осон бўлган миннатдорчилик туйғусини уйғотди.