ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)

–Ինչու՞։

–Ով գիտի։-Մերուժանը փոխեց մեքենայի արագությունը, մեքենան աղմկեց և սկսեց ծանր հաղթահարել վերելքը։-Հոգի տղա է, ընկերական,-կրկին շարունակեց նա,– մեծի հետ մեծ է, փոքրի հետ փոքր։ Բայց դե, են աղջկա համար էդպես մենակ է ապրում, բոլորից անջատ։

–Ի՞նչ աղջիկ,-հենց այնպես հետաքրքրվեցի ես։

–Կար մեկը։ Չեք պատկերացնի, թե ինչ սիրունիկն էր։ Մազերը ուսերին թափած, ոնց որ մի հրաշք՝ աշխարհից կտրված էս խոր ձորերում ։ Անունն էլ Սիմա։ Տարօրինակ անուն է, չէ՞։

–Երևի,-անորոշ ասացի ես։

Հիշում եմ, նախորդ գործուղման ժամանակ էր, նստած էի բուժակ Ներսեսի մոտ, երբ նա ընկերուհու հետ եկավ բուժկետ։ Կարծես մի այլ մոլորակից իջած՝ նա իր քնքուշ տեսքով հմայեց ինձ այն ժամանակ։ Ոտքը մի թեթև վնասվել էր, Ներսեսը զգույշ փաթաթում էր ոտքը, իսկ նա, իբր ցավից՝ հառաչում, կծում էր բոսորաբորբ շուրթերը, միաժամանակ չմոռանալով, իհարկե, աչքով անել ընկերուհուն։ Նա հպանցիկ նայեց և ինձ՝ շուրթերին դեպի իրեն ձգող խաղացկուն ծիծաղ։ ''Հետաքրքիր է, ի՞նչ հզոր ուժ կա կանացի հայացքում, որ ակամա ուզում ես ելնել ու ընդառաջ գնալ նրան''-հիացումով ասացի ես նրա գնալուց հետո։ Ներսեսը ժպտաց իմ խոսքերի վրա և դառը քմծիծաղով ավելացրեց. ''Նա այստեղ որոշ մարդկանց խելքից կհանի… եթե իհարկե չի հանել դեռ''։

Եվս մի քանի ոլորան՝ մեքենան դուրս ելավ հյուրերի տան բակը։ Մարատը դարձյալ տանը չէր։ Նա առավոտյան շուտ ինչ-որ տեղ էր գնացել և մինչև հիմա չկար ոչ տանը, և ոչ էլ ամբարտակի վրա։ Թունելագործների մոտ էր երևի։

Հյուրերի տան փայտե սանդուխքներին նստած բրդե գույնըզգույն գուլպաներ էր գործում Ամալյան, որը միաժամանակ հյուրերի տան և վարիչն էր, և հերթապահը, և հավաքարարուհին։ Մերուժանը ինչ-որ գրքեր ու փաթեթներ հանձնեց նրան և կրկին ետ գնաց։

Ես նստեցի պատշգամբում և սկսեցի լուռ դիտել հեռավոր լեռները, որոնք լուսավորված էին արևի շողերով։ Այնտեղ լեռների վրա թափանցիկ մշուշ էր, այստեղից չէր հասկացվում՝ անձրև՞ էր հեռվում, հորիզոնի վրա, թե՞ մայր մտնող արևի հուրքն էր նստած։

Հետզհետե լեռների վրա մշուշը խստացավ՝ ներկվելով կապտամթավուն գույնով. ինչպես երևում է, այնտեղ իսկապես անձրև էր

տեղում։ Իսկ այստեղ, գետահովտում, խաղաղ էր, օրվա առաջին կեսին հորդ անձրև տեղաց, բայց դա այնքան արագ կտրեց, որ հողը չհասցրեց անգամ կարգին խոնավանալ, փոխարենը օդը դարձավ մաքուր, մեղմ։ Դիմացի սարալանջին, ջրամբարի պատճառով քանդված տնատեղերի առջև թթենիները օրորվում են քամուց և այստեղից, բարձունքի վրայից, կարծես թե երևում էր՝ ինչպես էր ծառերից թափվում հասած թութը։ Ներքևից, անդնդախոր ձորից, լսվում էր գետի խուլ վշշոցը, որը երբեմնակի խլանում էր ավազահանքի կողմից եկող բուլդոզերների ձայներից։

Այս վայրերը մանկուց ծանոթ են ինձ։ Այստեղից մի քանի կիլոմետրի վրա՝ լեռներում է գտնվում իմ հարազատ գյուղը։ Այնտեղ եմ ծնվել ու մեծացել, ավարտել դպրոցն ու մեկնել քաղաք՝ ընդունվելու ինստիտուտ։ Այդ օրվանից շատ ջրեր են հոսել, այնինչ թվում է, թե երեկ էր։ Ես այս օրերին կարող էի, իհարկե, ժամանակ գտնել ու գնալ այնտեղ, տեսնել հարազատներիս, բայց գնալ գյուղ ու այն էլ՝ մի երկու ժամով, չարժեր,– դրանով ես միայն կվիրավորեի մերոնց։ Չէ, այնուամենայնիվ, պատրվակներ են սրանք, պարզապես որևէ տեղ գնալու հարցում շատ եմ ալարկոտ։ Զարմանում եմ նույնիսկ, թե խմբագիրն ինչու՞ հատկապես ինձ ուղարկեց այստեղ, նա հո գիտեր իմ ծուլությունը, քիչ չէր պատահել, որ ձեռ էր առել ինձ այդ առթիվ։ Իսկ ուղարկել է, ամենայն հավանականությամբ, նրա համար, որ ինքս այս կողմերից եմ և, բացի այդ, արդեն մի անգամ եղել եմ կառույցում։

Ամբողջ մի շաբաթ (թեպետ այդպես էլ չէր հաջողվել հանդիպել շինարարության պետին) առավոտ կանուխ վեր կենալով տեղից, իջնում, բանավանի ճաշարանում շտապ մի բաժակ քաղցր թեյ էի խմում և վազում ամբարտակ՝ հանդիպելու ծանոթ տղաներին, աշխղեկներին, ինժեներներին, զրուցելու նրանց հետ ամբարտակի, էլեկտրակայանի ու ապագա ջրամբարի շինարարության մասին՝ ձգտելով պարզել ինձ համար բոլորովին անհայտ տեխնիկական բազում մանրամասնություններ։

Ակնարկներ ես առաջներում նույնպես գրել եմ, սակայն դրանք հիմնականում եղել են գյուղական թեմաներով, ինձ համար, որպես ի ծնե գյուղացու, դա այնքան էլ մեծ դժվարություն չէր ներկայացնում, իսկ ահա շինարարների մասին՝ միայն մի անգամ եմ գրել և այն էլ այս նույն կառույցից։ Ամբողջ օրը մինչև ընդմիջում ու ընդմիջումից հետո, շրջում էի ամբարտակի վրա, նայում, թե ինչպես էին հզոր ինքնաթափերը իրար ետևից հռնդյունով բարձրանում ամբարտակ, ցեմենտացեխ ու խճավազ բեռնաթափում ու նորից ետ գնում, հետևում էի, թե բազմատոննանոց գլանվակները ինչպես են դանդաղ գնում ամբարտակի վրայով՝ տոփանելով խճավազն ու լուսնահողը։ Մագլցելով քարերն ի վեր, բարձրանում, մտնում էի ժայռերի միջով անցնող ջրաթեք թունելները, ուր միանգամից ասես ընկնում էի սառնամանիքի մեջ։ Իսկ ամենից հաճելին ինձ համար այն էր, որ ամբարտակի վրա կանգնում, երկար ժամանակ նայում էի ընդարձակ ձորահովիտին, որը շուտով ծայրից ծայր կլցվի արհեստական լճի ջրերով։

Երեկոյան դեմ հոգնած, բայց և գոհ, վերադառնում էի հյուրերի տուն, որի փայտե սանդուղքներին նստած հերթական գուլպան էր գործում։ Ամալյան (կարծես կառույցի բոլոր շինարարները այդ գուլպաներին էին սպասում՝ ձմռանը հագնելու համար), նստում էի բաց լուսամուտի առջև, հանում բլոկնոտս և սկսում գրի առնել այն ամենը, ինչ հաջողվել էր տեսնել, հիշել։ Այդպես էի անում ամեն երեկո, բացի այս օրվանից. այսօր, չգիտեմ ինչու, ցանկություն չկա որևէ գրառում անելու։ Երևում է, եկել է այն պահը, երբ դու սկսում ես զգալ, որ քո գործն այստեղ ավարտված է, սրանից հետո ինչ էլ որ տեսնես կամ իմանաս, կլինի արդեն քո տեսածի ու լսածի սոսկ կրկնությունը։

Ամալյան ժամանակ առ ժամանակ, առանց գործն ընդհատելու, գլուխը թեքում, ակնոցի շրջանակի վրայից նայում է ինձ։

–Ուրեմն դու է՞լ ես էս տեղերից,-հարցնում է նա։

Այս մի շաբաթվա ընթացքում ես նրան առնվազն մի հինգ անգամ արդեն ասել եմ, որ այս կողմերից եմ, ասել եմ նույնիսկ, թե որ գյուղից եմ։ Բայց այսօր նա այդ մասին հարցնում է,երևի, ոչ նրա համար, որ մոռացել է։ Իմ անգործությունը, երևի, անսովոր է նրան և, բացի այդ, իմ տեսքը նույնպես, հավանորեն, շատ է թթված, և նա ուզում է ոչ այն է ցրել իմ թախիծը, ոչ այն է օգտվել պատեհ հնարավորությունից՝ մի քիչ զրուցելու համար։

Հեռավոր լեռների վրա անսպասելի որոտում է կայծակը և մթամած երկինքը մի վայրկյանաչափ ներկվում է լուսաերաժշտության բոլոր գույներով։

–Այո,– ասում եմ ես, առանց նայելու Ամալյային։– Այստեղ եմ ծնվել, բայց ապրում եմ քաղաքում։

–Իսկ ծնողներդ գյուղու՞մ են ապրում։

–Այո, – պատասխանում եմ։ -Գյուղում են։ Հնձախութում։

–Բոլոր ջահելները գյուղերից փախչում են,– քրթմնջում է Ամալյան, ըստ երևույթին, իմ ձայնի մեջ անբավականության երանգ որսալով։– Թե ինչով կվերջանա այդ ամենը, խելքս բան չի կտրում… Իմ երկու ախպերն էլ քաղաքում են։ Գյուղում գործ չկա, մնան ի՞նչ անեն։

–Ամուսնացա՞ծ են, -հենց այնպես հարցնում եմ ես։

–Բա ինչ են… Ամուսնացած են,-մի տեսակ դժգոհ արձագանքում է Ամալյան։ Մերս էլ նրանց մոտ՝ քաղաքում է մնում։

–Գո՞հ է հարսներից։

–Շա՜տ։ Ասում է՝ երանի մի մեծ օձ մեծ հարսիս կծեր, մի փոքր օձ՝ փոքր հարսիս… Խեղճ մորս կյանքը կերան, շաքարային դարձրին։ Այ ցավդ տանեմ, անունդ էլ չգիտեմ, իր հարսից ով է գոհ եղել, որ իմ մերը գոհ լինի։

Երկնքի մեր մասում մի տեսակ միանգամից հայտնվում են առաջին աստղերը՝ հարավային խոշոր, պայծառ աստղերը։ Աղջամուղջը նկատելի թանձրանում է, վիթխարի ծառերի, ժայռերի ու անբնականորեն իրար վրա կուտակված քարաբեկորների ստվերները աննկատելիորեն չքանում են։ Դա այն ժամն է, երբ օրն արդեն վերջացել է, իսկ երեկոն չի իջել դեռ, մինչև այն լրիվությամբ կիջնի՝ մնում է մի տասնհինգ-քսան րոպե։

–Գոնե կինո-բան գնայիր,-ասում է Ամալյան։– Ջահելությունը հավաքվում է այնտեղ, ինչ ես ճգնավորի նման մենակ նստել։

–Դա էլ է ճիշտ,-գլխով եմ անում ես։– Մի տեսակ տրամադրություն չունեմ։

Արահետը հյուրերի տնից ելնում , մտամոլոր փախչում է լեռան զառիթափ լանջն ի վար։ Արահետի երկու կողմերին մատղաշ կաղնիներ են, մտքերի մեջ խորասույզ՝ ես իջնում եմ դեպի բանավան ու անսպասելի հիշում եմ, որ անցյալ անգամ՝ իմ առաջին գործուղման ժամանակ, այս արահետով իջնելիս աղջկական ծիծաղ լսեցի ծառերի ետևից։ Ակամայից կախ գցեցի ոտքս և աղջկական քնքույշ ձայնն ասաց. ''Դե, պետք չէ, Անդրյուշա, լսու՞մ ես, սիրելիս, պետք չէ''։ Ծիծաղը կրկին ղողանջեց մթան մեջ, անհարմար էր ականջ դնելը, ես արագացրի քայլերս։ Իսկ հաջորդ օրը, ամբարտակի վրա կրկին լսելով ծանոթ ծիծաղը, ես արագ ետ նայեցի։ Դա այն նույն հմայիչ աղջիկն էր՝ Սիման, որին տեսել էի Ներսեսի մոտ՝ բուժկետում։ Մի՞թե այդ նույն Սիմայի մասին էին ասում այսօր Ռոզան ու Մերուժանը։ Իսկ ու՞ր է մեկնել նա՝ հետեքրքիր է։

Ակումբը գտնվում է բանավանի կենտրոնում։ Օդն այստեղ ավելի տաք է, քան հյուրերի տան մոտ, բարձունքում։ Քամու թեթև շնչից շրջվում, թրթռում են երկնաթռիչ բարդիների տերևները։ Ակումբի առջև, բարդիներով եզրապատված փողոցով անշտապ զբոսնում են կառույցի բանվորները՝ մեկ-մեկ, զույգերով կամ խումբ-խումբ։ Անցնելով իմ կողքով, նրանք սիրալիր կերպով բարևում են, չնայած նրանցից շատերին այսօր մի անգամ չէ, որ հանդիպել եմ ամբարտակի վրա։ Ճաշարանի բակում կանգնած են մի խումբ տղաներ՝ մոտ տասնհինգ հոգի, և ծուլորեն խոսակցում են միմյանց հետ։ Հավանորեն մինչև կինոնկարի սկսվելը չգիտեն ինչով զբաղվեն։ Երկու միլիցիոներ, նրանցից քիչ հեռու կանգնած, ծխում են։ Ես ինքնաբերաբար նայում եմ ժամացույցիս՝ ութն անց է արդեն։

Մութն ընկել է, բանավանի նեղլիկ փողոցներում վառվում են աղոտ լապտերները, երկինքն այստեղից, ձորահովիտից թվում է մութ թանաքագույն։

Ես սկսեցի ափսոսալ այն բանի համար, որ լսեցի Ամալյային ու իջա բանավան. կինոնկարն այդ ես վաղուց էի նայել, կարող էի մնալ այնտեղ, իմ սենյակում ու կարգի բերել գրառումներս, կամ էլ , վատթարագույն դեպքում, կգնայի հյուրերի տան հարևանիս՝ Նիկոլայ Պանկրատովի մոտ ու մի երկու պարտիա շախմատ կխաղայինք. Նա արդեն մի քանի անգամ հրավիրել է։ Նիկոլայը մայրաքաղաքից է, մասնագիտությամբ ինժեներ-հիդրոմեխանիկ, նույնպես գործուղման է եկել այստեղ, և իրիկունները թախծում է մենության մեջ։ Ես արդեն ուզում էի վերադառնալ, երբ իմ թիկունքում հատու տկտկացին ինչ-որ մեկի կրունկները, և մի աղջիկ, հասնելով իմ ետևից, անցողիկ մի անտարբեր հայացք ձգեց իմ կողմը և անցավ առաջ՝ պարուրելով ինձ օծանելիքի բուրմունքով։ Ես չհասցրի մթության մեջ տեսնել նրա դեմքը, սակայն աղջկա թեթև քայլվածքում զարմանելիորեն ինչ-որ ծանոթ բան կար։

Անցնելով մի տասը քայլ, աղջիկը հանկարծ դանդաղեցնում է քայլերը, իսկ հետո բոլորովին կանգ է առնում և շրջվում ետ։

–Այս ում եմ տեսնում, -համարյա բացականչում է նա։

Ես անմիջապես ճանաչում եմ նրան։

–Բարև, Վենե՛րա։

–Հարստանալու ես, ես քեզ միանգամից չճանաչեցի, – ասում է նա , բայց նրա տոնը կատակային կոչել անհնարին է. այն չափից դուրս լուրջ է հնչում։

–Տա աստված,-ասում եմ ես ժպտալով։– Երբևէ պետք է, չէ՞, հարստանալ։

–Այս ինչպե՞ս ես ընկել այս կողմերը։

–Գործուղման եմ եկել, Վեներա։

–Եվ վացու՞ց ես այստեղ։

–Արդեն մի շաբաթ է։

–Դու բոլորովին խիղճ չունես։ Եվ նույնիսկ փորձ անգամ չես արել, չէ՞, ինձ տեսնել։

–Բայց իմ մտքով չի էլ անցել, որ դու կարող ես այստեղ լինել։

Վեներային ես գիտեմ վաղուց։ Տասերորդ դասարանում միասին ենք սովորել։ Մինչ այդ նա շրջկենտրոնում՝ Մարտակերտում էր սովորում։ Նրա ավագ քույրը՝ Վարդուշը, մանկավարժական ինստիտուտն ավարտելուց հետո, նշանակում էր ստացել մեր գյուղ, քիմիա էր դասավանդում դպրոցում։ Վեներան եկել էր նրա մոտ, և նրանք երկուսով, վարձելով մեր պառավ հարևանուհու տան սենյակներից մեկը, միասին ապրում էին այնտեղ։

Վեներան գեղեցիկ աղջիկ էր, նա, սովորաբար, հակառակ գյուղական սովորույթներին, կարճ շրջազգեստ էր հագնում՝ ցուցադրելով բրոնզագույն արևայրուքով ծածկված գետաքարի պես ողորկ ծնկները։ Հաճախ էլ վառ ներկում էր շուրթերը՝ կարծես զվարճանալով գյուղական բամբասասեր կանանց՝ բարոյականության այդ ճերմակավարս պահապանների խեթ, պախարակող հայացքներից։ Իր հմայիչ տեսքով շարժելով ընկերուհիների նախանձը, Վեներան շարունակ շրջապատված էր լինում տղաներով, որոնցից յուրաքանչյուրը մինչև ականջները գաղտնածածուկ սիրահարված էր նրան, թեպետ չէր համարձակվում խոստովանել այդ՝ վախենալով ստանալ նրա ծաղրական մերժումը,-այդպիսի դեպքեր արդեն եղել էին։ Աղջիկները Վեներայից վրեժխնդիր էին լինում նրանով, որ անդադար չարախոսում էին նրան տղաների մոտ, բայց սրանք այդ բամբասանքներն ականջների հետևն էին գցում։ Վեներայի գեղեցկությունն ու համընդհանուր սիրահարվածությունը նրան՝ վեր էին դասում նրան ամեն տեսակի մանր բամբասանքներից։

Ես նույնպես գաղտնաբար սիրահարված էի Վեներային, սակայն շատերի նման ես նույնպես չէի համարձակվում խոստովանել դա ՝ վախենալով նրա ծաղրից, և ամեն անգամ, դեմ առ դեմ հանդիպելիս, ես շիկնում ու ցած էի գցում գլուխս։ ''Չէ, ոչինչ չեմ ասի, հիշում եմ, շարունակ կրկնում էի ինքս ինձ,-ոչ մի դեպքում, հետո ամբողջ դպրոցը պիտի ծիծաղի ինձ վրա, ես, ինչ է, հո իմ թշնամի՞ն չեմ''։ Այդ օրերին նրանց մոտ հաճախակի մի տղամարդ էր գալիս՝ մոտ երեսուն տարեկան, մաքուր հագնված, փողկապով ու եզրավոր գլխարկով։ Սեփական ''Վոլգա '' ուներ։ Ո՞վ էր նա և ի՞նչ կապ ուներ քույրերի հետ, -ոչ ոք չգիտեր։ Ոմանք ասում էին, թե իբր Վեներայի ավագ քրոջ՝ այսինքն մեր ուսուցչուհու, նշանածն է, մյուսներն էլ պնդում էին, թե նրանց մոտիկ բարեկամն է, մարզկենտրոնում է ապրում, ծնողների մոտ։ Մի երկու անգամ, դա նույնպես հիշում եմ, ես փորձեցի խոսք բացել, զրուցել նրա հետ, սակայն տեսնելով, որ նա ինձ վերաբերվում է մի տեսակ սառն ու մեծամտորեն, ձեռ քաշեցի իմ մտքից։

Ավարտական քննություններն արդեն վերջացել էին, մեր տնամերձ բոստանում ջրում էինք լոբու ածուները։ Ծառերի սաղարթների ու բակի հյուսածո ցանկապատի արանքով ես շարունակ նայում էի կապույտ ''Վոլգային'', որ դեռևս առավոտվանից կանգնած էր հարևանի տան առջև։ Հետո տնից դուրս եկավ Վեներան՝ ձեռքին ոչ մեծ մի ճամպրուկ։ Նստելով մեքենայում, ղեկի մոտ բազմած տղամարդու կողքին, նրանք մեկնեցին գյուղից։

Այդ օրվանից անցել են շատ տարիներ, ու ես այլևս ոչ մի անգամ չեմ տեսել Վեներային։

Մենք դանդաղ քայլում ենք փողոցով, և ես գաղտնաբար զննում եմ Վեներային։ Այդ տարիների ընթացքում նա սաստիկ փոխվել է, նրա մեջ չկա այլևս ծաղրական այն ինքնավստահությունը, որ իր ժամանակին թպրտացնում էր մեր մատաղ սրտերը։

–Ես շա՞տ եմ փոխվել, -անսպասելի հարցնում է Վեներան՝ ըստ երևույթին, բռնելով իմ հայացքը։

–Մի թեթև,-գլխով եմ անում։

–Դեպի վա՞տը։

–Չգիտեմ։ Ժամանակը տարբեր ձևով է ազդում մարդկանց վրա։ Ասենք դա սովորական ճշմարտություն է։ Ավելի լավ է, պատմիր տեսնեմ ինչպես ես ապրում։

Վեներան անորոշ թոթվում է ուսերը։

–Ապրում եմ ինչպես բոլորը։ Մանկավարժական ինստիտուտ եմ ավարտել։ Հեռակա։ Բայց դա երևի, անհետաքրքիր է քեզ համար։

Փողոցը գնալով նեղանում է, դառնում նեղլիկ մի ճանապարհ։ Քայլում ենք համարյա մթության միջով։

–Իսկ որտե՞ղ ես աշխատում,-հարցնում եմ ես։

–Այստեղ, կադրերի բաժնում։

–Ինչու՞։ Չէ՞ որ մանկավարժի դիպլոմ ունես։

–Չգիտեմ… Սպարտակն այդպես ուզեց։

Ես փորձում եմ հիշել՝ որտե՞ղ եմ լսել այդ անունը։ Կարծեմ կապտավուն ''Վոլգայի'' տիրոջն էին այդպես կոչում։

–Իմ ամուսինն է,– ասում է Վեներան, ասես կռահելով, թե ինչի մասին եմ մտածում։– Հիշու՞մ ես կապույտ ''Վոլգան''։

–Իսկ այն ժամանակ մենք կարծում էինք, թե նա մոտ բարեկամ է ձեզ, կամ էլ քրոջդ նշանածն է…Նա նույնպե՞ս այստեղ է։

–Այո…այսինքն ոչ, նա հիմա գործուղման մեջ է,-ասում է Վեներան, բայց ես նկատում եմ, թե նա մթան մեջ ինչպես է փախցնում հայացքը, իսկ այնուհետև հապճեպորեն ավելացնում է։-Այստեղ բանավանում, ֆիննական տնակ ունենք՝ երկու սենյակից բաղկացած։ Խնդրեմ, կարող ես հյուր գալ…

–Շնորհակալություն… Իսկ վաղու՞ց եք այստեղ ապրում,-ընդհատում եմ ես։ Վեներայի խոսքերում ինչ-որ բան մնում է չասված, և դա անբարեհաճության աղոտ զգացում է առաջացնում իմ հոգում։

–Ոչ, մի երկու տարի է։ Մեկ-մեկ գնում ենք մարզկենտրոն՝ մերոնց մոտ, չէ՞ որ մարզկենտրոնն այնքան էլ հեռու չէ այստեղից… մի յոթանասուն կիլոմետր։

Նրա հանկարծական երկարաբանությունը կրկին զգաստացնում է ինձ. ինչ է, ես չգիտե՞մ, որ մարզկենտրոնը ''այնքան էլ հեռու չէ այստեղից'', բացի այդ, իմ ինչ գործն է, թե նրանք մեկ-մեկ ամուսնու հետ գնում են յուրայինների մոտ։

–Սպարտակը կառույցու՞մ է աշխատում։

–Սպարտա՞կը…ոչ… այսինքն, այո։ Տեխնիկական մատակարարման գծով է մի խոսքով… Իսկ քո գործե՞րն ինչպես են։

Հասկանալի է, որ վերջին հարցը՝ դա սոսկ անճարակ փորձ է՝ իր համար անհաճո խոսակցությունից խուսափելու համար։

Մաշված լուսինը, ասես երկար ճանապարհից հոգնած, ծանր դուրս եկավ սարերի ետևից և, դեմ առնելով ծառերի բարձր կատարներին, մնաց կանգնած։ Անհրաժեշտ էր մի թեթև քամի, որ ծառերից պոկվեր ու կրկին շարունակեր ճանապարհը դեպի երկնքի խավար մասը։ Իսկ գուցե չէր էլ ուզում գնալ, գուցե նրա համար լա՞վ էր այդպես՝ հեռավոր ափերից տուն դարձած արագիլի պես նստել բարդու կատարին ու ննջել մինչև լույս։

–Մեր տղաներից ոչ ոք չկա՞ այստեղ,-հարցնում եմ ես լոկ այն բանի համար, որպեսզի խախտեմ երկարաձիգ լռությունը։

–Ոչ,-ասում է Վեներան և, որոշ հապաղումից հետո, ավելացնում է կամացուկ։ -Միայն Վահեն է… Դու հիշու՞մ ես նրան։ Դու և նա, ինչքան հիշում եմ, մոտ ընկերներ էիք։

–Ինչպե՞ս,– քիչ է մնում գոռամ։-Զաքարյան Վահե՞ն։ Նա որտե՞ղ է աշխատում։ Ես այստեղ դեմքով համարյա բոլորին գիտեմ արդեն, այդ ո՞նց է նրան չեմ հանդիպել։

–Նա բանտարկյալների մեջ է… Այստեղ բանտարկյալներ են աշխատում։ Պահակախմբի հսկողությամբ բերում են շինարարություն, պահակախմբի հսկողությամբ էլ տանում։

–Սպասիր։ Վահեն է՞լ է բանտարկյալ։

Վեներան դրականորեն շարժում է գլուխը.

–Այո։

–Իսկ չգիտե՞ս ինչի համար։

Վեներան ձեռքը տանում է դեմքի վրայով, ասես իրենից հեռու վանելով ինչ-որ հիմար մտքեր։

–Գիտեմ։ Խուլիգանության համար…Մարդ է ծեծել… Դա երկու տարի առաջ էր,– նա հապճեպորեն փոխում է խոսակցության նյութը։-Դու որևէ տե՞ղ ես շտապում։

–Ոչ։ Ուզում էի կինո գնալ։ Իսկ ի՞նչ է։

–Կինո՞։ Ինչ լավ է։ Դու դեմ չե՞ս, որ ես էլ գամ քեզ հետ։ Վաղուց կինո չեմ գնացել։

–Իհարկե, դեմ չեմ։ Դա ի՞նչ խոսք է։

–Ուրեմն շատ լավ։ Բայց մի տասը րոպե կարո՞ղ ես սպասել ինձ։ Ահա այս վագոնում ապրում է իմ ընկերուհիներից մեկը, նրա հետ մի թեթև գործ ունեմ, պետք է մտնեմ մոտը, սպասում է։ Տասը րոպեից հետո այստեղ կլինեմ, լա՞վ։

–Լավ, գնա։

Ամառային իրիկվա խլացուցիչ լռության մեջ ես մնում եմ մենակ։ Ինչ-որ տեղ, թփուտների մեջ, մեկ-մեկ ճռճռում են կնճիթավոր ճպուռները, և նրանց ձայներն ավելի են ընդգծում լռությունը։

Ես մտովի կրկին ու կրկին վերադառնում եմ Վահեի մոտ։ իմ մանկության ընկերոջ անհաջող դասավորված ճակատագիրը հանգիստ չի տալիս ինձ։ Ախր, ինչու՞։ Ինչի՞ համար։ Վահեն, ճշմարիտ է, բնավ էլ մեղմ տղա չէր և բնավորությունն էլ զիջող ու համակերպվող բնավորություն չէր, բայց հազիվ թե դա նրան հասցներ մեղադրական աթոռին, որովհետև, ինչքան գիտեմ, նա անարատ տղա էր՝ սրտով ու մտքով։ Էհ, այն ժամանակ մենք բոլորս էինք անաղարտ։

…Պարզորոշ տեսնում եմ Վահեին՝ թեպետ նիհարավուն, բայց ամրակուռ՝ ինչպես որձաքարը, խոժոռ հոնքերի տակից նայում են կապտալճավուն կռվասեր աչքերը։ Նա կանգնած է ինձանից մի քանի քայլ այն կողմ։

–Գնա՞նք մեզ մոտ,– ասում է Վահեն համառորեն ու միաժամանակ խնդրողական տոնով։

Եվ ինձ համար դժվար է մերժել, թեկուզ գնալ չեմ ուզում, նա հեռու թաղամասում է ապրում։

–Մեր տանը կքնես։ Քեզնից ի՞նչ է գնում։

–Լավ , գնանք,-ասում եմ ես։-Միայն վազեմ տուն և մերոնց ասեմ, որպեսզի ման չգան ինձ։

Վահեի հետ պառկել էինք մահճակալներին, բաց լուսամուտի առջև։ Լամպը չէինք վառել։ Հեռվում, կապտասևավուն երկնքում ավելի շուտ կռահվում, քան երևում էին լեռների բեկոտված ուրվագծերը, իսկ դրանց ստորոտում, ոնց որ կանչ՝ մենավոր մի կրակ էր առկայծում։ Մենք կիսաձայն, որպեսզի չարթնացնենք տնեցիներին, քչփչում էինք զանազան բաներից՝ դպրոցից, ուսուցիչներից, բայց ես զգում էի, որ նա դրա համար չէր այնպես համառամտորեն կանչում ինձ իր մոտ։ Վերջապես ասես մի տեսակ հանդգնելով, արտասանում է.

–Լսիր, ի՞նչ ես մտածում անել տասն ավարտելուց հետո։

–Չգիտեմ, եթե հաջողվի, կընդունվեմ բանասիրական։ Իսկ դու՞,– հարցրի ես իմ հերթին, ինքնաբերաբար զգալով, որ նա ուզում է լսել այդ հարցը, բայց միաժամանակ առանց գլխի ընկնելու այն մասին, որ իր համար դժվար կլինի պատասխանել դրան։

Վահեն երկար չէր պատասխանում։

–Դու քնա՞ծ ես, ինչ է,-չհամբերեցի ես։

–Ոչ, մտածում եմ։

–Ինչի՞ մասին։

–Հասկանու՞մ ես, ես ուրիշ ելք չեմ գտնում, բացի մեկից… միայն մի ծիծաղիր, թեպետ, դա, իհարկե, ծիծաղելի է։

–Ի՞նչն է ծիծաղելի։

–Այն, ինչ վճռել եմ… Հասկանու՞մ ես, ուր էլ որ նա գնա, ես կգնամ նրա ետևից։ Թեկուզ մինչև աշխարհի ծերը, թեկուզ ոտքով…

–Սպասիր, ես ոչինչ չեմ հասկանում։ Ու՞մ մասին է խոսքը։

–Վեներայի… Հիմա դու արդեն ամեն ինչ գիտես… Սիրում եմ ես նրան, հասկանու՞մ ես, սիրում եմ ու մինչև վերջին շունչս պիտի սիրեմ… Ինքս էլ չեմ հասկանում, թե ինչ է կատարվում ինձ հետ, այդպիսի բան երբեք չի եղել։

–Իսկ նա՞,– ճիգ թափելով ասացի ես, զգալով, թե ներսս ինչպես է սառչում։– Նա ի՞նչ է ասում։

–Լռում է։ Երեք նամակ եմ գրել, ինքս իմ ձեռքով հանձնել իրեն։ Ոչ մեկին չի պատասխանել։ Իսկ այսօր, վերջին դասամիջոցին, կանգնեցրի նրան…ասացի…Ոչինչ չի ասում, կանգնել է մեջքը միջանցքի դռանը հենած, նայում է ինձ ու ծիծաղում։ Իսկ նայվածքը, աստված իմ, կյանքում կկարողանա՞մ մոռանալ այդ նայվածքը՝ չեմ կարողանա։ Դա հնարավոր չէ նկարագրել։ Ասես աչքերով թափանցում է հոգուդ մեջ…Եթե գոնե մի խոսք ասեր, ինչ խոսք ուզում է լինի՝ միայն թե մի բան ասեր, գուցե այսպես ծանր չլիներ… Դու ինչու՞ ես ծիծաղում։

–Ես չեմ ծիծաղում, ինչից եզրակացրիր։

–Չէ, դու ծիծաղում ես, ձայնիցդ եմ տեսնում, որ ծիծաղում ես։ Գուցե որևէ բա՞ն գիտես։ Գուցե նա ուրիշի է սիրում, և դու չե՞ս ուզում ինձ ասել։

–Չգիտեմ, Վահե, ես ոչինչ չգիտեմ,– ասացի ես, գոհ այն բանից, որ սենայկում մութ է, և Վահեն չի կարող տեսնել իմ դեմքը, որ, հավանաբար, ողողված է անամոթ ուրախությամբ։

–Վաղը բացեիբաց կխոսեմ հետը… Դու ինչպես ես կարծում, մի անգա՞մ էլ խոսեմ հետը։։

Ես չպատասխանեցի, ես ձևացրի, թե քնած եմ, սակայն իրականում քնած չէի, նայում էի հեռավոր ու մենավոր կրակին, որ առկայծում էր մթության միջից…

Վահեն ընդունակ տղա էր, նրա համար ոչինչ չարժեր մի քանի րոպեում սովորել դասերը, թե ուզենար, կարող էր դասարանի ամենալավ սովորող աշակերտը լինել։ Խանգարում էր նրան, սակայն այն, որ նա տեղը հանգիստ նստել չէր կարողանում, հաճախակի տապալում էր դասերը, արժանանալով համադասարանցիների խանդավառությանն ու ուսուցիչների ատելությանը։ Վահեին պատժում էին, նա մի քանի օր իրեն կարգին էր պահում, բայց հետո կրկին շարունակում էր նախկին ձևով։ Դժվար է ասել, թե ինչպես կդասավորվեր ամեն ինչ, եթե չլիներ մի դեպք, որը մի տեսակ ճակատագրական եղավ Վահեի համար։

Մի անգամ նրա հերթական չարաճճիությունների մասին ինչ-որ մեկը գրեց դպրոցական պատի թերթում։ Առավոտյան, գնալով դպրոց, նա տեսավ, թե ինչպես մի խումբ աշակերտներ, միջանցքում խմբված, կարդում են հենց նոր կախած պատի թերթը։ Բոթբոթելով հավաքվածներին, նա մոտեցավ պատին և ուշադիր կարդաց թղթակցությունը՝ սկզբից մինչև վերջ, հետո հանգիստ հանեց թերթը և, կտոր-կտոր անելով այն, նստեց հատակին։ Այդ օրը ես դպրոց չէի գնացել, և չգիտեի, թե ինչ էր գրված այդ թղթակցության մեջ և ամենից գլխավորը, հատկապես ինչը դրդեց նրան՝ դիմելու այդ հանդուգն արարքին։

Դիրեկտորի հրամանով նրան հեռացրին դպրոցից։ Այդ օրվանից Վահեին ոչ ոք չտեսավ, նա գնացել էր քրոջ մոտ՝ Սումգայիթ։

…Վեներան մթության միջից ելնում, թեթևասահ ընդառաջ է գալիս։

–Շատ սպասել տվեցի, չէ՞, քեզ,– արտասանում է նա, ժպտուն ու շեղակի նայելով ինձ։

–Ոչ,-պատասխանում եմ,-մտածում էի և չիմացա ինչպես անցավ ժամանակը։

Այն նույն արահետով վերադառնում ենք ետ, դեպի բանավանի կենտրոն։

–Եվ ինչի՞ մասին էիր մտածում։ Դու, կարծես, հիմա էլ ինչ-որ բանի մասին մտածում ես, ճի՞շտ է։-Եվ մի երկվայրկյան անց, չսպասելով իմ պատասխանին, ավելացնում է։-Ուզու՞մ ես ասեմ, թե ինչի մասին էիր մտածում։

–Ինչի՞ մասին։

–Մեր անցած կյանքի՝ դպրոցական տարիների մասին։

–Համարյա գուշակեցիր։ Ես մտածում էի Վահեի մասին։-Միաժամանակ մենք քայլում էինք լուռ, ունկնդրելով ծղրիդների զրնգուն ձայներին։ Հանկարծ Վեներան կամացուկ, հազիվ լսելի ասում է.

–Դու հիշու՞մ ես նրան ինչպես հեռացրին դպրոցից։

–Հիշում եմ։

–Նրան իմ պատճառով հեռացրին։

–Ինչպե՞ս թե…-Ես դեմքս կտրուկ դարձնում եմ նրա կողմը։– Ինչպե՞ս թե քո պատճառով հեռացրին։ Նրան պատի թերթի համար հեռացրին։

–Այո,-դառը քմծիծաղում է Վեներան։– Բայց նա այդ պատի թերթն իմ պատճառով պատռեց։

–Ինչու՞։

Վեներան մեղավորի պես կախում է գլուխը։

–Ես այն ժամանակ կանգնած էի աշակերտների հետ, երբ նա մտավ միջանցք և, մոտենալով պատի թերթին, սկսեց կարդալ թղթակցությունը։ Նա հանգիստ կարդում էր, և, երևի, այդպես էլ թողներ ու գնար, եթե… եթե ես այդ պահին չծիծաղեի… Բայց ես ծիծաղեցի, և դա նրա սրտին, հավանաբար, ավելի կպավ, քան բութ թղթակցությունը… Ախր, նա սիրահարված էր ինձ… Դու չգիտեի՞ր այդ մասին։

–Ոչ,– սառը պատասխանում եմ ես։ Մի րոպեաչափ անխոս քայլում ենք։ Ոչ ես, և ոչ էլ Վեներան, չենք համարձակվում խախտել լռությունը։ Եվ ինձ համար ևս անսպասելի, հարցնում եմ.-Ասա ինձ, Վեներա, ինչու՞ էիր դու միշտ ծիծաղում մեզ վրա։ Միթե՞ մենք այդքան ծիծաղելի էինք։

Իմ հաշտարար տոնը՝ թեև առերևույթ հաշտարար, ինչպես երևում է, որոշակի կայտառություն է հաղորդում Վեներային, և նա անվստահ ասում է.

–Դա երկար պատմություն է… Բայց ինձ այն ժամանակ իսկապես թվում էր, թե ես հիմք ունեի ծիծաղելու… Դա այնքան էլ հեշտ չէ բացատրել, մի ուրիշ անգամ կհանդիպենք, գուցեև կբացատրեմ… Ինչքա՞ն է մնացել մինչև սեանսը։

–Ես, ճիշտն ասած կինո գնալ չեմ ուզում։

–Ինչու՞։

–Չգիտեմ, գնալու ինչ-որ ցանկություն չունեմ։ Վերջին անգամ դու ե՞րբ ես տեսել Վահեին։

–Մի կես ժամ առաջ, ճաշարանի մոտ։ Նրանք մեքենայի էին սպասում։

–Ճաշարանի մո՞տ։ Երկու միլիցիոնե՞ր էլ կային այնտեղ։

–Այո։

–Ուրեմն, ես նրանց կողքով անցել ու չե՞մ նկատել…Կարող է նրանք հիմա՞ էլ այնտեղ են։

–Չեմ կարծում։

–Շուտ արա գնանք։

Ճաշարանի մոտ դեռ կանգնած էր տղաների խումբը։ Այն երկու միլիցիոները նույնպես այնտեղ էին՝ խմբից որոշ հեռավորության վրա կանգնած՝ զրուցում էին։

–Նայիր, նրանք դեռ կանգնած են։ Երևի մեքենան չի եկել,-շշուկով ասում է Վեներան։-Վահեն էլ այնտեղ է, ձախից, լուսամուտի մոտ կանգնած է։

Փողոցային լապտերի աղոտ լույսի տակ ես զոռով եմ ճանաչում Վահեին։ Մեջքով պատին սեղմված, նա լուռ նայում է դեպի հեռավոր սարերը։ Մի կարճատև պահ նայելով զրույցով տարված միլիցիոներների կողմը, ես կամացուկ ձայնում եմ։

–Վահե…

Վահեն բարձրանում է գլուխը և, անմիջապես նկատելով ինձ, անջատվում է պատից ու մի երկու քայլ անում դեպի ինձ։

–Չես ճանաչու՞մ, Վահե, ես եմ, ճանաչեցի՞ր։

Նրա դեմքը մի ակնթարթում լուսավորում է բարեհոգի լայն ժպիտով։

–Ինչպես թե՝ ճանաչեցի, դա ին՞չ խոսք է, իհարկե։ Իսկ ես…

–Ինչպե՞ս ես, Վահե։

Նա չի հասցնում պատասխանել։ Միլիցիոներներից մեկը կտրուկ շրջվում է մեր կողմը։