Хаціна

Праз пару хвілін на борце загарэліся светла-зялёныя дыёды, разагнаўшы цьмяное святло паветранага памяшкання. Дыёды шчыльнай паласой асвятлілі ўвесь калідор, усю прастору паміж салдатамі. З кабіны кіравання выйшла саракапяцігадовая жанчына, у шэрай уніформе другога пілота. Яна была невысокага росту. Твар яе быў круглявым, амаль не маршчыністым і са строгімі рысамі: вузкія бровы, невялікі разрэз сініх вачэй, тонкі нос і маленькі рот. На галаве была шэрая фуражка, валасы каштанавага колеру былі распушчаны і ляжалі на яе моцных плячах.

– Капітан, навальніца на падыходзе. Трэба зараз жа дэсантавацца. Альбо мы ўпусцім момант! – выразна сказала яна.

Алесь пачуў знаёмы голас і паглядзеў у бок пілота. У некалькіх кроках ад хлопца стаяла жанчына вельмі падобная на яго маму. У гэты міг па яго целе быццам ударылі электрычным токам. Сэрца шалёна застукала. Хлопцу цяжка было прыняць убачанае і ўсвядоміць, як блізка да яго знаходзіўся чалавек, якога ён страціў.

– Мама?! – ціха пра сябе прамовіў Алесь, не адводзячы вачэй ад жанчыны.

Рукі закалаціліся. Вочы загарэліся. Ён глядзеў і глядзеў на яе. Верыў, не сумняваўся ў тым, што перад ім знаходзілася яна, яго любячая мама.

Алесь ўстаў. А затым, быццам не заўважаючы вакол нікога, акрамя яе, гучна крыкнуў:

– Мама?!

Салдаты, у тую ж секунду, здзіўленым поглядам паглядзелі на хлопца. Для ўсіх, яго паводзіны былі нечаканымі і дзіўнымі. Увесь гэты час Алесь моўчкі стаяў, сціскаў вільготныя далоні сваіх рук. Яму хацелася падысці да мамы, абняць яе і проста пабыць побач. Але розум кружыў яму галаву, спыняў яго і штурхаў на непрыемныя думкі. Ад гэтага, ён стаў глядзець на яе, як на ўспамін. Вочы Алеся наліліся вадою, а сэрца забушавала ад вялікага перажывання. Ён не мог паверыць, што яго мама тут, з ім, жывая. Жанчына з лёгкай усмешкай на твары і сумнымі вачыма, паглядзела на Алеся цёплым поглядам, праводзячы маладога чалавека на вайну.

У той момант, Алесь успамінаў, як у апошні раз бачыў маму па-сапраўднаму жывой. У той фатальны пахмурны восеньскі дзень, ён падвозіў яе ў аэрапорт. А праз гадзіну самалёт, на борце якога была яго мама, выбухнуў. Хлопца імгненна накрыла сумнымі пачуццямі, болем.

А жанчына, калі паглядзела на Алеся, адчула ўсе матчыны пачуцці, яе вочы напоўніліся слязьмі. Яна хацела абняць сына, таксама ўзаемна прыціснуць яго да сябе. Але толькі зірнула на яго адчайнымі сінімі вачыма, сціснула вусны. Затым сумна пакінула салдат, пайшла, вярнулася да першага пілоту.

Капітан Катляроў, кіраўнік усёй ваеннай групы, знаходзіўся побач з жанчынай-пілотам, калі Алесь, нечакана для ўсіх, падняўся з месца і загаварыў. Камандзір хутка адрэагаваў на ўчынак хлопца і неадкладна падышоў да яго. Ён моцна ляпнуў салдата па плячы. Ад удару, радавы Траўнік расслаблена прыціснуўся да сцяны.

– Збярыся, салдат! Тут няма тваёй мамы! Цяпер тут толькі вайна, твае таварышы і наша будучыня! – строга сказаў глухім голасам камандзір, а затым, смеючыся, дадаў. – Рыхтуйся да скачка, дзяўчынка.

Усё ціха засмяяліся. Гэты смех выклікаў у байцоў лёгкую адцягненасць перад трывожным скачком.

– Гэта датычыцца ўсіх! Рыхтуемся да скачка! Хутчэй! – збянтэжана і грозна паглядзеў на сваю каманду трыццаціпяцігадовы капітан, а затым, злёгку прыжмурыўшы блакітныя вочы, пачухаў свой тонкі ружовы нос.

Усе салдаты неадкладна ўсталі і павярнуліся да камандзіра, закрыўшы сабой прастору перад Алесем. А хлопец, усё ж паспрабаваў выцягнуцца, як мага вышэй падняў галаву, і зноў паглядзеў у бок дзвярэй у кабіну кіравання. Але жанчыны ўжо не было.

Алесь змрочна апусціўся на пяткі і сумна павярнуўся да капітана. Тут жа перад ім адчыніліся дзверы фюзеляжа для выхаду парашутыстаў у неба. Хлопец адразу ж адчуў увесь паток халоднага паветра, які цалкам ахапіў яго твар. Дзікі навальнічны парыў шумеў, біў па твары, вяртаў Алеся ў цвярозыя пачуцці. Тым самым дазваляў хлопцу сканцэнтравацца перад скачком. На шчасце, для радавога Траўніка гэта будзе не першы скачок з парашутам. У студэнцкія гады ён ужо скакаў з самалёта, і зараз у яго не ўзнікала ніякіх праблем зноў гэта зрабіць. Усё што яго насцярожвала, гэта толькі начны скачок у невядомасць. Ён не ведаў, якая стаіць задача перад салдатамі і што там унізе. Алесь глядзеў на капітана і чакаў загад. А камандзір глядзеў за спіну Алеся, пільна разглядаючы сваіх салдат.

– Агуркоў, што ты там круцішся? – гучна крыкнуў круглатвары капітан Катляроў. – Сяржант Сядоў, дапамажы ты ўжо яму.

Худы хлопец Агуркоў не бачыў капітана і не чуў, пра што яму даносіў Катляроў. Спалоханы васемнаццацігадовы салдат баяўся скачка, баяўся палёту, прызямлення і ўсяго таго, што чакае яго на зямлі. Ён дрыготкімі рукамі калупаў зашчапкі на рамянях.

– Траўнік гатовы? – выбухова спытаў капітан.

– Да чаго?.. Не! Так! – не чакаючы пытання, разгублена адказаў Алесь, гледзячы прама ў круглыя вочы камандзіра.

Затым, Алесь надзеў на твар празрыстую маску і паказаў вялікім пальцам левай сціснутай далоні на тое, што ён быў гатовы.

– Памятай, радавы, чырвоны дах! Чырвоны дах! – праз гучны шум самалёта і хрыплага свісту парываў паветра, Катляроў паўтараў двойчы. – Пайшоў! Пайшоў! – узяўшыся за каўнер салдата Траўніка, высакарослы капітан пацягнуў яго да выхаду. – Першы пайшоў!

Алесь выпаў з самалёта, ляцеў, як камень, уніз. Сустрэчнае халоднае паветра біла па ўсім целе. А навальнічны вецер яшчэ не ахапіў прастору дэсантуючага салдата, таму хлопцу было лягчэй апускацца да зямлі.

Уся група салдат ужо знаходзілася па-за самалётам. А ўнізе, справа ад салдат, мігцелі выбухі. Паласой гарэў жоўта-чырвоным полымем гарызонт. Дзесьці на ўсю моц ідуць бітвы. Грукатала артылерыя, перакрыкваючы гром.

Алесь працягваў спускацца да цемры. Ад няведання, што чакае яго ўнізе, хто чакае яго на зямлі, хлопец хутка маляваў сабе страшныя варыянты свайго прызямлення. Затым ён убачыў у проблісках светлавых маланак чорныя сілуэты іншых салдат, што разляталіся па небе і хлопец сканцэнтраваўся на сваім палёце. Цяпер ён чакаў, калі ж яму адкрыць парашут. Кожная жылка яго цела дрыжала і вось, шэры парашут імгненнем расчыніўся над яго галавой. Хлопца жвава ледзь пацягнула ўверх, а затым ён стаў павольна апускацца ўніз.

Навальнічныя маланкі гулялі ў небе, білі па глебе і дрэвах, асвятляючы ўсё тое, што было пад нагамі салдат. Пры святле такіх агнёў, толькі чырвоны дах упрыгожваў чорны гарадскі пейзаж. Ён адлюстроўваў сілу надыходзячай навальніцы і служыў відавочным месцам збору ўсёй ваеннай каманды.

Бліжэй да зямлі вецер узмацніўся. Цяпер жа зусім небяспечна і нялёгка было прызямляцца. Раскрыты парашут тузала, хіліла ў левы бок, аддаляючы Алеся ўсё далей ад будынка з чырвоным дахам. Як бы хлопец не стараўся падпарадкаваць стропы, кіраванне ў такое надвор'е ўсё цяжэй паддавалася яму. Напружанне ў душы хлопца павялічвалася. Тым не менш ён набліжаўся да роўнай мяккай чорнай паверхні. Праз некалькі секунд Алесь павольна плюхнуў у растаптаную, як кашу, глебу. Некалькі метраў вецер гнаў парашут па гразі, цягнуў за сабой салдата. Паступова хуткасць слізгацення гублялася. І спыняючыся, Алеся прыцягнула да сырой траншэі, куды ён у выніку мякка зваліўся. Тады парашут прыціснула да кавалка бетону, да асколку, які тырчаў з-пад зямлі, за траншэяй. Алесь спешна адшпіліў усе перамычкі і вызваліўся ад парашута. Затым ён зняў і адкінуў маску з твару, аддыхаўся. Гледзячы на ледзь бачны рыхлы пясок, што ляжаў на паверхні, што быў перад ім, салдату захацелася вярнуцца дадому. Ён шкадаваў аб тым, што ўзяўся за вынаходніцтва, якое перанесла яго ў змрочны час. У роспачы вінаваціў толькі сябе. Алесь больш ні пра што не думаў: ні пра сустрэчу з чалавекам, які быў падобны на яго маму, ні пра бацьку, якога ён у адзіноце меў намер адшукаць.

Іншыя ж салдаты разляцеліся па небе і хаатычна прызямляліся хто куды, па-рознаму знаходзячыся ад пункту збору.

Магутны грукат грому хваляй рассякаў вільготнае паветра. Быццам уся зямля задрыжала ад яго шуму. Алесь здрыгануўся, прачнуўся ад тужлівых думак і вярнуўся да акружэння. Узяўшыся за зброю, не разумеючы, у якой вайне ён жыве, Алесь хацеў ведаць, хто і дзе яго ворагі. Аднак, не беручы ў разлік надвор'е, паблізу было ціха. Ніякіх чалавечых крокаў або слоў ён не чуў. Тут жа дробны дождж, імжа, абмывала брудную форму салдата. Гідкі пясок сцякаў з яго галавы, па спіне і нагах. Бруд хутка адбіваўся ад шчыльнай тканіны ваеннай уніформы. Калі ж вецер узмацніўся і павеяла пахам мора, Алесь выцягнуў скручаны чорны плашч з пятлі ў нізе заплечніка. Пасля перавесіў заплечнік на спіну. Хутка разгарнуў плашч і накінуў на сябе тонкую чорную ахову. Ён працягваў стаяць на месцы, круціў галавой, вадзіў вачыма, быццам чагосьці чакаў. Алесь адчуваў, як плашч пачаў саграваць яго цела. Голы твар лавіў часцінкі рэдкіх, зусім дробных кропель. Паветра станавілася больш вільготным.

Над галавой разрасталася велізарная хмара, якая, тут жа, звонка загрукатала і следам пусціла ўніз вялікія кроплі вады. Тады ж і пайшоў праліўны дождж. На вялікі горад, на яго разваліны, руіны і на будынкі, што засталіся амаль ацалелымі, хлынула нябесная вада. Яна ручаём, шумна сцякала па бетонных плітах на друзлую і цвёрдую глебу нізін, утвараючы сабой вялікія лужыны. Назапашвалася ў салдацкіх траншэях і напаўняла сабой шырокія варонкі ад варожых бомбаў. Пыл таго абстрэлу заснуў у гразі шэрага горада.

Маланкі, адна за адной, працягвалі сеяць святло. Дзякуючы гэтаму Алесь змог агледзецца.

Аддзяліўшыся ад усіх, Алесь не адпускаў напружаны і чакальны стан. Але пасля чарады б'ючых маланак, хлопец двума рукамі моцна схапіўся за стралковую зброю і вырашыў, што пара дзейнічаць. Першай справай ён паглядзеў, што ж робіцца за траверсам ззаду яго. Горы разбітых бетонных сцен, жалеза, ляжалі далёка ад траншэі. У акрузе, у гразі ўсё ўсеяна мёртвымі целамі. Іх было занадта шмат. Малая частка з іх была апранута ў тую ж шэрую вайсковую форму, што насіў Алесь. Веяла пагрозай. Ад гэтага хлопцу стала няёмка і страшна, уся гэтая атмасферная карціна вайны палохала несапраўднага салдата. Алесь ніколі раней не ваяваў, а тым больш не бачыў столькі загінулых людзей. Не сабраўшыся з думкамі, Алесь у страху зноў схаваўся ў траншэі, апусціў галаву і застыў на месцы. Ён хаваўся ад мёртвых, бо думаў толькі пра іх, а не пра тое, як прадоўжыць шлях. У той разгублены момант ён адчуў мяккі дотык па назе. Нечаканы разрад маланкі асвятліў усю прастору – пад нагамі Алеся, у бруднай вадзе ляжала дарослае мужчынскае цела ў бела-чорным камуфляжы. Яго мёртвы зялёны твар, з адкрытымі чорнымі вачыма, цьмяна абмалёўваўся пры секундным святле. Ён быў жахлівым і вельмі страшным. Зялёная галава, як і ўсё цела, калыхалася ў каламутнай вадзе. Калі ж яркае святло маланак згасла, зніклі ўсе абрысы мерцвяка і цела злілося з цемрай. Тады забіты зноў дакрануўся правай нагі Алеся.

Хлопец адскочыў, адышоў ад цела. Ад жаху ён хутка пайшоў па траншэі, пераступаючы нежывыя целы на сваім шляху. Моўчкі, па змрочнай муці, у дождж і ў дрыготкім вар'яцкім святле маланак Алесь накіроўваўся ў бок будынка з чырвоным дахам. Ён як звер імчаўся наперад, адчуваючы неспакойнасць душы і халодны страх сэрца. Ногі цяжка ішлі, рукі слізгалі аб пясчаныя сцены, па якіх хутка сцякала дажджавая вада. Калі ж салдацкае ўмацаванне скончылася, Алесь, не задумваючыся, цяжка вылез на паверхню. Аддыхаўся, супакоіў сябе тым, што нарэшце ён быў наверсе. Затым шырока адкрытымі вачыма, пад уплывам начной цемры, хлопец паспрабаваў агледзецца па баках. Маланкі ўжо не так часта гулялі ў небе, а тоўстыя кроплі вады падалі перад яго тварам, сцякалі па яго плашчу. Вакол было змрочна і мокра. Цяжка было выразна ўбачыць гарадскія далі. Начны праліўны дождж маскіраваў мясцовасць, сціхалі шумныя навальнічныя разрады. Усё радзей асвятлялася мясцовасць перад салдатам, здавалася, што вось-вось святло зусім знікне і пакіне маладога хлопца ў поўнай цемры. І ў гэтае імгненне, калі Алесь яшчэ стаяў недалёка ад траншэі, здалёк, нечакана пачуўся адзіночны стрэл, які яшчэ больш азмрочыў дух хлопца. А затым з левага боку пачулася кулямётная чарга і ў бок напалоханага салдата паляцелі кулі, якія свяціліся ў цемры. З назапашанай злосцю і з вялікім страхам, у секунду небяспекі хлопец зрабіў некалькі хуткіх крокаў наперад. Ён не чуў, як аб цвёрдую паверхню біліся кулі, як яны злосна свісталі вакол яго цела: шумеў дождж, шумеў капюшон на галаве, шумела сэрца. Калі ж яшчэ з большай сілай загрукатаў кулямёт, Алесь стаў хутка бегчы наперад, амаль не бачачы нічога перад сабой. Спатыкаўся, стукаўся і падаў. Хутка ўставаў. Неакуратна перабіраў ногі ў палохаючай начной цемры. Бег да таго часу, пакуль не ўпёрся ў паўразбураны будынак, у яго ацалелую частку першага паверха. Алесь схаваўся тут, у цёмным куце пад плітой, што калісьці падзяляла першы і другі паверх, а цяпер схілілася: адзін край да падлогі, а другі трымаўся за сцяну. Хлопец відавочна не хаваўся ад моцнага дажджу, які не пераставаў паліваць разбураны горад. Алесь баяўся жахлівай ночы і варожых куль. Некалькі гадзін праведзеных тут сталі для яго катаваннем. Прыціснуўшы калені да сябе, перакуліўшы капюшон плашча за спіну, радавы падоўгу ціха сядзеў і ўслухоўваўся ў кожны шоргат, у кожнае дакрананне кропель да бетону, глебы. Ён чуў незнаёмую гаворку, павольны тупат чаравікоў. Салдаты праходзілі побач. Яны, як паляўнічыя, якія вось-вось знойдуць загнанага ў вугал спалоханага звера. Хлопец упершыню ў сваім жыцці трымаў у руках аўтамат і ў той момант ён моцна трымаў яго перад сабой. Алесь рэзка круціў галавой па баках і страшна ўяўляў сабе, як яго знойдуць, як першым падзе гарачая гільза з чужой зброі. Паступова крокі і шэпт салдат згасалі, усе чалавечыя гукі павольна аддаляліся ад яго. Хлопец яшчэ доўга сядзеў у халодным поце. Яму здавалася, што яго атачылі ворагі і чакаюць, калі ж ён сам выйдзе з цёмнага кута.

За гадзіну непагадзі ўся паверхня астыла, злёгку падзьмула халодным паветрам. А праз гадзіну, праз шэрыя аблокі пачало цьмяна прабівацца святло круглага месяца, які адкрываў змрочны вясновы страх вайны.

Пасля Алесь хвалююча і аглядаюча, не спяшаючыся адважыўся выйсці з-пад жалезабетоннай пліты. Час сядзець і чакаць для яго скончыўся. Ён рызыкоўна паспяшаўся ісці далей. Нявопытны салдат, як дзіця з хмурным тварам, працягваў прабірацца наперад. Цвёрдая падэшва ступала то на жалеза з бетонам, то на мяккую і цвёрдую глебу, то на дробныя лужыны. Алесь абыходзіў застылыя целы людзей. Ён ішоў без усялякіх дакладных каардынатаў, спадзяваўся толькі на сваю зрокавую памяць. Бо ў момант скачка ён бачыў толькі чырвоны дах будынка і тады, у галаве, ён маляваў сабе адлегласць, запамінаў, у якім жа баку знаходзілася ад яго кропка збору. Па-ранейшаму ў галаве круціліся розныя думкі: ад няўдалага завяршэння шляху, да хуткага вяртання да дому; ад сям'і, да смерці. Ён часта азіраўся назад, каб даведацца, ці няма за ім варожых салдат. Вакол без краю цягнецца забіты горад. Неспакойная ноч станавілася празрысцей пад месяцовым святлом. Было хоць нешта відаць. Алесь быў рады гэтаму шару, які свяціў у небе, які палягчаў салдацкі шлях, даваў шанец на лепшы зыход.

Вецер сціх, спыніўшы невялікую шэрую хмару над Алесем, пакідаючы адкрытую прастору для месяца. Зноў пасыпаўся дробны дождж. Алесь накінуў капюшон і, пад прыгажосць беласнежных кропель, якія свяціліся ад святла месяца, незадаволена блытаў нагамі. Стомленасць авалодвала хлопцам з кожным яго метрам шляху. Здавалася, што цяжкая ноч зусім не скончыцца. Было слізка, непрыемна і цяжка. Ён крок за крокам, павольна рухаўся наперад. Ногі пастаянна чапляліся за нешта, з'язджалі ў бок, патаналі ў гразі. Алесь адчуваў у сабе не толькі злосць, але і няўдачу сваіх рашэнняў, гаворачы сам сабе, што далей будзе яшчэ горш.

Пазней, скрозь шэрасць, халодны світанак прапускаў першыя прамяні жоўтага сонца. Світала. Працягваў злёгку імжыць дождж. Ранняй змрочнай раніцай было ўжо добра прыкметна, як раскідала мёртвыя целы ад выбухаў, як кавалкі жалезабетону хавалі мінулую мірную зямлю, як кроў вайскоўцаў мяшалася ў гразі з крывёю цывільных, як крыкі дарослых і дзяцей ад баявых ран зніклі разам з грукатам абстрэлаў. Хлопец страціў яснае бачанне. Было цяжка зарыентавацца, з усіх бакоў пахла порахам і смерцю. Холад пранізваў усю душу салдата. Ён страціў стомленасць і цяпер ішоў усё хутчэй і хутчэй. З апошніх сіл уцякаў ад застылай цемры мінулых падзей.

Дробны дождж шчыльнай імжой перашкаджаў глядзець наперад. Алесь абыходзіў чарговы разбураны шматпавярховы дом, выходзіў з-за вугла тоўстага абломка. Як тут жа, ён наткнуўся на невядомага салдата, які гатовы быў страляць. Алесь моцна спалохаўся ад нечаканай сустрэчы. Яго вочы замітусіліся. Па бледным целе прабеглі дрыжыкі. Спатыкнуўшыся ад спалоху крыху назад, ён адной нагой стаў на абломак чырвонай цэглы. І ад таго, Алесь, не жадаючы, сагнуў правую нагу ў калене, ледзь было не паваліўся на мокрую груду смецця.

Перад Алесем стаяў чалавек сярэдняга росту, у чорным плашчы, які зусім не чакаў убачыць радавога Траўніка перад сабой. Ад раптоўнай сустрэчы аўтамат незнаёмца гатовы быў выпусціць кулю ў разгубленага хлопца, але той саўладаў з сабой і апусціў зброю.

– Эй, не дрыжы ты так! Пайшлі. – з упэўненым тонам прамовіў незнаёмы, падаў руку Алесю.

5.

У цэнтры горада, сярод разбураных дамоў, стаяў адзіночны некрануты двухпавярховы будынак. Дробныя кроплі дажджу працягвалі біць па яго чырвонаму даху. Вецер злёгку заганяў дождж у незашклёныя вокны пабудовы. А малюсенькія пырскі мачылі апошнія каляваконныя пыльныя куткі паверхаў.

Сцены першага паверха цвёрда трымалі на сабе ўвесь будынак, нягледзячы на часткова абсыпаную, расколатую белую тынкоўку. На пыльнай падлозе ляжала мноства разламаных і ацалелых драўляных рам выставачных карцін. Саміх жа палотнаў на першым паверсе відаць не было. Адно металічнае крэсла, перавернутае ножкамі ўверх, тырчала з кучы рознакаляровага смецця. Паўсюль былі раскіданыя гільзы. Некалькі кавалкаў чырвонай цэглы валялася каля сцен. Вельмі шмат дробных аскепкаў ад пабітага шкла і люстэркаў. Жалезабетонная лесвіца, якая злучала два паверхі, знаходзілася ў паўразбураным стане. У ёй не хапала некалькі цэлых прыступак. Уваходных дзвярэй таксама не было і холад вольна гуляў па ўсіх памяшканнях. Каля шырокага дзвярнога праёму ляжала пара мёртвых салдат, іх яшчэ мінулым днём зацягнулі сюды, падчас выбухаў ад бомбаў і мінамётаў. Целы былі накрытыя цёмна-зялёнай тканінай, якая хавала халодныя твары салдат.

Капітан Катляроў, які кіраваў усёй дэсантна-штурмавой групай салдат, набліжаўся да будынка. За яго спіной, услед за ім, ішлі двое салдат. Камандзір быў упэўнены ў тым, што ён першым убяжыць у ацалелы будынак з двума салдатамі. Але тут, у закінутай карціннай галерэі, ужо знаходзіўся радавы Агуркоў. Каравокі, высокі, худы хлопец з выцягнутым тварам, злёгку падрыгваў ад халоднага патоку паветра, што цягнуўся з усіх вокнаў. Салдацік не здымаў з сябе ўжо высахлы чорны плашч з цела, ён ахутаўся ім, спрабаваў, як мага больш, сагрэцца. Сціснуўшыся ў сухім куце, Агуркоў сваімі тонкімі пальцамі піяніста, трымаў перад сабой аўтамат. Пры гэтым напружана ўслухоўваўся ва ўсе навакольныя гукі.

У момант, калі ў будынак увайшоў устрывожаны камандзір з двума салдатамі, юны Іван Агуркоў хутка падняўся з падлогі, выпрастаўся і прыбраў з бледнага твару разгублены выгляд. Плашч раскрыўся і Агуркоў усім сваім целам імгненна адчуў і прыняў увесь холад вясновай раніцы. Ён задрыжаў яшчэ мацней.

Круглатвары Катляроў, ступаючы на дробныя аскепкі шкла, падышоў да Івана.

– Ты тут адзін? – спытаў з сур'ёзным выглядам капітан, апусціўшы шырокія русыя бровы над блакітнымі вачыма.

– Так дакладна. – адказаў Агуркоў, і сціснуў усе свае цягліцы тонкага цела, каб пазбегнуць дрыжыкаў перад капітанам.

Затым, калі Катляроў адышоў, радавы тут жа расслабіўся і зноў задрыжаў.

Упэўнены ў сабе камандзір не давяраў Агуркову з-за яго юнага ўзросту, лічыў, што Іван не абыходзіў усе памяшканні, а проста сядзеў тут у чаканні прыходу яго таварышаў па службе. І каб пераканацца ў словах Агуркова, Катляроў моўчкі паказаў рухам рукі і пальцаў радавому Зуйко агледзець памяшканні першага паверха.

У гэты час да Агуркова падышоў саракапяцігадовы салдат Мельнік.

– Не бойся ты, вайна заўтра скончыцца. – аптымістычна вымавіў мужчына.

– Я не баюся. Гэта ўсё ад холаду. Я ж паўднёвец. – скрозь дрыгаценне шырокіх вуснаў адказаў Агуркоў.

Затым камандзір Катляроў звярнуўся да іх дваіх:

– Хопіць балбатаць! За працу. На пазіцыі! – загадаў Катляроў, паказваючы рукамі на пасты радавых.

Будынак, у якім знаходзіліся салдаты, меў асаблівую канструкцыю: франтальная частка была з ваконнымі праёмамі на ўсіх паверхах, бакавыя сцены былі цалкам забудаваны, задняя частка мела вокны толькі на другім паверсе і адны дзверы на першым. Таму тут было зручна хавацца да пачатку ваеннай аперацыі.

Для камандзіра Катлярова сённяшняя раніца была змрочная і сырая, чым мінулая. Шыракаплечы камандзір зняў з сябе чорны плашч і павесіў яго на тоўсты цвік, які тырчыў у сцяне. Кінуў у бок каску і надзеў на лысую галаву шэрую, з жоўтымі палосамі фуражку. Непрыемныя пачуцці кранулі яго душу.

Радавы Зуйко хутка вярнуўся і стаў перад ім.

– Капітан? Усё чыста! Запасны выхад завалены, усе памяшканні пустыя і не маюць пагроз. Чакаю далейшых указанняў.

– Бачыш паўразбітую лесвіцу? Збудуй што-небудзь, выпраў яе і забярыся на другі паверх. Агледзься там, пасля далажы мне. – упэўнена цвёрдым голасам прамовіў Катляроў.

Светлавалосы, схуднеўшы за апошнія дні вайны, дваццаціпяцігадовы хлопец Зуйко быў сапраўдным салдатам. Яго жоўта-зялёныя вочы на авальным твары не ведалі стомленасці і заўсёды накіравана глядзелі наперад. Невысокага росту хлопец адказна выконваў усе загады камандзіра. Зуйко зняў з галавы капюшон і пару кропель упалі на яго завостраны нос, на ружовыя шчокі і хутка сцяклі на тонкія сухія вусны.

– Слухаюся, капітан. – глухім голасам адказаў радавы.

Ён тут жа ірвануў з месца да паўразбураных шэрых прыступак, што вялі наверх. Салдат горда перасунуў зброю за спіну, схаваў яе пад плашчом і старанна стаў шукаць прыдатны матэрыял.

Катляроў падышоў да цэнтральнага дзвярнога праёму, прыпадняў сырое цёмна-зялёнае палатно, паглядзеў на варожыя мёртвыя целы і незадаволена скрывіў свой круглы твар. Выразныя маршчыны акружылі яго блакітныя халодныя вочы. На бетоннай падлозе ляжалі два бяззбройных салдата: мужчына і жанчына. Мабыць, пасля іх смерці, хтосьці скраў іх вінтоўкі. Целы былі ў чорна-белай камуфляжнай экіпіроўцы, на грудзях былі зялёныя лічбы. У аднаго з мёртвых людзей галава чамусьці знаходзілася без ахоўнага шлема. На жаночай зялёнай скуры твару былі дробныя раны і застылая цёмна-чырвоная кроў. Яе зялёныя вусны злёгку збялелі, кароткія чорныя валасы былі запэцканыя пылам. Капітан пераканаўся ў тым, што пад цёмна-зялёным плашчом ляжалі салдаты яго праціўніка. Затым вярнуўшы палатно, ён закрыў іх целы і адышоў. Катляроў трывожна падумаў аб сваіх салдатах, як жа хутка парадзела яго невялікая і не гэтак навучаная група, што двое салдат, да світання, па-ранейшаму не дабраліся ў гэта месца. Магчыма, іх мёртвыя целы ўжо ляжаць дзесьці ў гразі, забітыя зялёнымі людзьмі. Камандзір хутка адпусціў цяжкія думкі, адкінуў балючы погляд і паспяшыў разабрацца з варожымі мёртвымі целамі.

– Агуркоў, Мельнік, да мяне! – ціхім голасам заклікаў высакарослы камандзір.

Радавыя салдаты знаходзіліся непадалёк ад яго, дзяжурылі ля вокнаў. Па іх чорных плашчах сцякалі празрыстыя кроплі вады. Рукі салдат злёгку прамерзлі ад халоднай непагадзі, прасілі цяпла. Салдаты хутка кінулі погляд на камандзіра і разам паспяшаліся да яго. Знялі капюшоны, пад якімі хаваліся шэрыя каскі.

– Трэба прыбраць забітых з праходу. Адцягнуць іх у той бок. – паказаў Катляроў на вузкую сцяну, у цэнтры якой праглядалася чырвоная цэгла ад абваленай тынкоўкі.

Сам жа Катляроў заняў пазіцыю Мельніка, прадоўжыў сачыць за гарадскім разбураным наваколлем.

Худы, як трасцінка, Іван Агуркоў палахліва глядзеў на мёртвых салдат і неахвотна выконваў загад камандзіра. Ён усё часцей папраўляў каску, якая павольна спаўзала яму на вочы. Агуркоў меў нястрыманае жаданне пакінуць службу, але не меў уяўленне, куды дзявацца пасля. Хлопец і паўгода не праслужыў у войску, як яго кінулі на вайну. Яму было цяжка ўспрымаць ваенны час: глядзець на загінуўшых, чуць выбухі і стрэлы.

Кінуўшы апошняе цела да сырой сцяны, з вусн Агуркова пачуліся ўздыхі, а затым словы.

– Я ж магу ляжаць таксама, мёртвым… – прашаптаў юнак, ды так, што яго пачуў Мельнік.

– Трэба думаць аб іншым, што мы вернемся дадому да сваіх блізкіх. Што чакаюць нас… Хутка скончыцца вайна… Вось завершым заданне і перамога наша. Так што, збярыся, хлопец, і давай закрыем гэтую змрочную тэму. – упэўнена сказаў Мельнік, папраўляючы сваю шэрую ўніформу.

Яшчэ за тыдзень перад адпраўкай на гэтае заданне моцны духам мужчына Леанід Мельнік не раз чуў ад Агуркова падобныя словы на трэніроўках і пасля іх. У тыя дні Мельніку не было да канца вядома, што ж на самай справе адчуваў хлопец. Ён толькі прадбачыў і падтрымліваў радавога ў цяжкія ваенныя хвіліны. Мужчына глядзеў на хлапчука Івана, як на сына. Перажываў за яго. Думаў аб тым, што ж будзе з ім, там, на лініі фронту? Як павядзе сябе гэты хлопчык у сапраўдным баі?