ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)

Հանդիպելով Սիմային, նա անտարբեր տեսք էր ընդունում և, սառը բարևելով, անցնում էր կողքով։ Պլանավորումների ժամանակ ձգտում էր չնայել նրա կողմը։ Սակայն չէր արգելում իրեն մտածել նրա մասին. նախ՝ որ մտածել Սիմայի մասին՝ ինքնին հաճելի էր, երկրորդն էլ, միևնույն է, արգելքը չէր ազդի։ Եվ նա մտածում էր Սիմայի մասին, բավականություն ստանալով նրա հետ մտովի հաղորդակցվելուց ու զարմանալով այն բանից, որ ինքը, պարզվում է, օժտված է այդպիսի հարուստ երևակայությամբ։

Եվ այնուամենայնիվ, նրանք հանդիպեցին, և դա տեղի ունեցավ ոչ այնքան պատահականորեն, թեև Մարատը բոլորովին չէր սպասում այդ հանդիպմանը։

Կառույցի կոմերիտականները նրան հրավիրել էին իրենց հերթական ժողովին, խնդրելով մի երկու խոսք ասել։ Մարատը ելույթ ունեցավ, կարճառոտ բնութագրեց դրությունը կառույցում, ընդգծելով այն գլխավոր խնդիրները, որոնք երետասարդ շինարարները պետք է վճռեին առաջին հերթին։ Ժողովից հետո Մարատը մտավ վարչություն և այնտեղից դուրս եկավ միայն ժամը իննի մոտերքին։ Նա դանդաղ բարձրանում էր հազիվհազ լուսավորված արահետով։ Չնայած այն բանին, որ օրերն արդեն ձմեռային էին, երեկոն, ինչպես դա լինում է օգոստոսի վերջերին, տաք էր և անքամի։ Երկինքը ջինջ էր, սփռված հարավային խոշոր աստղերով։ Մարատը քայլում և մտածում էր այն մասին, որ ամբողջ ժամանակաընթացքում, ինչ շարունակվում էր ժողովը, նա լոկ մի անգամ, այն էլ հարևանցիորեն, նայեց Սիմային (ժողովի արձանագրությունը նա էր գրում) և հանդիպեց նրա հանգիստ, մի տեսակ տարակուսական հայացքին։ Սիման չհեռացրեց աչքերը։ Իսկ այնուհետև, ուղղակի մինչև ժողովի վերջը, Մարատն իր վրա զգում էր այդ հայացքը, և նրանից աներևակայելի ճիգեր պահանջվեցին՝ չշրջվելու նրա կողմը։ «Դատելով ամեն ինչից, նա ինչ-որ մի տեսակ վշտացած էր, մտածում էր Մարատը։-Եվ, ով գիտի, գուցե իմ օգնության կարիքն էր զգում։ Վերջ ի վերջո, չէ՞ որ այս կառույցում ես ինձնից ինչ-որ բան ներկայացնում եմ…»։ Մի քիչ դառն էր մտածել, որ ինքը նրան հետաքրքրում է սոսկ որպես պետ, բայց (նա իսկույն ըմբերանեց ինքն իրեն) միթե՞ ինքն ավելին հուսալու իրավունք ունի… Գրողը տանի, հարկավոր է մի այլ բանի մասին մտածել, քիչ հոգսեր կա՞ն, ինչ է…

Սակայն մի այլ բանի մասին մտածել չհաջողվեց։ Նա ավելի շուտ զգաց, քան իր ետևում լսեց ինչ-որ մեկի թեթև քայլերը և կտրուկ շուռ եկավ… Նրա առջև կանգնած էր Սիման՝ այն նույն երփներանգ շորով, որով նստած էր ժողովում։ Եվ այդ շորը, և սև կուրտկան, որ ձիգ գրկել էր նրա սլացիկ իրանը, շատ էին սազում նրան։

Աստղերի և փողոցային լապտերների աղոտ լույսերի տակ Սիմայի դեմքը գունատ էր ինչպես մոմ։

–Սիմա՞… Որտեղի՞ց եք գալիս այս ուժ ժամին։

–Ես… ընկերուհուս մոտ էի…-հուզմունքից նրա ձայնը դողաց, նա շունչ առավ՝ ասես նետվում էր ջուրը, ասաց։-Զարմանալի է։ Ես նույնիսկ չէի մտածում, որ այստեղ կարող եմ հանդիպել ձեզ։

Մարատը նույնիսկ շփոթվեց այդպիսի հապշտապությունից։

–Դուք չե՞ք շտապում,-հարցրեց նա։

–Ոչ:-Սիման ուղիղ նայեց նրան։ Մարատը ստիպեց իրեն ժպտալ։

–Դե, եթե այդպես է, կարելի է մի քիչ զբոսնել։ Դուք հո դեմ չեք։

–Ոչ, իհարկե։ Սքանչելի եղանակ է։

Սիման, գլուխը ցած գցելով, քայլեց առաջ։ Նրանք լուռ գնում էին փողոցն ի վեր, և Մարատը չէր համարձակվում թևանցուկ անելով օգնել նրան՝ հաղթահարելու ուղղաձիգ վերելքը։

Որոշ ժամանակ նրանք դարձյալ քայլում էին լռելյայն։ Մարատը նայում էր բաց գույնի պուտերով նրա ալեծփվող զգեստին, մինչև ուսերն իջնող թանձր մազերին, գեղակազմ բարձր ոտքերին և զգում, թե ինչպես է հետզհետե իրեն համակում քնքշանքի ջերմ ալիքը հանդեպ Սիման։ Աղջկա հագի կոշիկները սև գույնի էին, մթության մեջ դրանք չէին երևում, և այնպես էր թվում, թե Սիման քայլում է՝ առանց կպչելու գետնին։

Նրանք անցնում էին այն վագոնի մոտով, ուր ապրում էր Մարատը։ Եվ հանկարծ, ոչ այնքան հեռվում, շան կատաղած հաչոց լսվեց։

–Անդրեյն է,-ժպտաց Մարատը։

Սիման տարակուսանքով շուռ եկավ Մարատի կողմը, հետո հանկարծ կամացուկ ծիծաղեց։

–Ինչի՞ց իմացաք Անդրեյն է…Նա՞ է հաչում։

Մարատը նույնպես ակամա ծիծաղեց։

–Իրոք հիմարավարի ստացվեց։

–Ինչու՞ հիմարավարի։ Պարզապես ծիծաղելի է…

Այդ չնչին դեպքը որոշակի լիցքաթափեց նրանց միջև առաջացած լարվածությունը։

Երկուսն էլ միանգամից իրենց անկաշկանդ զգացին։ Միայն թե պետք չէ, որ ընդհատվի իրենց խոսակցությունը, հարկավոր է խոսել ու խոսել։

–Իրիկունները, տուն վերադառնալիս, նա անպայման սկսում է գրգռել Բասարին՝ մթերախանուութի պահակի շանը։ Դա, չգիտես ինչու, հաճույք է պատճառում նրան։ Եվ Բասարին նույնպես։ Անդրեյին նա կես կիլոմետրից է ճանաչում։

–Անդրեյը դու՞ր է գալիս ձեզ,-անսպասելի հարցրեց Սիման։

–Անդրե՞յը։ Իհարկե։ Նա վատ տղա չէ։ Ճիշտ է, մի քիչ տարօրինակություններ ունի, բայց ոչինչ…-ավելացրեց Մարատը ժպիտով։

Նրանք կանգ առան վագոնից մի քանի քայլ այն կողմ՝ մի մեծ քարի մոտ։

–Եկեք նստենք այստեղ, -առաջարկեց Սիման։-Իրոք սքանչելի երեկո է։ Տուն գնալ չեմ ուզում դեռ։

–Իսկ դուք չե՞ք մրսի։

–Չէ, ինչ եք ասում։ Այստեղ այնպես լավ է։ Եվ տաք է, ոնց որ ամառ լինի։

Սիման ցանկացավ տեղավորվել քարի եզրին։

–Քարի վրա մի նստեք,-զգուշացրեց Մարատը, և, արագ բաց անելով վագոնի դուռն ու մտնելով ներս, այնտեղից մի աթոռ դուրս բերեց։

–Իսկ դու՞ք, -հարցրեց Սիման, նստելով աթոռին։

–Ես կնստեմ քարին։ Կարող եք անհոգ մնալ, ես ցրտառություն չեմ ունենում։

Լռությունը սպառնում էր երկարաձգվել։

–Մարատ Աղաբեկովիչ, իսկ դուք վաղո՞ւց եք այստեղ ապրում,– առաջինը խոսեց Սիման։

–Շինարարության հենց առաջին օրերից,– ուրախացած արձագանքեց Մարատը. իր հարցով Սիման ազատեց նրան զրույցի համար թեմա ընտրելու որոնումներից։-Առաջ այնտեղ շատ էր վատ, ոչ ապրելու տեղ կար, ոչ էլեկտրականություն։ Ապրում էինք վրաններում։ Շատերը չէին դիմանում…

–Այո, աղջիկներն ինձ պատմել են այդ մասին։ Բայց հիմա լավ է այստեղ, ճի՞շտ չի…

–Ինձ դուր է գալիս։ ես առհասարակ սիրում եմ այս վայրերը։ Իդեպ, ինչպե՞ս եք անցկացնում ժամանակը։ Զվարճացման համր, ճիշտն ասած, քիչ բան է արվում։ Դուք տեսա՞ք, թե ժողովում կոմերիտականներն ինչպես նեղը գցեցին ինձ իրենց պահանջներով։ Շրջկենտրոնից միայն հին կինոնկարներ են ուղարկում այստեղ ցուցադրելու, պարերը նույնպես դեպքից դեպք են լինում, գրադարանը միշտ չէ, որ ժամանակին բացվում է։ Պարերի գնո՞ւմ եք։ Թե՞ պարել չեք կարողանում։

–Դե, այնպիսի մարդ կլինի՞ մեր ժամանակներում, որ պարել չիմանա,-ժպտաց Սիման։-Պարզապես հրմշտոց չեմ սիրում։ Պարադահլիճը փոքր է, շարժվելու տեղ չկա։ Իսկ ես սիրում եմ ազատություն։ Հետո էլ պարերի տրամադրություն չկա։

–Ինչո՞ւ։

–Գործից գալիս եմ հոգնած և այլևս որևէ տեղ գնալ չեմ ուզում։ Դեռ լավ է, որ գրքեր կան, նստում , գիրք եմ կարդում։

–Երևի Ռեմարկ եք կարդում։ Հիմա նա մոդա է։ Ռոմ, վիսկի, կալվադոս և գեղեցիկ սեր։

–Նրա մոտ սերը ոչ թե գեղեցիկ է, այլ ողբերգական. իսկ նրա հերոսները վիսկի չեն խմում,– ուսերը թոթվեց Սիման։– Դուք ինչո՞ւ եք ինձ հետ խոսում ոնց որ երեխայի հետ։

–Ի՞նչ եք ասում, Սիմա։ Ես երեխաների հետ անգամ խոսում եմ ինչպես մեծերի հետ։

Սիման շեղակի նայեց նրան, հարցրեց.

–Իսկ դուք սիրո՞ւմ եք նրանց։

–Երեխաների՞ն… Իսկ այդ ո՞վ չի սիրում նրանց։ Ամբողջ կյանքում երազել եմ աղջնակ ունենալ՝ հնչունաձայն, աղմկարար…

Մի պահ լուռ էին՝ յուրաքանչյուրն իր մտքերի հետ, սակայն, ըստ էության, երկուսն էլ նույն բանի մասին էին մտածում։

–Մարատ Աղաբեկովիչ, ասացեք, դուք ձեզ միայնակ զգո՞ւմ եք։

Մարատը զարմանքով նայեց նրան. Սիման չհեռացրեց հայացքը։

–Դուք ինչո՞ւ այդ մասին հարցրիք, Սիմա։

–Դուք գիշերները չեք քնում։ Իմ լուսամուտից ես ամեն երեկո հետևում եմ ձեզ։ Դուք ժամը երկուսից շուտ չեք մարում լույսը։

Մարատը փորձեց կատակի վերածել.

–Ուրեմն, դուք նույնպե՞ս չեք քնում մինչև երկուսը։

Սիման չընդունեց կատակը։

–Ոչ , ես քնում եմ, միայն թե հաճախակի արթնանում եմ՝ չգիտեմ, թե ինչու… Եվ ամեն անգամ նայում եմ ձեր լուսամուտին՝ վառվո՞ւմ է լույսը, թե ոչ… Եվ երբ տեսնում եմ, որ վառվում է, իմ քունը նույնպես, չգիտեմ ինչու, փախչում է…

Սիման հանկարծակի ուղիղ նայեց Մարատի դեմքին։ Մարատը դժվարությամբ դիմացավ նրա լարված հայացքին։

–Սիմա, ինչո՞ւ այդ ամենն ասացիք ինձ,– կամացուկ հարցրեց նա։

Սիման դանդաղ տարուբերեց գլուխը։

–Չգիտեմ… ինքս էլ չգիտեմ։ Ասացի, որպեսզի իմանաք…

Մարատը չհասցրեց պատասխանել։ Մթան միջից, ինչպես անմարմին ոգի, նրանց առջև հառնեց Անդրեյը։

–Վահ… էս հո ծանոթ մարդիկ են, -բացականչեց նա։

–Դու այդ որտե՞ղ ես այսքան ժամանակ,-ժպիտով հարցրեց Մարատը։– Բասարը քո գալու ազդանշանը վաղուց է տվել։

–Չեմ հասկանում, թե ինչից է, բայց հաստատ գիտեմ՝ այդ Բասարն ինձ տանել չի կարողանում,-ասաց Անդրեյը՝ խորը շնչելով։-երբևէ կամ ես նրան կսպանեմ, կամ նա՝ ինձ։

–Ես լսել եմ, որ կենդանիները չար մարդկանց հեռավորության վրա են ճանաչում,-ասաց Սիման առանց ժպիտի։

–Նշանակում է Բասարի հոտառությունը այնքան էլ լավ չի,– ուրախ արձագանքեց Անդրեյը։-Մարատ Աղաբեկովիչն ինձ ավելի լավ է ճանաչում, հարցրեք նրան։

–Անդրեյը հրաշալի տղա է, ես դա հաստատում եմ,-ծիծաղեց Մարատը։-Իսկ այնուամենայնիվ, այսքան ուշ որտեղի՞ց ես գալիս, հրաշալի տղա։

–Ակումբում էի… Էդ աղջիկները կիթառը ձեռքիս տեսնում են թե չէ, թափվում են գլխիս՝ մի բան նվագիր, շատ ենք խնդրում։ Դե եկ ու մերժիր դրանց։ Ի միջի այլոց,– նա շրջվեց նա աղջկա կողմը,– դուք ինչո՞ւ ոչ մի անգամ ակումբում չեք երևում։ Ժամանակակից պարերը չե՞ն հետաքրքրում ձեզ։

–Ես պարել չգիտեմ։

–Էհ, ինչ մեծ բան է, մի օրվա մեջ կսովորեցնեմ։ Այ, Մարատին չեմ կարողանում տնից դուրս բերել։ Ասենք, նրա հարցը մի քիչ բարդ է։

–Ինչո՞ւ,-չհասկացավ Սիման. կիսամթության մեջ անբարյացկամ շողացին նրա աչքերը։

–Ըստ հաստիքի՝ նրան չի թույլատրվում պարահարթակ գալ։ Էդ առաջինը, երկրորդը՝ նա երաժշտական լսողություն չունի, կիթառը ջութակից չի տարբերում…

–Ես նույնպես չեմ տարբերում,– արագ ընդհատեց նրան աղջիկը։

Մի տեսակ անսպասելի, գուցե նույնիսկ կոպտավուն ստացվեց։ Անդրեյը հասկացավ, որ բոլորովին ուրիշ լարի է դիպել։

–Դե լավ, շատախոսությամբ զբաղվելու ժամանակ չկա,-նա շրջվեց դեպի վագոն, սակայն իսկույն էլ կանգ առավ։-Հա, ես քիչ մնաց մոռանայի, Մարատ, քեզ մի րոպեով կարելի՞ է։

Մարատը նստած տեղից ելավ և մոտեցավ նրան։ Անդրեյը ,սեղմելով նրա արմունկն ու պարուրերով նրան անխառն գինու հոտով, շշնջած ականջին։

–Թե ուզում ես պահել մոտդ, ես կարող եմ ուրիշ տեղ գնալ…

Մարատը կտրուկ ազատեց ձեռքը։

–Շնորհակալություն ասա, որ մռութիդ չեմ տալիս։ Գնա քնիր։

Նա շուռ եկավ ու մոտեցավ Սիմային։ Սիման, ձգտելով տաքանալ, ձեռափերը շփում էր իրար։

–Գնանք, ես ձեզ կուղեկցեմ մինչև տուն։

Սիման աչքերը զարմացած վեր բարձրացրեց, սակայն ոչինչ չհարցրեց։

–Այո, գնանք, արդեն ցրտում է,-ասաց նա:

Մի առ ժամանակ նրանք քայլում էին լուռ, Սիման՝ քիչ առջևից, Մարատը՝ որոշ հեռավորության վրա։

–Ուրախ տղա է Անդրեյը, չէ՞… Դուք երևի, չեք տխրում նրա հետ,– սաաց Սիման, ինչպես երևում է դարձյալ ցանկանալով մեղմացնել լարվածությունը, որի դրդապատճառի մասին նա ինչքան էլ ջանում էր, կռահել չէր կարողանում։

–Տխրելու ժամանակ չեմ ունենում , -պատասխանեց Մարատը։ Նրա ձայնը հնչեց չոր։ Սիման կծկվեց, ոնց որ հարվածից, և չգիտես ինչու, շշնջաց,– ներեցեք։

–Ինչի՞ համար,-չհասկացավ Մարատը։ Սիման չպատասխանեց։-Ձեզ ի՞նչ պատահեց, Սիմա,-հարցրեց նա տարակուսանքով։

–Չգիտեմ…Ես ոչինչ չգիտեմ։ Դուք ինձ հետ այնպես սառն եք միշտ, որ ես ուզում եմ փախչել այստեղից , և ամեն անգամ ես ինձ այնպես միայնակ եմ զգում…

Սիման արագ շուռ եկավ և սկսեց նայել ձորահովիտի կողմը , ուր աղոտ կերպով առկայծում էր գետը՝ անդրադարձնելով բանավանի լույսերը։ Մոտիկ ինչ-որ տեղ ճթճթում էին ծղրիդները, և դա ավելի էր ընդգծում բնության վսեմությունն ու անդորրը։ Մարատը մի քայլ արեց, ձեռքերը դրեց Սիմայի ուսերին։ Եվ անմիջապես զգաց, թե ինչպես նրա մարմինը պրկվեց իր ձեռքերի տակ։

–Ես ձեզ հետ սառն էի, որովհետև վախենում էի մատնել ձեր հանդեպ ունեցած իմ զգացմունքները։ Ես հիմա նույնպես կլռեի, ոչինչ չէ ասի ձեզ, եթե ինքներդ խոսք չբացեիք։ Ես վախենւմ էի ծիծաղելի երևալ, որովհետև շարունակ հիշում էի մեր տարիքների միջև ընկած տարբերությունը։ Ես ձեզ վաղուց եմ սիրում, Սիմա, այն ժամանակվանից, ինչ առաջին անգամ տեսա ձեզ։

Սիման շրջվեց դեպի Մարատը։ Նա մի գլուխ ցածր էր Մարատից և իր սևացոլ աչքերով նրան նայում էր ներքևից վերև։ Նրա դեմքին ջինջ ուրախության այնպիսի արտահայտություն կար, որ թվում էր այդ դեմքը բերկրանք է ճառագայթում. բայց կար և անվստահություն, կարծես նա չէր հավատում, որ այդ ամենը տեղի է ունենում արթմնի։

–Սիմա, ես հիմա նույնպես հիշում եմ այդ տարբերության մասին, դրա համար էլ այն, ինչ հիմա ասացի, ոչ մի բանի չի պարտավորեցնում ձեզ։ Դուք առաջվա պես ազատ եք։

–Ախր ինչո՞ւ,-շշնջած Սիման։-Ինչո՞ւ։

–Ի՞նչը՝ ինչու։

–Ինչի՞ս է պետք իմ ազատությունը, եթե դուք հեռու պիտի լինեք ինձնից։ Պետք չէ ինձ այդ ազատությունը…

Մարատը ընդոստ մի շարժումով, համարյա կոպտաբար, գրկեց նրան և սկսեց համբուրել նրա շութերը, դեմքը, մազերը, պարանոցը… Սիման նրա գգվանքներն ընդունում էր ուղղակի ու բացեիբաց, չնազկտելով, անմեղսականություն չխաղալով, և պատասխանում էր այդ գգվանքներին բացեիբաց ուրախությամբ՝ շնչահեղձվելով երջանկությունից։

Ամբողջ գիշերը ձյուն էր տեղացել։ Մարատն առավոտյան ելավ անկողնուց, սենյակի ապակիները քրտնած էին, նայեց լուսամուտից դուրս ու մնաց շվարած. շուրջն ամենուր կուրացուցիչ ճերմակ էր, սար ու ձոր ընկղմվել էին ձյան մեջ, և ձյան ծանրության տակ ծառերը ճկվել, կախվել էին քարափների վրա։ Իսկ ձյունը թեթևասահ գալարումներով շարունակում էր տեղալ՝ լիովին ծածկելով բանավանի տներն ու տների արանքով ընկած նեղլիկ փողոցները։

Մարատի տրամադրությունը միանգամից ընկավ։ Մի շաբաթ առաջ կառույց էր եկել կուսակցության մարզկոմի առաջին քարտուղար Կևորկովը։ Շրջկոմի քարտուղար Բաղունցի, շինարարութան պետի, կուսկոմիտեի քարտուղարի ու գլխավոր մեխանիկի հետ միասին եղան ամբարտակի վրա, իսկ այնուհետև մինչև գիշերվա կեսը մնացին վարչությունում, բազմաթիվ միջոցառումներ մշակեցին ամբարտակի շինարարությունն արագացնելու ուղղությամբ, և այդտեղ, մարզկոմի քարտուղարի ներկայությամբ, Մարատն առաջարկեց անցնել եռահերթ աշխատանքի։

Մարատը մի առաջարկություն ևս արեց, որն արժանացավ մարզկոմի քարտուղարի հավանությանը. խոսքը ինքնաթափ կցասայլակների մասին էր։ Մարատի կարծիքով, դրանք անհրաժեշտ էին կառույցում, որովհետև լեռնային պայմաններում մեքենաները շուտ էին դուրս գալիս շարքից։ Քարտուղարը խոստացավ օգնել։

Շինարարության պետի ու Մարատի անմիջական ղեկավարությամբ հսկայական ջահեր տեղադրվեցին բլրալանջերին՝ գիշերը ամբարտակը լուսավորելու համար։ Շատ չանցած տեղ հասան նաև ինքնաթափ կցասայլակները։ (Մարզկոմի քարտուղարը չէր մոռացել խոստումը)։ Ամեն ինչ պատրաստ էր սկսելու, ինչպես պետն էր ասում՝ ''հիմնական գրոհը'', նախօրյակին տաք եղանակ էր, ասես գարունն արդեն մտել էր իր իրավունքների մեջ, և հանկարծ՝ ձյուն։

Մարատն արագ հագնվեց, իջավ վարչություն։ Պետն արդն այնտեղ էր։

–Գիտե՞ս, տղաս,-սկսեց նա, Մարատի ողջույնին պատասխանելուց հետո, -արևելյան մի իմաստուն առած կա՝ ասում է՝ մինչև խոսք տալը, , դու ես խոսքի տերը, խոսք տալուց հետո՝ խոսքն է քո տերը։

–Իսկ ո՞վ ասաց, թե ես հրաժարվում եմ իմ խոսքից։-Մարատը տեղավորվեց պետի դիմաց և ավելացրեց։-Հարկավոր է ամբարտակի վրա անմիջապես սկսել աշխատանքները։

–Այս սառնամանիքի՞ն,-խաղուն խորամանկությամբ ժպտաց պետը։

–Այո, այս սառնամանիքին։

Պետը ելավ տեղից, ձեռքերը մեջքին մի երկու անգամ առաջ ու ետ քայլեց ընդարձակ առանձնասենյակում։

–Ես դեմ չեմ,– ձեռքերը տարածեց նա։-Բայց մտածիր, մի մետր ձյուն կա նստած ամբարտակի վրա։ Խելքս չի կտրում, թե այդ կեռմաններով մեքենաները բարձրանան ամբարտակ։

–Կբարձրանան և այն էլ կցասայլերով։

Պետը արագ շուռ եկավ, նայեց Մարատին և, տեսնելով նրա դեմքի վճռական արտահայտությունը, գոհունակ ժպտաց.

–Լավ , ինչ եմ ասում, փորձենք։

Վարորդները սկզբում չէին համաձայնվում՝ պատճառաբանելով, որ իբր վտանգավոր է ծանր բեռան տակ , այն էլ կցասայլերով, այսպիսի եղանակին բարձրանալ ամբարտակ, սակայն Մարատն անդրդվելի էր, նա ինքը նստեց ինքնաթափերից մեկի ղեկին և առաջինը ճանապարհվեց հովիտ՝ խճավազ բեռնելու։ Մյուս բեռնատարների վարորդները հետևցին նրա օրինակին։

Շինարարության պետը, գլխավոր մեխանիկն ու կառույցի կուսկոմիտեի քարտուղարը, առանց նայելու ցրտին ու գետից փչող ուժեղ քամուն, ոտքով իջան դեպի ամբարտակ, ուր, թեպետ ուշացումով, բայց արդեն սկսվել էին աշխատանքները։

Ծանր բեռան տակ հռնդալով, որից գետինն ասես երերում էր, ձյուների մեջ տեղապտույտ տալով դանդաղ ու զգուշորեն ամբարտակ էին բարձրանում հզոր ինքնաթափերը։ Առջևից դարձյալ Մարատն էր, կողքին՝ խցիկում, ինքնաթափի վարորդ Վիկտոր Մաթևոսյանը՝ Ներքին Հոռաթաղ գյուղից։ Նա մերթ ընդ մերթ նայում էր գլխավոր ինժեներին, որի այտամկանները հուզմունքից ձգվել, պրկվել էին։

Կցասայլը շարունակ ձգում էր մի կողմի վրա, կարծես ցանկանալով մեքենան քաշել դեպի անդունդ, ուր կատաղի մոլեգնում էր Թարթառը։ Սակայն Մարատի հուժկու ձեռքերը ամուր էին կառչած ղեկին։ Արդեն ամբարտակի մոտ, վերջին ոլորանում, ինքնաթափը սկսեց տեղապտույտ տալ։ Մարատը, հայացքը ճանապարհին, մի երկու անգամ փոխեց արագությունը, և քսանյոթ տոննաոց վիթխարի զանգվածը դանդաղորեն առաջ գնաց՝ անիվների տակ մամլելով ցեխն ու ձյունը։ Հաղթանակն արդեն մոտ էր, մի քանի տասնյակ քայլ էր մնում, և հանկարծ կցասայլը ուժեղ տարուբերվեց, մեքենայի առջևի մասը շեշտակի ձախ թեքվեց և զարնվեց ժայռին։ Մարատն իսկույն զգաց, որ հարվածից ուսը միանգամից տաքացավ, ձեռքն սկսեց ծանրանալ։ Վիկտորը ցանկացավ օգնել նրան, սակայն Մարատը, ղեկը թեքելով աջ, դեպի ճանապարհ, շարունակեց սեղմել գազը, միաժամանակ հայացքով հասկացնելով Վիկտորին, որ ինքը օգնության կարիք չի զգում։ Մեքենան հետզհետե ուղղվեց, ուղղվեց նաև կցասայլը և վիթխարի ինքնաթափը, թեկուզ դժկամությամբ, բայց հնազանդ գնաց ճանապարհով՝ երբեմն առ երբեմն տեղապտույտ տալով։

Մարատը նայեց ետ, այստեղից երևում էր ամբարտակ բարձրացող ոլորապտույտ ճանապարհը. լեռնալանջն ի վեր կցասայլերով բարձրանում էր ինքնաթափերի շարասյունը։ Նա ինքնագոհ ժպտաց Վիկտորին։ Դեմքն ի վար ծորում էր քրտինքը, իսկ ձեռքը ծանրացել, համարյա չէր ենթարկվում իրեն, սակայն նա ցավ չէր զգում ասես, նրա հոգին ցնծում էր հաղթանակի բերկրանքից։ Ելնելով ամբարտակ, Մարատը մեքենան քաշեց տոփանողների մոտ, միացրեց բեռնաթափման լծակը։ Ձորը լցվեց դղրդյունով։ ''Վիկտոր, անցիր ղեկի մոտ,– կարճ կարգադրեց նա, աջ ձեռքով սեղմելով ծանրացող արմունկը,– ձեռքս ոնց որ դուրս է ընկել տեղից''։Վիկտորն իջավ մեքենայից, առջևի մասով եկավ, կրկին բարձրացավ խցիկ, և մեքենան ուղիղ քշեց բանավան, բուժակ Ներսեսի մոտ։

Այն մասին, որ Վիկտորի ինքնաթափը թեթև վթարի էր ենթարկվել և Մարատի ձեռքը կոտրվել էր արմունկից, տարածվեց կարճ ժամանակում։

–Հարկավոր է շտապ հասցնել մարզային հիվանդանոց,-եզրակացրեց Ներսեսը և իսկույն էլ ավելացրեց,-ոչ, ոչ, հանրապետական հիվանդանոց պետք է տանել, պրոֆեսոր Ֆրանկենբերգի մոտ, նրա նման մասնագետ չկա ամբողջ երկրում։-Նա ցավազրկման սրսկումները կատարեց։

Շուտով վազեվազ եկավ Սիման։ Նրա գեղեցիկ, մանկականորեն փքուն շուրթերը ցրտից կարմրել, ասես հուրհրատում էին։

–Ի՞նչ է պատահել,– հարցրեց նա, թեպետ արդեն գիտեր վթարի մասին։

–Հանրապետական հիվանդանոց են ուղարկում ինձ,-ցավից կնճռոտվելով ժպտած Մարատը։

–Ինչո՞ւ այդքան հեռու։

–Այնտեղ մի հոյակապ բժիշկ կա,– Մարատը աչքով արեց բուժակ Ներսեսին։– Երկու շաբաթում լավացնելու է։

Սիման արտասվաթոր աչքերը չէր հեռացնում Մարատից։

–Ցավո՞ւմ է,– համարյա շշուկով հարցրեց նա, մատներով թեթևակի կպչելով վիրավոր ձեռքին։

Մարատը բացասականորեն շարժեց գլուխը՝ ոչ։

–Ե՞րբ պիտի վերադառնաս,-կամացուկ, մարող շշուկով հարցրեց Սիման։

–Ասացի չէ՞, մի երկու շաբաթից։ Գիպսի մեջ կդնեն, իսկույն կլավանա։ Շուտ կգամ, տխրելու ժամանակ չես ունենա։

Ներսեսը դեղորայքով զգուշորեն մաքրում էր վնասվածքը, առանց ուշադրություն դարձնելու նրանց, սակայն Մարատի խոսքից հետո շուռ եկավ աղջկա կողմը ու հանգիստ ձայնով ասաց.

–Ամենաքիչը մի ամիս կպառկի, արմունկից է կոտրված։

–Աստված իմ, ամբողջ մի ամիս,– հուսահատ շշնջաց Սիման, -ես այստեղ ուղղակի կխելագարվեմ մենակ։

–Միայն թե առանց արցունքների,-իր մեջ խեղդելով հետզհետե սաստկացող ցավն ու մատը մտերմաբար թափ տալով, ժպտաց Մարատը։

–Իսկ ես բոլորովին չեմ լալիս,– ժպտաց Սիման արցունքների միջից։-Ես կգամ քեզ մոտ, լա՞վ։

–Ես, ի՞նչ է, ծանր հիվա՞նդ եմ, որ գաս ինձ մոտ։ Լսո՞ւմ ես՝ ոչ մի դեպքում։

Ներսեսը Մարատի վնասված ձեռքը չորս կողմից ամրացրեց երկարուկ մանրիկ տախտակներով, խնամքով փաթաթեց և որպեսզի ձեռքը չսևանար մինչև հանրապետական հիվանդանոց, կարգադրեց շարունակ օղի լցնել վերքի վրա։

Մարատը հանրապետական հիվանդանոց ճանապարհվեց Մերուժանի մեքենայով։ Ներսեսը ուղեկցում էր նրան։

Բանավանի ծայրին Մարատը ետ նայեց. Սիման կանգնած էր այնտեղ, ձյուների մեջ, և նայում էր մեքենայի ետևից։

Հիվանդանոցում ձանձրալի էր Մարատի համար։ Նա պառկում, գիրք էր կարդում, զրուցում իր կողքի մահճակալին պառկած ընկերոջ հետ, երբեմն էլ, արև օրերին, դուրս էր գալիս, զբոսնում ընդարձակ այգում։ Այնուամենայնիվ, օրերն անցնում էին տաղտուկ, այնտեղ , Թարթառի ձորում սպասում էին կառույցն ու Սիման։ Երկրորդ, թե երրորդ շաբաթին նրան այցի եկավ շինարարության պետը։ Մարատին նա մի տեսակ անտրամադիր երևաց։

–Ինչ-որ բա՞ն է պատահել, – անհանգիստ հարցրեց Մարատը։

–Չէ, պարզապաս հոգնած եմ։ Առավոտվանից մինիստրությունում եմ, գործերը շատ են, դու էլ ժամանակ ես գտել հանգստանալու։

–Լավ հանգիստ է,-քմծիծաղեց Մարատը։-Ոխերիմ թշնամու չեմ ցանկանա։

–Դեռ շատ ես ջահել ոխերիմ թշնամի ունենալու համար,-ասաց պետը ուղիղ նայելով Մարատին։ Մարատը փախցրեց հայացքը։

–Ի՞նչ նորություններ կան կառույցում։

–Ոչինչ , գործերը լավ են գնում։ Ախպերս, սկիզբը լավ դրեցիր։ Ինքնաթափերն աշխատում են կցասայլակներով, դա մեծ օգնություն էր։ Ի միջի այլոց, մարզկոմի քարտուղարը զանգել, գովել էր։ Երևում է հավանում է քեզ։

«Իսկ ինչպե՞ս է այնտեղ Սիման»,-մտածում էր Մարատը, անհարմար զգալով այդ մասին հարցնել պետին։ Երկու օր առաջ նա նամակ էր ստացել Սիմայից։ ''Եթե շուտով, ինչպես դու էիր խոստացել, չգաս, վատ բան է լինելու։ Չգիտեմ, թե հատկապես ինչ, բայց զգում եմ՝ վատ բան է լինելու։ Ինձ հետ սարսափելի ինչ-որ բան է տեղի ունենում։ Աղաչում եմ, եկ, և ինչքան կարող ես՝ շուտ''։ Նամակը կարդալուց հետո Մարատն ուղիղ գնաց բժշկի մոտ և խնդրեց իրեն անհապաղ տուն արձակել, սակայն ծերուկ Ֆրանկենբերգը կտրականապես մերժեց նրան, բացատրելով, որ եթե տուն գնա, ապա ինքը հետո ստիպված կլինի անդամահատել նրա ձեռքը, որովհետև արմունկից վերև այն լրիվ սևացել էր։

Ի վերջո Մարատը եկավ այն եզրակացության, որ Սիման, հավանաբար, տխրում է առանց իրեն, որը և դրդել է նրան գրելու այդ նամակը։ Երկար զրուցեցին պետի հետ, խոսեցին կառույցից, առաջիկա պլաններից և, երբ պետը ելավ տեղից՝ հրաժեշտ տալու, Մարատն ասաց.

–Բարևեք տղաներին, ասացեք շուտով կգա։

–Ի միջի այլոց, կառույցի շինարարները նույնպես խնդրել էին բարևներ հաղորդել քեզ, քիչ մնաց մոռանայի։

–Շնորհակալություն,-կամացուկ արտաբերեց Մարատը, մտածելով այն մասին, որ պետը հիմա խոսք կբացի Սիմայի մասին։ Հուզմունքից նրա այտամկանները լարվեցին։ Եվ իր համար ևս անսպասելի , նա հարցրեց.

–Ինչպե՞ս է Նա այնտեղ։

–Լավ է,– իսկույն կռահելով, թե ում մասին է խոսքը, պատասխանեց պետը սիգարետ վառելով։

–Չի տխրո՞ւմ առանց ինձ։

–Երևի տխրում է,– անորոշ պատասխանեց պետը, նայելով Մարատին։ Իսկ հետո ավելացրեց,– կառույցում գործերը շատ են, նա հազիվ թե ժամանակ ունենա տխրելու քեզ համար։

–Մի՞թե,-դեռևս չհասկանալով պետի ասածների իմաստը, խուլ արձագանքեց Մարատը։

–Քո այդ աղջիկն , իհարկե, սիրուն է,-խոսեց պետը հայացքը գետնին,– բայց կարծում եմ, որ սխալվում է այն տղամարդը, ով իր ճակատագիրը կապում է կնոջ հետ միայն այն բանի համար, որ նա սիրուն է։ Գեղեցկությունը անհրաժեշտ է հարսանիքին, իսկ սերը՝ ամբողջ կյանքում։

–Իսկ ի՞նչ է պատահել,-ասաց Մարատը հետզհետե մռայլվելով։-Ես , փառք աստծո, երեխա չեմ, դուք ինձ հետ կարող եք առանց ակնարկների խոսել։

–Դու ներիր, որ չեմ կարողանում թաքցնել ճշմարտությունը,– խոսեց պետը։-Ճշմարտությունն ինձ համար նման է արևի, այն ձեռքերով չես ծածկի։ Քո այդ աղջկա՝ Սիմայի մասին վատ բաներ եմ լսում։ Ճիշտն ասած, ինքս էլ մի քանի անգամ նրան տեսել եմ էդ…ինչպե՞ս էր անունը…հա, Անդրեյ է, կարծեմ, անունը, այ էդ Անդրեյի հետ…

–Անդրեյի՞…-զարմացավ Մարատը։

–Գիտեմ, նա քո ընկերն է,– արագ գլխով արեց պետը,-բայց պետք է ասեմ, որ կեղծ ընկերը հազար անգամ սարսափելի է ոխերիմ թշնամուց։ Այնպես որ, ավելի լավ է մտերիմ ընկեր կոչվող որոշ մարդկանց հենց էն գլխից դասել թշնամիների թվում, քան համարել բարեկամ։ Դժբախտաբար, մենք դա շատ ուշ ենք հասկանում։ Մի խոսքով, ներիր, որ անկարող եղա քեզնից թաքցնելու այն, ինչի մասին մտածում էի այս քանի օրերին։

Մարատը լուռ էր։

–Հասկանո՞ւմ ես, տղաս, նրան հարկավոր է մեկ ուրիշը-շարունակեց պետը,– ոչ այնպիսին, ինչպիսին դու ես, նրա նմաններին, թեկուզ սուտ, բայց սիրո խոստումներ ու երդումներ են պետք, իսկ դու, պարզ է, ժամանակ չունես նման սենտիմենտալ բաների համար… Ձեռ քաշիր նրանից, սա ես քեզ որպես հայր, որպես ավագ ընկեր եմ խորհուրդ տալիս։

Պետի գնալուց հետո Մարատը գրքի արանքից կրկին հանեց Սիմայի նամակը, կարդաց։ Իրարամերժ, անորոշ մտքերից սիրտը տագնապալից խփում էր։ Եղավ մի պահ, որ նա ցանկացավ հենց այնպես, գիպսակապով ճանապարհվել, սակայն հետո փոխեց միտքը՝ դա համարելով երեխայություն։

Մարտի սկզբներին բժիշկը հանեց գիպսը, ձեռքը ռենտգենով նայեց, ասաց, որ ամեն ինչ կարգին էր։ Մարատը դուրս գրվեց հիվանդանոցից և, առանց հապաղելու, ճանապարհվեց։ Նա գնացքով եկավ մարզային կենտրոն, նույնիսկ չզանգեց վարչություն, որպեսզի մեքենա ուղարկեին, ավտոբուսով հասավ մինչև շրջկենտրոն, իսկ այնտեղից ճամփակից բեռնատարով գնաց բանավան։

Մութն ընկել էր արդեն, երբ Մարատը իջավ մեքենայից ու քայլեց դեպի տուն։ Նա բաց արեց դուռը, ներս մտավ ու մնաց կանգնած. Անդրեյի մահճակալը դատարկ էր, պատին, ինչպես միշտ, չկար այլևս կիթառը։ Մոտեցավ, բաց արեց զգեստապահարանը. ճամպրուկն ու շորերը նույնպես չկային։ «Փոխադրվել է ուրիշ տեղ,-մտածեց Մարատը դառը կսկիծով։-Ուրեմն ճիշտ էր պետը»,– կրկին մտածեց նա խորը հառաչելով, հետո փոխեց շորերը և, դուրս գալով վագոնից, քայլեց դեպի բանավանի մյուս ծայրը, ուր ապրում էր Սիման։ նա ցանկանում էր ինչքան կարելի է շուտ տեսնել նրան, զրուցել հետը, ուզում էր ժամ առաջ փարատել իրեն պաշարած չարագուշակ ու մութ կասկածանքները։

Այն վագոնի բակում, ուր Սիման էր ապրում, մի քանի տղաներ երկայնուկ մանղալի վրա միս էին խորովում։ Ծխի քուլաները պտտվում էին նրանց գլխավերևում, իսկ խորովածի գրգռիչ բույրը տարածվել էր շուրջը։ Տղաներից մեկը, նկատելով Մարատին, ուղղակի վագոնի լուսամուտից կանչեց ներս.

–Ընկերներ, մի տեսեք ով է եկել Սիմայի ծննդյան օրը։ ''Մի՞թե այսօր նրա ծննդյան օրն է'',– ակամա անցավ Մարատի մտքով։ Սիման երևաց դռներում։ Տեսնելով Մարատին, նա հանկարծակի գունատվեց։

Բոլորը դուրս թափվեցին վագոնից, երևում էր, որ կարգին խմել էին, բարձր տրամադրությամբ սկսեցին ողջագուրվել Մարատի հետ։ Շինարարության պետը ևս այստեղ էր:Անդրեյը անցողակի սեղմեց նաև Սիմայի ձեռքը և մոտեցավ մանղալին, իբր տեսնելու՝ լա՞վ է ստացվում խորովածը։