Хаціна

Дмитрий Акулич

Хаціна

1.

На аддаленым участку густога лесу, недалёка ад гарадской мітусні, знаходзілася драўляная хаціна Віктара Траўніка. Заслужаны вучоны даследчай групы Прамб пару гадоў таму звольніўся з працы, каб заняцца асабістымі справамі. У свае сорак пяць гадоў, ён пераехаў жыць у гэту драўляную хату, пабудаваную яшчэ яго дзедам. Для яго гэты ўчастак зямлі быў па-сапраўднаму загадкавым месцам. Усё сваё дарослае жыццё Віктар вывучаў і вынаходзіў для таго, каб аднойчы вярнуцца сюды і адказаць сабе на самае вялікае пытанне: якую таямніцу забрала з сабой у магілу яго бабуля, якая перад смерцю была з ім не занадта шчырая ў сакрэтах. Яна толькі распавядала чароўныя страшныя казкі пра падарожнікаў, пасля чаго фрагменты яе гісторый адкладаліся ў памяці ўнука. Тады яшчэ маленькі хлопчык не змог спела прыняць яе словы, будзь ён старэйшы, ён бы стаў унікаць у апавяданні бабулькі. І цяпер, набраўшыся ведаў і вопыту, мужчына ўсур'ёз вырашыў прысвяціць усё астатняе жыццё пошукам сямейнай таямніцы.

Тут жа, на гэтай зямлі, пяць гадоў таму, бясследна знік бацька Віктара, Мікалай. Паліцыя, пасля доўгіх і знясільваючых пошукаў, вынесла сваю версію гэтай справе: стары Мікалай Траўнік, заблукаў у масіўным хвойным лесе і затануў у бліжэйшай шырокай дрыгве. Пацягнула яго дрыгва на дно. Мала хто, апошнія яго гады, меў зносіны з ім, але тыя, хто заводзіў з Мікалаем гутарку ў горадзе (касіры ці ж супрацоўнікі іншых прафесій) сцвярджалі, што старому было значна цяжэй заблудзіцца ў вялікім горадзе, чым згубіцца ў лесе, які быў для яго сапраўдным домам. Мікалай быў выдатным следапытам і паляўнічым. Ён не меў якіх-небудзь сур’ёзных хвароб, якія маглі б пацягнуць за сабой яго пагібель. Бо ён добра сачыў за сваім здароўем.

Сам жа Віктар, з-за сваёй працы, не быў уцягнуты ў пошукі бацькі, з якім не меў зносін парадку дваццаці гадоў. Апошнія гады, пасля смерці жонкі, сваёй сям'ёй мужчына лічыў толькі адзінага сына Алеся. Для якога, ён заўсёды знаходзіў вольны час па яго прыездзе ў госці з іншага гораду. Віктар заўсёды імкнуўся быць для сына добрым татам, лепшым, чым для яго быў яго бацька. Нават цяпер, навуковы прафесар і вынаходнік Віктар, працягваў зносіны з сынам па тэлефоннай сувязі. А ў астатні час, ён кідаў усе свае сілы на вывучэнне новых для яго анамалій, якія ўзнікалі на жылым участку з яго нараджэння. Новае жыццё, было поўнае новых захапленняў. І ўсё, што не тычылася яго сям'і і навукі, Віктар адкідаў у бок. Худы мужчына, з сівой галавой і ў белым запэцканым халаце, зрэдку выходзіў з хаціны. Выязджаў ён толькі за пакупкамі, калі патрабаваліся патрэбныя матэрыялы, інструменты і ежа. За гэты месяц яго твар схуднеў і шырокія зялёныя вочы сталі яшчэ больш вылучацца на яго выцягнутай па форме галаве. Днём і ноччу, ён быццам быў замкнёны вялікім імкненнем, прыцягненнем да таго, што ён адшукаў. Патроху, здавалася, што прафесар з глузду з’ехаў. Ён мармытаў сабе нешта пад нос у краме ці за рулём машыны, пісаў на сценах формулы, а пасля сціраў іх, не расставаўся са сваёй запісной кнігай, нават калі ад'язджаў у горад. Баяўся, што хтосьці забярэ ў яго ўвесь сэнс яго жыцця. Нават з сынам Алесем мужчына не дзяліўся інфармацыяй. Засцерагаючы яго ад таго, што той можа загубіць сваё маладое жыццё, прыехаўшы сюды.

Сённяшні летні дзень абяцаў быць гарачым. За вокнамі перасталі шумець высокія маладыя елкі. Гучна шчабяталі птушкі. Сонечныя прамяні ўжо прабіліся скрозь ствалы дрэў і краналіся даху. А восьмай гадзіне Віктар, з апухлымі ад недасыпання вачыма, перш за ўсё перачытваў свае ўчорашнія запісы, правяраў, ці ўсё правільна было запісана мінулай цяжкай ноччу. Для яго гэта раніца пачыналася як звычайна. Віктар меркаваў, што дзень пройдзе ў штатным рэжыме. Вось-вось, ён ужо блізкі да сваёй мэты. Засталося толькі пару дзён старанна папрацаваць, і ён дасягне таго, да чаго імкнуўся.

У дзённы час мясцовы шэрыф Бацюк, нізкарослы пухлы мужчына, павольна ехаў на службовым аўтамабілі па разбітай цвёрдай дарозе. Пасля ён зрабіў круты з'езд у лес і засяроджана пачаў весці машыну. Ён нетаропка ехаў па вузкай дарозе, абсыпанай сухімі яловымі іголкамі і шышкамі. Шэрыф, сціскаючы пульхныя вусны, з незадаволеным выглядам аб'язджаў карані, якія тырчалі з зямлі. У гадзіну дня, паміж шэра-рудымі стваламі замільгала хата Віктара Траўніка, побач з якім рос вялікі шырокі стары дуб. Шэрыф, ламаючы коламі сухія галіны, пад'ехаў бліжэй да хаціны, спыніўся каля ганка. Ён заглушыў матор белага аўтамабіля, а затым, сапучы носам, цяжка выйшаў з машыны і стаў ля ганка.

– Спадар, Траўнік?! Вы дома? – гучным тонам вымавіў Бацюк.

Ён, папраўляючы штатную чорна-карычневую ўніформу, цярпліва чакаў, калі ж адчыняцца ўваходныя дзверы хаты. Але ніхто яму не адказаў, ніхто не выйшаў. Шум знутры, які даносіўся да яго маленькіх вушэй, спакушаў Бацюка падысці бліжэй да дзвярэй. Дапытлівы шэрыф зрабіў некалькі крокаў наперад, падняўся па рыпучых прыступках і, апынуўшыся ля драўляных дзвярэй, пастукаў па іх сваёй сціснутай пухлай далонню.

– Траўнік, адчыніце дзверы! – ён зноў звярнуўся да гаспадара пабудовы, нацэліўшы свой погляд на мігатлівую цень у бліжэйшага акна.

У гэты час Віктар маячыў па хаце, хаваў усё тое, што можа кінуцца ў вочы шэрыфу і навесці якія-небудзь падазрэнні ці ж стварыць недарэчныя пытанні датычна яго даследавання. Віктар устрывожана думаў толькі аб адным: ніхто не павінен даведацца, што хавае гэтая хаціна, бо гэта можа прывесці да чагосьці дрэннага. Траўнік гадаў аб будучых дзеяннях шэрыфа, шаптаў, пацеў. Працягваў бегаць па рыпучай падлозе да таго часу, пакуль Бацюк зноў, больш старанна, гучней не пастукаў у дзверы, чым раней.

Віктар пракруціў ключ дзвярнога замка.

– Не турбуйцеся, – з усмешкай вымавіў спадар Траўнік, выйшаўшы за дзверы хаціны. – Чым магу дапамагчы, шэрыф?

Віктар хваляваўся, папраўляў свае круглыя акуляры, якія з-за шырокай усмешкі часта спаўзалі па яго вузкім вострым носе. Ён недалюбліваў такіх людзей, як Бацюк, якія сунулі свой нос у чужыя справы.

– Добры дзень. Знік сабака па мянушцы Джэм. Невялікага росту, белы, з рудымі плямамі на целе…вочы ў сабакі розныя: адно вока сіняе, другое карае. Не бачылі гэтую жывёлу? Можа быць, прабягаў каля вашай хаты? – цікавіўся шэрыф мяккім голасам.

– Што, прабачце, сабака?! Не, не бачыў! – суха адказаў сівавалосы мужчына і развёў рукамі. – Я чалавек вучоны і мне некалі думаць аб сабаках…я рэдка выходжу ў двор.

– Вось, паглядзіце! – Бацюк дастаў лістоўку з кішэні і працягнуў яе вельмі блізка да твару навукоўца. – Дакладна не бачылі сабаку?

– Не. Прабачце, я нічым не магу вам дапамагчы. – адказаў Віктар, папраўляючы свой пакамечаны, запэцканы чорнымі плямамі, белы халат.

Для шэрыфа, мужчына паводзіў сябе дзіўна і падазрона. Таму, калі Віктар вырашыў пакінуць шэрыфа за дзвярыма і схавацца ад размоў з ім, прыкрываючы дзверы, Бацюк злёгку адсунуў Віктара ў бок, прыціснуўшы таго да дзвярнога праёму. Шэрыф увайшоў у хату, паправіў свае карычневыя вусы. Адразу агледзеўся па баках. Злева ад яго, пад акном, стаяў шырокі стол і чатыры крэслы. Побач з мэбляй стаяла белая, злёгку аблезлая, вялікая печ. Справа шэрыф убачыў пару вядзёр празрыстай вады, якую гаспадар набраў з калодзежа за хатай. Насупраць вёдраў дзве высокіх шафы, гліняны посуд, іржавы ровар, працёртыя боты, над якімі вісеў чорны ваенны камандзірскі плашч. Бацюк не бачыў ніякіх намёкаў на тое, што хударлявы прафесар нешта вынаходзіць або вывучае ў драўляных сценах пабудовы. Віктар рабіўся чалавекам, які проста вырашыў адпачыць і пажыць у поўнай адзіноце, але на фоне гэтага, ён выстаўляў сябе з іншага боку. Апусціўшы рукі ў кішэні, Віктар задыхаў часцей, яго бледны твар вельмі пацеў. Ён перыядычна выціраў кроплі шырокім левым рукавом халата, не дастаючы правую руку з кішэні, у якой хавалася палова залацістага шара, толькі адна дэталь. Вучоны раздражняльна, з хваляваннем, не адводзіў вачэй ад няпрошанага госця.

– Вы ў чымсьці мяне падазраяце, шэрыф? – холадна прамовіў Віктар.

– Так. Дзіўны вы чалавек … мне нешта падказвае, што вы нешта хаваеце ад мяне! – прашаптаў ён, затым з захапленнем зрабіў некалькі маленькіх крокаў наперад, зазірнуў у астатні далёкі шырокі пакой.

У ім стаяла два ложка, адзін больш другога. На падлозе ляжала серабрыстая імпартная новая вуда, каля шпулькі з лёскай, на корпусе красаваліся чырвоныя літары «ZSV». На сцяне гадзіннік з зязюляй, адна карціна з выявай хлопчыка аблудніка.

Шэрыф вярнуўся да Віктара, які заставаўся стаяць каля дзвярэй.

– Нічаго забароненага не хаваеш? Лепш цяпер адкажы… – цвёрда сказаў Бацюк і адвёў свае чорныя вочы ў бок адзінокай печы.

– Не…не. Навошта мне гэта… – адказаў Віктар, а пасля заўважыў на падлозе кавалак сабачай поўсці, каля падэшваў шэрыфа.

Вучоны хутка падняў свой спалоханы погляд на Бацюка і падышоў да яго бліжэй, папраўляючы свае акуляры.

– Прабачце, я магу вас праводзіць?! – цяжка задыхаў Віктар. – Мне варта прылегчы, сёння вельмі горача… А вам варта пашукаць сабаку, чым хадзіць у хаце без ніякага дазволу і пры гэтым, марнуючы наш з вамі час.

– Я сам ведаю, што мне трэба! – адказаў шэрыф, абышоўшы хуткім позіркам кухонны стол. – Добра, калі ўбачыце сабаку ў сябе на ўчастку, паведаміце. І вось, вазьміце.

Бацюк працягнуў лістоўку аб зніклым сабаку прама ў халодныя рукі Віктара і незадаволена выйшаў на ганак.

– Сапраўды, горача сёння, – прашаптаў Бацюк і далонню выцер некалькі кропель поту з гладкага ілба.

Спускаючыся па драўляных прыступках да зямлі, шэрыф паправіў сваю кабуру з пісталетам. А затым, падышоўшы да машыны, ён павярнуўся і зірнуў сваімі маленькімі вачыма на Віктара, які праводзіў яго. У гэты момант, шэрыф бачыў дзівака ў запэцканым халаце, які нешта прыдумаў у сваёй галаве і спрабуе гэта схаваць. Затым Бацюк з'ехаў. Віктар хуткім крокам зайшоў у хату, зачыніў дзверы на замок і імгненна прыбраў той кавалачак белай сабачай поўсці, што ляжала на падлозе, якая ледзь не стварыла мужчыне кучу непатрэбных праблем.

– Парадак… – адкінуўшы лістоўку ў бок, вымавіў Віктар.

Ад хвалявання яму стала не па сабе. Пот працягваў сцякаць па яго твару і капаў на падлогу, сэрца дрыжала ад страху. Ён нагнуўся над вядром чыстай вады, апаласнуў збялелы твар. Затым увайшоў у далёкі пакой і каменем упаў на ложак. Праляжаў там да цемры. Мужчына стараўся супакоіць сваё пачуццё страху, сабрацца з думкамі, не адпускаючы з далоні залацістую дэталь, што была ў кішэні. Ужо ў ноч у яго было столькі рашучасці, што ён зноў адправіўся да сваіх таямніц, да навукі.

Цяпер, з таго мінулага дня, хаціна заўсёды знаходзілася пад зачыненымі дзвярамі, а Віктар не выходзіў з яе. Знутры вокны былі схаваныя пад нацягнутай цёмнай тканінай. На ўчастак не прыязджаў дапытлівы шэрыф Бацюк.

Паспешліва наступіў красавік: дні былі сонечнымі, цёплымі. Стары дуб у маўчанні стаяў каля хаты, раскінуўшы свае яшчэ голыя галіны над шэрым дахам.

Праз вельмі доўгі час да навукоўца зноў прыехаў шырокацелы, як пончык, шэрыф. За адыходзячую зіму ён стаў яшчэ больш круглым. У гэты вясновы дзень Бацюк не змог адшукаць Віктара дома. Але настырны шэрыф, перакрываючы сваю ляноту недаверам да вучонага, працягваў да яго прыязджаць, спадзяючыся ўсё ж убачыць худы белы твар Віктара. Дзень за днём хата была ўвесь час зачынена, на стук у дзверы і кліч ніхто не рэагаваў. Віктара даўно ніхто не бачыў у горадзе. Яго машына самотна стаяла ля калодзежа, абсыпана жоўтай іголкай розных іглічных дрэў і злёгку сухой леташняй лістотай дуба… Новых слядоў на ўчастку не з'яўлялася. Мёртва стаяла драўляная хата сярод зялёных жывых елак і хвой. Пасля чатырох дзён, шэрыф перастаў чакаць, што з хаціны выйдзе Віктар, ён насцярожыўся, успомніў былое знікненне Мікалая Траўніка, а затым неадкладна завёў справу, распрацаваў пошукавую аперацыю. Група паліцэйскіх узламала дзверы, увайшла ў хату. Унутры пахла сырасцю. Усе рэчы гаспадара, ежа і іншыя прадметы Віктара, заставаліся на сваіх месцах, а вось самога гаспадара не было. Мужчына быццам выпарыўся, пакінуўшы на стале, сярод бязладна раскіданых кніг, недоеденный амлет, які пакрыўся цвіллю, высах. На сцяне на іржавым цвіку вісеў чорны плашч, у кішэні якога, пасля ператрусу, шэрыф Бацюк знайшоў закрыты канверт, з надпісам: «Майму сыну».

2.

Быў няясны, шэры дзень. Неба закрыла ад людзей цёплыя сонечныя прамяні і вялікай змрочнай коўдрай навісла над шумным горадам.

У паліцэйскі ўчастак прыехаў той самы сын Віктара Траўніка, дваццаціпяцігадовы Алесь. Знешне ён не занадта быў падобны на бацьку, хіба толькі вочы: такі ж шырокі разрэз вачэй, зялёна-сінія адценні, дробныя вейкі на павеках. Усё астатняе было мамчыным: над вачыма віселі светла-русыя вузкія бровы, яе шырокі лоб, галава была круглая, роўны і правільны нос, тонкія вусны. Алесь меў дзедаўскія звычкі: ён быў дапытлівым адкрытым чалавекам. Алесь адкрыта гаварыў са следчым, спрабаваў ва ўсю дапамагчы знайсці свайго бацьку, з якім вельмі цесна меў зносіны. Нягледзячы на сваю шматгадзінную працу, Віктар заўсёды знаходзіў час, каб паклапаціцца пра сына. Асабліва пасля смерці маці. З часам, Алесь паціху аддаляўся ад яго, сталеў, завёў сям'ю, угруз у працы і ў жыццёвых праблемах. Але не забываў пра адзінага роднага чалавека. Ён часта тэлефанаваў свайму бацьку, цікавіўся яго жыццём, здароўем. Але ўжо зрэдку заязджаў да яго ў госці. І цяпер ён горка шкадаваў аб гэтым.

Знойдзены ліст, не дапамог наблізіцца да чагосьці новага, не прывёў да зачэпак. І цяпер сам Бацюк, як і іншыя паліцыянты, не мелі ўяўлення, дзе ж шукаць Віктара. Чым жа быў заняты навуковец, над чым працаваў мужчына перад знікненнем? Скончылася цікаўнасць у шэрыфа, каб шукаць адказы.

У той пахмурны дзень, хлопец толькі на некалькі хвілін заехаў у бацькаву хату. Ён не заходзіў унутр, а задумліва пастаяў каля ганка. Алесь ціха дыхаў і глядзеў на магутны дуб, што нерухома трымаў на сабе дзіцячыя арэлі. Глядзеў на вяршыні хвойнага лесу. Гэта месца выцягвала з яго лепшыя ўспаміны. Ён паглядзеў на зямлю, сумнымі вачыма павадзіў вакол сябе. Успамінаў, як ён быў занадта малы, калі яго ўпершыню прывезлі сюды. Як раз у год, у дзяцінстве, ён праводзіў час з дзедам Мікалаем. Алесь затужыў, уміг зніклі яркія фарбы тых успамінаў. Зараз жа ён застаўся адзінокім дарослым хлопчыкам без сям'і. Твар Алеся зрабіўся замкнёным і сумным. Ён больш не мог тут знаходзіцца. У тую гадзіну хлопец сеў у машыну, са злосцю і болем у душы, расчаравана пакінуў сямейны ўчастак.

Праз год, страціўшы ўсякую надзею, Алесь вяртаецца ў хаціну. Прахалоднай раніцай, дваццацішэсцігадовы Алесь, праязджаючы па злёгку пазелянелай лясной дарозе на чорным пазадарожніку, адчуваў сябе спакойна і ўпэўнена. Светлавалосы хлопец ехаў аднекуль з поўдня, каб зраўняць праклятую хаціну з зямлёй і вызваліць свае благія думкі. Увесь гэты час ён быў разбіты, вінаваціў ва ўсіх знікненнях гэтую хату, якая зараз нагадвае яму больш аб дрэнным, чым аб добрым.

Па прыездзе шыракаплечы Алесь званком апавясціў шэрыфа аб спыненні ўсялякіх пашуковых работ і што ён гатовы змірыцца з тым, што адбылося з яго сям'ёй. Бацюк пасля тэлефоннай размовы, прыехаў асабіста да старой хаціны. Ён прыпаркаваў свой штатны аўтамабіль побач з велізарным дрэвам.

На дубе слаба трымаліся аранжавыя леташнія апошнія лісты, якія перажылі халодныя зімовыя дні. Вецер павольна калыхаў іх, а галіны, павольна адпускалі хвалістае лісце на машыну. Дуб быццам не хацеў развітвацца з мінулым, пакідаючы адну маладую галіну з пражытай лістотай.

Паярчэй стала свяціць сонца, дзень абяцаў быць па-вясноваму цёплым. Шэрыф сустрэў коратка стрыжанага светлавалосага хлопца ля ганка хаты, зірнуў на яго гладкапаголены круглы твар звычайным поглядам. Хлопец стаяў каля хаты ў чорным паліто, шэрых нагавіцах і ў чорных туфлях. Сын вучонага быў невысокім, меў сярэдні рост і шчыльны целасклад. Алесь прысеў на прыступкі і не прайшло хвіліны, як да яго падсеў саракашэсцігадовы Бацюк. Яны пераглянуліся.

– Немагчыма паверыць…столькі часу прайшло… – ледзь чутна сказаў шэрыф, пагладжваючы свае густыя каштанавыя вусішчы. – Я разумею, што ты адчуваеш…але я цябе заклікаю не падаць духам.

Алесь глядзеў на шумны лес шырокімі бацькаўскімі вачыма. Ён злёгку аблізаў свае сухія тонкія вусны і вымавіў:

– Ды хіба тут супакоішся…?! Спачатку знікае дзед, затым мама памірае ў авіякатастрофе, пасля тата знікае, а да фіналу жонка падае на развод… Не такога жыцця я хацеў. Праклён нейкі, – апусціў галаву Алесь. – Хоць бы штосьці добрае адбылося. Але не ж. Чуе маё сэрца, што гэтым усім не скончыцца…

Бацюк зняў фуражку, вызваліў сваю амаль лысую галаву і падтрымаў размову:

– Эх, пара табе, хлопец, узяць сябе ў рукі і пачаць жыццё па-новаму… Ну, знясеш ты хаціну, а далей што? Ты давай, не з’язджай з глузду. Хоць бы паспрабуй жыць…проста жыць, а не мучаць сябе, забіваць сябе горкімі ўспамінамі. Павер мне… Я страціў дачку, ёй было дзесяць…ведаеш, што я зразумеў? Што сваім горам я не вярну яе, а толькі знервавую яе, калі яна глядзіць на мяне з неба…і сябе. Якім бы яна хацела бачыць свайго тату? Дакладна не праклінаючым жыццё. Некаторыя рэчы мы не ў сілах змяніць або выправіць. Што б ты не рабіў, ты ўсё роўна губляеш тое, што табе дорага… Табе толькі застаецца жыць з болем, якую немагчыма заглушыць, яе толькі можна прыглушыць…пакінуўшы ў сэрцы і ў памяці. Працягвай жыць, Алесь… Ты яшчэ малады, яшчэ не раз паспееш зрабіць нешта добрае, – у светлых вачах шэрыфа было прыкметна, якім ён быў па-сапраўднаму адчувальным чалавекам у душы.

Бацюк замоўк і зірнуў на фуражку. Затым ён устаў, неабыякава паглядзеў на сумнага Алеся і адышоў да машыны. Цэлы дзень быў разбіты.

Хлопец падняў вочы, паглядзеў наперад скамечаным позіркам на мужчыну ў уніформе, які вяртаў фуражку на галаву. Падымаючы правую руку з галаўным уборам уверх, рукаў злёгку споўз і Алесь заўважыў на ўнутраным боку запясці шэрыфа татуіроўку – невялікі чорны трохвугольнік. Затым хлопец адвёў свой погляд на яго машыну. Бацюк загаварыў:

– Ах, яшчэ… Калі ўсё ж будзеш бурыць тут усё і не захочаш пакідаць сабе стол, я б хацеў яго забраць. Добра? Патэлефануй, калі захочаш пакінуць мне стол, – усклікнуў шэрыф, сядаючы ў аўтамабіль, спрабуючы разрадзіць непрыемную абстаноўку.

– Э…так! Добра… – адказаў Алесь, а затым устаў, кіўнуў галавой у бок госця і ўвайшоў у хату.

Ён зірнуў на карычневы стол, што стаяў у цёмным куце пад закрытым акном. На стале ўсё гэтак жа ляжалі раскіданыя кнігі, пыл схаваў іх тонкім шэрым пластом.

– Здаўся яму гэты стол?! – прагаварыў хлопец, апусціўшы далоні на прадмет, злёгку прагнуўшы спіну. – Стол…сямейны стол… Стол!?

Алесь задумаўся, а затым, скрывіў твар, дастаў з унутранай кішэні паліто бацькаўскі ліст. Прабягаючы шырокімі вачыма па пакамячаным лісце, Алесь адшукаў тыя самыя радкі, якія дазволілі ўсумніцца ў яго пакоры.

«…свяшчэнны стол, за якім мы сабраліся ўсёй сям'ёй у апошні раз…захаваў усе нашы ўспаміны пра той дзень. Ты, магчыма, яшчэ памятаеш, як бабуля прасіла захоўваць таямніцы, якія прамаўляліся за гэтым сталом…не забывай…»

У гэты час, каля акна праляцела чорная варона, якая, прагаварыўшы сваю песню, злёгку спалохала Алеся. Хлопец трохі продрог, кінуў свой імгненны погляд на зацягнутае цёмнае акно, сарваў з яго чорную тканіну і кінуў на падлогу, упусціў яркае святло ў хату. За шклом слупом стаялі елкі. Нічога страшнага не было. Тады ж у хаце пыл быў паўсюль. Ён цяпер добра стаў прыкметным ў цёплых промнях святла. Алесь крануў старадаўні стол, сагнуў калені, сеў і зірнуў пад яго. На адной з дошак быў выдрапаны крыжык, знак ужо страціў сваю свежасць і злёгку губляўся ў прыродных малюнках дошкі. Алесь узгадаў той дзень, калі ён з дзедам Мікалаем будаваў на месцы гэтага крыжыка маленькае таемнае сховішча.

Алесь адразу ж паспрабаваў адкрыць схованку, у яго не атрымлівалася, пальцы саслізгвалі. Тады ён залез цалкам пад стол і ў нязручным становішчы, крывіўшы тварам ад стараннасці, адарваў кавалак ніжняй частцы дошкі стала. Адтуль з зняволення, падае жоўты нататнік памерам з пачак цыгарэт. Выбраўшыся з-пад стала і ўзяўшы ў рукі знойдзены прадмет, Алесь перш за ўсё адкрыў нататнік з першай старонкі. У ім хлопец убачыў, як бацькаўскім почыркам распісаны дэталі першых крокаў даследавання. Прагартаўшы ўвесь нататнік, стала зразумела, што Віктар спешна ўпісваў словы. Дзе-нідзе неакуратныя чарніла не давалі з дакладнасцю разабраць пасыл вучонага-вынаходніка. Алесь хутка прабегся вачыма па старонках канспекта. Яму здавалася, што ўсё тое, што было напісана яго бацькам, было толькі яго фантазіяй.

«Хіба можа насамрэч такое адбывацца? А што калі…усё праўда! Нездарма ж бацька хаваў свае сакрэты. Тады, дзе ж ён цяпер? Там жа дзе і дзед!? Не, такога не можа быць…я пачынаю трызніць», – разважаў Алесь.

І ўсё ж хлопец не адыходзіў ад той думкі, што бацькоўскі ліст і нататнік былі звязаныя паміж сабой. Між тым ён не меў уяўлення, што рабіць далей з гэтым усім. Яго педагагічная адукацыя ў галіне замежнай мовы не дазволіла яму разабрацца, што ж казалі ўраўненні або канкрэтныя навуковыя прапановы. Але адно ён дакладна зразумеў, што тата думаў пра яго не раз…пакідаючы гэтыя падказкі.

Алесь кінуў нататнік у кучу запыленых забытых кніг, зняў з сябе чорнае паліто, адкрыўшы белы світар, і пачаў корпацца ў хаце. Ён меў намер знайсці наступную падказку, указанне, каб хутчэй разабрацца з заблытанымі думкамі. Увесь астатні дзень, да вечара, хлопец разбіраў бацькаўскія рэчы. Ён складваў у свабодны кут пакоя вопратку і ўсякія тканіны, а больш цвёрдыя матэрыялы Алесь выносіў з хаты. Тут жа, ён знайшоў скамечаны белы ліст паперы, на якім вялікімі літарамі было напісана: «Прапаў сабака Джэм», ніжэй было каляровае фота жывёлы і нумар тэлефона гаспадара. Алесь надаў больш увагі гэтай лістоўкі, ён меркаваў, што ўсё, нават такая маленькая рэч, можа сказаць аб шмат чым. Хлопец паклаў лістоўку на моцны стол. Пасля прадоўжыў прыбіраць у далёкім пакоі. Пылу было шмат. Алесь раз за разам чхаў, мыўся. Час хутка хіліў сонца да гарызонту. Цямнела за вокнамі. Познім вечарам Алесь разбіраў апошні ложак. Стомленасць яго не трывожыла. Уцягнутасць у загадкі гэтай хаты была мацней, штурхала не здавацца. Гэта было нейкім займальным захапленнем, за якім хлопец не заўважаў, як хутка сыходзіць час, як яму хацелася есці, адпачываць. І калі ж Алесь прысеў на падлогу, ён заўважыў, што пад адной з тоўстых драўляных ножак ложка, хавалася прадрапаная маленькая метка, якая нагадвала ікс – «х». Алеся нагнала цікаўнасць, якая падштурхнула яго на пошукі новых сакрэтаў старой хаціны. «Вось ён знак!» – падумаў тады хлопец, адкінуўшы ўсе дэталі ложка бліжэй да ўваходных дзвярэй. Прахалодным вечарам, ён заўважыў, што чатыры дошкі лакаванай падлогі маюць крыху іншае адценне. Гэта было прыкметна толькі ў тым выпадку, калі доўга глядзець на падлогу. А паліцыя пры ператрусе толькі мімаходам зірнула пад ложак, ды і толькі, так і не заўважыўшы адрозненне дошак. Алесь пацягнуўся да прылады, моцна ўзяў у далонь чырвоную адвёртку і падкалупнуў дошку з меткай. Усё здавалася, значна прасцей, але дошка з вялікай стараннасцю паддавалася яму, падымалася ўверх, пацягнуўшы за сабой яшчэ дзве шырокія дошкі, якія моцна і шчыльна былі прымацаваныя паміж сабой. Другой свабоднай рукой ён лёгка падняў драўляны шчыт. На здзіўленне, уся канструкцыя з палавых дошак была лёгкая, а пад ёй была цемра. Алесь знайшоў падвал, аб якім ні разу не чуў. Ад гэтай навіны яму стала не па сабе. Халодныя дрыжыкі прабегліся па целе. Перш ён падумаў аб тым, што, можа, там, у цемры, ляжыць цела яго бацькі. Страх такой думкі яго глыбока трывожыў. Хлопец устаў, павольна кругам пахадзіў па пакоі.

«Можа, мне варта патэлефанаваць шэрыфу? А калі ўсё не так страшна, там унізе, як палохаюць думкі? А магчыма, да гэтага падвалу мяне вёў бацька!?» – разважаў Алесь, не звяртаючы ўвагі на пыльныя плямы на беласнежным світэру.

Яму расхацелася гуляць у загадкі і ён, з халодным потам на целе, уключыў ліхтарык на шэрым мабільным тэлефоне. Пасля навёў яркае белае святло на ўваход у цёмнае падвальнае памяшканне, асвятліўшы вядучую ўніз іржавую лесвіцу. Твар Алеся яшчэ больш збялеў, ён адчуў сябе галоўным героем з фільму жахаў. Але адвага і цікаўнасць, пераважылі ўсе пачуцці страху, і ён павольна ступіў на першую прыступку жалезнай лесвіцы. Гэты момант, калі ён пачаў спускацца ў падвал, стаў для яго пакутлівым, бо цяпер, яму трэба было ісці да канца.

Крок за крокам спускаючыся ўніз, Алесь не пераставаў махаць ліхтарыкам. Часта свяціў пад ногі і вакол сябе. Святло казала пра тое, што падвал глыбока схаваны, а металічная лесвіца праходзіла праз бетонныя кольцы, мацавалася за іх і вяла пад зямлю. Хлопец сільнымі рукамі моцна хапаўся за халодную, злёгку вільготную канструкцыю. Чорныя туфлі з гладкай падэшвай насцярожвалі яго. Можна было паслізнуцца і зваліцца на дно.

Спусціўшыся ў падвал, Алесь павярнуўся, стаў спіной да лесвіцы, і, асвятліўшы ўсю прастору перад сабой, агледзеўся. Унутры прахалоднага памяшкання не было Віктара. Нібы цяжкі груз упаў з душы Алеся, і ён з палёгкай выдыхнуў. Тады ж, ён яшчэ больш паверыў у тое, што бацька жывы. Побач, справа, хлопец знайшоў рубільнік і тут жа тузануў уверх рычаг – уключылася святло ў падземным пакоі. Бетонна-сталёвая канструкцыя сцен, апор, столі і падлогі больш нагадвала прытулак. Усе рэчы і прадметы, былі добра расстаўленыя на шматпалоснай канструкцыі ў левай чыстай сцяны. Астатнія сцены былі цалкам распісаны белым маркерам: малюнкі людзей, іх зброя, караблі, пачвары, маскі. Шмат надпісаў на незразумелай для Алеся мове. Было падазрона. Алесь задаваў сабе занадта шмат пытанняў, адзін з якіх быў: «Чаму я ніколі раней не чуў, што ў хаціне ёсць падвал?». Усё больш цікавячыся гэтым месцам, хлопец павольна рабіў маленькія крокі наперад, разглядаючы ўсё вакол сябе. Тут ён знайшоў клетку для птушак, вельмі шмат розных датчыкаў. І раптам, на невялікім тонкім жалезным стале, ён убачыў скураны карычневы аброжак з гравіроўкай, святло адлюстроўвала пазалочаную пласціну, што вабіла Алеся да сябе. Хлопец павольна ўзяў аброжак у рукі і прачытаў слова на квадратнай пласціне: «Джэм». Гэта было імя таго самага сабакі, што знік калісьці недалёка ад горада, імя якога Алесь прачытаў на знойдзенай лістоўцы. Хлопец цяжка задыхаў. Ён адкінуў аброжак, адышоў ад яго. Зноў, хутка разгледзеў усё памяшканне. Яго ахапіла злосць, лёгкая паніка. Ад не разумення і ад душэўнай стомы, хлопец імгненна здаўся. Уся нявырашанасць і адчай, у спробе знайсці наступную «хлебную дробку», прывяло яго да таго, што ён апусціў рукі. Хлопец спалохана сеў на халодную бетонную падлогу, абапіраючыся спіной на шэрую сцяну, насупраць рознага сабранага барахла на металічных паліцах. Алесь, ад думкі, што яго бацька выкраў сабаку, злосна перакуліў галаву назад. Стукнуўшыся патыліцай аб цвёрдую паверхню сцяны, ён адчуў боль. Ад гэтага, хлопец імгненна злавесна скрывіў твар і паклаў правую далонь на патыліцу, моцна прыціснуў кароткія светла-русыя валасы. Вочы хлопца глядзелі ўніз на сухую бетонную падлогу. Справа ён заўважыў, як самотна ляжала фігурная адвертка з сіняй ручкай і доўгім металічным стрыжнем. Ён на хвіліну прыпыніў свой погляд на кінутым інструменце. Углядаўся, злаваўся. І ў гэты кароткі момант да яго закралася вар'яцкае цёмнае пачуццё. Алесь хутка і моцна схапіўся за адвёртку. І што ёсць сіл кінуў яе ў металічную канструкцыю. Насупраць, на яе паліцах, было нямала каробак і разнастайных дробных дэталяў, некалькі паяльнікаў, павелічальнае шкло, розныя мяшочкі з парашком, платы, секундамеры. Лятучы прадмет, круцячыся ў паветры, сваім вострым канцом уваткнуўся ў адзін з некалькіх мяшочкаў, што стаялі на трэцяй паліцы, ледзь вышэй сярэдзіны ўсёй канструкцыі. Пасля адвёртка ўпала ўніз, застукала, скачучы па падлозе, спынілася. З прадзіраўленага карычневага мяшочка пасыпаўся серабрыста-залаты пясок. Дробныя пясчынкі, нібы вадаспад, імкліва папаўзлі ўніз. Але на шляху да падлогі пясок наткнуўся на лёгкую папяровую скрынку, якая была, у спешцы, неакуратна пакладзена на ніжнюю паліцу. Алесь глядзеў на край белай скрынкі, які выглядваў, сустракаў і прымаў увесь груз на сябе. Ад гэтага адзін край стаў цяжэй і схіліўся ўніз. Пасля чаго скрынка павольна перакулілася, раздаўшы звонкія ўдары. Тонкі папяровы кантэйнер разарваўся, паказаў усё сваё змесціва. Да ног Алеся пакаціліся тры залатых, ідэальна роўных шара. Памерам яны былі з невялікі апельсін. Яны мякка і ціха наблізіліся да хлопца. І бачачы ўсё гэта, раздражнёныя пачуцці выганяліся, перамяніліся думкі ў галаве хлопца.