полная версияПолная версия
ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)
Նովի լուսանցիկ ջրերում երևում էր լեռնային հեռավոր կապույտ երկինքը, ցրտաշունչ հովից օրորվում էին գլխիվայր կախված հաճարկենիներն ու բոխի ծառերը£ Ոտնաձայներ լսելով, Ավետիսը կանգնեց հաստաբուն բոխենու ետևում£ Նույն աղջիկն էր£ Մոտենալով աղբյուրին, նա կուժը դրեց գուռի տակ, և ջուրը, ծիծաղից ուշաթափվելով, սկսեց երգել դատարկ կժի մեջ£ Ծառերի վրայից, ինչպես հասած թութ, ընկնում էր ցողը՝ ադամանդի պես պսպղալով արևի տակ£
Ավետիսը պարզորոշ տեսնում էր աղջկա նուրբ կիսադեմը, սև, երկար թարթիչները, կիսաբաց շուրթերն ու ճերմակ, դեռևս արևառության չենթարկված բարեգեղ վիզը£ Շրջազգեստի լանջաբացվածքով Ավետիսը տեսավ աղջկա կուրծքը՝ փխրուն, ինչպես առաջին ձյունը և այդ ձյունի նման էլ սպիտակ£
Նա ակամա քայլ արեց, ոտքի տակ չրթաց չոր ճյուղը® Աղջիկը վախեցած ետ ցատկեց, ուղղվեց£ Ջուրն այլևս չէր խոխոջում կժի մեջ, կուժը լցվել էր£
–Ներիր, քույրիկ, ես վախեցրի քեզ®– ասաց տղան, դուրս գալով ծառի ետևից£
–Չէ, ոչինչ®– շունչ քաշեց աղջիկը£ Նա իսկականից վախեցել էր£
–Մի՞թե ես այդքան սարսափելի եմ,– ժպտաց տղան£
Նա ուրիշ գյուղից էր£ Իրենց գյուղից լիներ, աղջիկը նրան կասեր, որ, այո, սարսափելի ես, շատ սարսափելի, ահավոր, անասելի սարսափելի ես, սակայն.. նա ուրիշ գյուղից էր£ Ու բացի այդ® բոլորովին էլ սարսափելի չէր, ընդհակառակը®
–Չէ, ինչ ես ասում,– ասաց աղջիկը£– Այդ ես եմ պարզապես վախկոտ, նույնիսկ ճնճղուկից եմ վախենում£
Նա լռեց£ Լռություն էր շրջապատում£ Միայն հովն էր խաղում ծառերի կատարների հետ, և ցողը՝ կաթելով տերևից-տերև, ընկնում էր տամուկ հողին£
Աղջիկն այլայլված նայում էր շուրջը՝ չիմանալով որտեղ թաքցնի աչքերը տղայի սևեռուն հայացքից£ Հետո գտավ իրեն£
–Դու, երևի, ջուր խմելու ես, հա՞, եկել£
Ավետիսի դեմքը՝ մինչ այդ լարված, մեղմացավ. նա նույնպես չգիտեր ինչի մասին խոսել, թեպետ շատ բան էր մտածել՝ աղջկան ասելու համար£
–Այո, ուզում էի ջուր խմել,– ասաց նա£
Աղջիկն արագորեն վերցրեց գուռի կողքին դրված անագե բաժակը, ողողեց աղբյուրի տակ, հետո ջուր լցրեց և մեկնեց տղային£
Ավետիսը խմեց, թևքով սրբեց շուրթերը և բաժակը վերադարձրեց աղջկան£
–Շնորհակալություն£
Աղջիկը կուժը դրեց ուսին, և ջուրը հառաչեց կժի ներսում£
–Դու արդեն գնո՞ւմ ես,– հարցրեց Ավետիսը£ Նա դեռ չէր ասել այն, ինչ ուզում էր ասել£– Մի գնա, խնդրում եմ®
Աղջիկը շփոթված նայեց նրան£
–Բայց ես պետք է տուն գնամ,– ասաց նա£– Հայրս կարող է բարկանալ£
Դա պատրվակ էր, որպեսզի մի քիչ էլ խոսեին£
–Իսկ ո՞վ է քո հայրը£
Աղջիկն ուսից իջեցրեց կուժը, նայեց տղային£
–Իսկ դա քո ինչի՞ն է պետք® Կարող եմ և ասել£ Հայրս գյուղի դարբինն է, անունը Գրիգոր է£
–Ես դա գիտեմ®,– խոստովանեց տղան£– Գիտեմ և այն, որ քո անունը Սիրանուշ է, բայց տանը Սիրուշ են ասում®
–Էլ ինչո՞ւ ես հարցուփորձ անում ինձ, եթե բոլորը գիտես,– ասաց աղջիկը՝ ոչ այն է հանդիմանանքով, ոչ այն է զարմացած£
–Ես վախեցա, թե հանկարծ կգնաս, և չորս բոլորը միանգամից կդատարկվի,– ասաց տղան£– Այնտեղ, ուր դու չկաս, դատարկ է ինձ համար£
Սիրանուշը շիկնեց և, մատներով թեթևակի հպվելով տղայի ձեռքին, ասաց.
–Ավետիս, պետք չէ այդպես խոսել®
–Դու գիտես, թե ինչպե՞ս է իմ անունը£
–Այո, հայրս է ինձ ասել£ Մի երկու օր առաջ ես քեզ տեսել էի գյուղում£
Տղան անսքող զմայլանքով նայեց նրան£
–Ինչ լավ է, որ դու ասացիր դա£
–Դե, ես գնամ, թե չէ տանը կարող են բարկանալ£
–Մենք դեռ էլի կհանդիպենք, չէ՞£
Սիրանուշը ժպտաց£
–Ցտեսություն£
–Սպասիր, ես ինչ-որ բան էի ուզում ասել քեզ® Քո ձայնն ինձ այս աղբյուրի կարկաչն է հիշեցնում£
Սիրանուշը կուժը դրեց ուսին, առանց ետ շրջվելու, քայլեց գյուղ տանող ճանապարհով, և քիչ անց ծառերը ծածկեցին նրան տեսողությունից£
Ավետիսը նստեց աղբյուրի մոտ, զույգ ձեռքերն իջեցրեց սառուցիկ ջրի մեջ՝ բավականությամբ զգալով, թե ցուրտն ինչպես է հետզհետե թափանցում ամբոþղջ մարմինը՝ հստակություն ու անդորր մտցնելով նրա մտքերի մեջ£ Կյանքում առաջին անգամ նա իսկականից հասկացավ, թե ինչ բան է երջանկությունը£
Երկոյան դեմ Ավետիսը նորից աղբյուրի մոտ էր£ Նա նստեց նույն քարին և սպասեց այնքան, մինչև Սիրանուշը կրկին եկավ ջրի£ Աղջիկն սկզբում չտեսավ նրան, բայց հետո, նկատելով նրան, ուրախացավ£ Սիրանուշի աչքերը խնդությամբ փայլեցին£ Եվ նա, որպեսզի չմատնի իր ուրախությունը, ցած գցեց աչքերը, սակայն հետո, հավանորեն, մտածելով, որ պարսավելի ոչինչ չկա այդտեղ, ուղիղ նայեց տղային£
–Դու շա՞տ ես սպասել,– հարցրեց նա այնպիսի տոնով, ասես վաղուց ընտելացել է այդ ժամադրություններին£
–Այո,– ասաց տղան£– Բայց ինձ համար հեշտ էր սպասելը, որովհետև ես սպասում էի բերկրանքի£ Բերկրանքի սպասելը միշտ էլ հեշտ է£
Աղջիկը ծիծաղեց և ասաց.
–Իսկ ահա ես դժվարությամբ սպասեցի մինչև մութն ընկնելը£ Կժի մեջ ջուրը չէր վերջանում ու չէր վերջանում£ Ես ստիպված վերցրի ու թափեցի ջուրը£
–Կեցցես դու, Սիրանուշ£ Դու ճիշտ ես արել, որ թափել ես ջուրը,– ոգևորված ասաց Ավետիսը՝ չկարողանալով աչքը կտրել աղջկանից£
Նրան հիացնում էր այն, որ ինչ էլ ասում, կամ անում էր աղջիկը, ստացվում էր պարզ ու բնական£ Նա չէր սեթևեթում, ոչինչ չէր բարդացնում£ Նա հենց ինքն էլ պարզության մարմնացում էր£
–Դու ամեն ինչ ճիշտ ես անում, և քեզ մոտ այդ ամենը ստացվում է շատ բնական£ Դու, երևի, ինքդ անգամ չգիտես, թե ինչպիսի հրաշագործություն ես£
Ավետիսը, իր համար ևս անսպասելի, գրկեց Սիրանուշի ուսերը և, նրա դեմքը շրջելով իր կողմը, համբուրեց վարդի պես կարմիր շուրթերը, աչքերը, պարանոցը® Ավետիսը համբուրում էր նրան և շշնջում քնքուշ բառեր, Սիրանուշը քնքշանքին պատասխանում էր իրեն յուրահատուկ պարզությամբ ու բնականությամբ՝ առանց նշույլ կոկետության, բայց և որոշ չափով կաշկանդված աղջկական ամոթխածությամբ, որը բացառիկ հմայք ու թովչանք էր տալիս նրան£
Ավետիսը շնչահեղձվում էր երջանկությունից ու չէր քաշվում այդ մասին ասել բարձրաձայն£
–Ես նույնպես, ես նույնպես®-կրկնում էր աղջիկը, և տղան գիտեր, որ դա ճշմարտություն է£– Ինձ թվում է, ես քեզ արդեն շատ տարիներ է, ինչ գիտեմ£
–Այո, մենք իրար վաղուց գիտենք£
–Ես պետք է գնամ,– հանկարծ սթափվելով, շշնջաց Սիրանուշը՝ ցանկանալով ազատվել տղայի գրկից£– Լսո՞ւմ ես, պետք է գնամ£
–Ինչո՞ւ£
Աղջիկը մեղավոր ժպտաց£
–Դու մոռանում ես, որ մենք գյուղում ենք ապրում,– ասաց Սիրանուշը՝ նայելով ճանապարհին£– Հիմա որևէ մեկը կգա աղբյուր ու կտեսնի մեզ միասին£ Գյուղը չի ների դա մեզ£ Այն իր սովորույթներն ունի, իր օրենքները£
–Ի՞նչը չի ների®Իսկ մենք ի՞նչ ենք անում որ® Մի՞թե հանցանք է իրար սիրելը£
Սիրանուշը մի ակնթարթ փակեց աչքերը, օրորեց գլուխը, այսինքն՝ դու ոչինչ չգիտես£
Ավետիսը բռնեց Սիրանուշի ձեռքը, աղջկա բարակ, ասես թափանցիկ մատները կորան տղայի տաք ափերի մեջ£
–Ե՞րբ կհանդիպենք£ Ես այսուհետև առանց քեզ մի վայրկյան անգամ չեմ կարող դիմանալ£
–Ես նույնպես£ Ես քեզ իմաց կտամ® Ցտեսություն£
Գիշերը երկար էր£ Գիշերը ոչ մի կերպ չէր վերջանում£ Դրսում, պատուհանի տակ, ճռճռում էին ծղրիդները, մոտիկ անտառում քրքջում էր բուն, իսկ լույսը դարձյալ չէր բացվում ու չէր բացվում£
Ավետիսը նայում էր հեռուները£ Սպիտակ, անթափանց թուխպը, ինչպես տաքուկ վերմակ, ծածկել էր սար ու ձոր և միայն Մռավա սարն էր երևում՝ ամպերից էլ բարձր, ձուլված երկնքի մուգ կապույտ հեռանկարին£ Այնտեղ, հեռվում, պարուրված թափանցալույս մթությամբ, ցրտերի մեջ քնով էր անցել Մռավա բարձր, աստղամերձ սարը£ Ավետիսի հայացքը ետ եկավ, փարվեց գյուղին, որտեղ այդ ժամին քնած էր Սիրանուշը£
Ոչ, քնած չէր Սիրանուշը, աչքերը առաստաղին՝ կրկին ու կրկին վերհիշում էր հոր հետ ունեցած խոսակցությունը£ Դա դժվարին խոսակցություն էր, որովհետև ոչ ոք մեղավոր չէր այն բանում, ինչ տեղի էր ունեցել£
–Հայրիկ, Հայկազը գուցե և լավ տղա է, գուցե շատ խելոք է, բայց ես քեզ վաղուց եմ ասել, որ դա ինձ համար ոչ մի նշանակություն չունի և չի կարող ունենալ, որովհետև ես չեմ սիրում նրան£
Հայրը մորմոքուն հառաչում էր, հասկանալով, որ յուրովի իրավացի է աղջիկը, բայց ի՞նչ պատասխան տալ տղային, նրա հարազատներին£
–Աղջիկս, ախր ի՞նչ կասի գյուղը, դու մտածե՞լ ես էդ մասին£ Չէ՞ որ բոլորը գիտեն, որ մենք վաղուց խոսք ենք տվել նրա ծնողներին£
Հայկազն այդ օրերին գյուղում չէր, ինչ-որ գործով գնացել էր գավառական կենտրոն և շուտով պետք է վերադառնար£
Իսկ լուրերն արդեն պտտվում էին գյուղում, ուռճանում, մեծանում էին՝ ինչպես սարից գլորվող ձնագունդը, անցնում փողոցից փողոց, թակում դուռ ու պատուհան®
Հայկազը գյուղ եկավ շաբաթ օրվա երեկոյան և, լսելով սոսկալի լուրը, մթնեց, ինչպես երկինքը՝ ամպրոպից առաջ£ Նա որոշ ժամանակ քայլում էր այս ու այն կողմ՝ հուզմունքից ու կատաղությունից դողալով, հետո նստեց ձին և քշեց դեպի գյուղի վերջին տունը, ուր ապրում էին Ավետիսն ու իր մորաքրոջ որդին՝ Շավարշը£
Քառատրոփ մոտեցող ձիու դոփյունները խուլ արձագանք էին տալիս դիմացի սարալանջին£ Ավետիսը գլուխը բարձրացրեց արձագանքի վրա, նայեց մոտեցող ձիավորին և, տեսնելով, որ նա դեպի իրեն է գալիս, ընդառաջ գնաց նրան՝ միաժամանակ կաշվե գոգնոցով մաքրելով ձեռքերը£
Հայկազը գլխով սառը բարևեց Ավետիսին ու Շավարշին£ Նրա երեսին գույն չկար, սակայն արտաքնապես հանգիստ էր£
–Խոսելու բան ունեմ քեզ հետ,– ասաց նա՝ մռայլ մի հայացք նետելով Ավետիսի վրա£
–Խնդրեմ, ասա£
Հայկազն իջավ ձիուց և ձիու սանձը բռնած քայլեց դեպի մոտիկ ընկուզենիները£ Ավետիսը հետևեց նրան£
Շավարշը վարժ շարժումներով կլայեկում էր ձեռքի պղնձե վիթխարի կաթսան՝ միաժամանակ աչքը չկտրելով Ավետիսից£
Նրանք լուռ քայլեցին մինչև դաշտի եզրը, և այստեղ կտրուկ շրջվելով Ավետիսի կողմը, Հայկազը հևասպառ ասաց.
–Լսիր, Ավետիս, դուք եկաք մեր գյուղը՝ վաստակելու ձեր մի կտոր հացը£– Նա խոսում էր դժվարությամբ, զգացվում էր, որ ուժով է իրեն պահում£– Եվ մենք հավատացինք ձեզ, ձեր ազնվությանը, մտածելով, որ արդար աշխատանքի մարդիկ եք® Մենք հավատացինք ձեզ, և գուցե մեր մեղքը հենց դա էր£
–Իսկ մենք ի՞նչ ենք արել£
–Չեմ ուզում կրկնել այն ամենը, ինչ գյուղում ասում են® Ես բոլոր տեսակի բամբասանքներին հավատում եմ կիսով չափ միայն® Բայց, միևնույն է, դու լավ իմացիր, որ ես չեմ թողնի, որպեսզի ծաղրի առարկա դարձնես ինձ գյուղում£ Դու պետք է անհապաղ հեռանաս այստեղից£ Սա է իմ խորհուրդը, իսկ Սիրանուշի հետ ինքս կխոսեմ£
–Ես մենակ ոչ մի տեղ չեմ գնա,– հանգիստ արտասանեց Ավետիսը£
–Ինչպե՞ս£
–Շատ պարզ£ Ես այստեղից մենակ ոչ մի տեղ չեմ գնա,– կրկնեց Ավետիսը£– Եթե գնամ՝ միայն Սիրանուշի հետ£
Հայկազն, առանց աղուն ջրաղացքարերի պես ղրճտացրեց ատամները, և, ոտքից գլուխ հանգիստ զննելով նրան, ասաց.
–Դու քաջ տղա ես երևում, Ավետիս, դրա համար էլ առաջարկում եմ անմիջապես հեռանալ, այլապես ես քեզ այստեղից ողջ բաց թողնողը չէի£ Եվ ինձ համար ցավալի պիտի լինի, եթե գործը վատ ավարտ ունենա£ Ես չեմ սիրում, երբ խաղում են իմ բարի անվան հետ£
–Ես նույնպես չեմ սիրում£
–Ոնց կուզես£ Բայց զգուշացնում եմ՝ Սիրանուշը չի գա քեզ հետ£ Նա մնալու է այստեղ£
–Ուրեմն ես էլ կմնամ£
–Շատ լավ,– նետեց Հայկազը և, ոտքը դնելով ասպանդակին, թռավ ձիու վրա£– Դու դեռ կփոշմանես այդ խոսքի համար, Ավետիս, դու դեռ շատ կփոշմանես, բայց, ափսոս, ուշ կլինի£
Նա մտրակեց ձին, և ձին միանգամից պոկվեց տեղից ու սրարշավ գնաց դաշտն ի վար իջնող ճանապարհով£
Ավետիսը ետ վերադարձավ անտրամադիր£ Եվ Շավարշն ինչքան էլ ցանկացավ որևէ բան լսել նրանից, չհաջողվեց£
Ավետիսը համառորեն լուռ էր£ Նրա հայացքը դանդաղորեն սահում էր հեռու և մոտիկ դաշտերի վրայով, երկար կանգ առնում գյուղից դեպի Բախչուտի աղբյուր տանող ճանապարհին, որը հետզհետե ձուլվում էր իրիկնային մթությանը£ Դիմացի սարի ետևից դուրս ելավ հենց նոր լվացված մանկան երեսի պես մաքուր նորալուսինը, և ամբողջ շրջապատը միանգամից արծաթազօծվեց£
Ավետիսը վեր կացավ տեղից, և քայլերը նրան ակամա տարան ձորի կողմը£ Նա գնում էր բլրի վրայով և ներքևից, գյուղից այնպես էր թվում, թե նա քայլում է հորիզոնի վրայով£ Այնտեղ, գյուղում, մարդիկ, հետաքրքրասիրությունից մղված, քիչ առաջ եկան և կանգնեցին£ Եվ միայն մեկը չկանգնեց, միայն մեկը շարունակեց քայլել՝ հայացքը հորիզոնին, և գյուղը ճանաչեց նրան՝ դարբին Գրիգորի գեղեցկուհի աղջկան՝ Սիրանուշին£
Հետո հանդիպեցին նրանք այնտեղ, բլրի վրա, նրանց ձեռքերը միահյուսվեցին, գլուխները մոտեցան իրար®
Սարերում քամի էր£ Քամին խաղում էր այնտեղ, սրընթացորեն պոկվում, հասնում գյուղ՝ իր թևերին բերելով նրանց խոսքերը£
«-Ես կխելագարվեմ, Սիրանուշ, առանց քեզ մի րոպեն տարվա տևողություն ունի ինձ համր»£
«-Կամաց, Ավետիս, կամաց, գյուղը կլսի»£
«-Հետո ինչ, թող լսի, չէ՞ որ անհնար է ապրել առանց սիրո£ Մարդուն հենց նրա համար է սիրտ տրվել, որ սիրի£ Թող լսեն սարերն ու ձորերը, բարձր լեռներն ու արար աշխարհը, ես քեզ սիրում եմ, Սիրանուշ»£
«-Ավետիս, կամաց, գյուղը լսում է քեզ, նա կամայականություն չի սիրում, նա խստաբարոյություն է սիրում»£
«-Ես նոր եմ հասկանում, որ մարդ կոչվելու իրավունք նա ունի միայն, ով սիրում է ու սիրված է, որովհետև ով չգիտի, թե ինչ բան է սերը, միևնույն է, թե նա չի ապրում այս աշխարհում, և արժանի է խղճահարության£ Ես սիրում եմ քեզ, Սիրանուշ»£
«-Այո, սերն ինքն ուրախություն է, այն, ինչպես արևի ճառագայթը, մարդուն լույս է տալիս կյանքի բոլոր անհաջողությունների միջից, բայց, միևնույն է, կամաց, գյուղը կլսի քեզ® Ախ, աստված իմ, իրոք, ինչ վիթխարի երջանկություն է սիրել ու լինել սիրված»£
«-Գիտես, Սիրանուշ, սերն առաջանում է անսպասելիորեն£ Մի հրապուրիչ դիմագիծը բավական է, որպեսզի խոցի սիրտդ ու հավիտյան վճռի քո ճակատագիրը£ Իմ սերն էլ ադպիսին էր՝ առաջին հայացքից£ Ես այլևս մի րոպե անգամ չեմ ապրի առանց քեզ, որովհետև առանց քեզ կյանքը կմթագնի ինձ համար, արեգակը կդադարի լույս տալ, և թռչուններն անգամ այլևս չեն գեղգեղա դաշտերում»£
Գյուղն ունկնդրեց այս ամենին և վախեցած պահեց շունչը՝ լսելով Հայկազի հրացանի կրակոցը՝ իրիկնային խավարում ու լսեց նաև նրա խոսքը. «Ոչինչ, ես դեռ ցույց կտամ ձեզ»£ Հետո մարդիկ մտան տները, և Ավետիսի ու Սիրանուշի խոսքերը դեռ երկար ժամանակ մեղեդու պես ղողանջում էին նրանց հոգու խորքերում£
Հետո անցան օրեր, եկավ աշուն, և այդ աշնան հարսանիք եղավ£ Գրիգորը քաղաքում ապրող եղբոր համար կառուցած տունը նվիրեց նորապսակներին, և նրանք՝ Սիրանուշն ու Ավետիսը, սկսեցին ապրել այնտեղ՝ գյուղից Բախչուտի աղբյուր տանող ճանապարհի եզրին կանգնած փոքրիկ տան մեջ£ Հայկազի մասին նույնիսկ մոռացել էին£ Միայն մի անգամ, դա աշնան վերջերին էր, Սիրանուշը պատահաբար հանդիպեց նրան եկեղեցու մոտ£ Իր վրա զգալով Հայկազի հայացքը, Սիրանուշը կանգ առավ և, մի պահ նայելով նրան, ասաց շինծու անհոգությամբ.
–Հայկազ, դու այնպիսի մարտական տեսք ունես, ասես պատրաստ ես սպանել ինձ£
–Ձեռքս չի բարձրանում, թե չէ կսպանեի£
–Իսկ ինչի՞ համար, Հայկազ£ Մի՞թե ես քեզ որևէ վատ բան եմ արել£
–Ոչ, չես արել,– դառը քմծիծաղեց Հայկազը£– Ինչ արած, ինչպես ասում են, սրտին չես հրամայի£ Բայց, ոչինչ, կաշխատենք փոխհատուցել®
Տարին շատ արագ անցավ, իսկ ամռանը Սիրանուշը ծննդաբերեց£ Տղա էր£ Ավետիսը նրան նայելուց չէր կշտանում£ Նա նայում էր որդուն, և սիրտը լցվում էր քնքշանքով ու սիրով՝ հանդեպ այդ ուրախ ու անհոգ էակի, որ շարունակ գվվում, ղլղլացնում էր միայն իրեն հասկանալի լեզվով£
Ձմռան սկզբին, բոլորովին անսպասելի, նրանց տուն եկավ Հայկազը՝ մեջքին սպանված եղնիկ, ձեռքին մի կուլա գինի£
Ամուսինները շփոթված նայեցին իրար£ Հայկազը դռների մեջ կանգնել, ժպտում էր£
–Հյուր չե՞ք ընդունում,– վերջապես հարցրեց նա£
–Համեցեք,– տատանվելով ասաց Սիրանուշը՝ քաշվելով ու հարցական նայելով ամուսնուն£ Ավետիսը բարձրացավ տեղից, ասաց.
–Ներս եկ, Հայկազ, դռան մոտ ինչի՞ ես կանգնել£
Հայկազը մտավ տուն, ձեռքի կուլան տվեց Սիրանուշին£ Ավետիսն օգնեց նրան՝ իջեցնելու եղնիկը£
–Առանց երեխա տունը ոնց որ անջուր ջրաղաց,– խոսեց Հայկազը£-Ծուռ միտք չունեմ, Ավետիս, հավատա,– եկել եմ աչքալուսանք տալու£ Հատուկ գնացել եմ որսի£
–Շնորհակալ եմ,– Ավետիսի հոգուն թեթևություն իջավ£– Փոխարենը քեզ եմ ցանկանում,– ասաց նա, խանդաղատանքով նայելով թախտին քնած որդուն£– Սիրանուշ, դու թեյի հոգս արա, իսկ մենք կտրտենք միսը£
Տղամարդիկ սկսեցին միսը կտրտել, իսկ Սիրանուշը թեյամանն արագ դրեց վառարանին և դուրս եկավ բակ՝ խորովածի համար կրակ վառելու£
Շուտով ամեն ինչ պատրաստ էր, և Ավետիսը, բաժակները լցնելով մուգ, արնագույն թանձր գինով, ասաց.
–Գիտես ինչ, Հայկազ, էս աշխարհում ընկերությունից լավ բան չկա ու չի էլ կարող լինել£ Այսինքն ընկեր չունես, ասել է, թե զրկված ես արեգակնային լույսից£ Զուր չեն ասել, որ եղբայրը չի կարող ընկեր լինել, բայց ընկերը միշտ եղբայր է£
–Լավ ընկերը, իհարկե,– լրացրեց Հայկազը£
–Իմ խոսքն էլ հենց լավ ընկերոջ մասին է£ Պարզերես լինենք£
–Ամեն£
Հաճելի երեկո էր, շատ խոսեցին այդ օրը, իսկ հետո վերջում Հայկազը միանգամայն անսպասելի կենաց առաջարկեց.
–Քո նոր տան կենացը, Ավետիս£ Մարդ առաջին հերթին պիտի սեփական տուն ունենա, ապրի սեփական հարկի տակ£ Նոր տուն կառուցիր, քո տունը£
Դա Սիրանուշի սրտովն էր, սակայն նա չհամարձակվեց խառնվել խոսակցությանը, որևէ բան ասել, իբր, թեյի հոգս էր քաշում, բայց ականջը տղամարդկանց զրույցի վրա էր£
–Ճիշտն ասած, շատ եմ այդ մասին մտածել,– ասաց Ավետիսը՝ գոհ, որ Հայկազը խոսք բացեց այդ մասին£– Բայց դե, այնքան էլ հեշտ չէ մենակ£
–Ինչո՞ւ մենակ, ես էլ կօգնեմ£ Հաներդ, ճիշտ է, ծեր է, բայց էլի կօգնի£ Այ մարդ, դու սկսիր, օգնող շատ կլինի£
–Նույնիսկ տնատեղը ընտրել եմ,– ոգևորված խոսեց Ավետիսը£– Լավ տեղ է, հենց անտառին կպած£
Ավետիսն այդ ամառ սկսեց կառուցել տունը£ Պատերն արագ բարձրացան, հաջորդ գարնանն առաջին հարկն արդեն պատրաստ էր, մնում էր փայտային մասը£ Աշնանը դա էլ արվեց, և Ավետիսի փոքրիկ ընտանիքը փոխադրվեց նոր տուն£ «Իսկապես, սեփական օջախի քաղցրությունը հնարավոր չէ համեմատել որևէ բանի հետ»,-հաճախակի էր կրկնում Ավետիսը՝ հիացմունքով նայելով իր կիսավարտ տանը£ Տունը, իրոք, գեղեցիկ էր ստացվում՝ երեսով դեպի արևը, հետևի մասով՝ հենված անտառին£
Մի տարի ևս գլորվեց£ Ավետիսը որոշեց մի քանի կաղնի ծառ կտրել՝ ինչպես գերանների, այնպես էլ տախտակի համար, լրիվ պատրաստել շինանյութերը ու նոր միայն սկսել երկրորդ հարկի շինարարությունը£ Քարի հարցը հեշտ էր, քարահանքը մոտ էր՝ Կարմիր եկեղեցու պատում, դրա համար էլ նա սկզբում վճռեց կտրել ծառերը£ Մինչ այդ արդեն եղել էր անտառում, ընտրել էր ծառերը, մնում էր գնալ գյուղական տանուտերի մոտ՝ թույլտվություն ստանալու£ Հաջորդ օրը գնաց Հայկազի տուն (Հայկազն արդեն ամուսնացել էր), վերցրեց նրան, և նրանք միասին գնացին տանուտերի մոտ£
Տանուտեր Ներսեսը նրանց դիմավորեց իր եռահարկ առանձնատան պատշգամբում£ Պայմանավորվելով ծառերը կտրելու մասին ու մուծելով կանխավճարը, նրանք իջան տանուտերի թիթեղածածկ տան քարե սանդուղքներով և ընդարձակ բակով գնացին դեպի դարպասը£ Տանուտերը հյուրեր ուներ, երկու հոգի այգու խորքում, ծառերի տակ նարդի էին խաղում, կատակում, բարձրաձայն ծիծաղում էին, մի քանիսն էլ բակի հեռավոր անկյունում, բարձր պարիսպի տակ դրված երկար մանղալի վրա խորոված էին գցել, և թարմ խորովածի բույրը տարածվել էր ամբողջ բակով մեկ£
Ավետիսն ու Հայկազն արդեն դուրս էին գալիս բակից, երբ տանուտերը կանչեց նրանց ետևից£
–Հա, քիչ մնաց մոռանայի,– իբր, ի միջի այլոց, ասաց նա, հանդարտ գցելով տերողորմյան£-Դուք շուտ-շուտ եք լինում անտառում, մարդ-բան չի՞ պատահել ձեզ էնտեղ£
–Ի՞նչ մարդ, քյոխվա,– հարցրեց Ավետիսը, ակամա ուշադրությունը լարելով. նա արդեն ենթադրում էր, թե ում մասին է խոսքը£– Անտառում հազար տեսակ մարդ է լինում£
–Առաջաձորցի Ասծատուրի մասին եմ հարցնում£ Դաշնակ Ասծատուրի£
–Չէ, քյոխվա Ներսես£ Չեմ տեսել,– պատասխանեց Ավետիսը£
–Ես էլ չեմ տեսել,– ասաց Հայկազը£– Ես նրան չեմ էլ ճանաչում, տեսած չկամ£
–Իսկ դո՞ւ£ Դո՞ւ էլ չես ճանաչում£
–Մի անգամ տեսել եմ, – խուսափողաբար պատասխանեց Ավետիսը£
–Էդ էլ հերիք է,– գոհունակությամբ գլխով արեց տանուտեր Ներսեսը£– Էդպիսիներին մի անգամ տեսնելուց ամբողջ կյանքում կհիշես£
Տանուտերն իրավացի էր. Առաջաձորի գյուղական վարժարանի դասատու Ասծատուրին մի անգամ տեսնելուց հետո հազիվ թե այլևս կարողանաս մոռանալ£ Պարթևահասակ էր նա ու պինդ՝ ինչպես կարծր ժայռը, ամենաուժեղ ցուլի եղջյուրներից բռնելով՝ մի աչքաճպելում կարող էր գետնին տապալել£ Ավետիսը մի անգամ տեսել էր նրան համբարձման տոնին, ուր իրար հետ մրցում էին ջահելները£ Եվ միշտ էլ Ասծատուրը հաղթող էր դուրս գալիս£ Լուրեր էին պտտվում, որ նա, իբր, Զանգեզուրում կռվել է իշխանության դեմ և կապված է ինչ-որ կասկածելի մարդկանց հետ£ Ավետիսը չէր հավատում դրան£ «Չէ, էստեղ ինչ-որ բան կա,– տարակուսանքով մտածում էր նա£-Ասծատուրը հիմար չի, որ կապվի վատ մարդկանց հետ, կրթված, խելոք մարդ է® Էստեղ անպայման մի բան կա®»£
Տանուտերը բազմանշանակ հայացքով ցույց տվեց իր տան կողմը, ուր խրախճանքի էին պատրաստվում նրա հյուրերը£
–Բաքվից են, նրան՝ էդ Ասծատուրին են փնտրում® Իշխանության դեմ է գնացել£ Մեր անտառներում ինչ-որ տեղ թաքնված է£ Մեծ փողեր են խոստանում՝ ով որ գտնի£ Թե որ բան է, պատահի, անմիջապես հայտնեք ինձ, ոնց որ պետքն է՝ կվարձատրեմ£ Դե, գնացեք£
Նրանք տանուտերի մոտից հեռացան բացահայտորեն ընկճված այն բանից, ինչ լսեցին այնտեղ£ Երկար ժամանակ յուրաքանչյուրն իր մտքերի հետ էր£
–Էդ շան տղան ամբողջ պարգևն ինքն է ուզում ստանալ,– քմծիծաղեց Հայկազը, երբ բավականին հեռացել էին տանուտերի տնից£– Հը, ի՞նչ կարծիքի ես, Ավետիս£
Ավետիսը լուռ էր£ Նրան դուր չեկավ այն, ինչ ասաց քյոխվա Ներսեսը, և առհասարակ իր սրտով չէր այդ ամբողջ պատմությունը£
–Ավետիս, ինչ ես կարծում, իշխանությունն ինչքա՞ն կլինի խոստացած Ասծատուրի համար,-հարցրեց Հայկազը£
–Չգիտեմ£
–Երևի մեծ փողեր են խոստացել, թե չէ ինչի՞ պիտի վեր կենային մինչև էստեղ գային£ Երկու ոսկի տասնոց տային՝ գնայի մի կով առնեի, հը՞, Ավետիս£
Ավետիսը դարձյալ նրան անպատասխան թողեց£ Որոշ ժամանակ լուռ քայլում էին£
–Օրն անցել է, միևնույն է, էսօր ոչինչ չենք հասցնի,– լռությունը խախտեց Հայկազը£– Առավոտը շուտ կգնանք և մինչև ուշ երեկո կաշխատենք£ Հը, ի՞նչ ես ասում£
–Լավ կլինի£ Իսկ հետո իմ աներոջ եզները կվերցնեմ, կգնանք կտրածը, դուրս կբերենք ճանապարհի մոտ£ Ձմռանը ձյան վրայով հեշտ կլինի քաշել մինչև գյուղ£
Նրանք բաժանվեցին, իսկ հաջորդ օրը, առավոտ կանուխ՝ դեռևս լույսը չբացված, ճանապարհվեցին Կաղնախաչի կողմերը՝ կտրելու ծառերը£
Ամբողջ օրը, մինչև ճաշ ու ճաշից հետո, համարյա մինչև արևամուտ, անցավ աշխատանքի մեջ, և չնկատեցին նույնիսկ, թե ինչպես միանգամից արևը մայր մտավ£
–Ոնց որ անձրև է գալու,– նայելով երկնքին, ասաց Հայկազը£– Ես մի թեթև գործ ունեմ էս կողմերում£
–Ի՞նչ գործ,– զարմացավ Ավետիսը£
–Գիտե՞ս, մի երկու օր առաջ էս կողմերում մի կաղնի եմ տեսել,– ծառերի արանքից երկնքին նայելով ասաց Հայկազը£– Կարծես թե մեղր կար մեջը, բայց ժամանակ չունեցա նայելու£ Ասում եմ` մի գնամ նայեմ£
–Գուցե ես է՞լ գամ հետդ,– ասաց Ավետիսը՝ միաժամանակ ներըմբռնողաբար զգալով, որ Հայկազի խոսքերի մեջ ինչ-որ բան կա թաքնված£ «Գուցե Ասծատուրին որոնելո՞ւ է գնում,-անսպասելի մտածեց նա ու ինքն էլ իսկույն վանեց իրենից այդ միտքը£– Ոչ, չի կարող պատահել»£
Նա ծառի ճյուղից հանեց պայուսակը, վերցրեց հրացանը և քայլեց դեպի գյուղ£
Վաղ աշնանային վերջալույսը շուտ է վրա հասնում£ Իրիկնադեմի լռության մեջ քարացել, համրացել էին ծառերը, մի տերև անգամ չէր շարժվում տեղից, սաղարթների մեջ թաքնված՝ տագնապալից լռել էին անտառային թռչունները, միայն փայտփորիկն էր անխոնջ փորում ծառակեղևը, և նրա հաճախական մանրահարվածները տարածվում էին մթնած անտառի վրա£
Հանկարծ, արահետից տաս-տասնհինգ քայլ այն կողմ, մի չոր ճյուղ փշրվեց: Ավետիսը վայրկյանաբար ուսից պոկեց երկփողանին, քաշեց զույգ հրահաններն ու նայեց շուրջը. այս կողմերում արջ շատ է լինում£
–Երիտասարդ, հրացանդ մի կողմ քաշիր և ձայն-բան մի հանիր,– լսեց նա մի ձայն, հետո մամխի բարձր մացառուտի ետևից դուրս եկավ բարձրահասակ մի տղամարդ£ Ավետիսն անմիջապես ճանաչեց Ասծատուրին, թեպետ սա թավ մորուքով էր և կրծքի մոտ պատռած գունաթափ վերնաշապիկով£
Ավետիսն իջեցրեց հրացանը£
–Կարծեցի ինչ-որ գազան է®– շփոթված բացատրեց նա£
–Պատահում է,– քմծիծաղեց Ասծատուրը£ Նա հոգնած քայլերով մոտեցավ Ավետիսին£– Ո՞ր գյուղից ես£
–Հնձախութից£
–Հնձախութի՞ց£ Անունդ ի՞նչ է£
–Ավետիս£
–Չեմ ճանաչում, կներես£ Շատ անգամ եմ եղել Հնձախութում, բայց քեզ ինչ-որ չեմ հիշում£ Իսկ դու ճանաչո՞ւմ ես ինձ£
Ավետիսը մի պահ ակնդետ նայեց նրան, հետո ասաց.
–Եթե պետք է, որ ես քեզ չճանաչեմ, ուրեմն հաշվիր, որ չեմ ճանաչում£
–Շնորհակալություն£ Պատասխանդ դուրս եկավ£ Տղամարդուն վայել պատասխան էր£– Նա նայեց Ավետիսի պայուսակին£– Պայուսակդ, տեսնում եմ, դատարկ է® Դե լավ, Ավետիս, մնաս բարով£ Միայն թե ինձ չես տեսել£
–Պարզ է® Սպասիր, ո՞ւր ես գնում,– կանգնեցրեց նրան Ավետիսը£– Ուր որ է կսկսվի տեղատարափը£
Ասծատուրը նայեց երկնքին. երկինքը լրիվ սևակնել էր£
–Հա, ճիշտ է, ուժեղ անձրև է գալու£ Բայց դե, ինչ արած, առաջին անգամը չէ, և ոչ էլ վերջին£ Ոչինչ,– նրա կապույտ, թախծոտ աչքերը թույլ ժպտացին£– Ով ձգտում է մեծ նպատակի՝ իր մասին արդեն չպետք է մտածի£ Մնաս բարով£
–Սպասիր® Գնանք ինձ մոտ£
–Քեզ մո՞տ£ Իսկ դու գիտե՞ս, թե քեզ ինչ է սպասում, եթե ինձ բռնեն քո տանը£
–Չգիտեմ և իմանալ չեմ ուզում£ Կմնաս ինձ մոտ՝ մինչև անձրևը կկտրի, մարդավարի կքնես, իսկ հետո՝ գնա, ուր սիրտդ ուզում է£
Նրանց գլխավերևում տերևները շնկշնկացին անձրևի ծանր կաթիլներից, հետո մութ երկնքում փայլատակեց կայծակը՝ մի ակնթարթ լուսավորելով երկնաթռիչ հաճարկենիների կատարները£
–Տանն ո՞վ ունես£
–Կինս ու չորս տարեկան տղաս£
–Իսկ գյուղի ո՞ր մասում է տունդ£
–Ամենավերջի տունն է՝ ուղղակի անտառին կպած£
–Դե, գնանք որ ասում ես®-քիչ մտածելուց հետո վճռական ասաց Ասծատուրը£
Կատարելապես մութ էր, երբ նրանք հասան գյուղ£ Անձրևը վարարել էր՝ վերածվելով հեղեղի£ Գյուղի փողոցներում ոչ ոք չկար£
Տեսնելով ամուսնուն, Սիրանուշն ուզեց պոռթկումով գրկել նրան, ինչպես անում էր միշտ, երբ Ավետիսն ուշ էր վերադառնում տուն. նա մի ժամ անգամ չէր կարողանում ապրել առանց նրան, թեկուզ գիտեր, որ գործի բերումով, նա կարող է նույնիսկ օրերով մնալ ուրիշ գյուղերում£ Դրա համար էլ, ամեն անգամ, երբ ամուսինը տուն էր գալիս, յուրահատուկ տոն էր նրա համար£
–Դու լրիվ թրջվել ես,– վախեցած ասաց Սիրանուշը£
–Ոչինչ,– Ավետիսը մեղմորեն հեռացրեց նրա ձռքը, թռուցիկ հայացքով աչք ածեց սենյակը, հարցրեց ընդհատուն ձայնով.
–Տանը մարդ չկա՞£ Քնա՞ծ է երեխան£
–Այո®,– զարմացած ասաց Սիրանուշը՝ մի տեսակ շշմած ամուսնու տարօրինակ մտախոհ տեսքից£– Ի՞նչ է պատահել քեզ, ինչ-որ վատ բա՞ն է եղել£
–Շուտ հագնվիր, հյուր ունենք£
–Հյո՞ւր£ Ի՞նչ հյուր£ Ո՞ւր է նա£
–Էստեղ է, դրսում կանգնած է£
–Անձրևի տա՞կ£
–Չէ, ընկուզենու տակ է£ Հիմա կկանչեմ£ Միայն դու նրան ոչինչ մի հարցրու£
–Ոչ մի բան չեմ հարցնի£ Ինչի՞ս է պետք£ Թող գա£
–Անունն էլ մի հարցրու, կարիք չկա£
–Լավ®,– պատասխանեց Սիրանուշը նվաղկուն ձայնով՝ գիշերային խորհրդավոր հյուրի հայտնվելուց ինչ-որ վատ, անախորժ բան զգալով£
