Сайланма әсәрләр. 4 т. / Избранные произведения. Том 4

Көләч әйләнеп керә, кулында – кәгазь.

Көләч. Әти! Кәефең кырылмасын, баш бетмәгән, иң мөһиме – син исән-сау…

Сәрия. Әнә әтиең өстеннән күршесендәге прокурор жалоба язган.

Көләч. Нәрсә дип?

Сәрия. Редакциядә эшләмәгән кызына акча түләп тора, дигән.

Көләч. Ничек эшләмәгән? Минем язган мәкаләләрем газетада басыла бит… Менә минем гариза. (Ул аны өстәлгә куя.) Иртәгәдән мине эштән азат ит. Йөрмә алар белән вакланып.

Нәфис (гаризаны читкәрәк этеп). Укуың барамы соң?

Көләч. Бара. Минем өчен борчылма син, әти…

Сәрия. Ярар, булды. Әйдә, чәй эчик тә… Аннары кибетләргә чыгып керербез…

Кухняга узалар, пәрдә ябыла.

Җиденче күренеш

Тукбаев фатиры. Ул күчәрле кәнәфидә әйләнә-әйләнә утырып тора. Күңеле шатлыктан тантана итә.

Тукбаев (хыялга бирелеп). Мин бай яшәргә тиеш! Чөнки мин район башлыгы. Башлыкның башы да үзенә эшләргә тиеш. Менә шушы баш! (Башына ишарәли.) Абзаң бүген чит илдәге шәхси счётына миллион акча күчердеме? Күчерде. Бүгенге дәрәҗәм миңа мөмкинлекләр тудырамы? Тудыра. Быел төрек егетләренең мәчет салырга дип китергән валюталары шушы йорт җиһазларын алырга да ярап куйды. Ә мәчетне, күрше Абага районының төзелеш оешмасы белән килешү төзеп, җиңел генә хәл итеп куйдыкмы? Куйдык. Башыңны эшләтә белсәң була ул… Төзи башлаганда, «кунакханә» булачак, дидек. Аннары монда рәхәтләнеп кереп утырдык. Күпсенмәсеннәр, «башлык»ка тиеш ул! Районга акчаларны кем таба? Мин!.. (Хатынына.) Иркә, Иркә дим! (Кәнәфиеннән тора.)

Иркә чыга.

Иркә. Нәрсә булды?

Тукбаев. Әйдә, бер утырып, шампан эчик әле.

Иркә. Нәрсә уңаеннан? Нинди шатлыгың артты?

Тукбаев. Кәеф шәп, бүген көн уңышлы булды.

Иркә. Нәрсә оттың?

Тукбаев. Отмадым, просто миллион «заработал». Һәм аны чит ил чутына салып та куйдым. Акчаны миллиардка тутырачакмын.

Иркә (канәгать елмаеп). Син молодец минем…

Тукбаев. Шампан эчә-эчә, шахмат та уйнап алырбыз…

Иркә. Миңа җиңеләсең бит… (Өстәл әзерли, шахмат тактасын чыгарып куя.)

Тукбаев. Җиңелсәм җиңелермен, мин шахмат буенча синең кебек район чемпионы түгел түгелен… (Шахмат тактасына фигуралар тезә.) Шахмат миңа шушы миләрне (башына бармагы белән төртә) яхшырак эшләтергә ярдәм итә, логик йөрешләр ясый белергә өйрәтә. Ә главаның башы начар эшләргә тиеш түгел. Беләсеңме шуны?

Иркә (көлеп). Беләм, беләм… Әйдә, йөр!

Тукбаев фужерларга шампан сала.

Тукбаев. Әйдә, монысын тотып куйыйк әле.

Эчәләр.

Иркә. Синең ход.

Тукбаев. Күрәм… Бу районда минем башны бутарга теләүчеләр күп булды.

Иркә. Кемнәр инде ул?

Тукбаев. Шуларның берсе – синең авылдашың Нәфис абый. Ул һаман кирегә сукалый, эшеннән куам мин аны. Моңарчы түздем, синең сүзне тыңлап…

Иркә (иренә текәлеп). Нигә куасың?

Тукбаев. Әйткәнне аңламый. Урынбасарым Динар Хамаевич та, кабинетка кергән саен, редактор кирәкмәгән материалларны бастыра, дип яманлап тора. Әле киленнәренең ниндидер мәкаләсен бастырганмы?

Иркә. Син ул мәкаләне үзең укыдыңмы соң?

Тукбаев. Минем газета укырга вакыт бармы?

Иркә. Мин укыдым. Ул «Байлыкка табынмагыз» дигән мәкалә алар турында түгел. Бер кыз баланың мәхәббәттә ялгышудан үкенгән зары гына. Башкаларга гыйбрәт өченгә язылган адрессыз хат. Аны кем ничек кабул итә бит… Синең Динарың чит кул белән утлы күмер чүпләмәкче күрәмсең.

Тукбаев. Нәфисеңне яклап үлдең инде…

Иркә. «Нәфисеңне?» Ничек минем Нәфисем булсын ул? Әллә мин аның белән уйнашып йөргәнме?

Тукбаев. Ярар, ярар…

Иркә. Ничек ярар, ярар?.. Син мине үзең белән чагыштырма… Яшьлектә кем кем белән очрашмас..

Тукбаев. Булды, бүтән искә төшермәм…

Иркә. Башта шикләнеп йөрдең. Янәсе, ул Байтирәккә редактор эшенә мине күрер өчен генә кайткан… Имеш, ул сине оныта алмый… Һаман да көнләшергә калдымы? Мин күп нәрсәне беләм һәм сизәм. Тик… Аңа карап барыбер төзәтә алмыйм бит үзеңне. Нәфесең туймый, һаман үзең «уҗымга» чыгасың бит. Тапкан көнләшер кеше.

Тукбаев. Ярар, ярар, дим. Ялгыш ычкынган сүзгә бәйләнмә.

Иркә. Бер дә ялгыш ычкынмый… Ну, и что үбешкән, кочышкан, шуның белән беткән. Мин сиңа аның баласын ияртеп килмәгән бит.

Тукбаев. Бетте, бетте инде. Кызма. Оныт, әйдә, моны тотып куй әле. (Шампан тәкъдим итә.) Мин дә эчәм… (Иркә ачуын басарга теләгәндәй эчеп бетереп куя.) Синең йөреш…

Иркә. Минеке булса шул… Сиңа – мат!..

Тукбаев. Мат икән мат… (Тышкы яктагы тавышка колак салгандай.) Тукта әле, эт өргән күк булып китте. «Барс»ны ашаттылармы бүген? Ач түгелдер бит ул.

Иркә. Нишләп ач булсын ул. «Чуртан»ыңның каравылчысы Кәрим аны ашханәдән калган ризыклар белән туйдырып китте.

Тукбаев (ачу белән). Тукта әле, нигә син Әхәт Хәбировичны «Чуртан» да «Чуртан» дип атыйсың? Кешене шулай мыскыл итәләрмени? Ул – безнең райпо рәисе. Оныт ул гадәтеңне…

Иркә. Мин кеше әйткәнгә генә әйтәм ич.

Тукбаев. Оныт ул сүзне…

Иркә үпкәләп китеп бара. Ялгыз калган Тукбаев, кесә телефонын чыгарып, номер җыя.

Тукбаев. Алло! Динар Хамаевич! Бу мин әле. Минем яңа эт оясын шушы көннәрдә ясап бетерәсе иде бит. «Сельхозтехника» начальнигы Салих Сәләхиевич тоткарлый? Ничек? Вәгъдә биргәндер бит. Тимер уголоклар, калай табалмый? Ничек ди? «Ул эт оясына бер йорт түбәсенә җитәрлек калай кирәк булачак» ди? Ну и что? Тапсын! Аның эше шул… Тыңламый икән, чарасын күр, табылыр кеше. Ә-ә? Давай, бу мәсьәләне иртәгә ачыклап бетерик… (Канәгатьсезлек белән телефонын өзә.) Вәт тинтәкләр, «Барс»ка бер иркен генә оя да кора алмасыннар инде. Әле берсенә, әле икенчесенә ышанганнар. Минем «Барс»та кеше акыллары бар, нәселле эт ул! Мин аны Австралиядән алып кайттым. Бер елда бозау кадәрле булып үсте. Бер каптырып алса ычкынырмын димә! Шушындый йорт-дәүләтеңнең сакчысы булган эткә оя да кора алмасыннар инде. «Барс»ка аерым игътибар, яхшы шартлар кирәк… (Уйланып тора, аннан әкрен генә Иркә бүлмәсенә юнәлә.)

Ут сүнә, сәхнә үзгәрә.

Ут янганда, Тукбаев үзенең эш кабинетында утырып тора. Кәефе шәп, йөзендә куаныч. Ул кәнәфиендә бер киерелә, бер языла. Алтын кош тоткандай учын учка уа.

Тукбаев. Районда кем юктан бар ясый? Кем, бер ишектән кусалар, икенчесенә барып керә, түрәләрне җайлап, көйләп акча таба? Рәсим абзаң!.. Таптык бит, пәһлеван гәүдәле «Россельмаш» директоры Пётр Анатольевичны да, «Старый Казань» белән сыйлый торгач, мунчада җебеттек. Байтирәккә «Дон» комбайннарын кайтартырга дип кодрәтле имзасын салдымы? Салды. Бу заманда эшләп кенә баеп булмый. Акчаң булсын, акча үз эшен эшли… Һәм ул акчалар бер кемнең дә кесәсеннән төшеп калмый. Аның өчен тырмашып чабарга, һәр эшне вакытында «пешерә» белергә кирәк. Ә бу Рәсим пешерә. Ул матбугат министры Сәет Әскәровичны да «сындырды». Байтирәктә типография төзү өчен, акча бирмәскә тырышкан иде, имза хакына фәлән сум дип, авызын каплагач, пожалоста!.. Чынлыкта кирәкме соң безгә типография төзү? Хәзер газетаны калада үзәкләштерелгән типографиядә дә бастырып була… Үзеңне дә онытырга ярамый. Гомергә «баш» булып тормам… (Утырган кәнәфиендә әйләнә, аннан, телефон трубкасын алып, урынбасары Ишкәевкә шалтырата.) Алло! Динар Хамаевич! Миңа кереп чык әле…

Кызуланып, Ишкәев кереп җитә.

Ишкәев. Тыңлыйм сезне, Рәсим Юлаевич.

Тукбаев. Утыр әле… (Ишкәев утыра.) Динар Хамаевич! Мин районга шактый гына акчалар добился. Унбер миллион! Бу эшләрне ничек майтарып чыкканны берүзем генә беләм. Мин болай уйлап торам: ул акчаларны кырып-себереп, район оешмаларына таратудан файда күрмим. Биреп-биреп карадык бит инде. Йә, кинофикациягә акча бирүдән ни файда? (Бер бармагын бөгә.) Ул ике миллионны исерек Хәмзә үз кирәгенә тотып рәхәтләнәчәк. Ярар, машина алыр, фәлән-төгән итәр. Хәзер клубка кинога йөрүче юк. Кешене телевизор яныннан кузгатып булмый. Дөрес бит? (Икенче бармагын бөгә.) Йә, спорт комитетын алыйк. Сәлим ни эш кырыр? Өч тиенлек хоккей таягын биш тиенгә алдым, дип икенче йортын корып сатар. Көрәштә беренче урынга чыкмадылар. Спорт заллары бар, ни җитмәгән? Аннан килеп (өченче бармагын бөгә), редакциягә ни булган? Райпо рәисе Әхәт Хәбировичның яңа салган йортын сатып алып бирдекме? Бирдек. Артлары җылыда, яза бирсеннәр. Газетаны, акчасын күчергәч, калада да чыгарып була. Безгә ничу типография төзеп торырга. Динар Хамаевич, менә мин шундыйрак фикердә.

Ишкәев. Сезнең сүзегез дөрес, Рәсим Юлаевич… Фикерләрегез белән килешәм. Абага районы типографиясендә басылган безнең газетаны укырлык та түгел, карага тапланып беткән була…

Тукбаев. Әллә, мәйтәм, ул акчаларны башка максатларга файдаланабызмы? (Пауза.) Сезгә бер «Джип»мы, «Мерседес»мы кирәк булыр бит инде. Үземә дә машина алыштырырга кирәк. Әле минем ул өч катлы йортыма шактый җиһазлар да аласы бар… (Пауза.) Дөнья хәлен белеп булмый, без бу урынга гомерлеккә килмәгән. Шәһәрдә дә берәр торак-мазар алып кую мешать итмәс, шулай бит инде. Бушка килгән мондый акчалар тора-бара кысылыр, гел алай бармас. Власть та үзгәреп китәргә мөмкин. Анда шундый хәбәрләр дә йөри…

Ишкәев (хәйләкәрлеген сиздермичә). Дөрес, Рәсим Юлаевич, алдагысын белеп булмый…

Тукбаев. Шулай булгач, безне гел канат астына алырга теләмәсләр. Тимерне кызган чагында сугарга кирәк… Без моны уртак бер фикергә килеп эшләргә тиеш.

Ишкәев (хуплап). Сез дөресен сөйлисез, Рәсим Юлаевич. Мин ике куллап килешәм. Һәммәсе сезнең карамакта, ничек әйтәсез, шулай булыр…

Тукбаев. Акчалар кая китте дигәндә, аның формаль якларын эшлисе, документлаштырасы булыр инде.

Ишкәев. Җаен табарбыз, Рәсим Юлаевич. Без ул акчаларны формально, хуҗалыкларның бурычын капларга дип биреп торырбыз, килешүләр төзеп, алты айдан кайтарып бирү шарты белән. Кая китте дигәндә акланырлык итеп. Аннары…

Тукбаев. Яхшы. Алайса, иртәгә үк колхоз-совхоз җитәкчеләре белән сөйләш, бухгалтерлары печатьләрен ала килсеннәр. Акчалар бирелгән район оешма җитәкчеләре арасында уртак килешүләр төзик. Кайсы хуҗалыкка күпме акча бүлеп бирүне үзең хәл итеп бетерерсең.

Ишкәев. Аңлашылды, Рәсим Юлаевич, аңлашылды. Эшләрбез… (Китәргә җыена.)

Тукбаев. Тукта әле!

Ишкәев. Тыңлыйм, Рәсим Юлаевич…

Тукбаев. Мин менә нәрсә уйлап торам. Бәлки, безгә синең белән хаҗга да барып кайтырга кирәктер. Бу сиңа да саваплы эш булыр. Минем барган бар, тагын барырга исәп. Ничек уйлыйсың?

Ишкәев (хәйләле көлеп). Рәсим Юлаевич! Сөяркәләрем күп дип сөйлисең, анда барып кына гөнаһлар юылырмы соң?

Тукбаев. Ә мин алар белән никах укытып куям, никах укыткач, ярый ул, ярый… (Көлешәләр.)

Ишкәев чыга. Ялгыз калган Тукбаев янә дә, үз-үзенә куанып, учын учка уа.

Һәрнәрсәнең җае бар, бәрәңгенең мае бар, диләрме әле?.. Шул шул. Җайламасаң булмый бу дөньяда.

Рөхсәт сорап, редактор Нәфис керә.

Нәфис. Исәнмесез, Рәсим Юлаевич!

Тукбаев. Исәнмесез.

Нәфис кулына тоткан кәгазьне Тукбаевка бирә.

Тукбаев (кәгазьгә күз салып). Нәрсә бу?

Нәфис. Сезнең «паразитыгыз» гаризасы. Шулай дидегез бит. Мин эштән китәм…

Тукбаев (кабынып). Давай, ты кончай!.. За нами Байтиряк, на переправе лошадей не меняют… Минем икенче редактор эзләп йөрисем юк. Эшлә! Сәләтең бар, кирелегең генә бетми…

Нәфис. Минем өстән сезне һаман ыскытып торалар бит. Булмаганны булды дип, ул тегеләй дә, ул болай дип… Димәк, мин бу эшкә лаеклы түгел…

Тукбаев. Әйттем, эшлә! (Гаризаны ертып ташлый.) Кем нәрсә бутый?

Нәфис. Кем булсын? Динар Хамаевич… Районда «Ишкәевщина» хөкем сөрә башлады инде.

Тукбаев. Ты, кончай!.. Каян уйлап таптың син ул сәяси сүзне? Монда мин бар әле! Мин барында… Мин киткәч, карарлар… Это другое дело. Сиңа нәрсә җитми? Редакция бинасы бирдек. «Нива» машинасы да бирәбез. Бераз безнең сүзгә дә колак сал! (Тынычлана төшеп.) Менә, мәсәлән, без, «глава»лар, Гарәп Әмирлегеннән кайтканда, башка район хуҗаларының йә замнары, йә кемнәре чәчәк тотып каршы алды. Безгә, Абага районы «глава»сы белән икебезгә, килүче булмады… Менә шуннан күренә инде минем команданың дәрәҗәсе. Ярар, миңа кирәк тә булмасын, ди, теге район хуҗалары алдында әйбәт түгел. «Башлык»ка аз гына булса да хөрмәт булырга тиештер бит инде? Яңа оешкан районда җүнле кадрларны каян гына аласың? Бар булганы белән эшләргә туры килә. Син, Нәфис абый, «великий» булгач та, минем бу башта ми әзрәк, башка ат типкән, дип белдеңме әллә? Бар, эшләвеңне бел!..

Нәфис чыгып китә.

Пәрдә ябыла.

Икенче пәрдә

Сигезенче күренеш

Хакимият башлыгы урынбасары Фаил Сибгатуллин бүлмәсендә телефоннан сөйләшә. Мөхәррир Нәфис килеп керә.

Нәфис. Мөмкинме? (Сибгатуллин «рөхсәт» дип баш кага.)

Сибгатуллин (трубканы куеп). Утыр!..

Нәфис. Ярар, басып кына торам… Хәлләрегез ничек, Фаил Минһаҗевич?

Сибгатуллин (төксе). Нәрсә ул минем хәл? Менә синең хәлләр начар…

Нәфис. Ничек?

Сибгатуллин. Менә шулай. Миңа бүген яңа башлык – Динар Хамаевич – сине бер атна эчендә эштән азат итәргә кушты.

Нәфис. Сезгә?!

Сибгатуллин. Әйе… (Кеше хәленә кергәндәй.) Нигә син үзең дә нервланасың и безне дә аптыратасың?..

Нәфис. Ничек? Мин моны аңлап бетермим. (Пауза.) Ярар, сезгә мине увольнять итәргә куштылар, ди. Әлбәттә, чит кул белән күмер чүпләү яхшырак. Ләкин сез үз фикерегезне әйтә белергә тиештер бит. Сез мине яхшырак беләсез.

Сибгатуллин (кабынып). Мин әйтсәм үз фикеремне, Нәфис абый, Ишкәев сиңа Тукбаев түгел! Синең белән сөйләшеп тә булмый, бөтенесен кирегә борып куясың.

Нәфис. Нәрсәне кирегә борганым бар?

Сибгатуллин (тавышын күтәреп). Мин – урынбасар!.. Всего..

Нәфис. Беләм. Шуннан?

Сибгатуллин. Мин урынбасар, минем дә синеке шикелле гаиләм бар… Ә син монда йөрисең, туда-сюда, килеп-китеп.

Нәфис. Ничек? Туда-сюда килеп-китеп түгел, мин эшләп йөрим.

Сибгатуллин. Нәрсә эшлисең соң син? Кая соң бу атнада бастырган газетаң?

Нәфис. Газета чыккан…

Сибгатуллин. Кая ул? Кая?

Нәфис дипломатыннан яңа басылган газета номерларын чыгара, өстәлгә куя.

Нәфис. Менә алар, хәтта буяулары да кибеп җитмәгән.

Сибгатуллин. Халыкка таралдымы соң бу газеталарың?

Нәфис. Юк. Казан типографиясе складында яталар.

Сибгатуллин. Ник?

Нәфис. Районнан акча күчерелмәгәч бирмәделәр.

Сибгатуллин. Халыкка акча күчерелми дип әйтеп булмый бит, алар сезнең газетаны чыкмый дип әйтәләр.

Нәфис (иңен кагып). Мин нишли алам?! Миннән тормый. Мин дә халыкка хакимият газетаны бастыртырга акча күчерми дип кычкырып йөри алмыйм бит. Мин һәр газета номерын кулыгызга тоттырып барам.

Сибгатуллин (чыраен сытып). Мин сиңа әйттем, русским языком, булачак түгел ул…

Нәфис. Нәрсә булачак түгел?

Сибгатуллин. Әгәр редактор хакимият белән бер-берсен аңламыйлар икән, без, хакимият, синең редактор булып эшләвеңне теләмибез. Аңлыйсыңмы шуны?

Нәфис. Юк, аңламыйм. Ни өчен мин эшләмәскә тиеш?

Сибгатуллин. Сәбәпләре бик күп…

Нәфис. Юк, мин яңа башлыкка, Динар Хамаевичка ошамаган өчен генәме? Моңарчы яраган, хәзер юкмы?

Сибгатуллин (басыла төшеп). Алай түгел.

Нәфис. Алайса, кем? Нинди сәбәп?

Сибгатуллин. Әхлаксызлык бит инде…

Нәфис. Әхлаксыз? Нәрсә, мин берәрсен көчләгәнме, исереп аунап йөргәнме яки урлаганмы?

Сибгатуллин. Синең эшеңне прокуратура карады.

Нәфис. Әйе. Динар Хамаевичның «гаебен табыгыз!..» дип махсус кушуы буенча. Шуннан нинди гаеп тапкан?

Сибгатуллин (телефон шалтырый, трубканы алып). Сибгатуллин тыңлый. Ә-ә. Сәлам, сәлам. Да. Да. Сарык ите? Шашлыкка кирәк булачак. Иртәгә. Тәк, иртәгә иртә белән шалтыратам. Сөйләштек… (Трубканы куя, тынычлана төшеп.) Нәфис абый! Мин сине яхшы аңлыйм, Динар Хамаевич та хаклы түгел инде. Миңа сине бер атна эчендә эшеңнән азат итәргә кирәк. (Пауза. Фикерен үзгәртә.) Юк, ул аны эштән чыгар дип әйтмәде. Барып кайт Казанга матбугат министры янына, ди. Ачыкла хәлне, ди. Мин, дөресен әйткәндә, бардым, Сәет Әскәровичка. Мин турысын әйтәм.

Нәфис. Шуннан, шуннан…

Сибгатуллин. Он будет сейчас скрываться. Знаешь почему? Чөнки без хаклы түгел, газета редакторы урынына әле кандидат юк. Шулай бит инде? Ә бөтенесен матбугат министрына сылтыйлар… Сәет Әскәрович эштә юк. Мин кердем приёмныйга. Миңа әйттеләр: «Ул сайлаулар буенча йөри, көтмәгез», – дип. Анда кем утыра әле, урынбасары?

Нәфис. Зариповмы?

Сибгатуллин. Әйе, Зарипов. Ул авырый икән. Анда кадрлар бүлегеннән Кирам гына калган…

Нәфис. Шуннан, шуннан?

Сибгатуллин (уеннан кире кайтып). Ну, Нәфис абый, син үзеңне үзең мучить итәсең. Нәрсәгә сиңа редакторлык эше? Син бу эштән кит тә яз!.. Байтирәк районы тарихы турында, бөтенесе турында. Абагалылар чыгарганнар бит «Абага йолдызлыгы» китабын. Без дә табарбыз спонсорларны, нитербез…

Нәфис (тозак хәйләсен аңлап). Акча белән булышырбыз, дисез инде?

Сибгатуллин. Әйе, журналистика белән шөгыльлән, эшлә. Нәрсәгә шәһәр белән ике арада чабып йөрисең?

Нәфис. Редакторлыкка кемне куясыз соң? Бармы кешегез?

Сибгатуллин. Анысы синең эшең түгел, куярлар…

Нәфис (серле елмаеп). Мин киткәч, районга газета кайта башлыймы инде?

Сибгатуллин. Менә күрерсең, кайтыр…

Нәфис. Димәк, кайтачак. Ә хәзер чыккан газеталар өчен акча күчермисез инде? (Пауза. Сибгатуллин дәшми.) Фаил Минһаҗевич! Минем әле чираттагы ялга чыгасым бар бит…

Сибгатуллин (акаеп). Әле син эштән китәргә дип гариза язмыйсыңмыни? Безне тагын мучить итәсеңме?

Нәфис. Сезне берәү дә мучить итми, сез үзегез теләсә нинди коткыга бирелеп котырынасыз… Әйтерсең каракның бүрегенә ут капкан. Сезне шул нәрсә борчый булыр. Дальше от глаз!.. Ничек кенә булмасын, мин беркемнең дә юлына аркылы төшкәнем юк. Юкка эзәрлеклисез мине… (Китәргә кузгала.)

Сибгатуллин. Сез эштән китмәсәгез, редакция эшен, вашу деятельность будем обсуждать персонально на районном Совете депутатов.

Нәфис. Ихтыярыгыз… (Китә.)

Сибгатуллин (торып баса). Бу хәлне Динар Хамаевичка доложить итмичә булмый инде… (Хакимият башлыгы бүлмәсенә юнәлә.)

Ут сүнә.

Тугызынчы күренеш

Ут янганда, сәхнәдә кызыл эскәтер ябылган өстәл артында, кече залга карап, район башлыгы Ишкәев белән аның урынбасары Сибгатуллин утырып тора. Утырышлар залына редакция эшен карарга район Советы депутатлары чакырылган, алар күренмәскә дә мөмкин.

Ишкәев (урынбасарына борылып). Әйдә, башла!..

Сибгатуллин, урынынан торып, мөнбәргә баса.

Сибгатуллин. Хөрмәтле депутатлар! Сез инде беләсез, аңлатып тормыйм, бүген без обсуждаем работы районной редакции «Байтирәк хәбәрләре» и, персонально, работы редактора Нафиса Хакова.

Ишкәев (Сибгатуллинны бүлдереп). Беркөнне мин «Инеш», «Үзән» хуҗалыкларына бардым. Үзем белән каладан килгән җаваплы кешеләр дә бар иде. Шунда миңа сорау бирәләр. «Кая район газетасы? Нишләп килми ул?», диләр. Монда теге юк, бу юк, дип зарланып йөреп, һәммәсен акчага сылтап калдырып кына булмый. (Ул җитдиләнә төшеп, читтәрәк утырган Нәфискә карап.) Сезнең урында менә, завтра же, кемдер эшли башлый икән, редакциядә компьютерлар да, типография дә була һәм башкасы да… Менә без парк коймасын тотуны да, җәяүлеләр өчен күпер салуны да үзебез башкардык, бер тиен дә бирмәделәр бит. «Агрострой» начальнигы Хәбиб Хаевичтан, бик үтенеп сорагач, күперне сайлауларга кадәр өлгертте бит. Тыңлады. Сез дә эшләтегез, тыңлатыгыз.

Нәфис (үз-үзенә). «Башлык» булсам мине дә тыңларлар иде. Мөхәрриргә күпер саласы, парк коймасы тотасы гына калды инде.

Ишкәев. Мин зарланып йөрмим бит. Кемнәндер «Әйдә, фураж бир инде, акча бир инде» дип тә теләнмим. Ничек тапканыбызны үзебез генә беләбез.

Нәфис (үз-үзенә). Кая китте соң типографиягә дип бирелгән миллионнар?

Сибгатуллин. Иптәшләр! Мин район Советы депутаты, механизатор Басыйр Мәсхутшинның язма чыгышын (ул үзе монда килә алмады) укып кына китәм. «Район газетасы эчтәлеге дөреслеккә туры килми. Газетада район хуҗалыкларында булган яңалыклар сирәк яктыртыла. Газета битләрен күбрәк Нәфис Хаковның үз язмалары алып тора. Хаталар да күп китә. Мәсәлән, алдынгылар исемлегендә мине Мәсхутшин урынына «Мәхмүтшин» дип язганнар… Кыскасы, «Байтирәк хәбәрләре» газетасына яхшы җитәкче кирәк… Матбугат министры безнең сүзгә колак салса әйбәт булыр иде…»

Нәфис (үз-үзенә). Тагын кемнәр кушып чыгыш әзерләттегез икән?

Сибгатуллин. Матбугатның роле бик зур, бигрәк тә сайлауларда. Юкка гына матбугатны дүртенче власть димиләр. Кызганычка каршы, Нәфис абый җитәкчелегендәге редакция безне аңламады. Алар белән сөйләшүләргә карамастан. Нәфис абый, так что, үпкәләмәгез… Ну, товарищи, ситуация конфликтная, честно говоря, мы старались убедить его, решать вопрос по любовно, и освободить его от должности по собственному желанию…

Ишкәев (чыгышны бүлдереп). Юк, син, Фаил Минһаҗевич, болай диген. Без, район оешканнан бирле, Нәфис абыйдан куркып яшәдек, диген. Хакимият башлыгыннан алып, калганнарга хәтле курыктык, диген. Тегене язар, моны язар, дип, тагын язмасын дип, без дер калтырап яшәдек, диген. Ату син сүзеңне икенче төрле башладың… (Карашын Нәфискә юнәлтә.) Менә бүген «Чулпан» колхозы ни өчен шундый начар хәлдә? Ике йөз баш сыердан йөз баш сыер калган. Аны язарга кирәк. Ни өчен «Үзән» совхозында җитәкче алышынды? Андагы хәлләрне язарга кирәк… (Сибгатуллинга ишарәләп.) Син әйт, ничә ел куркып яшәдек инде, тагын да куркып яшәмәскә дигән фикергә килдек, диген. Фикерегезне дөресрәк итеп әйтеп бирегез. Әле әйтелгәнен дә куркып әйтәсез…

Сибгатуллин. Дәвам итәбез, иптәшләр! Без ирекле матбугат турында сөйлибез икән, Нәфис абый үзе газетаны финансласын, үзе бастырсын, үзе чыгарсын һәм үзе сатсын. Бәйсез газета булса, Нәфис абый, хөрмәт итәмме мин аны, юкмы, ул безнең рәтләрдә булырга тиеш түгел. Ә хәзергә безнең газета халык таләпләрен үтәми. Шуңа күрә…

Ишкәев (Сибгатуллинны янә бүлдереп). Шулай эшләргә кирәктер, минемчә. Ул шулай булырга тиеш тә. Булдыра алмагач, ябышып ятарга димәгәндер бит, кешене азаплап! (Нәфискә ачу белән текәлә.) Азапламагыз коллективыгызны да, безне дә. Мин бит сезгә әйтеп күрсәттем, Фаил Минһаҗевич та әйтте. «Языгыз район тарихы турында китап», – дип. Мин шул китапны чыгарырга булышам, дидем. Бүген дә шул сүзне әйтәм… Җиңелә белергә кирәк, җиңелә белү – үзе геройлык ул!.. Әгәр мин эшемдә булдыра алмыйм икән, бу Байтирәк районына ябышып ятмыйм, мин китә торган кеше…

Нәфис (үз-үзенә). Китәрсең бар?! Ни гомер көтеп алган тәхетеңне бирдең, ди! Власть синең «җим»ең ул, коттеджларың, машиналарың… Кәнәфиең сине дә ымсындырып тора. Сиңа да шул кирәк: халык байлыгын талаганыңны күрмәсеннәр генә…

Ишкәев. Бу һәрбер кешегә карата да шулай булырга тиеш: синең арт ягыңа тибеп озатканны көтәргә түгел… Илбашы Елесев та, эшли алмагач, үзе теләп китеп барды бит! Нәрсәгә тарткалашырга? (Сибгатуллинга.) Дәвам ит!

Сибгатуллин. Ну, товарищи, тут всем ясно. Печать, вообще, не терпеть критики. Монда җитешсезлекләр күп инде. Газета эшендә систематик план юк. Сыйфат начар, контроль түбән. Газета вакытында чыкмый, үз укучыларына барып ирешми. Так что, прокуратура тикшерүендә редактор эшендәге кимчелекләр дә әйтелә…

Нәфис Хаковның редакторлык вазифаларына лаеклылыгы турындагы мәсьәләне хәл итүне тәкъдим итәм.

Шулай итеп, район Советы халык депутатлары хәл итте:

1. Матбугат һәм информация министрлыгына Н. Хаковның «Байтирәк хәбәрләре» вазифаларын башкарырга лаеклылыгы мәсьәләсен хәл итәргә.

2. «Байтирәк хәбәрләре» редакциясенең журналист хезмәткәрләренә, Россия Федерациясе матбугат законнары таләпләренә туры китереп, редакциянең яңа уставын кабул итәргә һәм район Советы депутатларының тәкъдимнәрен кертергә.

Ишкәев (залга карап). Иптәшләр, бу карарны, нигездә, кабул итәргә дигән тәкъдим бар. Кемдә нинди фикерләр бар? Юк. Ул чагында кем дә кем, бу карарны кабул итәргә, ди, кулларыгызны күтәрегез? Төшерегез. Каршылар? Юк. Битарафлар? Юк. Карар бертавыштан кабул ителде…

Сибгатуллин. Утырыш шушының белән тәмам.

Ишкәев, Сибгатуллин сәхнәдән чыга.

Пәрдә.

Унынчы күренеш

«Байтирәк хәбәрләре» редакциясе. Матбугат министры Сәет Әскәров белән район хакимияте башлыгы урынбасары Сибгатуллин түр өстәл артында, ә редакция хезмәткәрләре һәм мөхәррир Нәфис бер читтәрәк утырышканнар. Министр басып сүзгә керешә.

Әскәров. Суверенитет игълан ителгәч, Республиканың административ картасына кайбер үзгәрешләр кертелде. Яңа административ бүленешләр барлыкка килде. Шул хисаптан Байтирәк районы да. Әлбәттә инде, район булгач, аның үз атрибутлары да булырга тиеш. Ул атрибутларның берсе – район газетасы. Бүгенге көндә газета начармы, яхшымы дөнья күреп килә. Кыскасы, монда эшләр ничегрәк бара? Язалармы, язмыйлармы? Менә шушы бинада без эчкерсез сөйләшү алып барырга тиешбез. Сүзне кайсыгыздан башлыйбыз? Финанс ягыннанмы? (Бухгалтер Фәнзия торып баса.) Быел сезгә күпме финанс каралган иде?

Фәнзия. Өч йөз дә илле мең.

Әскәров. Бүгенге көндә күпме финансланган?

Фәнзия. Ике йөз дә биш мең.

Әскәров. Сез ничек, сопряжениядә барасызмы?

Фәнзия (сопряжения сүзен аңламаудан каушап). Әйе… Безнең типография чыгымнары күп, шуңа кыен. Газетаны шәһәр типографиясендә бастыру кыйммәткә төшә.