ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)

–Ամբարտակից նոր էի վերադարձել, հոգնած էի, բայց ջահելները եկան , ստիպեցին,– արդեն ներսում բացատրեց շինարարության պետը մի տեսակ ասես արդարանալով։

Երբ բոլորն արդեն տեղավորվել էին սեղանի շուրջը, պետը ծանր բարձրացավ տեղից.

–Տոնական սեղաններին, ինձ թվում է, հարմար չէ խոսել լուրջ բաներից, առավել ևս, երբ շուրջդ ջահելներ են, որոնց համար, ինչ խոսք, հազար անգամ լավ է ուրախանան, պարեն, քան ճառեր լսեն։ Բայց դուք, կարծում եմ, ներողամիտ կլինեք իմ հանդեպ, այսօր ես շատ խոսեցի, հետո էլ մեր խառնվածքն ուրիշ է, մինչև որ մի կենացի վրա կես ժամ չենք խոսում, պատառը կուլ չի գնում…

Բոլորը ժպտացին, ինչ-որ մեկը նույնիսկ ծափահարեց։ Երբ լռություն տիրեց, պետը շարունակեց։

–Ահա նայում եմ ձեզ և սիրտս ուրախությամբ է լցվում։ Ես ծեր մարդ եմ, յոթ տասնամյակս անց է արդեն։ Իմ սերնդի ամբողջ կյանքը փորձությունների միջով է անցել։ Դրանք հեղափոխության, քաղաքացիական կռիվների, առաջին հնգամյակների, կոլեկտիվացման ,շինարարության և պայքարի տարիներ էին… Իսկ հետո եկավ պատերազմը, և կրկին ծանր, դժվարին տարիներ՝ պատերազմից հետո, հարկավոր էր բուժել երկրի վերքերը, ոտքի կանգնեցնել այն։ Ես արդեն ասացի, որ ծեր եմ, ինչպես որ իմ սերնդի բոլոր մարդիկ, բայց մենք փառքով անցանք մեր կյանքի ուղին, պատվով կատարեցինք մեր պարտքը պատմության և մեր հետնորդների առաջ։ Վերցնենք թեկուզ հենց մեր այս հիդրոկոմպլեքսի շինարարությունը։ Ի՞նչ էր առաջներում այստեղ։

Պետը մի պահ լռեց, մտասույզ նայելով սեղանին։ ''Ասպրեին հիշեց'',-մտածեց Մարատը՝ նայելով նրան։

–Եվ ինչպիսի ջանքեր պահանջվեցին ու կպահանջվեն դեռ՝ այս ամբողջ հովիտը լույսերի մեջ կորած ծաղկաստան դարձնելու համար,-շարունակեց պետը։-Ի միջի այլոց, կարող է չգիտեք, դեռևս դաշնակցականներն էին նախագծել Թարթառի վրա ջրամբար կառուցել։ Գետը պետք է ելներ մինչև հարյուրքսան մետր բարձրության,թունելով ,խողովակներով անցներ, լեռնային գյուղերն այստեղից ջուր պետք է ստանային…– նա խորը շունչ քաշեց, ասաց.-Բայց կյանքը փոխվեց, այլ հունով գնաց։ Մի խոսքով, մարդու համար ամենագեղեցիկը, ամենաթանկը դա հենց նրա կյանքն է, սակայն այդ կյանքն առանց ազնիվ, անխոնջ աշխատանքի ոչինչ է։ -Նա կրկին խորը շունչ քաշեց և կարճ դադարից հետո ասաց.-Ձեր կենացը, որովհետև բոլորդ էլ ազնիվ, անխոնջ աշխատանքի մարդիկ եք… Նոր նշեցի, հիմա էլ կրկնում եմ ու միլիոն անգամ կարող եմ կրկնել. այո, ձեզ նայելիս սիրտս ուրախությամբ է լցվում, որովհետև ձեր հայրերի արժանավոր որդիներն եք դուք, և արժանի եք ընդունելու և առաջ տանելու ավագների էստաֆետը, դուք հավատարիմ եք այն գործին, որին իրենց կյանքը նվիրաբերեցին ձեր հայրերը։ Երջանկություն ու քաջ առողջություն եմ ցանկանում ձեզ, թող կյանքը ձեզ համար լինի ոչ միայն տոն, այլև քննություն ձեր կամքի ու արիության։ Քո կենացը նաև Մարատ, քեզ բարի գալուստ։

–Մենք դա առանձին պետք է խմենք, խնդրում ենք կենացները չխառնել, խմիչք շատ ունենք դեռ, -ասաց ինչ-որ մեկը։

Բոլորը ծիծաղեցին։ Շինարարության պետը ժպտաց և, բաժակը քիչ վեր բարձրացնելով, ասաց.

–Եվ նորից ու նորից բոլորիդ կենացները՝ և տղաների , և աղջիկների։ Աստված ստեղծելով կնոջը, նրան ասել է՝ գեղեցիկ եղիր, եթե կարող ես, իմաստուն եղիր՝ եթե ցանկանում ես, բայց շրջահայաց դու անպայման պետք է լինես։ Ես կուզենայի, որ այս մեկը չմոռանային մեր աղջիկները… Ողջ լինեք…

Տարագույն բաժակներն ու գավաթները զրնգոցով զարկվեցին իրար։ Մարատն իր բաժակը բարձրացրեց՝ խփելու Սիմայի բաժակին, սակայն նրա բաժակը դրված էր սեղանին։

–Դու չե՞ս ուզում խմել այս կենացը,-հարցրեց Մարատը։ Նա դեռ չէր հասցրել առանձին խոսել Սիմայի հետ, բայց տեսնում էր. Սիման նիհարել, փոխվել էր այս մի քանի շաբաթվա մեջ։

Սիման բարձրացրեց աչքերը, նայեց Մարատին. նրա աչքերը լի էին արցունքով։

–Քեզ ի՞նչ է պատահել,-հարցրեց Մարատը։

Սիման լուռ օրորեց գլուխը։ Ժեստ, որ, ըստ երևույթին , նշանակում էր՝ ինձ ոչինչ մի հարցրու։Նա գլխահակ դուրս եկավ վագոնից: Հանուն պատշաճության, որպեսզի աչքի չզարնվի, Մարատը սպասեց մի քանի րոպե ու նույնպես դուրս եկավ։

Բոլորովին մութ էր արդեն։ Մարատը աչքերով որոնեց Սիմային, սակայն ոչ մի տեղ չգտավ։ Նա մի քանի անգամ ոչ բարձր կանչեց նրան, աղջիկը չարձագանքեց։

Մարատը նստեց պատահած մի քարի, սիգարետ հանեց և դողացող մատներով վառելով այն, սկսեց ծխել՝ անհագորեն ներս քաշելով թանձր ծուխը։

Ինչ-որ անախորժ բանի արդեն ծանոթ, տագնապալից նախազգացումը կրկին համակեց նրան։ Նա արդեն հասկանում էր, որ Սիման խույս է տալիս իրենից։ Մի՞թե նա արդեն Անդրեյին է սիրում։ Անդրեյը նույնիսկ մի անգամ չնայեց իր կողմը։ Եթե այդպես է, ապա ինչո՞ւ այդպես նիհարել, մի տեսակ փոխվել է։ Հիշեց Սիմայի տողերը… ''Ինձ հետ սարսափելի ինչ-որ բան է տեղի ունենում։ Աղաչում եմ, եկ, և ինչքան կարող ես՝ շուտ''։

Սիգարետի ծուխը այրեց մատները, նա դեն նետեց այն, մտասույզ կերպով հետևելով, թե ինչպես կրակը, մթության մեջ աղեղ գծելով, կպավ քարերին և կայծերը շաղ գալով ցոլցոլացին մի կարճ ակնթարթ։

Տնից դուրս եկավ շինարարության պետը, գունավոր լայն թաշկինակով սրբելով քրտնած վիզը։

–Դո՞ւ ես, Մարատ,-տեսնելով Մարատին, հարցրեց նա, տարակուսանքով նայելով շուրջը։ – Իսկ ինչո՞ւ ես մենակ։

–Ներսում շոգ է , չկարողացա նստել։

Պետը նայեց նրան, հետո սարդելկաների նմանվող մատներով թեթևակի դիպավ նրա ուսին։ Մարատը վախենում էր, որ ծերունին հիմա կարեկցության կամ սփոփանքի խոսքեր կասի իրեն, որոնց իմաստը այդպես էլ նրան՝ Մարատին կմնա անհայտ։ Սակայն պետը բոլորովին այլ բան ասաց.

–Սարսափելի է, երբ հոգով քեզ զգում ես ջահել՝ կարծես թե ընդունակ ամեն ինչի՝ սիրո, երջանկության, բայց իրականում ծեր ես՝ դրա հետ կապված բոլոր ձախորդություններով… Առավոտյան անցիր ինձ մոտ, գիշերային հերթափոխության հետ կապված որոշ հարցեր կան, մանրամասն կխոսենք, միաժամանակ կպատմես, թե ինչպես է քո այդ ծերուկ Ֆրանկենբերգը։ Շատ դուրս եկավ , հաճելի մարդ է։

–Իսկ դուք, ինչ է, գնո՞ւմ եք։

–Այո, վաղը պետք է շուտ վեր կենամ։ Հետո էլ խանգարում եմ ես այստեղ, նրանք չափից դուրս կաշկանդված են զգում իրենց իմ ներկայությամբ։ Թող ուրախանան, ինչպես պետքն է։ Դե, բարի գիշեր, Մարատ։

–Լույսը բարի։

Մնալով մենակ, Մարատը նորից ծխեց, բայց ծխախոտի համը այս անգամ նրան թվաց դառը։ Նա շպրտեց սիգարետը, ելավ տեղից և քայլեց դեպի վագոն, որտեղից լսվում էին աշխույժ ձայներ, ծիծաղ, Անդրեյի կիթառի ճնգճնգոցը։ Սակայն նա չէր հասցրել մի երկու քայլ անգամ անել, երբ հյուրերը աղմուկ-աղաղակով, թեթևակի իրար բոթելով, դուրս թափվեցին վագոնից։

–Մարատ Աղաբեկովիչ, դա ազնիվ վարմունք չէ, մեզ մենակ եք թողել…

–Ինչո՞ւ եք լքել մեզ, Մարատ Աղաբեկովիչ…

–Իսկ մենք, ահա, որոշել ենք ձեր կենացը խմել ուղղակի այստեղ, ազատության մեջ։ Ձեր և Սիմայի կենացը…

–Իսկ ինքը՝ Սիման ո՞ւր է, -վերջապես հարցրեց Մարատը՝ ակամա ընդունելով իրեն մեկնած բաժակը։

–Ես այստեղ եմ…-արձագանքեց Սիման, դուրս գալով Անդրեյի թիկունքից։

–Իսկ ես քեզ էի որոնում…

Սիման չպատասխանեց։ Մարատը ուշադրությմբ նայեց նրան, փորձելով բռնել հայացքը, բայց դա նրան չհաջողվեց։

-Լսեք, տղերք,-միանգամայն անսպասելի խոսեց Անդրեյը՝ կիթառը սեղմած կրծքին։-Իսկ ի՞նչ կլինի ուղիղ գնանք ամբարտակ։ Էդպիսի տղայի կենացը միայն էնտեղ պիտի խմել։

Մարատը խեթ նայեց Անդրեյին։

–Չարժե,-քրթմնջաց նա։

–Ինչո՞ւ,– արագ հարցրեց Անդրեյը։-Հեռու է, դրա՞ համար։

–Այո,-կտրուկ ասաց Մարատը, առանց նրա կողմը նայելու։

–Ճիշտ է, հեռու է, ավելի լավ է էստեղ,– համաձայնվեցին մի քանիսը։

Անդրեյը բավականին խմած, թափ տվեց ձեռքը։

–Դե ինչ, էստեղ՝ ուրեմն էստեղ,– նա մոտեցավ Մարատին, բարձրացրեց բաժակը։-Քո կենացը , Մարատ։ Բարով ես եկել… Քո մեջ մի էնպիսի բան կա, որին ես նախանձում եմ։ Թե ինչ է դա՝ ասել չեմ կարող։ Բայց հիմի էդ մասին չի խոսքը։ Ես քեզ երկարատև կյանք եմ ցանկանում։ Եվ ցանկանում եմ նաև, որպեսզի երջանիկ լինես ու մշտական լինես ուրախության մեջ, որպեսզի երբեք ու երբեք քեզ դժբախտություն չպատահի։– Նա մի պահ կանգ առավ, կարծես ուժերը հավաքելու համար և ավելացրեց,-իսկ եթե, բան է, դժբախտություն պատահի, ապա կարողանաս դիմանալ ինչպես վայել է տղամարդուն…-Նա հանկարծ մի ումպով խմեց իր օղին, բաժակը դրեց գետնին և մատներն այնպիսի ուժով քաշեց կիթառի լարերի վրայով, որ քիչ մնաց դրանք կտրվեին։

Մարատը նայում էր մինչև վերջ չխմած իր բաժակին։

–Շնորհակալություն, Անդրեյ, թեկուզ դու, իհարկե, ինչ-որ բան կիսատ թողեցիր… Թե՞ ես սխալվում եմ,-նա կտրուկ շուռ եկավ Սիմայի կողմը և շփոթվեց. Սիման նայում էր նրան լայն բացած աչքերով, վախեցած։-Մարատը շրջվեց նրանից։-Անդրեյ , առաջարկվեց խմել իմ ու Սիմայի կենացը։ Կարծեմ դա էր, չէ՞, որ դու թողեցիր չասված։

Անդրեյը ուղիղ նայեց նրան։

–Այո, ճիշտ կռահեցիր։ Ես չուզեցի ձեր երկուսի կենացը միասին խմել։-Նա վերցրեց իր բաժակը, ինչ-որ մեկը արագ օղի լցրեց։-Այ հիմա ես կարող եմ խմել Սիմայի կենացը,-նա մոտեցավ աղջկան։-Քո կենացը, Սիմիկ։ Չգիտեմ, դու երջանիկ կլինե՞ս երբևէ… Բայց կուզենայի, որ լիեիր… Քո կենացը, քո սիրուն աչքերի, քո կրակոտ շուրթերի կենացը…

Մարատը թափով խփեց Անդրեյի դեմքին։ Քար լռության մեջ ապտակը բավականին շառաչուն հնչեց։

Անդրեյը երերաց, բաց մնաց ոտքի վրա։

–Շնորհակալություն, էդ էլ տղամարդկություն էր, ապրես…-Անդրեյը բաժակը զարկեց քարերին, և, մատներով խփելով կիթառի լարերին, ինքնամոռացության մեջ մրմնջաց.

-Անգամ կիսանինջ

Միշտ լսում եմ ես,

Ախ, լսում եմ ես,

Դու կանչում ես ինձ…

Նա մի կողմ նետեց կիթառը և ձեռքը պարզելով ձորի կողմը, ասաց՝ առանց որևէ մեկին դիմելու.

– Այնտեղ, գետի մյուս ափին, սովխոզի այգում վարդի մի մեծ թուփ կա… այնտեղ բացվել է վարդը… Ես հիմա Սիմայի համար վարդ կբերեմ,-այս խոսքերից հետո նա անդունդի վրայից իրեն նետեց ցած։ Ամեն ինչ տեղի ունեցավ այնպես անսպասելիորեն ու արագ, որ ոչ ոք նույնիսկ փորձ չարեց նրան ետ պահել։ Մի քանի ակնթարթ անց ներքևում, լռության մեջ, լսվեց ջրի ճողփյունը։

–Նա իրենն նետեց գետը,-ասրսափահար ասաց ինչ որ մեկը։

Եվ անդունդն ի վար կախվեց Սիմայի անակնկալ ճիչը.

–Ա-ա-ա-Անդրյուշա…-Նա ակամա երկու քայլ առաջ վազեց ու կանգ առավ անդունդի եզրին։

Մի քանի րոպե բոլորն անզգայացած նայում էին ներքև, ուր սևամութ անդունդի մեջ , քարերին բախվելով, հեծեծում էր գարնանային պղտոր գետը։

Ոչ ոք չէր համարձակվում խախտել լռությունը, ասես յուրաքանչյուրն իր կամքից անկախ վկա էր եղել այն բանին, ինչ պիտի տեղի ունենար առանց վկաների։

Մարատը նայեց ժամացույցին, հետո ասաց հավասարակշիռ, հանդարտ ձայնով.

–Մի անհանգստացեք, նրան ոչինչ չի լինի, ջուրն այնտեղ ծանծաղ է, որ ուզենա էլ՝ չի քշի… Դե, ուշ է, գնանք։

Ասես հոգեհացից էին վեր կացել, բոլորը դանդաղ, լռին քայլեցին դեպի իրենց վագոնները։

Այնտեղ, հայացքը դեպի ջրերը, միայնակ կանգնել էր Սիման։

…Մարատը վերջացրեց իր պատմությունը։ Ես նրան ոչինչ չասացի այն մասին, որ անձամբ ճանաչում եմ Սիմային, տեսել եմ բուժակ Ներսեսի մոտ, հյուրերի տնից բանավան իջնելիս ծառերի մթության մեջ լսել նրա ծիծաղն ու ասածները Անդրեյին… Նա ծխախոտ վառեց, մտազբաղ մոտեցավ, բաց արեց լուսամուտի զույգ փեղկերը։ Սենյակ ներխուժեցին գետի հեռավոր շառաչը, էքսկավատորների, տրակտորների, բուլդոզերների խուլ թնդյունն ու դղրդյունը, ամբարտակ բարձրացող բազմատոննանոց ինքնաթափերի մարող ու կրկին լսվող հռնդյունը։ Ամբողջ ձորահովիտը, չնայած գիշերվան, ապրում էր իր ուրույն կյանքով՝ առանց իջեցնելու այն տեմպը, որ տրվել էր նրան չորս տարի առաջ։

–Իսկ հետո՞,-երկարատև լռությունից հետո ասացի ես։

Հետո՞…Գնացին նրանք՝ Անդրեյն ու Սիման։ Եվ Մարատը մնաց մենակ։ Իսկ Սիմա՞ն։ Չէ՞ որ նա շարունակ Մարատի հետ էր, նրանից անբաժան։ Երբեմն կարոտից քիչ էր մնում կանգ առներ շունչը։

Մարատը հիշեց բաժանման առաջին ծանր օրերը, գլուխն օրորեց։

–Շատ էր դժվար,– հոգնած ասած նա առանց շրջվելու։– Խելագարվել կարելի էր։

Ո՞ւր գնացին նրանք, որտե՞ղ էին՝ Մարատը չգիտեր։ Դատարկվել էր ասես աշխարհը։ Մռայլ էր շարունակ, ոչ ոքի հետ չէր խոսում, չէր խառնվում։ Առավոտ շուտ էր գնում աշխատանքի, ուշ երեկոյան վերադառնում։ Գիշերները երբեմն տնից ելնում, խավարի մեջ նստած ծխում էր և դարձյալ մտածում էր Սիմայի մասին։ Եղավ մի պահ, երբ նա մտածեց թողնել ու հեռանալ այս տեղերից, գնալ գրողի ծոցը. Բայց հեշտ է ասելը՝ թողնել ու հեռանալ։ Իսկ ամբարտա՞կը, մարդկանց վստահությո՞ւնը, դիսերտացիա՞ն… Իսկ հետո մոռացավ։ Բայց ոչ… չմոռացավ։ Անհնարին էր մոռանալ անցյալը…

-Այնուամենայնիվ շատ է զարմանալի կյանքը,-անսպասելի շրջվելով իմ կողմը, ասաց Մարատը և մոտենալով սեղանին, արկղից մի ծրար հանեց։– Այսօր առավոտյան եմ ստացել,-ավելացրեց նա, ծրարից հանելով նամակն ու մեկնելով ինձ։-Սիման է գրել։

Ես տարակուսանքով նայեցի նրան՝ անհարմար է ուրիշի նամակը կարդալ։

–Ոչինչ, կարդացեք, ես թույլ եմ տալիս։

Նամակը կարճ էր, գրված էր խոշոր, աղջկական կլորաձև ձեռագրով։ Սիման հաղորդում էր, որ կես տարուց հետո բաժանվել է Անդրեյից և վերադարձել տուն՝ մոր մոտ։ «Ամբողջ այս երեք տարիների ընթացքում ես քո մասին եմ մտածել միայն, Մարատ։ Եվ չեմ կարողացել ներել ինձ իմ անխոհեմ քայլի համար։ Ես այն ժամանակ ասես ինչ-որ կախարդության մեջ էի։ Ճիշտ են ասում, որ տղամարդիկ աչքերով են սիրում, կանայք՝ ականջներով։ Բայց դա իհարկե չի արդարացնում ինձ։ Եվ ինչո՞ւ արդարանալ։ Ախ, ինչպես կուզենայի իմ կյանքից ջնջել այդ տարիներն ու վերադառնալ աշնանային այն արևոտ օրը, երբ ես նստած էի գետափին, մամռածածկ մի քարի, իսկ իմ առջև, տաք քարերի մեջ գլուխը բարձրացրած ինձ էր նայում գեղահրաշ մի օձ, իսկ հետո եկար դու… Բայց դա, ես գիտեմ, անհնարին է։ Դու այն մարդկանցից չես, ովքեր հեշտությամբ ներում են վիրավորանքը։ Այնպես տխուր է կյանքն առանց քեզ…»։

Ես, առանց որևէ խոսքի, վերադարձրի նամակը։ Մարատը խնամքով ծալեց այն, տեղավորեց ծրարում և դնելով արկղի մեջ, կողպեց։ Հետո նորից մոտեցավ բաց լուսամուտին, նայեց ձորահովտին, որտեղից լսվում էր հսկա կառույցի գվվոցը։

Դրսում ամեն ինչ՝ սարերն ու ձորերը, լեռներն ու լեռնագոգերին փռված գյուղերը՝ ինչպես մշուշի մեջ՝ երերում, շողում էին ամառային աստղազարդ գիշերվա մեջ։ Հեռու լեռնալանջին մեկ կորչում, մեկ կրկին առկայծում է ինձ ծանոթ մենավոր կրակը։ Տարօրինակ է, սակայն ինձ թվում է, թե ես մի անգամ, շատ վաղուց, արդեն տեսել եմ այդ ամենը՝ և այդ լեռների աղոտ ուրվագծերը՝ երկնքի կապտասևավուն հեռանկարի վրա, և այդ հեռավոր ու մենավոր կրակը մթության մեջ… Որտե՞ղ եմ տեսել։ Ահա, հիշեցի. դա այն ժամանակ էր, երբ Վահեն ինձ կանչեց իր մոտ, և մենք նրա հետ երկար դատարկաբանում էինք մթության մեջ. նրանց տնից երևում էին հեռավոր լեռները, որոնց ստորոտում, հավանաբար, կոլտնտեսային ֆերմայում, առկայծում էր մեն-մենավոր մի կրակ…

Ես երկար նայում էի հեռվում, մխացող մշուշի մեջ առկայծող կրակին և բոլորովին անսպասելի մտածեցի այն մասին, որ այդ մենավոր կրակը մեր անցյալն է՝ բնավ ոչ այն օրերը, որ անցել են, այլ նրանք , որ հիշվում են, և ձուլված են մեր էությանը, ընդմիշտ ապրում են մեր մեջ՝ ուղեկցելով մեզ ու շշնջալով մեր ականջին, որ կյանքը տրվում է կարճ ժամանակով և կարևորն այն չէ՝ շա՞տ ես ապրել, թե քիչ, այլ այն, թե ճի՞շտ ես ապրել արդյոք…

Արթնանում եմ պայծառ լույսից։ Բացում եմ աչքերս և իսկույն էլ կկոցում՝ արեգակնային ճառագայթների խուրձը, թափանցելով բաց լուսամուտից ներս, մի պահ կուրացնում է ինձ։ Մի՞թե այսքան երկար եմ քնել։ Նայում եմ ժամացույցին՝ ինն անց է։ Հատաքրքիր է, գնացե՞լ է Մարատը։ Արմունկներիս վրա հենվելով՝ նայում եմ նրա մահճակալին։ Մարատը չկա։ Այդ էր պակաս, որ կառույցի գլխավոր ինժեները մինչև կեսօր պառկեր տեղաշորի մեջ։

Վեներան նույնպես, հավանորեն, գնացել է։ Ելնում, արագ հագնվում, դուրս եմ գալիս։ Բակում հանդիպում եմ Ամալյային։ Ձեռքի սուր գոգաթիակով քերում է փայտե սանդուղքների վրա չորացած ցեխը։

–Երևում է գիշերը փոխս ես գցել վագոնդ,-ժպտում է նա,-առավոտյան եկա, տեսնեմ մարդ չկա։ Տեղաշորն էլ էնպես գեղեցիկ է հավաքած, ասես աղջիկ է քնել էնտեղ։

Երևում է Վեներան ջանացել է։

–Երեկոյան զրույցով ընկանք Մարատ Աղաբեկովիչի մոտ ու այդտեղ էլ մնացի։

Մտնում եմ իմ սենյակը և, վերցնելով պորտֆելս, դուրս եմ գալիս բակ։

–Դե , Ամալյա , մնաք բարով։

–Գնո՞ւմ ես, ինչ է։

–Հա, ժամանակն է արդեն։-Ես սեղմում եմ նրա տաք, կոշտացած ձեռքը։-Շնորհակալություն ձեր բարության ու հոգատարության համար։ Եվ ներեցեք, եթե ինչ-որ բան այնպես չէր։

–Չէ, ամեն ինչ էլ կարգին էր, մենակ լավ չի, որ էդպես շուտ գնում ես, մի երկու շաբաթ մնայիր, մի տես ինչ եղանակներ են…

–Ուրախությամբ կմնայի, բայց գործուղումս արդեն վերջացել է, չհասցրի նույնիսկ մերոնց մոտ՝ Հնձախութ գնալ։ Աստված չանի, իմանան, որ մի շաբաթ այստեղ եմ եղել ու չեմ գնացել իրենց մոտ՝ կնեղանան։

Վերցնում եմ պորտֆելս և, չնայած շրջկենտրոն մեկնող ավտոբուսին դեռ շատ ժամանակ կա, ոլորապտույտ արահետով շտապ գնում եմ դեպի գետափի երկհարկանի շենքը, ուր տեղավորված է շինվարչությունը: Հարկավոր է ձևակերպել գործուղման թերթիկն ու զուգընթացաբար պետի հետ խոսել կառույցին առնչվող մի երկու հարցի մասին։

Արևալից ու ջինջ առավոտ է, արահետի երկու կողմերին, կանաչների մեջ, երևում է լույսի արագ ցոլանքը. շաղը դեռևս չի հասցրել գոլորշիանալ։ Այս ու այնտեղ ծորուն կլկլացնում են պիրոլները, իսկ դաշտային երիցուկները, որ սփռված են շուրջ բոլորը՝ ինչպես աստղերը գիշերային երկնքում, տարածել են իրենց անուշիկ բուրմունքը։

Ձևականությունները, կապված գործուղման հետ, շուտ վերջացան, ինձ հետաքրքրող հարցերի մասին զրուցեցի կառույցի ծերունազարդ պետի հետ և դուրս եկա առանձնասենյակից, որի լուսամուտներն ուղիղ նայում էին գետին։

Ռոզան՝ դարձյալ նույն սանրվածքով, ընդունարանում, գրամեքենայի մոտ նստած, երեկվա պես ներկում էր շուրթերը։

–Գնու՞մ եք արդեն,-շրթներկը մի կարճ պահ շուրթերից հեռացնելով, հարցրեց նա։

–Այո, -ասացի ես,– չե՞ք գալիս։

–Ե՞ս…Ի՞նչ եք ասում,-նա խնդումներես նայեց ինձ։ – Ես երեկ կատակում էի։ Ինչպե՞ս կարող եմ ապրել առանց այս սար ու ձորերի։ Ես կապված եմ ամբարտակին, ինչպես երկինքը լուսնյակին։-Նա ծիծաղեց իր հանգավոր համեմատության վրա և հենց այնպես, ի միջի այլոց, ասաց.-Ձեզ բարի ճանապարհ։

Ես անշտապ իջա բակ և այստեղ, ամբատակից եկող ձայների շառաչի ներքո, որպես մտերիմ բարեկամի, հրաժեշտ տվեցի Մարատին։ Նա հենց նոր էր եկել ամբարտակից և Ալվինայի հետ մտերմիկ զրուցելով բարձրանում էր երկրորդ հարկ։

–Երևում է մեկնում եք, -ասաց Մարատը, ձեռքը մեկնելով ինձ։

–Այո, -պատասխանեցի, ամուր սեղմելով նրա ձեռքը։– Գնում եմ։

–Դե, ուրեմն, հաջողություն ձեզ,-ասաց Մարատը ժպտալով։

–Ձեզ նույնպես հաջողություն եմ ցանկանում,-խորախորհուրդ ասացի ես, ուրախ՝ նրանց տեսնելով միասին։

Ալվինան երախտընկալ մի հայացք նետեց ինձ վրա և անմիջապես նայեց Մարատին։

–Շնորհակալություն,-ասես երկուսի անունից ասաց Մարատը և ժպտահայաց նայեց Ալվինային։ Աղջիկը շիկնելով արագ փախցրեց աչքերը, իսկ Մարատը, ասես ինչ-որ բան հիշելով, ավելացրեց,-Սպասեք, ես հիմա Մերուժանին կասեմ՝ ձեզ կտանի մինչև կանգառ։

–Չէ, Մարատ ջան, շնորհակալ եմ,-հրաժարվեցի ես։-Դեռ ժամանակ շատ կա, ոտքով կգնամ։-Եվ դուրս գալով բակ, քայլեց դեպի ավտոբուսի կանգառ։

Զարմանալի է, մարդ թեկուզ կարճ ժամանակով որևէ տեղ մնալուց հետո, տարօրինակ զգացում է ապրում՝ երբևէ ինքը նորից կվերադառնա՞ այդտեղ, թե՞ դա վերջին անգամ է։ Մի պահ կանգնում, դիտում եմ բարձր լեռներով ու անտառներով շրջափակված բանավանն ու ձորահովիտը, որ այդ պահին արևով լցված վիթխարի թասի է նման։

Ես շրջվում եմ, քայլում դեպի ավտոբուսի կանգառ և այստեղ, կանգառ տանող ճանապարհին, անսպասելիորեն հանդիպում եմ Վեներային։

–Բարի լույս,-զուսպ կերպով արտաբերում է նա և, չգիտես ինչու, կարմրում է։ Նրա ձեռքին հնամաշ մթերացանց կա՝ մեջը կեֆիրի երկու դատարկ շիշ։ Վեներան փորձում է մթերացանցը թաքցնել թիկունքում։

–Բարև, Վեներա։ Առավոտյան դու այնպես շուտ գնացիր, որ ես չհասցրի նույնիսկ տեսնել քեզ։

–Հա, ես տեղ պիտի գնայի… վախենում էի չհասցնել…-ասում է նա, բայց և իսկույն փոխում է խոսակցությունը։-Պորտֆելդ էլ ես վերցրել։ Երևի ճանապարհվո՞ւմ ես։

–Այո։

–Գնանք, ես քեզ կուղեկցեմ։

Դանդաղ մոտենում ենք կանգառին, նստում ժայռի կարկառվածքի տակ դրված երկար նստարանին։ Վերևի գյուղերից շրջկենտրոն տանող ավտոբուսը այստեղ է կանգնում։

Նայում եմ ժամացույցին. Քառասուն րոպե կա դեռ։

–Դու, երևի, խանութ էիր, հա՞, գնում,– հայացքով ցույց տալով դատարկ շշերով մթերացանցը, ասում եմ ես։

Նա, չգիտես ինչու, դարձյալ կարմրում է, հայացքը դարձնելով ուրիշ կողմ։

–Ոչ, ես…Ես նրան ուտելիք էի տարել։

Ահա թե ինչ։ Իսկապես որ արժե զարմաալ. դեռևս երեկոյան նա ասաց, որ ամուսինը նստած է։

–Սպարտակի՞ն։ Բայց չէ՞ որ դու ասացիր, որ նա այստեղից շատ հեռու է՝ Կոմի երկրամասում։

–Նրա համար չէ, Վահեի համար էի տարել։

Ինչ-որ սատանայական բան է սա։

–Եվ քեզ թույլատրեցի՞ն։

–Այո, ես պայմանավորվել եմ նրանց պետի հետ։

–Եվ վաղո՞ւց ես նրան ուտելիք տանում։

–Երկու ամսից ավել է։ Այն օրվանից, ինչ այստեղ է։Երկար խոսել, ճիշտ է, չի հաջողվում, թույլ չեն տալիս, բայց ուտելիք հանձնել՝ թողնում են։

Խոստովանում եմ, ինձ մի պահ այնպես է թվում, թե ես թյուրիմացության մեջ եմ ընկել։

–Եվ նա ընդու՞նում է այդ ուտելիքը։

–Սկզբնական օրերին հրաժարվում էր, բայց հետո սկսեց ընդունել։

Որոշ ժամանակ մենք լռում ենք՝ չհամարձակվելով նայել մեկս մյուսին։

–Վեներա, ինձ թվում է, դու ինչ-որ բան լրիվ չես ասում։

–Հատկապես ի՞նչ։

–Ասա, խնդրեմ, ինչի՞ համար են նրան նստացրել։ Վահեի մասին է խոսքը։

Նա հառաչում է և նորից ինձ ծանոթ ժեստով ձեռքը տանում է դեմքի վրայով։

–Դա երկար պատմություն է, երկու բառով չես պատմի։

–Ոչինչ, մենք ժամանակ շատ ունենք։

Վեներան մի առ ժամանակ լսում է՝ ասես ի մի բերելով մտքերը։

–Դու հիշո՞ւմ ես, ես երեկ հարցրի՝ քեզ երբեք չի՞ վիճակվել դառը կսկիծ ապրել այն մտքից, որ դու ինչ-որ ժամանակ անտարբերությամբ ես անցել այնպիսի մի բանի կողքով, որը գուցե երջանկության լույսով ողողեր քո ամբողջ կյանքը։

–Հիշում եմ։

–Այսպես ահա, կարծես թե դա տեղի է ունեցել ինձ հետ։ Հիշու՞մ ես, դպրոցում բոլոր տղաները սիրահարված էին ինձ, իսկ ես միայն ծիծաղում էի նրանց վրա։ Քո հարցում, ճիշտ է, այդպիսի բան չի եղել, բայց դա էլ , երևի, այն պատճառով, որ դու չես համարձակվել սիրտդ բացել ինձ… Դու երեկ հարցրիր, թե ես հիմք ունե՞ի արդյոք ծիծաղելու ձեր վրա։ Իսկ մի՞թե քեզ համար պարզ չէ՝ ունեի՞, թե՞ ոչ։

–Առհասարակ, պարզ է… Ինձ համար դա պարզ դարձավ դեռևս այն օրը, երբ մեր տնամերձ այգուց տեսա, թե ինչպես նստեցիր կապույտ ''Վոլգան'' ու մեկնեցիր գյուղից։ Մեր անհմուտ սիրատածությունն ու սիրազեղ նամակները սոսկ զվարճացնում էին քեզ, որովհետև երեխայական արարմունքներ էին թվում։ Կարճ ասած, մենք պարզապես չդիմացանք սեփական ''Վոլգայի'' տիրոջ մրցակցությանը։

–Ըհը։ Եվ նրա շռայլությանը նույնպես։ Եվ ոչ միայն շռայլությանը, այլ նաև ինքնավստահությանը, ոչ միայն ձեր, այլև իմ հանդեպ ունեցած գերազանցության նրա զգացումին, նրա զուտ տղամարդու՝ իմ կերտվածքի կանանց համար խիստ հրապուրիչ, գրավչական տիրողականությանը։ Իսկ ի՞նչ կարող էիք տալ դուք, բացի սիրային անմիտ նամակներից՝ հավերժական հավատարմության երդումներով ու այլևայլ անհեթեթություններով։ Այդպես էր թվում այն ժամանակ… Տափակ պատմություն է, չէ՞…

Դա արդեն նայած ում համար. որևէ մեկի համար գուցեև տափակ է, իսկ մեկ ուրիշի համար՝ ճակատագիր։

Խուսափողաբար պատասխանում եմ.

–Առհասարակ, տարօրինակ բան է կյանքը։

–Այո…-հառաչանքով պատասխանում է Վեներան՝ աչքերը կկոցած նայելով հեռավոր լեռների կողմը։-Տեղափոխվելով ձեր գյուղից, մենք սկսեցինք ապրել մարզկենտրոնում։ Երեք սենյականոց լավ բնակարան ունեինք նոր շենքում, ես նյութական ոչ մի բանի կարիք չէի զգում, փող՝ ինչքան ասես կար մոտս, ամուսինս երես էր տալիս ինձ, ոչ մի բան չէր մերժում, բարի էր իմ հանդեպ, հոգատար ու քնքուշ… Մի տարի անց տղա ունեցանք։ Թվում էր է՞լ ինչ է պետք կյանքում։ Մի խոսքով ես երջանիկ էի։

–Եվ երկա՞ր տևեց այդ երջանկությունը։

–Հինգ տարի։ Մինչև այն օրը, երբ փողոցում ինձ անսպասելի կանգնեցրեց Վահեն։

–Վահե՞ն։

Անկեղծորեն ասած, տալով իմ հարցը, ես հույս ունեի բոլորովին այլ պատասխան լսել. վերջ ի վերջո, փորձված գործամոլի կնոջ երջանկությունը (այն ժամանակ Սպարտակը, երևում է, հենց այդպիսի մի գործամոլ էր) վաղ թե ուշ պետք է փոխարկվեր արցունքների, համենայն դեպս, դա կլիներ օրինաչափ երևույթ։

–Բայց չէ՞ որ Վահեն գնացել էր Սումգայիթ։

–Այո, նա աշխատում էր ինչ-որ գործարանում։ Բայց այդ օրերին արձակուրդ էր եկել գյուղ և մի քանի օր մնաց Ստեփանակերտում՝ քեռու մոտ։ Մենք հանդիպեցինք պատահաբար, կարծեմ, խանութից էր գալիս, թե գնում էր խանութ՝ հիմա չեմ հիշում…Մենք մի քիչ զրուցեցինք, նա խոստովանեց, որ ոչ մի կերպ չի կարողանում մոռանալ ինձ, ես ծիծաղեցի՝ պատասխանելով, որ երեխա ու սիրելի ամուսին ունեմ…''Միևնույն է, ես քեզ կտանեի ինձ հետ՝ թեկուզ երեք երեխա էլ ունենայիր, միայն թե համաձայն լինեիր դու''։ Ինձ արդեն սկսել էր զայրացնել այդ խոսակցությունը, և ես, որպեսզի վերջ տրվեր դրան, հավանաբար ասացի ոչ այն, ինչ հարկավոր էր ասել. մինչև հիմա էլ չեմ կարողանում ներել ինձ։

–Իսկ ի՞նչ էիր ասել որ։

–Ասացի. ''Եվ ինչով պիտի երջանկացնես ինձ։ Քո մաշված շալվարներո՞վ, թե՞ աղքատիկ մահճակալով՝ գործարանային ցուրտ հանրակացարանում''։

–Հըմ, ավելի կծու դժվար է երևակայել։

–Դու գիտե՞ս, նա այնպիսի ցավով նայեց ինձ, այնպիսի դառն ափսոսանքով, որ… ավելի լավ էր ապտակեր։ Բայց պատասխանեց հանգիստ ձայնով. ''Ոչ, Վեներա, ես քեզ կերջանկացնեմ ահա այս ձեռքերով''։– Նա պարզեց ձեռափերը, որոք սև էին ու կոշտուկավոր։ ''Սրանք ազնիվ ձեռքեր են''-ասաց նա։ Արժեր, որ ես անմիջապես ներողություն խնդրեի իմ ասած խոսքերի համար, բայց նվաստացուցիչ այն վիճակը, որի մեջ ես ինձ զգում էի այդ րոպեին, ընդհակառակը, այնչափ զարմացրեց ինձ, որ ես չկարողացա վարվել քիչ թե շատ խելամիտ կերպով։ Ես իմ մատից հանեցի ադամանդե խոշոր քարով մատանին՝ Սպարտակի հարսանեկան նվերը, և ցույց տվի նրան. ''Ահա այս մատանին,-ասացի ես,-ճիշտ այնքան արժե, որքան կարող էին վաստակել քո այդ ազնիվ ձեռքերը մի քանի տարում։ Ուզո՞ւմ ես նայել։ Վերցրու։'' Մատանին նա չվերցրեց։ Նա միայն ժպտաց, հեռվից նայեց դրան և ցածրաձայն ասաց. ''Հրաշալի քար է… Երբևէ պատասխան կպահանջեն նրանից, ով դա նվիրել է քեզ։ Թե ինչ պատասխան կտա Սպարտակը՝ այդ մասին կիմանա դատախազը։ Իսկ այ ի՞նչ պիտի պատասխանես դու''։ Աչքերս մթնեցին նրա խոսքերից։ ''Գիտե՞ս ինչ,– ասացի ես, առանց հաշիվ տալու ինձ,– գլուխ մի տար քո հիմար քարոզներով, քեզնից վախեցող չկա''։ ''Իսկ ես չեմ վախեցնում, -հանգիստ ասաց նա նկատի գունատվելով։-Կա մարդկանց մի տեսակ, որ գիշեր ու ցերեկ փող ու ոսկի է դիզում, ապակե բանկաներում ու կավե պուլիկներում թաղում հողի մեջ, երբեմն նույնիսկ մոռանալով, թե որտեղ ինչքան է թաղված։ Այդպիսի մարդիկ ապրում են ճոխ հարստության մեջ՝ արհամարհելով մեզ նմանների կարծիքները, բայց նրանք բոլորն էլ ներքուստ նախանձ մարդիկ են, նրանք նախանձում են մեզ նույնիսկ այն բանի համար, որ մենք հանգիստ ու խաղաղ քնում ենք մեր հարկի տակ, առանց վախենալու, թե ահա ուր որ է միլիցիան կծեծի մեր դուռը։ Չարաչար սխալվում են բոլոր նրանք,-շարունակեց նա,– ովքեր մտածում են, թե փողն ընդունակ է ամեն ինչ անելու։ Միևնույն է, փող դիզողներից հազարից մեկն է վայելում այդ փողերը''։