Дарё

Дилшод анчайин одамови бўлиб ўсди, унинг бирон даврага, айниқса, нотаниш одамлар гуруҳига киришиб кетиши қийин эди. Тенгдошлари билан ҳам унчалик борди-келди қилавермасди; шу шаҳарчадаги мактабда бирга ўқиган собиқ синфдоши, бозорда балиқ сотиб тирикчилик қиладиган Мансур билан ора-сира кўришиб, гурунглашиб турарди, холос.

Мана шу Мансур шаҳарчадаги ёшлар орасида машҳур «Ором» ресторанида бирга ўтириб, туғилган кунини нишонлашни таклиф қилганида Дилшод йўқ деёлмади, фақат «Мен эрисам бораман, сенга совғам шу бўлади», деган шартни қўйди. Мансур бунга кўнди.

Икковлон кеч тушганда ресторан ёнида кўришишди. Сўнг ичкарига кириб ўтиришди, еб-ичишди, дискотека саҳнасига чиқиб ўйинга тушишди, қизларга гап отишди, улардан иккитасини ўз столларига таклиф этиб, меҳмон қилишди. Ишқилиб, роса яйрашди.

Соат ўндан бир дақиқа ўтар-ўтмас Дилшоднинг қўл телефони қайта-қайта жиринглайверди. Телефонини ўчириб қўйса онасининг ваҳимага тушиб қолишини билган Дилшод чеккароққа ўтиб, вазиятни тушунтирди.

Шу билан она сал хотиржам тортгандай эди. Аммо орадан ўн дақиқа ўтар-ўтмас телефон яна тинимсиз чақираверди. Дилшод қизлардан узр сўраб, ташқарига чиқди.

Рестораннинг икки тавақали, нақшли эман эшигига мармар зинадан чиқилади. Зинанинг бир томони деворга туташ, иккинчи томонига энлигина бетон суянгич ишланган.

Ичкаридан мусиқа эшитилаётган, чироқларнинг ўчиб-ёнаётгани кўриниб турган зинада Дилшод онаси билан гаплашди:

– Бир грамм ҳам ичганим йўқ. Фақат «Кола»… Энди соат ўн бўлди-ку… Хўп, ярим соатда бўламан… Хайр.

Эшикдан Мансур шошиб чиқиб келди.

– Тез юр, ўртоқ, – ичкарига ишора қилди у. – Дўмбоқчаси сени сўраб қўймаяпти… Ўзиям ишкалат экан-а аммо-лекин! Шимининг торлигини қара! Думбаси ёриб юбораман дейди-я… Шундай орқасидан борсанг-у, писка билан тилиб юборсанг…

Дилшод қўл телефонига ишора қилди:

– Кетмасам бўлмайди, ўртоқ.

Мансур тушунди:

– Ойингми?

– Ҳа. Ярим соатда уйда бўлмасам, бу ерга келишданам тоймайдилар.

Мансур икиланиб қолди:

– Биламан-у, аммо-лекин шундай жононларни ташлаб кетаверамизми? Энди қўлга кираётганида!

– На илож, – қўллари ёйди Мансур. – Кейинги сафар би-ир яйраб ўтирамиз.

– Насиб.

– Хоҳласанг сен қолақол.

– Йўғ-э! – кулиб юборди Мансур. – Сенсиз ўтириш татирмиди. Қизлар аламдан сочлари қолиб, мени юлишар… Бирга кетамиз, мен ҳозир, кираману чиқаман.

Дилшод чўнтагидан икки даста пул чиқариб берди:

– Одамни хафа қилма, ўртоқ… Келишганмиз-ку… Мен инглизча хайрлашиб қўя қолай… Қизларгаям тўлаб қўй.

– Мени ноқулай аҳволга солиб қўйяпсан аммо-лекин… Хўп, хўп, мана. Сени хафа қилмаслик учуноқ.

Мансур пулни оларкан, хижолат бўлаётганини яшириш учунми, машиналар қаторлашиб турган майдонга қараб қўйди:

– Бизнинг дулдул жойида турибдими ишқилиб? Жа ошиғи кўп-да аммо-лекин.

Дилшод мийиғида кулимсираб қўйди, Мансур ичкарига кириб кетди.

Дилшод ним қоронғиликда мармардай ялтираб турган майдонча чеккасига ўтиб турди. Шу маҳал унинг ёнгинасида ҳазин илтижо эшитилди:

– Садақа қилинг, амак. Садақа радди бало дейдилар… Садақа қилинг, амак.

Дилшод ўгирилди. Бетон суянгичга ўтириб олган ўттиз ёшлардаги, катак-катак кенг кўйлагига ўраниб олган тиланчи аёл унга мўлтираб қараб, қўл чўзиб турарди.

Йигит чўнтагини кавлаб, ғижимланган икки юз сўмликни олди-да, тиланчига тутди. Аёл афтини буриштирди:

– Каттароғидан йўқми, амак? Бунингизга битта аччиқ буханка ҳам бермайди-ку.

Бу гапдан жаҳли чиққан Дилшод аёлни жеркиб берди:

– Мен пулни супуриб олмайман, олсангиз шу, олмасангиз катта кўча.

Тиланчи кекирдагини чўзди:

– Бўйнингга илоннинг тилидай қилиб галстук бойлаб олибсан-у, тиланиб турган бечора бир аёлга йиртилиб кетган икки юз сўмликни раво кўрасан. Шуми инсоф?

Дилшод эътироз билдирмоқчи бўлди, лекин тилига муносиб сўз ҳадеганда келавермади. У қўл силтади-да, чўнтагидан яна битта икки юз сўмлик чиқариб узатди:

– Етадими?

– Э, амак, бу ердан чиққанлар камида минг беради менга ўхшаганларга.

– Тиланчимисан, талончимисан?

Дилшод кенггина зинанинг бу чеккасига ўта бошлади. Чаққон аёл икки ҳатлашда шу тарафга ўтиб, яна бетон суянчиққа чиқиб ўтириб олди, қўлини чўзди:

– Садақа қилинг, амак…

– Э, жонга тегдинг-ку!..

Дилшод яна бир бор жаҳл билан қўл силтади. Аммо аёл кутилмаганда сал энгашдими, ишқилиб, ногоҳ йигитнинг қўли унинг елкасига тегиб кетдию, чайқалиб кетган тиланчи «Вой!» деганча пастга қулади.

Дилшод жойида донг қотди. Ичкаридан чиқиб келаётган Мансур буни кўриб қолиб, қичқириб юборди:

– Уҳ!

Мансур зиналардан югуриб тушиб юзтубан ҳолида ётган тиланчи аёлга қаради, энгашиб кафтининг орқа томонини унинг бўйнига қўйди ва шу заҳоти отилиб турасола чопиб майдончага чиқди.

– Кет! Дарров кет!

Ҳамон карахт Дилшод аранг сўрай олди:

– Нима… нима бўпти?

Мансур Дилшодни судрагудай қилиб «Нексия»си ёнига олиб борди-да, унинг чўнтагидан калитни олиб, пульт тугмачасини босди, эшикни очиб, йигитни ичкарига киритган заҳоти калитни бураб, моторни ўт олдирди.

– Тез кет, ўртоқ!

– Нима… нима бўпти ўзи?

Мансур қон кафтини кўрсатиб, қаттиқ шивирлади:

– Ўлиб қопти! Томири урмаяпти. Мияси билан бетонга урилипти аммо-лекин. Юзи мажақ бўлган, миясининг қатиғи чиқиб, ҳамма ёққа сочилиб кетган.

Дилшод юзини чангаллаб қолди.

Катта кўчадан ўтаётган «Тез ёрдам» машинасининг чироқлари уларни ёритганди, ваҳимага тушган Мансур беихтиёр гавдаси билан Дилшодни тўсди. Аммо машина тўхтамасдан ўтиб кетди.

– Энди кет, ўртоқ!

Дилшод ташқарига чиқишга уринди:

– Йўқ, мен уни… дўхтирга обораман, тушунтираман. Мен атай қилмадим. Бу тасодиф… эҳтиётсизлик бу…

– Битта гадойни деб келажагингга қора чизиқ тортасанми? Ўзингни ўйламасанг, ота-онангни ўйласанг-чи! Ажалидан беш кун бурун ўлдирмоқчимисан уларни!

– Лекин…

– Лекин-пекини йўқ. Сен кет! Мен қоламан.

Дилшод анграйиб қолди:

– Нима?

– Мен қоламан, ўртоқ.

Дилшод кескин бош чайқади:

– Йўқ, кетсак бирга кетамиз! Қолсак бирга қоламиз!

Қалт-қалт титрай бошлаган Мансур асабий тарзда Дилшоднинг ёқасидан олди:

– Менга қара! Менинг ҳисоб-китоб қилганимни, эшикдан чиққанимни камида ўнта официант кўрди. Бояги қизлар ҳам орқамдан бақрайиб қараб қолишганди. Эртага барибир улар менга қарши гувоҳлик беришади. Сени бўлса ҳеч ким кўрмади. Шундан фойдаланиб қол. Ўзи сени чақирмасам бўларкан.

– Мен тушунтираман! Ҳаммага!

– Ўртоқ! Сен қўрқма! Ҳаммаси яхши бўлади. Ўзини қамоққа обориб тиқдириб қўядиган аҳмоқ йўқ. Сен ҳозир кетавер. Мен… – Мансур ресторан томонга ишора қилди: – мен анавини йўқотишга уриниб кўраман.

Даҳшатга тушган Дилшоднинг кўзлари катта-катта бўлиб кетди:

– Қ-қанақасига?

Нимагадир қатъий қарор қилгандай туйқусдан сал хотиржам тортган Мансур маъюс жилмайди:

– «Мерс»имда ҳеч кимга кўрсатмай опчиқиб кетсам бўлди. Кейин бир йўлини топардим.

– Мансур! Буни хаёлинггаям келтирма!

– Бу дунё тириклар учун, ўртоқ, ўликлар учун эмас. Тириклар яшаши керак.

– Қўлга тушиб қоласан, ахир!

– Қочганам «худо» дейди, қувганам. Яхши ният қил, ўртоқ! Бор, кет энди! Бўлди, кет деяпман! Бос газни!

Дилшод беихтиёр газни босди, Мансур очиқ ойнадан энгашиб тезлик ричагини қўшди. Машина силтаниб олдинга интилди.

«Нексия» катта кўчага чиққан маҳал вужуди музлаб кетган Дилшод жон-жаҳди билан тормозни босди. Сўнг чироқларни, моторни ўчиргач, олазарак ҳолда ўгирилиб ресторан томонга қаради.

Машиналар қаторлашиб турган майдондан Мансур эски «Москвич»ини ҳайдаб чиқмоқда эди. Мана, у машинасида аёл йиқилиб тушган жойга борди. Тўхтади. Машинадан отилиб тушди, орқа эшикни очди, кейин… кейин тиланчи жасадини кўтариб келиб орқа ўриндиққа жойлаштирди. Эшикни ёпди. Ўрнига ўтирди. «Москвич» гуриллаб олдинга интилди.

Буни кўриб турган Дилшод беихтиёр машинасидан тушди. Бироқ «Москвич» унинг ёнидан шиддат билан ўтди-кетди, тўхтамади.

Дилшод машина ортидан гарангсиб қараб қолган чоғи қўл телефони жиринглади. Йигит митти аппаратнинг экранчасига қарагач, руҳсиз тарзда телефонни қулоғига яқин олиб бориб, шивирлади:

– Йўлга чиқдим, ойижон… Ҳаммаси жойида.

Дилшод қўл телефонини ўчирди, машинага ўтирди ва ногаҳон рулга бошини қўйганча елкалари силкиниб йиғлаб юборди…

Аммо бу руҳни енгиллаштирадиган, қалбни юпантирадиган йиғи эмасди. Билъакс…

Машинани юргизаркан, Дилшод аввалгидан баттар ҳолатда эди.

Ҳали машина тезлашиб улгурмасидан чироқлар ёруғида бир тиланчига ўхшаш аёл чопиб йўлни кесиб ўтгандай бўлди. Дилшод жон ҳолатда тормозни босди, машина чийиллаб тўхтади.

Пешонасига реза-реза тер тошган Дилшод ваҳима билан олдинга, орқага, ён-атрофга қаради. Ҳеч ким йўқ.

Қайрилишдан оқ машина чиқиб келди. «Прадо». Рустамники. Рулда унинг ўзи. «Прадо» «Нексия»нинг ёнидан ўтиб бораётган маҳал тўхтади.

Рустамнинг машинадан тушаётганини кўрган Дилшод жон ҳолатда тезлик ричагини қўшиб, машинага газ берди. Рустам «Нексия» ортидан ҳайрон бўлиб қараб қолди.

Ранги қув ўчган, кўзлари бежо Дилшод эса тобора тезликни оширган кўйи бир неча дақиқа ичида уйига етиб келди.

Машина овозини эшитган Ҳикоятхон уйдан шошиб чиқди:

– Келдингми?

– Ҳм.

Ҳикоятхон ўғлига хавотирланиб қаради:

– Тинчликми, болам?

– Шу… сал чарчадим шекилли.

– Ярим тунгача ресторанма-ресторан санқиб юрганингдан кейин чарчайсан-да, болам. – Жаҳли чиқа бошлаган Ҳикоятхон бирдан мулойимлашди. Ўғлига кўзлари чақнаб қаради. Афтидан, аёл фарзандига янгиликни айтишга шошарди: – Айтгандай, сенга бир гапим бор эди…

– Ойижон, жуда чарчаганман. Миям ҳеч нарсани қабул қилмаяпти. Гапингизни эрталаб айтсангиз ҳам бўладими?

Энди онанинг ростакамига жаҳли чиқиб кетди. Қачондан буён терисига сиғмай қувониб, боласининг йўлига кўз тикиб ўтирса-ю, бу бўлса…

– Нима, аммамнинг ўроғини ўриб келаяпсанми, бунча сулаясан? Ё бирон мочағарни топиб олдингми?

– Э-э!

Дилшод қўл силтамоқчи бўлган жойида бирдан чўчиб тушди, сўнг ёв қувгандай шошиб хонасига кирди-кетди.

– Айтиб қўяй, то мен бу уйда тирик эканман…

Дилшоднинг эшикни қаттиқ ёпгани эшитилди.

Кўнгли оғриган Ҳикоятхон ўз-ўзига гапириб қолаверди:

– Бу замоннинг болалари… Юки енгил бўлгани сайин ётоғи келади-я. Тавба!..

* * *

Нафсиламбрига, тун энди бошланиб келмоқда…

Ким айтади олдимизда йилнинг энг қисқа туни турибди деб? Вақт нисбий. Бизнинг қаламга олажак воқеаларимиз ҳали мўл, инчунин, кимлар учундир бу энг узоқ давом этган, ҳеч тугамайдигандай туюладиган тун бўлиб қолиши муқаррар…

Маърифат хола Тоҳирнинг ёнидан ҳовлиқиб қайтиб келганида Турғунбой ота катта уйдаги ўрнида шифтга тикилганча оғир нафас олиб ётарди. Хонтахта устида чолнинг кейинги пайтлардаги эрмаги – ёғоч бўлагидан ўйиб ясалаётган, бироқ ҳали битмаган елканли кемача.

Чой баҳонасида чиққанини эслаган хола ошхонага кирди, чой дамлаб, нафасини ростлаб олганидан сўнг ичкарига қадам қўйди.

– Тўқсон беш. Аччиққина.

Турғунбой ота кампирига гумонсираб қаради. Буни сезган Маърифат хола токчада турган дорини олди.

– «Энап»дан биттагина ичиб олсин.

Турғунбой ота кампири кўмагида бошини кўтариб, таблеткани оғзига солди, устидан чой ичди.

– Энди яхши бўлиб қолдими?

– Яхшиман.

– Худога шукр. Одамни бир қўрқитди-ей. Яна ўша давления ўлгурми?

– Сен буйтиб элдан бурун ваҳима қилаверма, кампир. Ҳар замон-ҳар замонда бир оғриб турмаса иссиқ жоннинг иссиқ жонлиги қайда қолади?

Маърифат хола қовоқлари салқиган, кўзлари ич-ичига ботган чолига диққат билан разм солди, юраги увишиб кетди.

– Бемаҳалда бирон ҳамсоя-памсояни безовта қилмадингми ишқилиб, Раҳмонқул чегачининг қизи!

Отанинг одати шунақа: рисоладагидай гаплашган маҳаллари «кампир» дейди, лекин сал жаҳли чиқса ё унинг бирон қилиғиданми, гапиданми норози бўлса бас, дарров раҳматли қайнотасини эслаб қолади.

Маърифат хола эътироз билдиришга улгуролмади: дарвоза ёнига келиб тўхтаган машина овози эшитилди. Сўнг уйга оқ халатли шифокор билан ҳамшира салом бериб кириб келишди.

Алик олган Турғунбой ота кампирига ўшшайиб қаради:

– Чақирибсан-да барибир, Раҳмонқул чегачининг қизи.

Хола ноилож қолганлигини тан олди:

– Ўзи қўрқитди-да. Нима қилай…

– Э-э… Қариб, ваҳимачи бўлиб қолибсан. Арзимаган нарсага буларни овора қилишнинг нима кераги бор эди?

Ўзини Дониёр деб таништирган, 35 ёшлардаги шифокор тонометрда отанинг қон босимини ўлчаб кўргач, холанинг ёнини олди:

– Ота, қон босими билан ҳазиллашиб бўлмайди. Холам жуда тўғри иш қилибдилар бизни чақириб.

Отанинг тилини кўриб, юрак уришини эшитгач, шифокор ҳамширага ишора қилди:

– Гўзал, укол.

Ҳамшира отага укол қилаётган маҳал Дониёр журнални тўлдирди, сўнг қоғозчага бир нималарни ёзиб, отага узатди:

– Мана йўлланма, эртага касалхонамизга бориб, учтўрт кун ётиб даволанасиз энди, отахон.

– Умрим бино бўлиб касалхонада ётмаганман, ўғлим.

– Аввал ётмаган бўлсангиз, мана энди ётасиз, отахон. Ахир қачондир бошлаш ҳам керак-ку.

Хонага Турғунбой отанинг тенгдош дўстлари: шляпасини бошидан қўймайдиган, кўса Ўктабр ота билан қовоқ кади қучоқлаб олган, оппоқ соқоли кўкрагига тушган Серсенбой ота оёқ учида кириб келишди. Шифокорнинг сўнгги сўзларини эшитиб қолган Ўктабр ота бирдан тутақиб кетди:

– Ким экан у соппа-соғ одамни касалхонага жўнатиб касал қиладиган?

Дониёр келганларга ҳайрон бўлиб қаради:

– Ассалому алайкум.

– Ваалайкум.

– Салематмисан, балам.

Ўктабр ота Серсенбой отага дийдиё қилди:

– Тилимизам қизиқ-да. Нима эмиш, «касалхона» эмиш. Ахир соппа-соғ одам буни эшитсаям касал бўлади-қўяди-да. Тўғрими, Саке?

– Туври. Ўсини эсабга алиб… им-м, оврувхана дейув керек.

Жаҳли тез Ўктабр отанинг фиғони фалакка чиқди:

– Э, сенам бопладинг, Саке. «Оврувхона» эмиш! «Шифохона» дейиш керак, «ши-фо-хо-на».

Серсенбой отанинг дарров ён бергиси келмади:

– Ўлай айтса-да бўлади, булай айтса-да.

Ўктабр ота энди шифокорга ўгирилди:

– Қисқаси, ука, жўрамизни бурга тепса тепгандир. Шунга шунча ваҳиманинг нима кераги бор?

– Лекин…

– Лекин-пекинингниям қўй, ука. – Ўктабр ота Серсенбойга ишора қилди: – Саке, ўзимизнинг универсал доридан ол.

Серсенбой ота хонтахта устидаги пиёлани қўлига олди-ю, норози бўлиб атрофга аланглади, афтини буриштириб Маърифат холага қаради:

– Келин, каса-паса берсей.

Буларнинг алламбало қилиқларига ўрганиб қолган Маърифат хола индамасдан жавондан каттагина коса олиб берди, Серсенбой унга кадисидан қимиз қуя бошлади.

– Нима бу? – ҳайрон бўлиб сўради Дониёр.

– Қимиз бу, ука, қимиз. Тоғда ўйноқлаб юрган бия сутидан.

– Тап-таза, – дўстининг гапини маъқуллади Серсенбой ота.

– Лекин отахоннинг қон босими…

Ўктабр ота уни гапиргани қўймади:

– Яна «лекин» дейсан-а. Буни бизам биламиз, ука. Шунинг учун тозасидан опкелдик-да, спирт қўшилмаганидан. Бунақаси давленияни туширади, ука, туширади. Унақаси оширади.

Халқ табобатининг бунақа нозик томонларидан бехабар Дониёр кулиб юборди:

– Унда майли.

Мамнун бўлган Ўктабр ота кўз қисиб қўйди:

– Унақасиданам бор, ука. Кўнгил тортса озгинагина, а?

– Раҳмат, ака. Хизматдаман.

Ўктабр ота ташвиқотга зўр берди:

– Бунинг бир косаси турган-битгани витамин. Анави нима дерди… нима дерди, Саке?

– Женшенба?

– Э, унданам зўр. Қисқаси одамўт-да. Бизга ўхшаб захда юрганларга кони фойда бу. Балки озгинагина, а?

– Раҳмат, ака. Бошқа сафар.

– Аммо, айтиб қўяй, жўрамизни барибир ўша… оти совуқ касалхонангга юбормаймиз. Касалхона эмиш-а! Топган гапингни!

Дониёр ўзини кулгидан тўхтатолмади:

– Шифохона бўлса юборасизларми?

– А, уни ўйлаб кўрамиз, – бўш келмади Ўктабр ота. – Икки коса қимиздан кейинам давленияси ёш йигитчаникидай юз йигирмага-саксон бўлмаса, ана унда ўйлаб кўрамиз.

– Майли. – Врач қоғозчани Маърифат холага узатди. – Ҳар эҳтимолга қарши йўлланмани қолдираман… Отахонлар, хайр.

Ўктабр ота шифокорни алқаб қўйди:

– Сен яхши бола экансан.

Серсенбой ота унга жўр бўлди:

– Раҳмет.

Турғунбой ота ҳам бир оғиз:

– Раҳмат, – деди.

Тиббиёт қутичасини қўлига олаётган шифокор уй бекасига қараб «Ташқарига чиқарсиз» дегандай ишора қилди, буни сезган Маърифат хола унга эргашди.

Дарвоза ёнида турган «Тез ёрдам» машинасига яқинлашганлари маҳал Дониёр пастроқ овозда холага мурожаат қилди:

– Гап-гап билан-у, лекин барибир отахонни касал… э, шифохонамизга бир обормасангиз бўлмайди, хола. Ҳамма анализларни кўриб чиқишимиз керак. Нимагадир менга отанинг юрак уриши унчалик ёқмай турибди. Бир эшитсангиз тез, бир эшитсангиз секин. Хуллас, нотекис.

– Албатта оборамиз, ўғлим. Сизга катта раҳмат. Илойим умрингиздан барака топинг.

– Арзимайди, холажон… – Дониёр атрофга аланглади: – Айтгандай, болалар кўринишмадими?

– Ёлғиз қизимиз Тошкентга тушган.

– Ҳм-м.

– Чақирсаммикан?

– Агар келиб-кетиши бемалол бўлса…

– Бемалол, болам, бемалол. Ўзининг мошинаси бор. Ўзи ҳайдайди.

– Унда чақирганингиз тузук. Балки отахон қизини соғингандир… – Дониёр Маърифат холанинг жунжикиб кетганини кўрди: дарё томондан салқин эпкин эса бошлаганди. – Сиз уйга кирақолинг. Қимизбозлик кучайиб кетмасин яна. Хайр.

– Яхши етиб боринглар.

Маърифат хола шошиб уйга кирди.

Дониёр юлдузлар чақнаб турган осмонга қаради, кейин чўнтагидан сигарета олиб чекди. Дарвоза ёнида туриб қолган ҳамшира қўл телефонини унга қаратди:

– Соғлом турмуш тарзини тарғиб қилиш вазифасига кирадиган шифокор бурқситиб сигарета тутатмоқда. Изоҳ талаб қилинмайдиган манзара!

– Эсдалик учун суратга олиб қўйишинг мумкин, – кулимсиради Дониёр.

Гўзалой ростданам суратга олди, сўнг қўл телефонини сумкачасига солиб қўйди-да, машинага ишора қилди:

– Термосда сиз яхши кўрадиган аччиққина қаҳва бор. Бир чашка берайми?

– Яхши бўларди…

Шопмўйлов ҳайдовчи Эркин сигнал берди:

– Дониёржон! Шошилинч чақирув!

* * *

Фурсат етди, шаҳри Тошкентдаги кўп қаватли «банковский» уйлардан бирига ҳам бирровгина кўз ташлаб ўтамиз. Бу пойтахт ишбилармонлари орасида анчагина танилиб қолган адвокат Файзулланинг хонадони.

Бу оқшом ҳам Гулноза кайфиятсиз тарзда телевизорга тикилиб ўтираверди, ўтираверди. Ахийри эшик қўнғироғи жиринглади. Жувон илдам бориб очган эшикдан машҳур чарм сумкасини ёнига осган Файзулла гандираклаб кириб келди, тили қалтираб, аранг салом бера олди:

– Ас-ассалому алайкум, хоним.

Эрининг аҳволини кўриб энсаси қотган Гулноза индамасдан ичкарига кирди, пойабзалини ечган Файзулла унга эргашди.

Жувон яна диванга ўтириб олган, қовоғини уйганча телевизор экранига тикиларди. Файзулла чайқалиб бориб хотинининг қаршисидаги креслога ўзини ташлади.

– Уф-ф… Хотин деган жонивор ишдан чарчаб қайтган эрини яйраб-яшнаб, қучоқ очиб, ширин сўзлар билан кутиб олса-да. А, нима дейсиз, хоним?

Гулноза нафрат билан девор томон юз бурди. Файзулла гина қилишда давом этди:

– Ваҳоланки, эр деган жонивор шу рўзғорим, болачақам деб куйиб-пишиб ишлайди…

Гулноза истеҳзо билан гап қўшди:

– Бурнидан чиққунча ичади!

Хотинидан сдао чиққанидан хурсанд бўлиб кетган Файзулла қаддини ростлаб ўтирди, қизғинлик билан ўзини оқлашга тушди:

– Нима қипти ичса? Ахир айтганман-ку, бизнинг соҳада кўп ишлар дастурхон устида ҳал бўлади. Ичмасдан, уккига ўхшаб ҳурпайиб ўтирган одамга ишонишмайди, хоним. Бунақаларга сал… шубҳаланиб қарашади. Бир балоси бор, дегандай…

Гулноза эрига ўгирилди, ўша оҳангда гап қўшди:

– Оғиз-бурунам ўпишишмайди.

– Ҳа, ўпишамиз. Чунки бу орадаги ишончни мустаҳкамлайди. Ишонч эса, эътиборингиз учун, хоним, жарақ-жарақ пул дегани. Мана!

Файзулла сумкасидан даста-даста пулларни олиб, хотинининг ёнига тахлаб қўя бошлади.

– Бу, хоним, ҳалол гонорарим. Она сутидай ҳалол!

Гулнозанинг афти буришиб кетди:

– Боринг, дам олинг, адаси. Пулингизни эртага санарсиз.

– Хўп бўлади. – Пул дасталарини қайтадан сумкасига солган адвокат ўрнидан туриб, сумкасини бағрига босганча ётоқхонага кираркан, таъкидлади: – Мижоз оқланди. Қонуний…

Эрининг ортидан изтироб билан тикилиб қолган Гулноза телевизорни ўчирди, ўтирган жойида бир нуқтага тикилиб қолди.

Қўлида дарслик билан хонага кирган Ноила тиз букиб онасининг ёнига ўтирди-да, хобхонага ишора қилди:

– Янами?

Гулноза тўсатдан қизини маҳкам қучиб олди ва йиғи аралаш титроқ овозда шивирлади:

– Кетамиз, қизим… кетамиз…

* * *

Улкан «КамАЗ»нинг ўткир чироқлари зулмат бағрини ёриб олдинга интилади. Олисда ёнарқуртлардай ўрмалаб келаётган машиналар кўзга ташланади.

Кичикроқ қўрғон ортда қолиб, кимсасиз далалар бошланди. Сўнг далалар дарахтзорга уланиб кетди. Таниш йўл, таниш манзаралар…

Тўсатдан Акбаралининг кўзлари катта-катта очилиб кетди: дарахтлар орасидан иккита оқ либосли аёл чопиб йўлга чиқишди, улардан бири деярли йўл ўртасига чиқиб қўл кўтарди.

– Арвоҳларми нима бало?

Акбарали тормозни босди, барибир, баҳайбат машина жойида қотиб қололмаслиги боис рулни кескин чапга бурганча бир амаллаб аёлни айланиб ўтди, ўн беш-йигирма қадамлар нарига бориб машина тўхтагач энгашиб, ўнг томондаги кўзгуга қаради. Оқ шарпалар шу ёққа югуриб келишмоқда эди. Акбарали ҳамиша ўриндиғи ёнида турадиган каттагина пичоқни олиб, унинг муздай дастасини маҳкам чангаллаганча моторни ўчирмасдан нима бўлишини кута бошлади.

Биринчи бўлиб етиб келган шарпа интилиб, эшикни очди, ҳансираб сўради:

– Обкетасизми, ака?

Акбарали ҳали жавоб бериб улгурмасидан аёл кабинага чиқиб олди ва ҳаприққан ҳолда ортидан етиб келган дугонасига қўлини узатди:

– Кел, Тамарчик.

Иккинчи қиз ҳам кабинага чиқди. Икковлон жойлашиб ўтириб олишгач, сариқ сочли Тамарчик деганлари эшикни ёпди.

Шундан кейингина кутилмаган тунги йўловчилар ҳайдовчига миннатдор бўлиб қарашди.

– Ассалому алайкум.

– Добрий вечер.

– Ваалайкум… – Беихтиёр пичоқни жойига қўйган Акбарали йўловчиларга синчиклаб разм солишга уринди. Оппоқ либосли, ҳатто туфлисининг ранги ҳам оппоқ бўлган… қизлар йигирма беш ёшлар атрофида. Қош-кўзлари бўялган, упа-элик меъёрдан сал кўпроқ, лаблар ҳаддан ортиқ қизил рангда. Кўйлак этаги ҳам тиззадан юқорироқ. У шошиб кўзларини ёнида ўтирган қизнинг оппоқ оёқлардан олиб қочди: – Йўл бўлсин?

– Дарёгача борасиз-а? – шошиб сўради қиз.

– Албатта. Йўлимизда-ку.

Қиз енгил нафас олди:

– Кетдик унда, ака…

Машина ўрнидан қўзғалди.

Иккала қиз бир-бирининг пинжига суқилиб олишди. Машинага биринчи бўлиб чиққан қиз дугонасининг қулоғига нимадир деб шивирлаганди, икковлон бараварига пиқирлаб кулиб юборишди.

Беихтиёр кулимсираб қўйган Акбарали кўнглига келган ўйини айтишга чоғланди:

– Сизлар…

Қора соч қиз ҳайдовчи томон ўгирилди:

– Давом этинг-чи.

– Сизлар… худди тўйдан келаётганга ўхшайсизлар.

– Шунақа десаям бўлади.

– Биров сизларни хафа қилдими?

– Хафа қилмоқчи бўлишди, лекин қочиб кетиб, йўлга чиқиб олдик, ака.

– Ярим кечаси йўлга чиқишга қўрқмадиларингизми? Бу атрофда бўрилар бор дейишади.

Қиз хўрсиниб қўйди:

– Баъзида одамлар бўрилардан кўра хавфлироқ бўлади…

Акбарали бош ирғади:

– Бу гапингизам тўғри.

– Тўйга борсанг тўйиб бор деганлари рост экан, – йўлдан кўз узмай гапирарди қиз. – Ишонасизми, бир бурда нонни ҳалоллаб ейишга қўйишмади аблаҳлар. Шу атрофда яхши бир кафе бор. Овқатланиб олсак, ака. Пулимиз бор. Сизни меҳмон қилишга ҳам бемалол имкониятимиз етади.

Акбарали кулиб юборди, сўнг узр оҳангида изоҳ берди:

– Раҳмат-у, лекин бизнинг бир ёмон одатимиз бор: йўлда овқатланмаймиз. Ҳам пули чақади, ҳам овқатларининг сифатига ишониб бўлмайди. Бир марта, энди иш бошлаганимизда шунақа қилиб йўлда овқат еб қўйиб, кейин эрталабгача буталар орасида ўтириб чиққанмиз: қорнимиз бураб оғриган…

Диққат билан олдинга қараб кетаётган қиз жойида сапчиб кетгудай бўлди:

– Ана, ана мен айтган кафе! Тандир кабобнинг иси келаяпти. Даҳшат! Шу ерда тўхтанг, ака. Бир нарса еб олмасам, ҳозир ўлиб қоламан!

Аммо «КамАЗ» йўл бўйида чироқлари порлаб турган қаҳвахона ёнидан ўтди-кетди. Қиз ҳайдовчига каловланиб қаради.

Қаҳвахона ёнида қаққайиб турган икки мотоциклчига қўл силташга улгурган сариқ сочли қиз ҳам илтимос қилди:

– Ака, тўхтатинг! Орқага қайтинг, чой-пой ичиб олайлик. Илтимос!

– Йўқ, тўхтамайман, – бош чайқади Акбарали. – Биз фақат меҳмонхонада овқатланамиз ё бўлмаса ейдиган нарсаларимизни ўзимиз билан олиб юрамиз. Инструкция шуни талаб қилади. Агар очқаган бўлсаларинг, марҳамат, эрмак қилиб туринглар.

Тезликни пасайтирган ҳайдовчи чўзилиб, орт тарафдан олган салафан халтани қорасоч қизга тутди. Унда кекс, булочкалар, дудланган колбаса, минерал сув бор эди.

Худди шу маҳал пичоқ ёнидаги қўл телефони «пий-пий»лаб қолди-ю, Акбаралининг ортидаги парда сурилди ва иккинчи ҳайдовчи, тақа мўйловли Ғиёснинг уйқусираган юзи кўринди.