ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)

Վեներան կրկին խորասուզվում է մտքերի մեջ։ Ես չեմ խանգարում նրան։ Որոշ ժամանակ անց նա շարունակում է.

–Այդ օրվանից ասես ինչ-որ բան փշրվեց իմ հոգում։ Ես սկսեցի ուշադրությամբ հետևել ամուսնուս, նրա ընկերներին, ականջ դնել նրանց խոսակցություններին։ Եվ այդ խոսակցությունները շարունակ փողի մասին էին, ինչ-որ տեղից ձեռք բերած չճարվող ապրանքների, ընկեր-տղաների՝ քաղաքից դուրս անցկացրած խրախճանքների ու նման բաների մասին…

Վեներայի վերջին խոսքերը լարում են ուշադրությունս։ Ի վերջո այդպիսի սուրբ միամտությունը չի բռնում նրա խառնվածքին…Ասե՞լ։ Թե՞ չարժե։

–Լսիր, Վեներա, մի՞թե դու ինքդ մինչ այդ չես մտածել այն մասին, որ, համենայն դեպս, աշխատավարձով չեք ապրում։

–Մտածել եմ, իհարկե, բայց… Ինչպե՞ս քեզ բացատրեմ… Ես ապացույցներ չունեի, եթե լինում էլ էին, ես հրաժարվում էի հավատալ դրանց՝ գտնելով հարյուրավոր բացատրություններ, կամ, պարզապես ասած դիմում էի հնարանքների, որպեսզի չնկատեի այդ հանցանշանները։ Հասկանո՞ւմ ես, ուրիշ բան է,եթե խոսքը վերաբերում է ուրիշի, այստեղ մենք, առանց քաշվելու, իրերը կոչում ենք իրենց անուններով։ Եվ միանգամայն այլ բան՝ երբ դա քո ամուսինն է, քո երեխայի հայրը, մի մարդ, որի հետ դու կապված ես բազմաթիվ կապերով, որը սիրում է քեզ, չի մերժում ոչ մի բանում, կատարում է ուզածդ ցանկությունն ու քմահաճությունը։ Նա իքն էլ շատ հաճախ ու առանց ճիգ ու ջանքի փարատում էր իմ տարակուսանքները։ Թանկարժեք իրերի մասին, օրինակ, որը նա նվիրում էր ինձ կամ թաքցնում էր որևէ տեղ, ասում էր, որ ժառանգական են, իրեն են անցել հորից, պապից և այլն։ Եվ ես հավատում էի նրան, քանզի գիտեի, որ նրա տոհմը՝ էն գլխից էլ առևտրի հետ կապված, ժամանակին շրջանի ամենահարւստներից էր։ Այդպիսի խոսակցությունները սովորաբար ավարտվում էին նրանով, որ նա ծիծաղելով ասում էր. ''Խենթուկ, մի՞թե դու իսկապես լրջորեն մտածում ես, որ ես կարող եմ մի քանի հազար ռուբլու համար վտանգի տակ դնել իմ բարի անունը, իսկ քեզ ու իմ որդուն ծաղրատեղ շինել մարդկանց առջև: Իմացած եղիր, որ ինձ համար պատիվը կյանքից թանկ է''։ Բայց, կրկնում եմ, բոլոր այդ խոսքերն ու արդարացումները ոչ մի արժեք չէին ունենա ինձ համար, եթե դա ոչ թե իմ ամուսինը, այլ ինչ-որ մեկ ուրիշն ասեր, ինձ օտար մի մարդ։

–Նշանակում է դու պարզապես ստիպել ես քեզ հավատալ, այսինքն՝ խաբել ես ինքդ քեզ։

–Այո, բայց Վահեի հետ հանդիպելուց հետո դադարեցի ինքս ինձ խաբելուց։

–Մի՞թե։

Վեներան անուրախ տարուբերում է գլուխը։

–Զարմանալ պետք չէ… Ինչպե՞ս դա քեզ բացատրել… Քո փոխարեն կին լիներ, նա ինձ, հավանորեն, հեշտ հասկանար։

–Եվ այնուամենայնիվ…

–Գիտե՞ս ինչ, երբ մի տղամարդ կնոջը չորս-հինգ հազար ռուբլու արժողությամբ ադամանդե մատանի է նվիրում, իսկ մյուսը պարզապես առաջարկում է իր կոշտուկավոր ձեռքերը, այդ կնոջ համար ընտրությունը դյուրին լինել չի կարող, և նա խորհրդածելու բան ունի… Դե, լավ, այս ամենը սենտիմենտալություն է։

…Վահեի հետ ունեցած հանդիպման հետագա բոլոր օրերին Վեներան իրեն զգում էր այնպես, ինչպես, հավանաբար, կզգար ալպինիստը, որը բարձրացել , հասել է վտագանավոր գագաթ, իսկ իջնել այնտեղից չի կարող, որովհետև փրկափոկը ձեռքից դուրս է սահել ու ընկած է անդունդում… Նրան ինչ-որ անորոշ, տագնապալից զգացում էր համակել։

Մի քանի անգամ խոսք բացելով, նա ամուսնուն խնդրեց թողնել այդ գործը (նա բնակչության կենցաղային սպասարկման ինչ-որ կոմբինատում էր աշխատում) և զբաղվել ըստ մասնագիտության (պոլիտեխնիկական ինստիտուտ էր ավարտել)։ Վեներան միաժամանակ նրան խնդրում էր դադարեցնել շփումներն իր այն ընկերների հետ, որոնք օգնում էին նրան կասկածելի գործերում։ Բայց Սպարտակը չէր ուզում լսել կնոջը։

–Ի՞նչ մարդ ես դու, փոխանակ ուրախանալու նրանով, ինչ ունես, շարունակ չունեցածիդ մասին ես մտածում, -մի անգամ արցունքն աչքին ասաց Վեներան,-գոնե մեր մասին մտածեիր։

Սպարտակը քմծիծաղեց այդ խոսքերի վրա և հանկարծակի խռպոտած ձայնով ասաց.

–Լսիր, դու քո գործին կաց, իմ հաշիվները ես ավելի լավ գիտեմ։

Վեներային թվում էր, թե երկրորդ երեխան ինչ-որ փոփոխություն կմտցնի իրենց կյանքում։ Նա մտածում էր այն մասին, որ երեխաները պատասխանատվության ինչ-որ զգացում կարթնացնեն ամուսնու մեջ, սակայն, ավաղ, ոչինչ չօգնեց։ նրանց միջև անդունդ էր առաջացել, որը գնալով ավելի էր լայնանում ու խորանում։ Վեներան պարզորոշ տեսնում էր՝ իր ընտանեկան բարօրությունն արագընթաց կերպով գնում է դեպի անդունդ, և չգիտեր, թե ինչպես առաջն առներ։

Այսպես անցավ մեկ-երկու տարի։ Մինչ այդ Վահեն վերջնականապես տեղափոխվեց Ստեփանակերտ, ուր ապրում էր Վեներան և աշխատանքի անցավ մետաքսկոմբինատում։ Վեներայի պատճառով էր փոխադրվել՝ նա ինքն այդ մասին ասաց Վեներային։ ''Առանց քեզ կյանքն ինձ համար ոչ թե կյանք է, այլ գոյությունը քարշ տալ,– ասաց նա Վեներային։-Ուզում եմ ապրել նույն քաղաքում, որտեղ դու ես, շնչել նույն օդը, և ներիր, որ այլ կերպ վարվել չկարողացա''։

Մի անգամ պատահաբար հանդիպեցին փողոցում։ Սպարտակի հետ էր։ Մի երկու խոսք փոխանակեցին ընդամենը։ Բայց Վեներան զգաց, որ Վահեն դուր չեկավ ամուսնուն։

–Տարօրինակ տղա է, – երբ բավականին հեռացել էին, ասաց Սպարտակը։

–Ինչո՞ւ,– արագ հարցրեց Վեներան։

–Չափից դուրս ինքնագոհ դեմք ունի,– պատասխանեց Սպարտակը,-կարծես թե շվեյցարական բանկում հաշիվ ունի բացած։

– Սեփական արժանապատվության զգացումը չի կարելի շփոթել ինքնքգոհության զգացումի հետ,-առարկեց Վեներան։-Դրանք միանգամայն տարբեր բաներ են։

Սպարտակը ծաղրանքով նայեց կնոջը.

–Օհո, տեսնում եմ , որ դու նրան չափազանց լուրջ ես վերաբերվում։ Գուցե ավելի հանգամանորե՞ն պատմես ձեր հարաբերությունների մասին։ Դա ինձ համար շատ հետաքրքիր կլինի։

Պարզ զգացվում էր՝ Սպարտակը պատրվակ էր փնտրում զայրույթը թափելու համար։ Եվ, չնայած դրան, Վեներան չցանկացավ նահանջել. նա պատմեց մատանու հետ կապված պատմությունը։

–Ահա թե որտեղից են սկիզբ առել քո խոսակցությունները,-ասաց նա,– կորիր աչքիցս, որպեսզի այլևս չտեսնեմ քեզ…

Այդ օրը Սպարտակը տուն վերադարձավ առավոտյան դեմ՝ ոչ այն է անքնությունից, ոչ այն է շատ խմելուց աչքերը լրիվ կարմրած։ Առհասարակ այդ օրվանից սկսեց խմել, տուն էր գալիս շաբաթը մեկ-երկու անգամ՝ այն էլ հարբած։ Հետո միանգամից թողեց խմելը, բայց շարունակ մտազբաղ էր, նյարդային։ Վեներայի հարցերին պատասխանում էր խուսափողաբար ու գրգռված կերպով։

Մի անգամ ասաց.

–Էդ բյուրեղապակին ու մյուս թանկարժեք բաները տար քրոջդ մոտ, թող մի առ ժամանակ իրենց տանը պահի։ Լավ է, որ մեքենան ու ամառանոցը ուրիշի անունով է…

Վեներան ոչինչ չասաց նրան, միայն հետո իմացավ, անակնկալ ինչ-որ ստուգող հանձնաժողով էր եկել և ամբողջ հիմնարկը ստուգում էին… Իսկ մի քանի օր անց Սպարտակը դարձավ նախկին Սպարտակը՝ ուրախ, ինքնավստահ, սիրալիր, ինչպես Վեներայի, այնպես էլ երեխաների հանդեպ։

Երկրորդ անգամ Սպարտակը Վահեի մասին խոսք բացեց իրենց գժտությունից չորս-հինգ ամիս անց, և իր խոսքով ուղղակի շշմեցրեց Վեներային։

–Փող չունեցողներն ամենից շատ հարստության մասին են խոսում, իսկ սրիկաները՝ առաքինության։ Ազնիվ ձեռքերով քո այդ դպրոցական ընկերը, պարզվում է, խորամանկի մեկն է։ Շնորհավորում եմ։

–Իսկ նա ի՞նչ է արել,-տարակուսանքով հարցրեց Վեներան։

–Պահեստամասեր գողանալիս բռնել են։

–Ի՞նչ։

–Հետաքննություն է գնում։ Ես, ճիշտ է, ուզեցի օգնել, ֆաբրիկայում սրտամոտ տղաներ շատ կան, բայց, դե, բան չստացվեց։

Վեներան չհավատաց ամուսնու և ոչ մի խոսքին։ Դեռ ավելին, ինչ-որ վատ կասկածներ՝ կապված ամուսնու ասածների հետ, սողոսկեցին նրա սիրտը։ ''Իսկ գուցե հենց քո այդ սրտամոտ տղաներն են ամեն ինչ արել'',-անցավ նրա մտքով։

–Իսկ ինչո՞ւ էիր ուզում օգնել, – հարցրեց Վեներան, ուշադրությամբ նայելով ամուսնուն։

Սպարտակը քթի տակ ծիծաղեց և ասաց.

–Ինչ էլ չ լինի՝ կնոջս դպրոցական ընկերն է։

Այդ օրերին Վեներան ապրում էր ոնց որ հիմար երազի մեջ։ Նա համարյա հավատացած էր, որ Վահեին կամ զրպարտել են, կամ միտումնավոր կերպով սարքել այդ գործը՝ նպատակ ունենալով դատաստան տեսնել նրա հետ։

Վեներան չէր սխալվում։ Երկու շաբաթ անց, մեղադրանքի չապացուցվածության համար, նրան ազատեցին կալանքից։ Եվ այստեղ պատահեց այն, ինչին Վեներան ամենից քիչ էր սպասում։ Մի անգամ, ուշ երեկոյան, նրան զանգեցին մարզային հիվանդանոցից և ասացին, որ ամուսնուն բերել են հիվանդանոց։

–Իսկ ի՞նչ է պատահել,-դեռևս չկարողանլով ըմբռնել լսածի իմաստը, տագնապալից հարցրեց Վեներան։

Նրան ասացին, որ ինչ-որ հարբած խուլիգան ռեստորանում հարձակվել է աումսնու վրա և մարմնական վնասվածք հասցրել նրան։ Այդ հարբած խուլիգանը, պարզվեց, Վահեն էր։ Կալանքից ազատվելու հաջորդ օրը նա իր ընկերների հետ մտել էր ռեստորան՝ նշելու այդ իրադարձությունը։ Այդ պահին իր բարեկամների հետ ռեստորանում էր գտնվում նաև Սպարտակը։ Կերուխումի ժամանակ Սպարտակի ընկերներից մեկը, Սպարտակի համառ պահանջով, Վահեին, որ արդեն թեթև հարբած էր, կանչում է իրենց սեղանի մոտ։

–Չգիտեմ թե ով է ասել, բայց ճշմարիտ է ասել,-մոտենալով Սպարտակի սեղանին միանգամից սկսեց Վահեն՝ ուղիղ նայելով Սպարտակին,-դժբախտության ժամանակ ճանաչվում է լավ մարդն ու՝ մերկացվում իսկական ստորը։

–Այստեղ բոլորը քո բարեկամներն են,-փորձեց կատակել Սպարտակը գունատվելով։ – Մոռացիր ինչ-որ եղել է, թյուրիմացություն էր, տղաները կարծել էին դու ես վերցրել… Ախր, ասում էի, որ չի կարող պատահել։

–Դու ստում ես, իսկ ով ընդունակ է ստելու, նա իրավունք չունի մարդ կոչվելու։ Դու մարդ չես,– ասաց Վահեն կատաղությունից շնչահեղծվելով։ – Քեզ նմանները հանգած ածուխի են նման, որոնք, երբ այլևս անկարող են այրել, սևացնում են։

Սպարտակի անսպասելի, ուժեղ հարվածից Վահեն ետ-ետ գնաց, թափով խփվեց կողքի սեղանին։ Բայց չընկավ, ուղղվեց և այդ նույն սեղանից գինու մի կիսադատարկ շիշ վերցնելով ու մի ոստույնով հասնելով Սպարտակին, ծանր շիշը թափով իջեցրեց նրա գլխին։

Չանցած կես ժամ, Վահեն արդեն միլիցիայի բաժանմունքում էր։ Դատարանը նրան դատապարտեց երեք տարվա ազատազրկման։

Այդպես երկրորդ անգամ, ինքն էլ դա չցանկանալով, Վեներան Վահեի դժբախտության պատճառ դարձավ…

Դատարանում Վահեն ամբողջ մեղքը վերցրեց իր վրա , ասաց, որ հարբած է եղել, ոչինչ չի հիշում, իսկ Սպարտակին չի ճանաչում, առաջին անգամ ռեստորանում է տեսել և մինչ այդ ոչ մի միջադեպ չի եղել իրենց միջև։ Դահլիճի մի անկյունում նստած՝ Վեներան լռելյայն լսում էր, և նրա համար դժվար չէր կռահել, որ Վահեն դա հանուն իրեն՝ Վեներայի արեց:

Շուտով Սպարտակը ապաքինվեց, դուրս գրվեց հիվանդանոցից, սակայն նախկին տեղում աշխատել այլևս չուզեց։ Այդ օրերին էր, թերթում հայտարարություն տպագրվեց հիդրոկոմպլեքսի շինարարության մասին։ Սպարտակը իսկույն դիմեց ուր հարկն է, և նրանք ընտանիքով փոխադրվեցին կառույց։ Միառժամանակ Սպարտակը կառույցում մատակարարման բաժնի պետ էր, իսկ հետո նրան ձերբակալեցին կաշառք վերցնելիս…

Հետաքննության ժամանակ Վեներան հասկացավ, որ ամուսինը կառույց է եկել այն բանից հետո, երբ նրա համախոհներից մեկը բռնվել էր հանցագործության վայրում։ Այդ համախոհը, իհարկե, մատնել էր նաև մյուսներին՝ այդ թվում և Սպարտակին։

…Վեներան խոր հոգոց է անում, ձեռքը հոգնած սահեցնում դեմքի վրայով։

–Դեհ, ահա և դու բոլորը գիտես,– ասում է նա։

Մի որոշ ժամանակ մենք լռում ենք։ Խոստովանում եմ, Վեներայի տրտում պատմությունը կարծես թե ամեն ինչ դրեց իր տեղը։ Գուցե, թերևս, հենց դրա համար էլ առաջին պահ ես չգիտեի, թե ինչ ասեի նրան։ Ասենք, նա հազիվ թե որևէ խոսք էր սպասում ինձնից։ Խոսքերն այստեղ ոչինչ չարժեն, իսկ եթե արժեն էլ, ապա՝ աննշան մի բան։ Մի քանի հոգի ևս անշտապ մոտենում են կանգառին։ Նրանցից միայն տեղամասային միլիցիոներ Գավրուշն է դեմքով ծանոթ ինձ։ Նա գլխով թեթևակի բարևում է։

–Հիմա ի՞նչ ես որոշել անել,-վերջապես հարցնում եմ ես։

Վեներան բացակայող տեսքով թոթվում է ուսերը։

–Կաշխատեմ կադրերի բաժնում, իսկ նոր ուսումնական տարվանց, երևի, կփոխադրվեմ ավանային դպրոց։ Մարատ Աղաբեկովիչը խոստացել է խոսել ժողկրթբաժնի վարիչի հետ։ Ինքս էլ մի անգամ եղել եմ ժրջանային ժողկրթբաժնում, բաժնի վարիչ Շահեն Օհանջանյանը, անչափ բարի ու մի շատ լավ մարդ , նույնպես խոստացել է օգնել։ Տեսնենք։ Ի միջի այլոց, խոսք կա, որ պետը այս մի քանի օրը գնում է թոշակի և նրա տեղ Մարատ Աղաբեկովիչին են նշանակում։

–Իսկ դժվար չի՞ երկու երեխայի հետ,– հարցնում եմ։

–Ոչինչ, սկեսուրս օգնում է, ընդհանուր առմամբ՝ նա վատ մարդ չէ։ Իսկ առհասարակ դժվար է իհարկե…

–Իսկ Սպարտակն ինչպե՞ս է այնտեղ։ Դու տեսե՞լ ես նրան դատից հետո։

–Ոչ։ Եվ չեմ էլ փորձել… Ուզում եմ դիմել դատարան՝ ապահարզանի համար…-Նա խեթ-խեթ նայում է ինձ։-Դու ոնց որ երևում է, հավանություն չես տալիս իմ քայլին։

Ըստ երևույթին, այդ հարցը վաղուց նրան հանգիստ չի տալիս։ Ես համոզված չեմ, թե իմ խրախուսանքը կամ անխրախուսությունը որևէ նշանակություն ունի նրա համար։

–Դա դու ավելի լավ կիմանաս, Վեներա։ Այդպիսի գործերում ոչ ոք խորհրդատու լինել չի կարող…– Եվ թեմայից խույս տալու համար ասում եմ.-Ուր որ է կգա ավտոբուսը։

Վերևից երևում է ավտոբուսը։ Ես ելնում, ձախ ձեռքով վերցնում եմ պորտֆելը, աջ ձեռքս մեկնում եմ Վեներային։

–Դե, մնաս բարով, Վեներա։ Ես ուրախ եմ, որ հանդիպեցի քեզ։

–Ցտեսություն,-կամացուկ ասում է նա։– Այնուամենայնիվ… Գուցե մի խորհուրդ տայիր, – խնդրողական տոնով ասում է Վեներան։ – Ապահարզանի մասին եմ ասում։

Ժխտողաբար օրորում եմ գլուխս և ոնց որ լարովի, փնթփնթում.

–Ոչ , Վեներա, այդպիսի գործերում ոչ ոք խորհրդատու լինել չի կարող։ Ինքդ պիտի վճռես։ Եվ ուրիշ ոչ ոք։

Բարձրանում եմ ավտոբուս, ազատ տեղեր շատ կան, պորտֆելս դնում եմ նստարանի տակ և նստում լուսամուտի առջև։ Կանգառում Վեներան մենակ է՝ ձեռքին դատարկ շշերով մթերացանցը։ Ես հրաժեշտի համար բարձրացնում եմ ձեռքս, Վեներան, առանց ժպիտի, պատասխանում է նույն ձևով։ Եվ միայն այն բանից հետո, երբ ավտոբուսը շարժվում է, ես ուշացումով մտածում եմ այն մասին, թե ինչու այդպես համառորեն խույս էի տալիս նրա բացահայտ դրված հարցից։ Իրո՞ք գտնում էի, որ այդ գործում ոչ ոք խորհրդատու լինել չի կարող։ Մտաբերում եմ նրա խոսքերը. ''…Իմ ամուսինը…մի մարդ, որի հետ դու կապված ես բազմաթիվ կապերով, որը սիրում է քեզ, չի մերժում ոչ մի բանում… կատարում է ուզածդ ցանկությունն ու քմահաճությունը…''։ Եվ նրա համար ծանր պահին հարվածել թիկունքից։ Ճիշտ կլինի՞ արդյոք։ Ով գիտե։ Չէ՞ որ գրված օրենքներից բացի, կան նաև չգրված օրենքներ…Մի բան պարզ է սակայն՝ թիկունքից հասցված հարվածը դավաճանական հարված է… Եվ հարված ո՞ւմ… Էհ, ի՞նչ եմ գլուխ կոտրում, ես հո դատավոր չեմ նրանց համար։

Ամբարտակի մոտ ավտոբուսը թեքվում է դեպի աջ, ևս մեկ-երկու րոպե, և ճանապարհը գլխիվայր կընկնի ձորը։ Այս շրջադարձից այն կողմ այլևս չեն երևալու ոչ բանավանը, և ոչ է ամբարտակը։ Ես վերջին անգամ նայում եմ ետ։ Վեներան չկա արդեն։ Շինվարչության գրասենյակի բակում , հայացքը դիմացի լերկ ժայռերին, միայնակ կանգնած է կառույցի պետը։

''Մի՞թե դարձյալ կնոջ մասին է մտածում'',– անցնում է իմ մտքով, և ես ինքնաբերաբար նայում եմ դեպի այն ժայռը, որտեղից ընկել է Ասպրեն…

=================

ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ

Կյանքը եղել է ջինջ ու արևկա,

Երկինքը՝ կապույտ,

Մենք ընդամենը տասնութ տարեկան®

Յու. Սահակյան

Յուրաքանչյուր մարդու կյանքում էլ, հավանաբար, լինում են անմոռանալի օրեր£ Երևելի, գեղեցիկ օրեր£ Բայց մանկության և առհասարակ պատանեկության բոլոր օրերն էլ անմոռանալի, երևելի ու գեղեցիկ են, որովհետև այդ օրերը մշտապես մեզ հետ են, ապրում են մեր մեջ՝ ժամանակ առ ժամանակ մեր սրտերը լցնելով անպարփակ կարոտով ու տխրությամբ£

Այսօր ես վերստին ուզում եմ հիշել այն հին, հեռավոր օրերը, և այդ օրերի մեջ՝ Մարինեին£ Ուզում եմ հիշել այն հեռավոր, բայց անմոռաց ամառը, այն հեքիաթային, անդարձ ամառը, իմ առաջին հանդիպումը Մարինեին® Հուլիս ամսվա վերջին օրերին էր դա, իրիկնադեմին, արեգակը կախվել էր մեր լեռների վրա, ուզում էր մայր մտնել ու, չգիտես ինչու, մայր չէր մտնում, կպել էր լեռներին ու ասես տատանվում էր՝ գնա՞ գիշերելու Կաղնախաչ սարից այն կողմ, լեռների ետևում, թե՞ ոչ£

Ես այդ երեկո խոտհարքից էի վերադառնում, արդեն տուն էի հասել, մտնում էի բակ, երբ ակումբի կողմից, հենց բլրակի վրայից մեր դասարանցի Ալվարդը ոչ այնքան բարձր, բայց ինձ համար լսելի, ձայնեց. «Կինո չե՞ս գալիս, Վահրամ, այսօր հնդկական լավ կինո կա»£ Ալվարդը մենակ չէր, նրա կողքին մի աղջիկ կար կանգնած, ես նրան առաջին անգամ էի տեսնում£ Վանդականախշ վերնաշապիկս կոճկելով ես քայլեցի աղջիկների կողմը՝ չհամարձակվելով նայել Ալվարդի նոր ընկերուհուն£

–Ի՞նչ կինո է,– հենց այնպես ասացի ես, մոտենալով նրանց£

–Հոյակապ նկար է, Մարինեն տեսել է,– ասաց Ալվարդը՝ ժպտադեմ նայելով մեկ ինձ, մեկ ՝ ընկերուհուն£

–Արժե նայել,– հանկարծական շիկնանքով ասաց Մարինեն՝ թռուցիկ մի հայացք նետելով ինձ վրա£ – Ձեզ դուր կգա,– և ավելացրեց մտերմիկ անմիջականությաբ£– Կգա՞ք£

–Այո,– արագ ասացի ես՝ անկարող հայացքս կտրել սպիտակ դեմքի վրա ճառագայթող նրա լուսաջինջ աչքերից ու կարմրավառ շուրթերից£

–Մարինեն Սումգայիթում է ապրում, հյուր է եկել մեզ,– ավելացրեց Ալվարդը՝ մի տեսակ հարազատորեն հպվելով Մարինեին£– Մոտ մի ամիս կմնա մեզ մոտ£

Իսկ Մարինեն ասաց.

–Ձեզնից սարերի բույր է գալիս£– Նա գլխի թեթև շարժումով սևասև փարթամ մազերը ետ նետեց, որոնք շաղ եկան կիսամերկ ուսերին£– Դուք սարերո՞ւմ եք եղել£

–Այո,– ասացի ես ու ցույց տվեցի մեր սարերը£– Հրե¯ն, այնտեղ£ Մենք այնտեղ խոտ ենք հարում£

Մարինեն նայեց սարերի կողմը, ուր արև չկար արդեն, և սարալանջերին փռված հանդերը հետզհետե ընկղմվում էին մթության մեջ£ Մարինեն աչքերը կկոցած երկար նայում էր, իսկ ես մտածում էի այն մասին, որ այսօրվանից, ահա այս պահից, նրա պատկերը միշտ աչքիս առջև կլինի, իսկ ձայնը մեղեդու պես շարունակ կհնչի իմ հոգում…

–Դե, մենք գնացինք,– ասաց Ալվարդը, թեթևակի նայելով ինձ՝ իբր ի՞նչ ես աչքերդ չռել, գեղեցիկ աղջիկ տեսած չկա՞ս, ինչ է£ Նա ակնհայտորեն հպարտանում էր իր հյուրով, իսկ ես շնորհակալ էի Ալվարդին, որ կանչեց ինձ, և ես ծանոթացա Մարինեին£

–Չմոռանաք, կգաք, լավ նկար է,– ետ շրջվելով, ժպտուն ասաց Մարինեն, և ես ակամա մի քայլ առաջ գնացի և, ասես ուրիշ, բոլորովին օտար մարդու ձայնով, ասացի.

–Անպայման կգամ, շնորհակալություն:

Տղաների հետ նստել էինք ակումբի վերջին շարքերում և ուր որ է պիտի սկսվեր կինոնկարը, երբ եկան Մարինեն ու Ալվարդը£ Մարինեն կարմրաթույր շրջազգեստով էր, և այն շատ էր սազում նրան£ Ասես ակումբը լցվեց լույսով, երբ նա մտավ դահլիճ£ Նրանք անցան մեր կողքով, նստեցին մեզնից մի երկու նստարան առաջ, հետո Ալվարդն ինչ-որ բան ասաց Մարինեի ականջին, Մարինեն շրջվեց, պայծառաժպիտ ողջունեց ինձ£ Տղաներն արմունկներով թաքուն բոթեցին՝ իբր մի տես ո¯վ է բարևում քեզ£ Իսկ հետո սկսվեց կինոնկարը£ Սիրո մասին էր այն. մի տղայի ու մի աղջկա սիրո մասին£ Նրանք՝ այդ տղան ու աղջիկը, սիրում էին իրար, շարունակ երդվում էին, որ խորունկ սիրով են սիրում, սակայն ես չէի հավատում դրան, որովհետև երդումներով չեն սիրում, մտածում էի, սիրում են առանց երդումների, առանց խոստովանության, ինչպես որ ես էի հիմա սիրում Մարինեին£

Գեղեցիկ էր կինոնկարի աղջիկը՝ ինչպես Մարինեն, և Մարինեի մասին էր ասես նկարը, ես ուզում էի աննկատ մոտենալ Մարինեին, շոյել կիսախավարի մեջ փայլող նրա արձակ մազերը, որ այնպես անփութորեն թափված էին նրա ուսերին, ուզում էի մոտենալ, նստել նրա մոտ, նայել նրան ու ոչինչ-ոչինչ չասել, թող ինքը զգա, թող հասկանա, որ այսօրվանից աշխարհը միանգամից փոխվել է իմ աչքին, և ինքս էլ չգիտեմ, թե ինչ է կատարվում ինձ հետ£ Իրավ, Մարինեի նման էր կինոնկարի աղջիկը, բայց անսիրտ ու դաժան էր նա, որովհետև վերջում լքեց սիրած տղային, և նա՝ այդ տղան, աղջկա կողմից լքված, վշտահար, երգում էր այն մասին, որ այժմ ինքը քայլում է այն բոլոր վայրերով, ուր իրենք եղել էին միասին, երդումներ էին տվել սիրո, և հիմա դատարկվել է իր հոգին ու փշրված է արդեն սիրտը և այլևս ոչինչ-ոչինչ չի սփոփի իրեն՝ ամեն ինչ կորած է անդարձ£ Ես չէի ուզում, որ այդպիսին լիներ Մարինեն, ուզում էի, որ նա սիրեր ինձ ու չլքեր երբեք, նա այդպիսին լինել չի կարող, մտածում էի ես այն ժամանակ, չէ՞ որ այնքան վճիտ էին նրա աչքերը®

Կինոյից հետո տղաներով դուրս եկանք ակումբի բակ և սպասեցինք՝ մինչև դուրս կգային Մարինեն ու Ալվարդը£ «Ես սիրում եմ նրան, ես խենթորեն սիրում եմ նրան ,– ինքս ինձ շշնջում էի ես՝ անասելի հաճույք զգալով այդ խոսքերից£– Բայց մի՞թե այդպես են սիրում, հենց առաջին հայացքից, մի՞թե այդպես սիրում են®»£ Մարինեն ու Ալվարդը նույնպես դուրս եկան ակումբից£ «Ինչ լա¯վիկն է»,– ասաց ինչ-որ մեկը£ «Ձայնդ»,– կոպտորեն նետեցի ես, բայց տղաներին թվաց, թե կատակում եմ, ծիծաղեցին£ Մարինեն ու Ալվարդը գնում էին առջևից£ Տղաներից մեկը՝ չիմացա, թե ով, թեթև հրեց ինձ՝ «Գնա»£ Ես արագացրի քայլերս, հասա նրանց£

–Ձեզ դուր եկա՞վ նկարը,– ասացի ես՝ շփոթմունքս զսպելով£

–Ես այն տեսել էի,– Մարինեն ակնդետ նայեց ինձ:– Լավ նկար է£ Իսկ ձե՞զ, ձեզ դո՞ւր եկավ£

–Այո,– պատասխանեցի ես£– Միայն դուր չեկավ այն, որ նրանք հավատարիմ չմնացին իրենց երդումներին£– Իմ հոգում դեռ արձագանքում էին տղայի վշտագին բառերն իր սիրո և անցած աշնան մեռած տերևների մասին ու նաև այն մասին, որ դատարկվել է նրա հոգին ու փշրված է արդեն սիրտը և այլևս ոչինչ-ոչինչ չի մխիթարի նրան՝ ամեն ինչ կորած է անդարձ£

–Ինչո՞ւ,– հարցրեց Մարինեն՝ թեք նայելով ինձ. նրա աչքերը խորախորհուրդ ժպտում էին£

–Եթե նրանք, իրոք, սիրում էին իրար®– սկսեցի ես , բայց Ալվարդը ընդհատեց ինձ.

–Հետո՞ ինչ՝ սիրում էին,– ասաց նա, և ես զգացի, որ նա հենց այնպես, մի բան ասած լինելու համար արտասանեց այդ խոսքերը£

–Երդումներով չեն սիրում,– ասացի ես£– Ես կարծում եմ, որ երդվում են այն ժամանակ, երբ չեն սիրում£ Համոզելու, հավատացնելու համար են երդվում£ Մի՞թե ճիշտ չէ£

–Չգիտեմ,– Մարինեն կրկին նայեց ինձ: Այս անգամ աչքերը երազկոտ արտահայտություն ունեին£– Գուցե®

Լռեցինք£ Լուռ էին և ձորերը, լեռները, գյուղամերձ տաք անտառները, սարերը, ուր ամբողջ օրը գերանդիներն առած խոտ էինք հարում տղաներով£ Միայն երբեմն-երբեմն ներքևում, ձորում, կանչում էր գիշերահավը£ Գյուղը, ամառային երկար օրվա աշխատանքներից հոգնաբեկ, քնել էր խոր քնով£

–Իսկ դուք սարերում ի՞նչ եք անում,– լռությունը խախտեց Մարինեն£

–Խոտ ենք հարում,– կրկին ասացի ես, նայելով Մարինեին£– Անասնակեր ենք կուտակում կոլտնտեսության համար£

–Վահրամը դպրոցի շրջանավարտներից արտադրական բրիգադ է կազմել,– ասաց Ալվարդը, գոհունակ ժպիտով նայելով իմ կողմը£– Բրիգադավար է£

–Ճի՞շտ,– իբր շատ զարմացած՝ հարցրեց ինձ Մարինեն£

–Այո,– իմ փոխարեն պատասխանեց Ալվարդը£– Եվ ոչ միայն բրիգադավար է£ Նաև գյուղթղթակից է£ Թերթերում նյութեր է գրում, փող են տալիս£

–Ալվարդ,– կշտամբանքով ասացի ես, իբր ի՞նչ ասելու բան է դա£ Բայց ներքուստ ուրախ էի՝ թող Մարինեն իմանա£ Մարինեն դարձյալ ձևացրեց, թե դա իրեն շատ զարմացրեց£ Գիրգ շուրթերը կիսաբաց՝ նա հիացմունքով նայեց աչքերիս և ժպտալով ասաց.

–Դուք լրագրող կդառնաք® Թերթերում հոդվածներ կգրեք ու ես սիրով կկարդամ:

Ես լուռ էի£ Հիմա ինձ չէր հետաքրքրում՝ թե ինչ կդառնամ£ Լուսնալույսի տակ սպիտակին էր տալիս ճանապարհը, բայց ես համարյա ճանապարհին չէի նայում, ես շուտ-շուտ կողքանց գաղտնածածուկ նայում էի Մարինեին, լուսնի աղոտ լույսի մեջ գծագրված նրա ուռուցիկ շուրթերին, և հուզմունքից կտրվում էր շունչս£

–Դուք ինչի՞ մասին եք մտածում,– զուսպ ծիծաղ նշմարվեց Մարինեի՝ ասես լույս արձակող գեղեցիկ աչքերի մեջ£

–Կինոնկարի,– իսկույն ասացի ես, թեև միանգամայն այլ բանի մասին էի մտածում£

–Սքանչելի աղջիկ էր, չէ՞,– հարցրեց Մարինեն, ուղիղ նայելով իմ աչքերին£

Մթան մեջ հեշտ էր խոսելը, և ես արագ ասացի.

–Այո, գեղեցիկ էր® Նա շատ էր նման ձեզ£

–Մի՞թե:– Մարինեն աչքերը փախցրեց ինձնից, նայեց հեռավոր սարերի կողմը, և ինձ թվաց, թե նա ուզում է տեսնել մեր խոտհարքերը, բայց դա հնարավոր չէր, որովհետև խավարի մեջ այլևս չէին երևում հանդերը. հանդերը նույնպես, երևի, քնել էին խոր քնով£

Առջևում, մթան մեջ, երգում էր դեպի գյուղի բանջարանոցները վազող առուն£ Առվի վրայով անցնելիս Մարինեն հանկարծ գայթեց, ես ակամա բռնեցի նրա ձեռքը՝ մի կարճ պահ ափիս մեջ պահելով նրա սառը, բարակ մատները£

–Ձեր ոչ մի տեղը չցավե՞ց,– հուզմունքից շնչահեղձվելով՝ սրտի անդիմադրելի մղումով ասացի ես և զգացի, թե ինչպես հանկարծակի վառվեց դեմքս£

–Ո¯չ,– հեգնեց Ալվարդը, բայց Մարինեն ուշադրություն չդարձրեց դրան, նա սիրալիր նայեց ինձ£

–Շնորհակալություն,– շշնջաց նա, մի պահ կանգ առնելով£ Լուսնալույսի տակ Մարինեն գունատ էր£ Գունատ էր, բայց գեղեցիկ£ Նա ինչ-որ բան էր ուզում ասել ինձ, սակայն առջևում, բլրի վրա անսպասելի տեսնելով Ալվարդի հորը՝ մերված մթավուն հորիզոնին, փոխեց մտադրությունը£

–Բարի գիշեր,– արագ ասաց Ալվարդը£– Մարինե, գնացինք®

–Բարի գիշեր ձեզ,– մարող շշուկով արտասանեց Մարինեն՝ մեղսահայացք նայելով ու ասես ափսոսալով նաև, որ բաժանվում ենք£ Ինձ այդպես թվաց:

–Բարի գիշեր,– կամացուկ արձագանքեցի ես ու կանգ առա. ես չէի ուզում, որ Ալվարդի հայրը տեսներ ինձ£

Մարինեն մի անգամ էլ նայեց ինձ, և նրանք արագ ու թեթև գնացին բլրի կողմը. այնտեղ, իր տան առջև կանգնած, նրանց էր սպասում Ալվարդի հայրը՝ գյուղական փոստատան վարիչ Ապրեսը, որ գյուղում հայտնի էր ամեն ինչից քիչումիչ իմացությամբ£

Ես կանգնել էի մթան մեջ և հայացքով ուղեկցում էի Մարինեին ու Ալվարդին£ Ես մտովի Մարինեին պատմում էի հանկարծակի ծնված իմ խորունկ սիրո մասին, և ասում էի նաև, որ իմ ողջ հոգին նրանով է համակված, և որ այսուհետև մի օր անգամ չեմ կարող ապրել առանց նրա մասին մտածելու£ Եվ կինոնկարի երաժշտությունը շարունակ հնչում էր իմ հոգում, և մեկը երգում էր վշտաբեկ.

Կբացվի նոր գարուն, նոր սեր,

Կծաղկեն ծաղիկները ալ,

Չեն բացվի տերևները այն,

Որ անցած աշնանը մեռան®

Այս երգն ու երաժշտությունը հնչում էր դեռ իմ հոգում, երբ մտամոլոր շրջում էի մեր տնամերձ այգում (տուն չէի ուզում մտնել,)£ Ես ցանկանում էի պառկել կանաչ մարգերի մեջ, սեղմվել գետնին, գրկել խնձորենիների սառը բները, որոնց մետաքսանման կեղևը կենդանի մարմին էր հիշեցնում®

®Այո, ես ուզում եմ այսօր նորից վերհիշել այն հեռավոր ամառը, իմ առաջին հանդիպումը Մարինեին£ Ավելի ճիշտ՝ իմ առաջին հանդիպման վերջին օրն եմ ուզում հիշել. այդ օրը Մարինեն գնում էր մեր գյուղից£

Իմ հիշողության հեռավոր մշուշի մեջ ես հիմա էլ տեսնում եմ Մարինեին՝ բարակիրան ու բարձր, լուսաժպիտ, սքանչելի£ Այդ հեռու– հեռվում, կապույտ մշուշների ու ծիրանագույն արևի մեջ, հնձած արտերի վրա կախված տատրակներ կան, կապտաթև տատրակները թրթռալով կախվում են օդում, քարանում, հետո հանկարծ սահուն փոխում են տեղները, նորից կախվում, մնում են այդպես քարացած®

Տարիների հեռվում օգոստոս ամիսն է, կեսօրն անց, ոսկեգույն ծղոտներով հնձած արտեր, արտերի միջով ձգվող կածանով ես վազեվազ գնում եմ գյուղից դեպի սարեր տանող ճանապարհը, այնտեղ, ուր ճանապարհը հանկարծակի կեռվում, մտնում է անտառ, ծառերի ստվերում ինձ սպասում է Մարինեն£ Մարինեն® Մի՞թե հնարավոր է երբևէ մոռանալ նրան՝ սլացիկ ու խրոխտ, մոռանալ նրա վճիտ աչքերը, երբ նա նայում է քեզ և այդ կապտակապույտ շողարձակող աչքերում այնպիսի¯ դյուրահավատություն է փայլում, որ սիրտդ ակամա սկսում է արագ խփել, և, վերջապես, մոռանալ նրա վարդակարմիր շուրթերը, ձյունանման ատամները, երբ նա, կողքանց նայելով քեզ, գլուխը ետ ծիծաղում է®