«До конца назначенного и творения нового». Зороастрийское происхождение иудеохристианской эсхатологии

35

Καὶ εἶπεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· ἀμὴν λέγω σοι, σήμερον μετ᾿ ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ παραδείσῳ.

36

Τῷ νικῶντι δώσω αὐτῷ φαγεῖν ἐκ τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς, ὅ ἐστιν ἐν τῷ παραδείσῳ τοῦ θεοῦ μου.

37

Арабская форма этого иранского слова была принесена арабскими мусульманами обратно в Иран, где от него было произведено прозвище великого иранского поэта Фирдоуси («Райский»).

38

Пехлевийский текст цитируется по изданию: Fazlollah Pakzad. Bundahišn: Zoroastrische Kosmogonie und Kosmologie. Band I. Kritische Edition. Tehran, 2005.

39

Domenico Agostini & Samuel Thrope. The Bundahišn: The Zoroastrian Book of Creation. Oxford, 2020.

40

Anthologie de Zādspram. Paris, 1993.

41

Пехлевийский текст цитируется по изданию: Fazlollah Pakzad. Bundahišn: Zoroastrische Kosmogonie und Kosmologie. Band I. Kritische Edition. Tehran, 2005.

42

Перевод О. М. Чунаковой: Зороастрийские тексты. М. 1997. С. 308.

43

Anthologie de Zādspram. Paris, 1993.

44

В зороастризме ад не связан с огнём.

45

Сильвестровский сборник: Азъ иждьгу огньмь поносившая имъ властьствующая в нихъ въ вѣкъ и дамъ покрывшая ма ругомъ оукоризньству вѣка настающаго. Яко ты оуготовахъ пищю огню адову и парение непрестаньное по аеру подземнымъ преисподнихъ. Палея: И азъ изъжроу с нiмъ поносiвшаа им и властьствующа в нiх в вѣкъ и дамъ покрывшая мя роугом и оукоризньствоу вѣка настоащего. Яко то оуготовах пiщоу огнѣ адовоу паренье непрестанно по аероу под земнымi преисподнiх наполнены чрева червьна. Оузрять бо в ни правды творьци избравъши мое желание сохранше явѣ заповеди твои и възрадоуються веселоующи о погибелi оставльшихся моужь. И шедъше во слѣдъ идолъ и въ слѣдъ оубиствъ своих боудоуть бо тлѣющи въ оутробѣ лоукавого черви Азазила и палимi огнемъ языкы Азазилова.

46

И. Д. Амусин. Кумранская община. М., 1983. С. 153.

47

…Μειδιῶντες δὲ ἐν ταῖς ἀλγηδόσιν καὶ κατειρωνευόμενοι τῶν τὰς βασάνους προσφερόντων εὔθυμοι τὰς ψυχὰς ἠφίεσαν ὡς πάλιν κομιούμενοι. Καὶ γὰρ ἔρρωται παρ᾽ αὐτοῖς ἥδε ἡ δόξα, φθαρτὰ μὲν εἶναι τὰ σώματα καὶ τὴν ὕλην οὐ μόνιμον αὐτῶν, τὰς δὲ ψυχὰς ἀθανάτους ἀεὶ διαμένειν, καὶ συμπλέκεσθαι μὲν ἐκ τοῦ λεπτοτάτου φοιτώσας αἰθέρος ὥσπερ εἱρκταῖς τοῖς σώμασιν ἴυγγί τινι φυσικῇ κατασπωμένας, ἐπειδὰν δὲ ἀνεθῶσι τῶν κατὰ σάρκα δεσμῶν, οἷα δὴ μακρᾶς δουλείας ἀπηλλαγμένας τότε χαίρειν καὶ μετεώρους φέρεσθαι. καὶ ταῖς μὲν ἀγαθαῖς ὁμοδοξοῦντες παισὶν Ἑλλήνων ἀποφαίνονται τὴν ὑπὲρ ὠκεανὸν δίαιταν ἀποκεῖσθαι καὶ χῶρον οὔτε ὄμβροις οὔτε νιφετοῖς οὔτε καύμασι βαρυνόμενον, ἀλλ᾽ ὃν ἐξ ὠκεανοῦ πραῢς ἀεὶ ζέφυρος ἐπιπνέων ἀναψύχει: ταῖς δὲ φαύλαις ζοφώδη καὶ χειμέριον ἀφορίζονται μυχὸν γέμοντα τιμωριῶν ἀδιαλείπτων.

48

Ὁμολογοῦσι γὰρ καὶ τὴν σάρκα ἀναστήσεσθαι καὶ ἒσεσθαι ἀθάνατον, ὃν τρόπον ἢδη ἀθάνατός ἐστιν ἡ ψυχή ἣν χωρισθεῖσαν νῦν ἔστιν εἰς ἕνα χῶρον εὒπνουν καὶ φωτεινὸν ἀναπαύεσθαι ἕως κρίσεως… λέγουσι δὲ καὶ κρίσιν ἔσεσθαι καὶ τοῦ παντὸς ἐκπύρωσιν, καὶ τοὺς ἀδίκους κολασθήσεσθαι εἰσ αεί.

49

См.: Сергей Петров. Арии: первые у Бога. Зороастрийское происхождение «авраамических» религий. 2023. С. 443—454.

50

Выражение «бог небесный» в арамеоязычных документах империи Ахеменидов могло означать Ахурамазду, см.: Сергей Петров. «Завет народу и свет племенам»: Ахеменидская Персия в судьбах иудаизма. 2020. С. 100—104.

51

Wäʾəmədəḫəräzə təkäwənə ʿämäṣ́a fädəfadä ʾəməʾənətä täfäṣämätə ḳädami dibä mədərə ʾəsəmä ʾäʾämərə məśəṭiratä ḳədusanə ʾəsəmä wəʾətu ʾəgəziʾə ʾärəʾäyäni wäʾäyədəʿäni wäbäṣäfəṣäfä sämayə ʾänəbäbəku: wärəʾiku ṣəḥufä bälaʿəlehomu ʾəsəmä təwələdə ʾəmətəwələdə təʾebəsə ʾəsəkä tətənäśaʾə təwələdä ṣədəḳə wäʾäbäsa tətəḥägʷälə wäḫäṭiʾätə tətəgäḥäsə ʾəmədibä mədərə wäkʷəlu śänayə yəmäṣəʾə dibeha.

52

Пан.: Λόγος εὐλογίας Ἑνώχ, καθὼς εὐλόγησεν ἐκλεκτοὺς δικαίους οἵτινες ἔσονται εἰς ἡμέραν ἀνάγκης ἐξᾶραι πάντας τοὺς ἐχθρούς, καὶ σωθήσονται δίκαιοι.

53

Пан.: 7. καὶ διασχισθήσεται ἡ γῆ σχίσμα ῥαγάδι, καὶ πάντα ὅσα ἐστὶν ἐπὶ τῆς γῆς ἀπολεῖται, καὶ κρίσις ἔσται κατὰ πάντων. 8. καὶ μετὰ τῶν δικαίων τὴν εἰρήνην ποιήσει, καὶ ἐπὶ τοὺς ἐκλεκτοὺς ἔσται συντήρησις καὶ εἰρήνη, καὶ ἐπ» αὐτοὺς γενήσεται ἔλεος, καὶ ἔσονται πάντες τοῦ θεοῦ, καὶ τὴν εὐδοκίαν δώσει αὐτοῖς καὶ πάντας εὐλογήσει καὶ πάντων ἀντιλήμψεται καὶ βοηθήσει ἡμῖν, καὶ φανήσεται αὐτοῖς φῶς καὶ ποιήσει ἐπ» αὐτοὺς εἰρήνην. 9. ὅτι ἔρχεται σὺν ταῖς μυριάσιν αὐτοῦ καὶ τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ, ποιῆσαι κρίσιν κατὰ πάντων, καὶ ἀπολέσει πάντας τοὺς ἀσεβεῖς, καὶ ἐλέγξει πᾶσαν σάρκα περὶ πάντων ἔργων τῆς ἀσεβείας αὐτῶν ὧν ἠσέβησαν καὶ σκληρῶν ὧν ἐλάλησαν λόγων, καὶ περὶ πάντων ὧν κατελάλησαν» κατ» αὐτοῦ ἁμαρτωλοὶ ἀσεβεῖς.

54

Пан.: 4. ὑμεῖς δὲ οὐκ ἐνεμείνατε οὐδὲ ἐποιήσατε κατὰ τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, ἀλλὰ ἀπέστητε καὶ κατελαλήσατε μεγάλους καὶ σκληροὺς λόγους ἐν στόματι ἀκαθαρσίας ὑμῶν κατὰ τῆς μεγαλωσύνης αὐτοῦ. ὅτι κατελαλήσατε ἐν τοῖς ψεύμασιν ὑμῶν, σκληροκάρδιοι, οὐκ ἔστιν εἰρήνη ὑμῖν. 5. τοιγὰρ τὰς ἡμέρας ὑμῶν ὑμεῖς καταράσεσθε καὶ τὰ ἔτη τῆς ζωῆς ὑμῶν ἀπολεῖται, καὶ τὰ ἔτη τῆς ἀπωλείας ὑμῶν πληθυνθήσεται ἐν κατάρᾳ αἰώνων, καὶ οὐκ ἔσται ὑμῖν ἔλεος καὶ εἰρήνη. 6. τότε ἔσται τὰ ὀνόματα ὑμῶν εἰς κατάραν αἰώνιον πᾶσιν τοῖς δικαίοις, καὶ ἐν ὑμῖν καταράσονται πάντες οἱ καταρώμενοι, καὶ πάντες οἱ ἁμαρτωλοὶ καὶ ἀσεβεῖς ἐν ὑμῖν ὀμοῦνται, καὶ πάντες οἱ ἀναμάρτητοι χαρήσονται, καὶ ἔσται αὐτοῖς λύσις ἁμαρτιῶν καὶ πᾶν ἔλεος καὶ εἰρήνη καὶ ἐπιείκεια, ἔσται αὐτοῖς σωτηρία, φῶς ἀγαθόν, καὶ αὐτοὶ κληρονομήσουσιν τὴν γῆν καὶ πᾶσιν ὑμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς οὐχ ὑπάρξει σωτηρία, ἀλλὰ ἐπὶ πάντας ὑμᾶς κατάλυσις, κατάρα. 7. καὶ τοῖς ἐκλεκτοῖς φῶς καὶ χάρις καὶ εἰρήνη, καὶ αὐτοὶ κληρονομήσουσιν τὴν γῆν, ὑμῖν δὲ τοῖς ἀσεβέσιν ἔσται κατάρα. 8. τότε δοθήσεται τοῖς ἐκλεκτοῖς φῶς καὶ χάρις, καὶ αὐτοὶ κληρονομήσουσιν τὴν γῆν. τότε δοθήσεται πᾶσιν τοῖς ἐκλεκτοῖς σοφία, καὶ πάντες οὗτοι ζήσονται, καὶ οὐ μὴ ἁμαρτήσονται ἔτι οὐ κατ» ἀλήθειαν οὔτε κατὰ ὑπερηφανίαν, καὶ ἔσται ἐν ἀνθρώπῳ πεφωτισμένῳ φῶς καὶ ἀνθρώπῳ ἐπιστήμονι νόημα, καὶ οὐ μὴ πλημμελήσουσιν 9. οὐδὲ μὴ ἁμάρτωσιν πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς αὐτῶν, καὶ οὐ μὴ ἀποθάνωσιν ἐν ὀργῇ θυμοῦ, ἀλλὰ τὸν ἀριθμὸν αὐτῶν ζωῆς ἡμερῶν πληρώσουσιν, καὶ ἡ ζωὴ αὐτῶν αὐξηθήσεται ἐν εἰρήνῃ, καὶ τὰ ἔτη τῆς χαρᾶς αὐτῶν πληθυνθήσεται ἐν ἀγαλλιάσει καὶ εἰρήνη αἰῶνος ἐν πάσαις ταῖς ἡμέραις τῆς ζωῆς αὐτῶν.

55

Пан.: Καὶ νῦν πάντες οἱ δίκαιοι ἐκφεύξονται, καὶ ἔσονται ζῶντες ἕως γεννήσωσιν χιλιάδας, καὶ πᾶσαι αἱ ἡμέραι νεότητος αὐτῶν, καὶ τὰ σάββατα αὐτῶν μετὰ εἰρήνης πληρώσουσιν.