Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nden Seçmeler

Rumeli beylerbeylerinin hasları: 11 kere 100.000 akçadır.116

Anadolu hasları: 10 kere 100.000 akçadır.

Karaman hası: 660.071 akçadır.

Şam hası: 10 kere 100.000 akçadır.

Sivas hası 9 kere 100.000 akçadır.

Erzurum hası: 12 kere 100.000 ve 14.600 akçadır.117

Diyarıbekir hası: 12 kere 100.000 ve 660 akçadır.

Van hası: 11 kere 100.000 ve 32.000 akçadır.

Budin hası: 8 kere 100.000 ve 80.000 akçadır.

Adalar hası: 885.000 akçadır.

Halep hası: 817.760 akçadır.

Maraş hası: 628.450 akçadır

Bosna hası: 650.000 akçadır.

Tımışvar hası: 806.790 akçadır.

Kars hası: 820.770 akçadır.

Çıldır hası: 925.000 akçadır.

Trabzon hası: 734.850 akçadır.

Rakka hası: 681.056 akçadır.

Musul hası: 682.000 akçadır.

Şehrizor hası: 11 kere 100.000 akçadır.

Tarablusşam hası: 786.000 akçadır.

Özi hası: 988.000 akçadır.

Kırım Sultanı hası: 12.000 kere 100.000 akça basım Kefe İskelesi gümrüğünden alır.

Kefe Paşası hası: 679.000 akçadır.

Eğri hası: 800.080 akçadır.

Kanije hası: 746.060 akçadır.

Mora hası: 656.000 akçadır.

Bağdat hası: 12 kere 100.200 akçadır.

Basra hası: Vezirlik olduğundan beri 10 kere 100.000 akçadır.

Elhasa Eyaleti: Vezirlik değildir ama hükûmet olmakla 888.000 akçadır.

Mekke Eyaleti: Şerif,118 Mısır Sürresi’nden119 alır.

Habeş Eyaleti: 10 kere 100.080 akçadır.

Mısır Vezirleri hası: 487 Mısır kesesidir.

Tunus, Cezayir, Kıbrıs, Rodos serdarı, Vezir Kaptan Paşa hasları: 12 kere 100.000 ve 700 akçadır. Kanunî Sultan Süleyman zamanında serdara kâfirlerden öç almak için izin verilip bütün deniz beyleri ve kaptan paşa dahi onun tedbiriyle sefer açardı. Derya kaptanı bütün deniz paşalarından önce gelirdi. O suretle de gelip “Hayreddin Paşa” olurdu.120

Yeni Fetholunan Varat hası: 790.000 akçadır.

Yeni Fetholunan Girit Adası Serdarının hası: 11.990 akçadır. Girit hepsinden sonra fetholundu. padişah hattı yazılırken böyle has ihsan olunmuştur.

Kanunî Sultan Süleyman Han kanununa göre hangi memleket önce fetholunduysa onun vezirinin ve paşasının hası ziyade olur, sonra fetholunan vilayet hâkiminden121 üstün tutulurdu. Ama bazı yaşlı vezirlere arpalık sancaklar ihsan olunmuştur. Böylece Adana eyalet olmuştur. Softa Mehmed Paşa’ya lütuf olarak verildiği zaman Adana hası 11601 akça idi. Mısır valisinin iki sorguç taşıması kanundur. Habeş veziri iki otağ taşır. Bağdat veziri de öyle.

Padişah, Anadolu gazalarında bulunsa divanda ve bayramlarda padişah huzuruna önce Mısır, sonra Bağdat, sonra Habeş, sonra Budin, sonra Anadolu, sonra Maraş beylerbeyileri, sonra kaptan paşa girer. Ama Rumeli’de olsa önce büyükvezir, sonra Budin veziri, sonra Mısır, Habeş, Bağdat, Rumeli, sonra eyaletlerden fethi eski olanlar, elhasıl eyaletler kıdemlerine göre birbirlerinden önce dururlardı.

Sultan Süleyman Han’ın kanununa göre herhangi beylerbeyi ne kadar hasa malikse her 5000 akçaya karşılık bir mükemmel cebeli ile sefere katılmak mecburiyetinde idi.

Rumeli Eyaleti’nin Sancakları

Rumeli eyaleti 24 sancaktır. Mal defterdarı, çavuşlar kethüdası, defter emini, defter kethüdası, tımar defterdarı, alaybeyi, çeribaşısı, voynuk ağası ve zeamet ile 7 yörük beyi vardır. Sancakları şunlardır:

Sofya sancağı, paşanın tahtıdır.122 Köstendil sancağı, İskenderiye123 Tırhala sancağı, Ohri sancağı, Avlunya sancağı, Delvine sancağı, Yanya sancağı, Elbasan sancağı, Çermen sancağı, Selanik sancağı, Üsküp sancağı, Dukagin sancağı, Vidin sancağı, Alacahisar sancağı, Pirzirin sancağı, Vulçetrin sancağı, Sağkol sancağı, Solkol sancağı. Ama Silis-tire, Niğebolu124 Kırkkilise, Bender, Akkerman, Özi, Kılburun sancakları Rumeli’den çıkarılıp Karadeniz kıyısındaki köy ve kasabaların korunması için Silistire eyaleti kurulmuş, başlıbaşına vezirlik olmuştur.

Anadolu Eyaleti’nin Sancakları

Hepsi 14 sancaktır.125 defter kethüdası, defter emini, defter muhasibi, tımar defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, çeribaşıları ve alaybeyi vardır. Zeamet ile 4 Müsellem beyi vardır. 11 Yayabeyi vardır.

Kütahya şehri paşa sancağıdır. Sancakları şunlardır:

Sarıhan sancağı, Aydın sancağı, Kastamonu, Hüdavendigar,126 Bolu, Menteşe, Ankara, Karahisar Sahip,127 Teke Eli, Kângırı,128 Hamid, Sultanönü Karası.

Karaman Eyaleti’nin Sancakları

Karaman eyaleti 7 sancaktır. Hazine defterdarı, defter kethüdası, defter emini, tımar defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, alaybeyi ve çeribaşısı vardır. Umumiyetle Konya, paşa sancağıdır.

Sancakları: Kayseri, Niğde, Beyşehir, Kırşehir, Akşehir, Aksaray.129

Sivas Eyaleti’nin Sancakları

Sivas eyaleti 7 sancaktır. Defter kethüdası, defter emini, tımar defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, alaybeyi ve çeribaşıları vardır. Sivas şehri paşa sancağıdır. Sancakları şunlardır:

Divriği, Çorum, Keskin, Bozok, Amasya, Tokat, Zile, Canik, Arapgir.130 Sonradan “Zile”, Valide hası131 olmuştur.

Bosna Eyaleti’nin Sancakları

Bosna eyaleti 8 sancaktır.132 Hazine defterdarı, defter kethüdası, defter emini, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, alaybeyi, çeribaşıları vardır. Saray şehri Bosna’nın paşa tahtıdır. Öteki sancaklar şunlardır:

Hersek Kilis’i, Izvornık, Puzaga, Zaçna, Karka, Rahoviça, Banaluka.133

Kaptan Paşa Eyaleti

11 sancaktır. 3 sancağı sâlyâne134 iledir. Defter kethüdası, defter emini, tımar defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, Arabistan ağaları ve kethüdaları,135 yüzbaşı dayıları vardır. Gelibolu şehri paşa sancağıdır. Sancakları şunlardır:

Eğriboz, Karlıeli, İnebahtı, Rodos, Midilli, Kocaeli, Biga, Sıgala, İzmit, İzmir.

Mora Yarımadası Eyaleti

Defter emini, defter kethüdası yoktur. Rumeli’den ayrılarak Vezirlik ve eyalet olmuştur. 300 yük akça padişah pulu ve malı tahsil edilir. 5 sancaktır. Mora’da Gördes.

Paşa sancağıdır. Öteki sancaklar şunlardır:

Misistire sancağı. Koron sancağı ki beyinin bir kadırgası vardır. Ayamavra sancağı: Bunun da beyinin bir kadırgası vardır. Anabolya sancağı. Bunun beyi iki tane kadırga ile sefer eder. Bazı adalarda da reayası vardır.

Fakat Sakız adası sancağı, Nakşa sancağı ve Mehdiye sancağı sâlyâne ile idare olunduklarından kaptan paşanın hükmündedirler.

Budin Eyaleti

Budin’de hazine defterdarı, defter kethüdası, defter emini, tımar defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, alaybeyi, çeribaşları vardır ki büyük divandır.136 Budin Kalesi, Paşa sancağıdır. Sancakları: Semendire, Peçuy, İstoni Belgrad, Usturgon, Şemtorna, Seksar, Serem, Mıhaç’tır. Belgrad kaymakamlıktır.

Osek ve Eğri Eyaletleri

Sonradan eyalet olduklarından 7 sancaktırlar. Mal defterdarları yoktur ama defter kethüdası, defter emini, çavuşlar kethüdası, alaybeyi, çeribaşıları vardır.

Sancakları: Segedin, Sonluk, Hatvan, Seçen, Kerman, Filek’tir.

Eğri, paşa sancağıdır.

Kanije Eyaleti

Bu da Budin eyaletinden çıkarılarak eyalet olmuştur.

7 sancaktır. Mal defterdarı, tımar defterdarı yoktur. Sade çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, alaybeyi, çeribaşıları vardır. Kanije, paşa sancağıdır. Sancakları: Sigetvar, Kopan, Valpuva, Şiklofça, Nadaj, Balatin’dir.

Uyvar Eyaleti

1073’te137 IV. Sultan Mehmed zamanında Köprülüoğlu Fazıl Ahmed Paşa eliyle fethedilip eyalet omuştur. Mamur eyalettir. Mal defterdarı, defter emini, defter kethüdası, çavuşlar kethüdası, alaybeyi, çeribaşısı ve 20 oda ile138 yeniçeri ağası, cebecibaşısı, topçubaşısı ve bir vezir hâkimi vardır. Sancakları şunlardır: Letra Kalesi sancağı, Leve sancağı, Novgrad sancağı, Holok sancağı, Bukabak sancağı, Şefradi.

Tımışvar Eyaleti

6 sancaktır. Hazine defterdarı, defter kethüdası, tımar defterdarı, padişah malı defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, 22 tane tuğ sahibi kale ağaları ve dizdarı, çeribaşıları, alaybeyi vardır. IV. Sultan Mehmed çağında, Köprülü Mehmed Paşa eliyle Yanova Kalesi fethedilip Tımışvar paşasına sancak merkezi oldu. Öteki sancakları şunlardır: Tımışvar, Lipva, Çanad, Küle, Morava. Yeni fethedilen Şebeş, yeni fethedilen Logoş, Kaçnat sancağı, Arat sancağı, Beşkelek sancağı. Sonra Sokullu Mehmed Paşa evkafı olmuştur.

Varat Eyaleti

Cennetmekân IV. Sultan Mehmed Han zamanında büyük serdar Köse Ali Paşa eliyle fethedilip eyalet olmuştur. Mal defterdarı, defter emini, defter kethüdası, tımar defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, 10 oda yeniçeri ağası ve dizdarı, hâkim veziri, alaybeyi, çeribaşıları vardır. Paşa sancağı Varat’tır. Sancakları şunlardır: Salanta sancağı, Debreçin sancağı, Halmaş sancağı, Sengevi sancağı, Yapışmaz sancağı. Bu sancaklar umumiyetle Hristiyan oldukları için hâkimleri yine kendi aralarından Macar asilzadeleridir. Eyalet varidatını toplayarak beylerine irsaliyelerini139 gönderirler. Acayip bir şekilde düzene konarak eyalet olmuştur.

Erdelistan Eyaleti

Bu ülke dahi IV. Mehmed’in kılıcıyla Ulu Serdar Gazi ve Şehit Seydi Ahmed Paşa elinden fethedilmiştir. Yıllık 1000 kese mal ve 1000 kese hediye vermek üzere merhum Melek Ahmed Paşa’nın reyi ile Apopi Mihal140 adındaki mendebur kral nasbolunup Erdel eyaleti Osmanlı hanedanına tabi oldu. Ahalisi dört kısım olup Hayduşak, Erdel, Sigel141 ve Saz Macarı’dır. Saz Macarları hiçbir zaman Osmanlılara isyan etmemişlerdir. Bu Erdel ülkesinden dört kere elimize doyumluk mal ve esirler geçmiştir.

Eflak ve Buğdan Eyaletleri

Bunlar dahi umumiyetle Hristiyan olup beyleri Osmanlı hanedanı tarafından tayin ve azlolunurlar ve kendi başlarına ülkeyi idare ederler. Her yıl Osmanlı Devleti’ne ikişer bin kese vergi verip Silistire eyaletine tabidirler.

Özi yani Silistire Eyaleti

Ne mal defterdarı, ne divan çavuşları, ne tımar defterdarı ve ne de defter emini gibi memurları vardır. Ancak Rumeli eyaletinden çıkarılarak vezirlik olmuştur. Eyalet 11 sancaktır: Niğebolu sancağı, Çermen, Vize, Kırkkilise,142 Bucak Tatarı, Bender, Akkerman, Özi, Kılburun, yeni sancak Doğan’ dır. Silistire sancağı, Paşa merkezidir.

Kırım Eyaleti

Hanlıktır. 7 sancak olup hanı başka sikke ve hutbe sahibi padişahtır. Lakin tayini ve azli Osmanlı hanedanının elindedir. Hutbesinde önce Osmanlı hanedanı söylenip sonra hanının adı yâd olunur. Eyaletin boy beyleri yani sancakları şunlardır:

Hanların payıtahtı Bahçesaray’dır. Kalgay Sultan yani veliahdin payıtahtı Akmescit’tir. Nureddin Sultan,143 Şırın Beyleri Nahçıvan Eli’ndedir. Mansur Beyleri Mankıt Elleri’ndedir. Gürcü halkı Cekeşke Elleri’ndedir. Hanlar neslinden gelen “Olanlar” Arbat Elleri’ndedir. Sacut kavmi Curgana Elleri’ndedir. Badrak’lar Or ağzı Elleri’ndedir. Dayır kavmi Gözleve Elleri’ndedir. Bu anılan ellerin her biri bir sancaktır.

Kefe Eyaleti

Kırım yarımadasının yarısı Osmanlıların hükmünde olup 8 sancaktır, ama sancaklarını voyvodalar idare ederler. Balıklava sancağı, Balıklı, Kerç sancağı, Taman Adası sancağı, Çerkez Şıfage Sancağı, Balısara sancağı ki Ruslar harap etmiştir, Azak sancağı. Kefe paşası Azak’ta oturur. Kefe defterdarı vardır ama diğer divan memurlarından meratip sahipleri yoktur.

Kıbrıs Eyaleti

7 sancaktır. Dördü has ile, üçü sâlyâne ile idare olunur. Hazine defterdarı, tımar defterdarı, defterdar kethüdası, defter emini, çavuşlar kethüdası, alaybeyi, çeribaşıları vardır. Has ile idare olunan sancaklar: İçeli, Tarsus, Aliye, Sis’tir. Sâlyâne ile idare olunanlar: Gerenbe, Baf, Magusa ve Lefkoşa’dır. Lefkoşa, paşa sancağıdır. Kıbrıs adası, çevresi 770 mil olan ulu bir adadır. 30.000 İslam askeri, 150.000 keferesi vardır.

Girit Adası Eyaleti

1080 tarihinde, IV. Sultan Mehmed’in kılıcı ile Köprülüoğlu Fazıl Ahmed Paşa tarafından üç yılda, zorla ve kahırla Kandiye Kalesi fethedildi.144 Çevresi 777 mil olan ada 70 kalesiyle zapt edildi. Yazılış sırasında itibar olunan sancaklar şunlardır: Hanya sancağı, Resmo sancağı, Silne sancağı. Bu eyalet büyük olduğu için 40.000 kul, 1 yeniçeri ağası, 1 veziri, 1 mal defterdarı, tımar defterdarı, defter emini, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, çavuşlar katibi, ruznamecisi, alaybeyileri, çeribaşıları vardır. Hâlen 7 vezir, 40.000 askerle muhafaza olunur.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

“Ey ümmetim! Sana selam olsun.”

2

“Ey Tanrı’nın elçisi ve milletlerin efendisi, size selam olsun.”

3

Hicri 1015 (= 9 Mayıs 1606-27 Nisan 1607) tarihinde ölüp Edirnekapı Camisi haziresinde gömülen Osmanlı şairi Hakani Mehmed Bey’in Peygamber hakkındaki manzum “Hilye-i Şerife” adlı eseri ki şiir bakımından kuvvetli eserdir ve 1007’de (= 4 Ağustos 1598-23 Temmuz 1599) telif edilmiştir.

4

Ey kardeşler! Size selam olsun.

5

Dördüncü Murad, Revan Seferi için ordusu ile Üsküdar’dan 28 Mart 1635 tarihinde hareket etmiştir.

6

Sadrazam (= Büyükvezir) vekili. Sadrazam seferdeyken ona vekâlet ederdi.

7

Molla “büyük dereceli kadı” demektir. Kadıların idari vazifeleri de vardı.

8

Dördüncü Murad, 1635 yılının son günlerinde İstanbul’a dönmüştür.

9

“Ey danış! Dua edip bu yapının tarihini söyledim:

Dünya durdukça göğe benzeyen bu bina da dursun.” demektir. Buradaki “daniş” kelimesinin, beyti yazıp ebcedle tarih düşüren şairin mahlası olması gerekir. Fakat IV. Murad çağında bu mahlası taşıyan bir şaire rastlamadım. Belki de kelime asıl manası ile, yani “bilgili adam”, “anlayan adam” yerinde kullanılmıştır.

10

Revan, 8 Ağustos 1635’te alınmış olup haber İstanbul’a ağustos sonunda ulaşmış olmalıdır.

11

Hüseyin Baykara, Aksak Temirliler hanedanının son

Horasan kolu padişahlarından olup merkez edindiği Herat’ta 911’de ölmüştür. Zamanı ilim ve sanat bakımından çok üstün bir çağ, Hüseyin Baykara da hem şair, hem bilgin, hem zevk ehli bir hükümdar olduğundan güzel ve seviyeli meclisleri ün salmış; şiirli, müzikli, içkili meclislere Baykara Meclisi demek Osmanlılar’da da âdet olmuştur.

12

Zira, Türkçe arşının aşağı yukarı karşılığıdır ve şöyle böyle 75 santimetreye tekabül eder.

13

Öncekinin aynı.

14

Madyan oğlu Yanko, İstanbul’un efsanevi kurucusudur. Osmanlı tarihlerinde, bilhassa anonim tarihlerde (yani Tevarihi Ali Osmanlarda) bundan uzun uzadıya bahsolunur.

15

Yanko hayali bir şahıs olduğuna göre Evliya Çelebi’nin gördüğü zincir parçaları herhâlde Bizanslıların Fatih’e karşı kullandıkları savunma zincirleri olacak.

16

Burası şimdiki “Fener” olabilir.

17

Padişahların kılık değiştirerek (tebdili kıyafetle) çıktıkları kapı olacak. “Tebdil gezmek” deyimi son yıllara kadar kullanılırdı.

18

Hadyan oğlu Yanko’nun veziri.

19

Evliya Çelebi’nin bu büyük yanlışları o sırada Osmanlı aydınlarındaki tarih bilgisinin durumunu gösterir.

20

Arap harfleriyle ve ebced hesabı ile 699 çıkar ki Osmanlılar’ın hicri tarihle müstakil oldukları yıl diye kabul olunmuştur. Bunun doğru olmadığı, Osmanlı Uç Beyliği’nin miladi 1336’ya kadar İlhanlı Devleti’ne bağlı olduğu bugün bilinmektedir.

21

Osman Gazi’ye verilen “Osmancık” adının nereden çıktığı kesin olarak belli değildir. Belki bir sevgi nişanesidir.

22

Evliya Çelebi kendisini Hoca Ahmed Yesevî soyundan saymaktadır ki ispatı asla mümkün değildir.

23

Yani icazet verip.

24

Manen destekledi manasında.

25

“Önce namaz” manasında

26

Bugünkü Tekirdağ

27

Bu Alaaddin Sultan’ın kim olduğu belli değil. Meşhur Selçuklu sultanından galat da olabilir

28

Emevi hükümdarı. 717-720 arasında hükümdarlık etti.

29

Meşhur Abbasi hükümdarı. 786-809 arasında hükümdarlık etti.

30

Tabii bunun aslı, esası yoktur. Amasya’ya sığınmış olan Mehmed Çelebi, merkezi otoritenin gevşemesinden ötürü serkeşlik eden bazı Türkmen beylerini yenmiştir. Evliya Çelebi bu harekâtı, Temür ordusunu yenmek şeklinde anlatıyor.

31

Evliya Çelebi “hummayi muhrika” tabirini kullanıyor. Bütün ateşli hastalıklara humma denmesi âdettir. Bununla hangi hastalığın kastedildiğini tespite imkân yoktur.

32

Bu da tamamen hayali bir vakadır.

33

Sivaslı Kara Şemseddin diye bir şahıs yoktur. Sivaslı Şemseddin adında bir Halveti şeyhi varsa da Fatih’ten çok sonradır ve 1006 (14 Ağustos 1597-3 Ağustos 1598) tarihinde ölmüştür. Evliya Çelebi herhâlde Fatih’in çağdaşı Ak Şemseddin’i kasdetmişse de onun Manisa’da bulunduğuna dair kayıt yoktur.

34

Fatih’ten çok önce yaşamış olan Sultan Kalavun’u da çağdaş göstermekle Evliya Çelebi tarih kültürü bakımından çok zayıf olduğunu ortaya koymaktadır.

35

Bu tarih yanlıştır. Hicri 878 olacaktır. Savaş 11 Ağustos 1473’te yapılmıştır.

36

Miladi olarak 1444 Ağustos’unda.

37

Bu Emir Buhari, Yıldırım Bayazıd çağındaki meşhur Emir Buhari’den başka birisidir. Fatih Camisi civarında türbesi olup hicri 922’de (= 5 Şubat 1516-23 Ocak 1517) ölmüştür. Keramet sahibi ermişlerden sayılmıştır.

38

Evliya Çelebi burada “mazbut” kelimesini kullanmaktadır. Bu kelime “ezberde olmak” anlamında kullanıldığı gibi “yazı ile tespit olunmuş” manasına da geldiğinden “bilinmektedir” diye çevrilmiştir.

39

“Götürmek” aslında “Kaldırmak” demektir. “Yer götürmez” yerin kaldıramayacağı kadar büyük manasında bir Osmanlı deyimidir.

40

1453 baharı.

41

Bu büyük bir yanlıştır. 35 numaralı notta da belirtildiği gibi Akkoyunlularla savaş 1473’te, yani İstanbul’un fethinden 20 yıl sonra yapılmıştır.

42

Bizanslıların en korkunç silahı olan Rum ateşini kastediyor.

43

Yıldızların durumuna bakarak yapılan ve ilim sayılan falcılık.

44

“Abdal” ve “budala” kelimeleri Arapçadan Türkçeye “bedil” kelimesinden geçmiştir. Bedil “kusursuz, iyi adam” demek olduğu hâlde Türkçedeki abdal ve budala kelimeleri hiçbir şeye aldırmayan, kalender derviş manasını almıştır.

45

Arabistan askeri tamamen hayalî olup fethin dinî destanlarından bir parçadır.

46

Daha önce, 34 numaralı notta da belirtildiği gibi, Mısır Sultanı Kalavun, Fatih’ten çok önce yaşamış ve 1279-1290 arasında hükümdarlık etmiştir. “Cebe” ok ve sonra silah ve daha sonra savaş levazımı manasına gelen Türkçe bir kelime olup Arap harfleriyle yazıldığı zaman “cübbe” gibi de okunabilir.

47

Evliya Çelebi’nin İstanbul fethinde bulunan büyük dedesinin adı yukarıda Yavuz Özbek diye geçmişti. Eski harflerle yazıldığı zaman bu iki ad birbirine benzediği için bir istinsah karışıklığı olduğu anlaşılmaktadır.

48

“Salsal” Arapçada çok anıran eşek demek olup eski Osmanlıların o zamanki Romenleri çok hakir görmeleri sonucu Buğdanlılar için kullanılmış bir kelimedir. Kelimenin bir manası da kumla karışık balçık demektir. (Ahteri, 1293, s. 583).

49

Halis bir Türk olan Ahmed Yesevî’nin Muhammed Hanefi neslinden gösterilmesinin hiçbir aslı yoktur. Bu gibi uydurma nesepler dinî inançtan doğan hurafelerdir.

50

“Arakiye” bir nevi Arap başlığı. Güneşten korunmak için önden gözlere kadar inen, arkadan enseyi de örten bir bez parçasından ibarettir.

51

Evliya Çelebi’nin İstanbul kuşatması ve fethi hakkında verdiği bilginin tarihî hiçbir tarafı yoktur. Birtakım hayalî kumandanlardan bahsetmesi, çoktan Osmanlı Devleti’ne katılmış eski Anadolu Beyliklerinin beylerini Fatih’e yardıma gelen ayrı askerler gibi göstermesi, ayrıca onların adlarını da “Menteşebayoğlu”, ‘Saruhanbayoğlu” şeklinde yanlış yazması, İstanbul kuşatmasına Arabistan askerlerini de iştirak ettirmesi, Sultan Cem’le arkadaşlık ederken Avrupa’nın savaş usullerini öğrendiğinden bahsettiği Sadi Paşa’yı bu kuşatmada bir kol kumandanı olarak tanıtması ve İstanbul fethini kılıç erlerinden çok evliyalara mal etmesi On Yedinci Asır Osmanlı aydınının kendi tarihi hakkındaki gafletini ortaya koyması bakımından çok ilgi çekicidir. Evliya Çelebi’nin bu satırları menkıbelerin, destanların nasıl doğduğunu göstermesi bakımından dikkate değer. İstanbul’un günlerce alınamayışını içeride bulunan Yavedüd adlı bir dervişin duasına hamletmesi, mantık tanımayan inanç garabetlerinden biridir. Bununla beraber bu satırlar arasında tarihin bazı gizli kalmış noktaları da bulunabilir. Gemilerin indirildiği yerler hakkındaki sözleri bu kabildendir. Diğer tarihlerde umumiyetle kaygan madde olarak zeytinyağından bahsolunur. Evliya Çelebi’nin zeytinyağı demeyerek kaygan madde demesi ve bunların kalıntılarının kendi zamanına kadar yavaş yavaş erimekte olduğunu söylemesi herhâlde incelenmeye değer bir konudur.

52

Bir nevi savaş gemisi.

53

Bir nevi büyük savaş gemisi.

54

Bir nevi savaş gemisi.

55

Ateşte yaşayan ve ağzından ateş fışkıran bir efsanevi hayvan.

56

Bir nevi savaş gemisi. Evliya Çelebi biraz yukarıda “patrona” dediği gemilere burada “kadırga” diyor.

57

Peygamber soyundan olan kadın ve kız.

58

Doğru değildir. İkinci Bayazıd’ın anası Dulkadiroğlu prensesidir.

59

Bunun da doğru olmasına hemen hemen imkân yoktur. Aşağı yukarı 150 yaşlarındaki bir adamın anlattıklarında da çok yanlışlar olacağı muhakkaktır.

60

Peygamber’in Düldül adındaki katıra binmesine benzetmek için uydurulmuştur. Hiçbir Osmanlı padişahı katıra binmemiştir.

61

İstanbul’u kuşatan Osmanlı ordusunu 60.000’den yukarı düşünmek hatadır. Ordunun mühim bir kısmı muhtemel bir taarruza karşı Balkanları bekliyordu.

62

Muhafız asker.

63

Burada Evliye Çelebi’de bir yanılma var: Bahsettiği işler Ayasofya’nın içinde geçtiği hâlde biraz aşağıda türbeden bahsediyor. Ayasofya binasının içinde türbe olmadığına göre bu karışık ifadeyi anlamaya imkân yoktur.