Полная версия
Seçilmiş Eserler 2. Cilt
Дадахон Ҳасан Эрк ва Ишқ ҳофизи сифатида ўзбек зиёлиларининг фикру ўйини ифода этаркан, сўзини, ўзини, қонини, .... фидо қилди десак, муболаға бўлмас.
Дадахоннинг қўшиқлари ва саъй-ҳаракатлари билан юртимизнинг бугунги мустақиллиги йўлида қилган барча ҳизматларини инкор этишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқдир. Шу ўринда Баҳоуддин Нақшбандни ушбу сатрларини эсламоқ жоиздир: “Ишқда тану дилу жон бўлмас”.
Дадахон Ҳасан билан замондош, маслакдош бўлганимдан фахрланаман.
КЕЙИН-КЕЙИНМИЗ… 21
Бас, улуғ Раббинг исмини поклаб ёд эт.
Қуръон. “Воқеа” сураси.
1. Алишер Навоий айтадилар: ”Эл нетиб топкай мениким, Мен ўзимни топмасам.”Ҳазратнинг бу сўзида илоҳий фалсафа-оламча маъно бор.
Шоир ҳамма вақт сирли ҳодиса. Уни илмий истилоҳлар билан исботлаб бўлмайди, ҳар холда, мен шундай тушунаман.
Шоир дунёни ўз кўзи билан ўзича кўради, бировларга тақлид қилмайди, бировларнинг даражаларини кўзламайди. Ўзининг даражасини, Ўзини излайди.
2. Шеърият – ичкин, билгисиз тафаккур титрамаси, Табиат ва Инсоннинг уйғунликдаги сўзга айланган инъикосидир, эҳтимол.
Ватанни севмак иймондандир -дея такрорлаймиз,аммо Исломда Ватан дейилганда инсонга аталган жаннат кўзда тутилмаганми экан? У ҳолда Комил Инсоннинг манзили таъйин этилган. Бу манзилга менгзатамиз Ватанни, демак.
Жаннатни зикр этмак-Аллоҳни зикр этмакдир.
3. Дунё кундан кунга янгиланиб бораверади.Замон,Вақт ва масофа тушунчалари. Шеърият, Мусиқа ва Тасвирий дунё Санъатлари ҳам янгиланиб, ўзининг Шоирини, Бастакори ва Рассомини сўрайверади.
Шеърият-изтироб ва аламдан ,Гўзаллик ва Нафосатдан туғилган шодликдир – Муҳаббатдир.
Шоир ўзгалардан ўзга ўларак фақат кўрганлари, билганларини, ўқиган,ўрганган нарсаларини эмас,инсоннинг ўзлигини, камолотини, ўз денгизининг тубсиз тубларини, ўз осмони чексизлигининг чегараларини илғайди, бу йўлда рангсиз нарсаларга ранг, ҳаракатсиз нарсаларга ҳаракат, исмсиз нарсаларга исм беради. Уларни нажотга чорлайди.
4. Шоир йўл аҳлидандир.Йўл туйғуси-Гўзаллик ва Нафосат туйғусини юрагидан ўтказади ва бу йўл ўзлик ва Камолот сари бориладиган олий манзил эканини чуқур идрок этади.
5. Ислом ва Шарқ асотири минг йиллардан буён бутун дунё шоирларини жалб этиб келган. Бу борада Шарқнинг донишманд шоирларини яхши биламиз.
Туркияда ҳар йили Турк Дунёси шоирларининг тавбаларидан тузилган “Муножот” мажмуи нашр этилишини ҳам биламиз.
Испанияда исломият тараққий қилганидан хабардормиз, аммо жаҳон адабиётида маълум ва машҳур бўлган буюк шоирларни ҳозир эслаб ўтсак жоиздир, деб ўйлайман.
Буюк Британияда Байрон, Шелли, Колдриж, Теннисон, Браунинг, Киплинг, Честертон, Йетс; Ақшда Эдгар По, Эмерсон, Паунд, Элиот, Фрост; Франсияда Гюго, Шатобриан, Нервал, Эредиа, Бодлер, Аполлинер; Олмонияда Гёте, Гелдерлен, Платен, Шамиссо, Ҳейне, Рилке, Гесс, Брехт; Русияда Пушкин, Лермонтов, Тютчев, Фет, Балмонт, Бунин, Блок, Брюсов, Есенин, Ахматова, Цветаева, Пастернак…
Бу рўйхат шу қадар узунки санашни бас қиламан. Мен бу мавзунинг не чоғли теран,масъулиятли эканини эслатиб ўтмакчи эдим, холос.
6. “Агар инсонда тақво ва нафсни тийиш чегарасиз хуружли эҳтиросга айланиб кетса Табиат ва Инсон мувозанати бузилиши, Камолот йўлини-да тўсиб қўйиши мумкин”– деб ёзади Тҳакур. Бу сўзларни ҳам эслаб юрсак нақадар гўзал. Чунки биз бандамиз, кейин шоирмиз, кейин фониймиз, кейин-кейинмиз…
ШЕЪРИЯТ ҲУҚУҚИ 22
(Абдулҳамид Сулаймон Чўлпон шеърияти хусусида)
Алишер Навоий вафотидан сўнг дунё 500 йилга қариди. Абдулҳамид Чўлпон юзга кирди. Дунё юз ёшга яшарди. Бутун Турк Дунёси ўзининг буюк шоирини шарафламоқда. Унинг сиймосида биз ҳақиқат шоирига ўлим йўқ эканини, “Ҳақ йўли, албатта, бир ўтилғуси”, Шеърият Ҳуқуқи ғалабасининг гувоҳи бўлдик.
Сўз кўча-кўйнинг мижғов лофларидан, хоним-ойимчаларнинг инжиқликларидан, идорабозларниг маъшум ўйинларидан, жоҳиллигидан қўрқоқ, қўрқоқлигидан жоҳил кимсаларнинг мудҳиш қилиқларидан, шубҳасиз, устун турган Шеърият борасида, Шеърият Ҳуқуқи ва Абдулҳамид Чўлпоннинг Оламшумул Улуғ Шоир экани хусусидадир.
Абдулҳамид Чўлпон шеърияти бутун ХХ аср қадриятларини ўзида мужассам қилди. Уни оламшумул мақомга олиб чиққан омил– шоирнинг чексиз эҳтиросли гуманизмидир. Бу дунёдаги Инсоннинг ҳасратлари, қувончлари Шоир ижодининг ўқ томирига айланди.
Турк Дунёсининг бирлиги, Улуғ Туркистон қайғуси, Инсонга муҳаббат, жавонмардлик, саховат Абдулҳамид Чўлпон шеъриятиниг асос белгиларидир. Бу фазилатларни ичкин, илоҳий самимиятсиз ифода қилиб бўлмайди. Абдулҳамид Чўлпон самимияти– Дунё Инсонига бўлган меҳри, садоқатида ёрқин намоён бўлади.
Инсон ва Табиатнинг уйғунликдаги инъикоси Абдулҳамид Чўлпон ижодининг шуурли нуқталаридир. Шоир жуда узун шонли-саодатли, қонли-машаққатли йўлни босиб ўтди. Фақат ХХ аср одамининггина эмас, унинг ҳофизасидан, кўз ўнгидан минг йиллар воқеоти, талотумлари билан ҳайқириб кечдилар. Энди шоир бўлғуси замонларга қадам қўйди.
Шеърият Аллоҳ одамни яратгани каби қадимийдир. Ёруғ дунёга келганинсон бор экан, инсон бўлиб туғилган экан– Инсон ҳақлар, инсон ҳуқуқи бордир. Инсон ҳуқуқи– Шеърият ҳуқуқи. Инсон ва табиат уйғунлиги абадий, табиат тартиботи ўзгармас, аммо инсон табиати ўзгарувчандир. Мувозанат бузилган жойда жаҳолатниг қора қуёши ёниб, фикр оламини зулматга чулғайди, қонга булғайди. Муборак уйғунлик йўлижа жафо чекканларнинг карвонбошилари шоирлардир, эҳтимол. Шеърият чексизликдир, аммо шеъриятниг смонига боқиб, чексизликнинг ҳам чеки бор, деб ўйлайсиз. Шеърият инсоннинг илкин нафасидир, ноёнсиз нафаснинг моддийликка айланишидир, балки.
Миср-Бобил, Хитой-Ҳиндистон, Рум, Эрон, Америка сингари Турон– Туркистон– Турк Дунёси жаҳон илму фани, маданияти, адабиёти ва санъати хазинасига ўзининг муносиб меросини берди ва беражакдир. Улуғ шоир Абдулҳамид Чўлпон ўзбек руҳини куйлади. Зеро, Ўзбек Руҳи ўлмасдир. Ўзбек Руҳи абадийдир. Ўзбек Руҳи– бутун Турк Дунёсининг меросидир.
Ўзбек миллати бу олтин мероснинг эгаси, бу мерос бутун жаҳон учун, бутун инсоният учун, Аллоҳ инояти-ла, гўзал армуғондир. Ўзбек миллати– жаҳон цвилизациясини бир поғона баланд кўтарган буюк миллатдир. Ўзбек бўлиб туғилган, ўзбек деган номни муқаддас билиб жону руҳида асраган инсон нақадар бахтли инсондир.
Бу шарафли туйғулар Абдулҳамид Чўлпон ижодиётида порлоқ ифодасини топди.
Абдулҳамид Чўлпонни титратган, қақшатган зулм эди.
Зулм– ўзбекнинг энг сара гулларини юлиб отди. Ҳамзани ўлдириб, бу ўлим баҳонасида, биринчи ўзбек совет шоирининг қотиллари деб, минглаб бегуноҳ мусулмонларни қириб ташлади. Бутун давлатчилик иқтидорларини ишлатиб қўлга киритган Туркистон автоном жумҳуриятини ер билан яксон қилди, бу янги ўзбек ҳукуматининг аъзоларини қиличдан ўтказди. Масалан 1917 йилдан 1947 йилгача фақат Русиянинг ўзида сталинизм қурбонларининг сони 67 милён 533 мингга етди. Зулм– шоир юрагида қандай кечгани ёлғиз Аллоҳга аён.
Зулм– башариятнингмуқаддас бешикларидан бўлмиш улуғ Туркистонга бостириб кирди. Милён-милён гуноҳсиз инсонларимизнинг пок қонларини тўкди, илоҳий масжидларимизга кўппакларини боғлади, мезоналарига қўнғироқлар осди, боғларимизга: “Итларга ва сартларга кириш манъ этилади”, деб ёзиб қўйди, жаҳоннинг кўрки бўлган обидаларга бомба ёғдирди, бир кечада минглаб ўзбекларни, эру хотин, болаларни, ҳомиладор аёлларнинг қорнидаги гўдаккача жаҳолат пичоғи билан сўйди, неки ҳалол бўлса барини ҳаром қилди, нажосатга тўлдирди.
Бу ахлоқсиз, маданиятсиз оломон, шайтанат бандалари менинг улуғ халқимни– ўзбек туркларига ҳар хил лақаблар, тамғалар, ёрлиқлар ёпишириб келди. Лекин ўзбек-туркларининг илоҳий Руҳини, қутлуғ тилини суғуриб ололмади. Шоирнинг ичидан нелар кечди экан, у қаро кунлар.
Зулм– бир миллатни бир миллат билан хундор душман қилишга эришди. Зулм учун инсон инсонга дўст-биродар эмас, ўч олишга доим шай турган жаллод бўлиши керак эди. Эришди. Шоир солномачи эмас, у юзлаб бадиий қиёфалар яратолди.
Она сайёрамиз шеърият каби поёнсиз. Инсониятнинг дарду қувончи Абдулҳамид Чўлпоннинг дарду қувончи бўлди. Шоир ўз ватанининг фарзанди ўлароқ, ўз халқининг инон-ишончи, шодлигу уқубатларини ўзида, Сўзида ифода қилди, дунёвий аламкашлик уни жаҳон фуқаросига айлантирди.
Ўзбек маънавият осмонида бир Чўлпон юлдузи порлади, тобора ўзига жалб этди ва унинг овози бутун бир халқнинг ҳайқирган овози эди.
Абдулҳамид Чўлпон зулмга қарши, сталинизмга қарши, манқуртликка қарши озодлик учун, Шеърият ҳуқуқи учун курашаётганларнингсардорларидан биридир.Халқ шундай шоирини кўп замонлардан буён кутган эди. У келди ва кураш майдонига чиқди. Ҳақ ва Ҳақиқат йўлида қурбон бўлди. Бу ёруғ дунёда у ёлғиз эмас эди, унинг тенгдошлари, маслакдошлари, ўликдошлари жуда кўп эди, бу эски шайтанатда. Улар юзлаб шоирлар милён-милён халқларнинг фарёдига айланган зулмга қарши– Инсон Ҳақлари учун, Шеърият Ҳуқуқи учун ўртага чиққан Муқадас Шеърият лашкари эди.
Абдулҳамид Чўлпон ёлғиз эмас эди. У улуғ жаҳон шоирларининг меҳр қароғида эди.
Абдулҳамид Чўлпон ХХ аср жаҳон шеърияти саройига мана шундай кириб келди ва бу салтанатда муносиб ўринга нойил бўлди.
Абдулҳамид Чўлпон– ўзбек фарзанди, Турк Дунёсининг сўнмас юлдузи, улуғ жаҳоншумул шоирдир.
ОВОЗНИНГ УЗУН УМРИ 23
(Сўнгсўз ўрнида)
Қоронғу водийда шамоллар увлар,Булбул қафасинда сайрайди ёлғиз.Кўмилган кундузнинг мазори ухлар,Бу ҳаёт лақабли ўлимдир, ҳофиз.Амин ар-РАЙҲОНИЙДадахон Ҳасан ижодий фаолиятининг илдизлари Туркистон пири Аҳмад Яссавий йўлига, унинг қутлуғ шеъриятига бориб уланади. Жаҳон маданияти, музика санъати тарихида жуда кўп улуғ ўзанлар, бахшилар, шоирлар ўтган. Турк Дунёсининг Воқиф, Юнус Эмро, Ошиқ Умар, Машраб, янги даврда Худойберди бахши, Тўқтағул, Бердақ, Жуманбулбул, Жамбул, Ислом Шоир (инқилобгача ижодлари), Абдулҳамид Чўлпон каби халқнинг фарёдига айланган, такрорланмас халқ-овоз санъаткорлари бор. Лекин бутун умр – муттасил бир халқнинг аччиқ тақдирини, қувончу аламларини Дадахон Ҳасанчалик куйлаган ҳофиз йўқдир дунёда, менимча.
Ҳофиз-муғанний кимдир, деган саволга ҳазрат Навоий “Маҳбуб ул-қулуб” асарида бундай дейдилар: “Улки, кўргузгай мулойим таронау нағам, агар эшитгувчининг ҳаёти нақди анга фидо бўлса, не ғам”. Яна Ҳазрат мана шундай давом эттирадилар: “Кўнгил қуввати – хушнавоздин, руҳ қути – хушовоздин. Хушхон муғаннийдир дард аҳлининг ўти тездир, агар малоҳати бўлса, ҳол аҳлиға рустахездир. Ҳар муғаннийки, дардмандонароқ нағма чекар, анинг нағмаси захлиқ юракка ковгарроқ тегар. Оташин юзлук муғаннийки, ҳалқидин мулойим суруд чиқорғай, ҳол аҳлининг куйған бағридин дуд чиқорғай. Мулойим мутрибки, табъ ва фаҳм анга ёр бўлғай, хусусанки, ҳам айтғай, ҳам чалғай, кўнгил мулкиға не қўзғалонларки, солғай”.
Дадахон Ҳасаннинг ижодий фаолияти ўзбек мусиқаси тарихи билан муайян боғлиқ ҳолда шаклланди ва улғайди. Бу кунга келиб ўзига хос Дадахон Ҳасан мактаби намоён бўлмишдир. Буни англамак учун қадимий ва ҳозирги замон мусиқасига оид рисолаларни кўздан кечирмак фойдалидир.
Абдурауф Фитратнинг “Ўзбек классик мусиқаси ва унинг тарихи” асари, шубҳасиз, биз ўзбек-турклари учун, Шарқ мусиқаси тарихи учун ҳам нодир бир тадқиқотдир. Китоб икки фаслдан иборат бўлиб, биринчиси “Шарқ мусиқаси”, иккинчиси “Мусиқамиз тарихига бир қараш ёхуд турк мусиқаси” деб аталади. Мусиқанинг оммага таъсири маъносида асарга ёндашадиган бўлсак, Дадахон Ҳасан ижодиёти бунга ёрқин мисол бўла олади. Дарвоқе, Дадахон Ҳасан ижодиётини илмий ёритиш закий адабиётшунослар ва санъатшуносларимизнинг зиммасида турган қарзларидир.
Дадахон Ҳасан ижодиётининг маънавий тарихини ўрганиш учун бутун ХХ аср Туркистон тарихини, ижтимоий-маънавий жараёнларни чуқур билиш, ўтмишнинг муқаддас устунлари – буюк инсонларимиз-нинг ичкин дунёларини, моддий мароқларини кенг идрок этиш керак бўлади.
Шу ўринда фитратшунос олим Илҳом Ғанининг қуйидаги сўзларини тазмин қилиб олсак, жоиздир, эҳтимол. Истеъдодли олим бизнинг фикримизга уйғун ҳолда мана бўндай ёзади: “Шарқу Ғарбни бир-бирига боғлаб турган Буюк Ипак Йўлининг қоқ ўртасида Турон мамлакати жойлашган эди. Унинг ўз бошли урф-одати, иқлим ва табиати, тафаккур тарзи ва маданияти қадим дулбаржин ёзуви бор эди…” Ҳозир ҳам бор, лекин бироз бошқачароқ. ХIХ асрнинг биринчи чорагида Чор Русиясининг Туркистонни истило этиш ҳаракати бу мамлакатнинг руҳий эгалари – имон-эътиқоди бут шоир, мусиқачи, жамиики ҳур фикрли зиёлиларни қатағон қилди. Агар араблар бостириб кирганда Қутайба битта эртак биладиган чолгача қатл қилган бўлса, бу учинчи истило (иккинчиси мўғилларнинг қатлиоми) олдингиларидан ошса ошдики, заррача кам бўлмади. 1917 йилда “инқилоб” ғалаба қилгач, таланган бу юрт янги тузум байроғи остида яна бир таланди. 20-, 30-, 40-йиллар сталинча қатағон даврининг энг “гуллаган” даври бўлди. Туркистоннинг руҳий эгаларидан бўлмиш Мунаввар қори, Маҳмудхўжа Беҳбудий, Абдурауф Фитрат, Абдулла Қодирий, Абдулҳамид Чўлпон, Файзулла Хўжа каби юзлаб улуғ зотлар “миллатчилик ҳаракатлари учун” сўндирилди. Турк сўзини ишлатган – “пантуркист”, Эрон сўзини қўллаган “панэронист”, хуллас, “пан” деган унвон ва “зиёлиларми – зиёнлилар” шиори мамлакатнинг гули – ҳурфикрлиларни қатағон қилди.
Турк мусиқаси, – деб ёздим-у, хаёлимдан Фитрат не тавқи лаънатлар билан хўрлаб, совуқ ва изғиринларда қақшатиб, маънан қашшоқ одамлар сўроқ қилганда не орзу-ниятлар билан ёзган 1926 йилдаги “Турк мусиқаси” сўзини ўзига сиртмоқ қилмаганмикинлар? Нега айнан “турк” ёздинг, нега бошқачамас?” деб ўз сўзларини дор қилмадилармикан? Ахир қозоқ, ўзбек, қирғиз, турк, қорақалпоқ, уйғур, туркман сингари дили, дини, қони бир бўлган ўнлаб халқни бир Турк Отанинг фарзандлари дейиш гуноҳми? Наҳот ўз отасидан тондириш савоб бўлса? деган оғриқли саволлар кечди. Йўқ, бир дўстимиз ёзганидек, “Ҳар қандай қўрқинч инсонда ғурурни ўлдиради. Шу жумладан, миллий ғурурни ҳам. Ғурур такаббурлик эмас, ўз қадр-қимматини билишдир”.
Абдурауф Фитратнинг ғурурини ҳеч қандай қўрқинч, дору сиртмоқ, тазйиқу таҳқир ўлдиролмади. Кўз ўнгимизда подшоҳчалар, жаллодчалар, айғоқчилар, қуллар, хўрланганлар, сўйилганлар, отилганлар…
Кўз ўнгимизда ўтаётган бу қонли манзаралар Дадахон Ҳасан мақомотида тажассум топди. Бу миқёсли мискин кўриниш мусиқага, товушга, ҳаракатга айланди.
50-, 60-, 70-йиллар. Қисқа бир сўз билан ифодалаш мумкинми? Яна тарихни варақлаймиз. У шу қадар теран, инсон ақли бовар қилмас даражада қамровсиз. Бизга мусиқа, ҳофизнинг қўшиқлари ёрдамга келади. Энди биз тарихнинг мусиқасини, товушини идрок эта бошлаймиз.
Дарвоқе, 50-, 60-, 70-йиллар, дедик. Бир сўз билан айтганда, улуғ инсонларимиз йўқотилди. Динимиз расман тақиқланди. Тилимиз хўрланди. Қадриятларимиз, дилимиз вайрон бўлди. Ҳукмрон салтанат, мана энди бу халқнинг дилидан, тилидан Туркистон, Истиқлол, Турк Бирлиги, Инсон Эрки деган нарсаларни таг-томири билан суғуриб ташладик, деб ўйлади ва атрофига ёлланган лаббайчиларни излаб, сарқиту совғотлар ташлаб йиғди. Халқимизнинг ичинда улар ҳам омон-омон юрган эканлар, “Лаббай!” деб, чес бериб, шапка кийиб ўринларидан турдилар. Улар – шахссизликнинг аянчли намояндалари эдилар.
Кўргуликни кўрингки, кечаги буюк адабиёт ўрнига ўртача адабиёт, ўртача санъат майдонга, саҳнага чиқди. Улар ўртача, жўн кимсалар эди. Улар қадимиятимизни унутдилар, мустамлакачиликни мустаҳкамлаш учун бел боғладилар. Улар кимлар эканини адабиётимизнинг, санъатимизнинг зукко мухлислари яхши илғаб оладилар.
70-, 80-, 90-йиллар халқимизнинг бошига тушган кулфатларни гирясиз, мусиқасиз ифодалаб бўлмас. Орага янада таъмагир, янада ўртача адабиёт, янада ўртача санъат, биз шўро билан, Москов билан абадий биргамиз, бизни ажратолмайсиз, деб чирпаниб, жавлон урди. Ўртачалик оламшумул муаммоларни қабул қила олмас эди. Ўртачалик Туркистон истиқлолини, Турк бирлигини, Инсон эркини ҳимоя қилишга қодир эмас эди. Ўртачалик фақат ўртачаликни ҳимоя қиларди, холос. Ўртачалик давлат миқёсида меёрга, қонунга эврилди. Ўзининг мудҳиш кепатасини очиб ташлади, ёвузлигини аниқ кўрсатди. Ҳали сенларга кўрсатиб қўяман, деб унингсиз ҳам хўрланган халққа юзланди.
Бу талотум жараёнлар, ёвуз кирдикорлар Дадахон Ҳасан мақомотининг мағзини ташкил этадилар.
Дадахон Ҳасан – тийрак шоир. Дадахон Ҳасан – Туркистон бирлиги учун курашиб яшаётган букулмас Шахс. Дадахон Ҳасан Турк Дунёсиниг халқ ҳофизидир. Ўзбек туркларининг мулойим, инжа ва кароматли калималари ила юрагимизга кириб борган бир жасур ва майин товуш, у ҳеч кимга халал бермасдан, уйқунгизни бузмасдан уйғотадиган мўъжизавий-ботиний овоздир. Бу овознинг умри ғоят узундир.
Дадахон Ҳасаннинг ердаги ҳаёти, ижодий ва ижтимоий фаолияти мана шундай шовуллаб кечмакда, нурланмакда.
Дадахон Ҳасан Халқаро Аҳмад Яссавий мукофоти билан тақдирланди. Тақдир ушбундай олий ва қутлуғ сийловлар узатди ҳофизга.
Дадахон Ҳасан ижодиёти улуғ боболар Аҳмад Яссавий ришталарига янада қаттиқроқ боғланди.
Бу сўнг сўз эмас. Сўнг сўзни биз эмас, келгуси замонлар ёзажакдир. Сизни Тангрига топширдим. Амин, ё Роббилаламийн.
“ЭЗГУЛИК ҲАМИША ҲИМОЯСИЗДИР…” 24
Менга ўхшаган ўртача фикрлайдиганлар – инсон ўз виждонини, иймонини қанчалик покиза сақласа, хотиржамлик асралади, деб юрсак, ақли расолар бир-бирини ғажиб, бир-бирини итдек таламоқда, минг йиллик ғанимлардек бир-бирини ўлдирмоқда. Бу алоҳида мавзу бўлиши мумкин, аммо биз бугун танлаган асосий мавзуга ҳам алоқаси бор.
Биз ютуқларимиз, ғалабаларимиз, оламшумул миқёсда тараққий этаётганимиз, ер ости, ер усти бойликларимиз халқ қўлида экани, оғир саноат, енгил саноат халқаро майдонда биринчи ўринда экани, айниқса, бизда Инсонга эътибор, Инсон қадрияти ҳар нарсадан устивор экани ҳақида радио-телевизионда ночор эшиттириш ва кўрсатувларда, минглаб бир-биридан унчалик фарқ қилмайдиган газит-журналларда эрта тонгдан эрта тонггача – ҳар кун, ҳар тун, ҳар соат, ҳар дақиқа, ҳар сония тинимсиз ўқиймиз, кўрсатамиз, гапирамиз, лоф урамиз, ортиқча ҳаяжонланамиз ва албатта, бу ютуқлар ва ғалабаларни бир кишининг номи билан боғлаб олиб борамиз.
Ютуқларимиз ўз йўлига, аммо ҳақиқат, яъни воқелик ўзгачадир. Бу аввало, юртимизда Инсон қадрининг тушиб кетганида кўринади.
Биз демократияга интилаётган автторитар давлатда яшаймиз, яъни муҳаққақ ҳарбий кучга суянувчи, табиийки, мелитсия давлатида яшаётганимиз букун ҳар бир Ўзбекистон фуқаросига ва бутун жаҳонга сир эмас.
Олтмиш фоиз саводсиз, жоҳил кимсалардан иборат бўлган мелитсиянинг қамоқхоналарда, бозорларда, автойўлларда, жамики йўлларда ватандошларга зулм қилаётганлиги ва бошқа кирдикорлари барчага маълум, муқаррар тузатилиши керак бўлган солиқ тизимининг кучланиши халқнинг тинкасини қуритганини ким билмайди?
Бундайин аянчли иллатларни кимдан яширамиз? Ўзимизданми? У дунёданми?
Ўқитувчиларнинг ишлаётган мактабларини, институтларини, университетларини йиғиштириб деҳқончиликка чиққанларини ёки ўзларини бозорга урганларини қандай изоҳлаймиз? Тиббиёт манзилларидаги тибб ходимларининг пора-ришват олишга мажбур бўлаётганларини қандай тушуниш мумкин? Олимларнинг, ёзувчиларнинг, рассом, санъат аҳлининг – жамиики ижодкорларнинг қайғули аҳволига нима дейсиз? “Тўртинчи ҳокимият” деб аталган журналистларнинг тепадаги учта ҳокимият тарафидан бўғилаётганини кўзимиз билан кўриб турибмиз.
Ўзбек оилаларининг бузилиб кетаётганига асосий сабаб ночорлик ва қашшоқлик экани сирми?
Қизиқ, фуқаронинг бир қути папиросини, бир халта ёнғоғини ағдариб синчков текширувчи мелиса бомбачиларни бемалол ўтқазиб юборса. Ёки террористларга сотилганмикин мелиса?!. Астағфуруллоҳ, алҳазар!
Бу шафқатсиз зўровонликлар ичдан бўлса, уни аниқлаш, ташдан бўлса, уни фош қиладиган халқаро ташкилотлар билан юзма-юз бўлиш керак.
Алҳамдулиллоҳ, ҳаммамиз мусулмонмиз. Эй биродарлар, мусулмон дегани террорчи дегани эмас. Ватандошлар, терроризмга қарши кураш ниқоби остида, Худо кўрсатмасин, янги террорга йўл қўймайлик, тинчликни сақлаш ниқоби остида тинч аҳолининг тинчлигини бузишга йўл қўймайлик. Ҳазрат Навоийнинг сўзлари ёдимга келади:
Кўзи қон тўкмак ичра қонмай ҳеч,Ўзи ҳолина ўзи инонмай ҳеч.Ёрлик қайда қолди, ёронлар,Йўқ мусулмонлик, эй мусулмонлар.Эй Навоий, не бўлса гуфторинг,Айла бунёдким, Худо ёринг.Бундайин чегарасиз зўрлик, ҳамма жойда такрор-такрор айтилаётганидек, бусиз ҳам қўрқув ичинда яшаётган халқни янада қўрқувда, янада қашшоқликда, янада жаҳолатда сақлаш учун лозим, золимларга.
Агар ҳукумат фуқароларини моддий, маънавий ҳимоя қилишга қодир эмас экан, маданий дунёларда истеъфога чиқади, ўз халқидан узр сўрайди, ўз халқини ўқққа тутмайди.
Бизга бир кунлик, бир соатлик меҳр-мурувват керак эмас. Гап бутун бир миллатни ҳалокатдан қутқариш устида кетмоқда. Халққа ҳеч нарса бермайдиган қўшма корхоналар, маданиятсиз маданий марказлар, янги-янги қўғирчоқ партиялар, турли нодавлат ташкилотлар тузиш учун эмас, аввало, етмиш фоиз касалликка чалинган аҳолига тиббий ёрдам, арзон дори-дармон, бутун дунёда қабул қилинган ўртача тиббий рацион бўйича овқатланиш ҳуқуқи керак.
Ёлғон, ришват, бузуқлик, маддоҳлик, гиёҳвандлик авж олаётган юртдан Иймон қочади, Ҳақиқат юз ўгиради. Ҳазрат Аҳмад Яссавий ёзади:
Аҳли дунё халқимизда саховат йўқ,Подшоларда, вазирларда адолат йўқ.Ўзбекистонда мурувватли одамлар ғоят ноёб. Бойларимиз ҳали тўйганлари йўқ, тўйганлари эса ахлоқан бузилишга мойил. Тузалиш учун илоҳий ва дунёвий билимлар зарур. Ҳазрат Навоий айтганларидек: “Мурувват – барча бермакдир, емак йўқ”. Мурувват ҳар кимнинг қўлидан келмайди, мурувват қилишга қодир инсонлар улуғ инсонлардир.
Биз халқмизми, тўдамизми, оломонмизми, подамизми билмаймиз.
Биз бугунни кўриб турибмиз, эртага нима бўлишини ҳеч ким, ҳеч бир авлиё башорат қилолмайди. Инсонга берилган неъмат ҳам – шу, Инсоннинг фожеаси ҳам шундадир.
Ёвузлик ҳамиша қуролланган, кўзлари ҳар қачон очиқ ва ҳимоялангандир. Эзгулик ҳамиша қуролсиз, ҳамиша кўнгилчан, ҳамиша ҳимоясиздир.
Агар биз халқ бўлсак, Аллоҳга шукр, агар бўлмасак-да, нажот Аллоҳдандир. Ҳақиқат – Ҳақдир.
Улуғ озарбайжон шоири Муҳаммад Ҳодийнинг ушбу шеъри билан сўзимни мухтасар қилдим:
Муҳаббатлар муваққатдир, адоватлар ҳақиқатдир, Адолат қайда, лекин зулму ваҳшатлар ҳақиқатдир. Қани ҳуррият оламда асоратлар ҳақиқатдир, Балолар, дардлар кўпдир, фалокатлар ҳақиқатдир.Кадарлар, ғуссалар, ғамлар, сафолатлар ҳақиқатдир,Бутун осоримиз қонли, жиноятлар ҳақиқатдир.ФИТРАТ ШЕЪРИЯТИ 25
Онам! Сени қутқармоқ учун
Жонми керакдир.
Абдурауф ФИТРАТУшбу шеърни Абдурауф Фитрат шеърияти ва Туркистон мавзуига кириш сифатида қабул қилгайсиз.
Онам, Туркистоним, имдодинг борми?26Номуслар, виждонлар, иймонлар йитди.Ёвқур ботурларинг қони бедорми?Минг войким, ғурурлар, виқорлар битди.Кўрганинг занжирми, кишанми, дорми?Кўк тоқини қонли булутлар тутди.Махлуқ босди сен онамни, сен зорни,Улуғ Туркистонни мешига ютди.Кўк Тангрим! Тингларми нолаларингни?Адағи бормидир туркларнинг ўчин?Қулликками сотдинг болаларингни?Онам! Ёндиргали йўқми бир учқун?Ақл бердинг, бердинг нолаларингни,Куч бермадинг, қилич бермадинг нечун?!Абдурауф Фитрат шеърияти ҳақида сўз кетганда шуни айтиш кераккики, шоир илк шеърларидан бошлаб Турк Дунёси, Туркистон бирлиги, истиқлоли ғоясини илгари сурди, у турк дунёсига миллатпарвар ва ёниқ шоир сифатида танилган эди. Бу ҳақда унга замондош танқидчилардан Абдураҳмон Саъдий шундай ёзади: “Фитрат– ҳозирги ўзбек шеъриятида араб, форс сўзларига йўлни беркитди, ўзбек шеър тузилишининг ривожланиш йўлларини белгилай бориб, кўпгина ёш шоирларни ўзининг услуби ва тили билан эргаштираолди, атрофига ёш шоирларни тўплаб уларга тил ва услуб ёғидан йўл кўрсатмакдадир”.
Абдурауф Фитрат тўрт шеърий китоб муаллифи. Булар: “Сайҳа”, “Учқун”, “Шеърлар ва достон”, “Менинг туним”.
Фитратнинг проф. Ҳамидулла Болтабой тайёрлаган кўп жилдликнинг биринчи жилдига кирган 22 та шеъри ҳақида суҳбатлашамиз.
Фитрат шеърияти ночор қолган шоирнинг ўтли нидоларидангина иборат эмас, у Туркистонни оёқости қилган келгиндилар ва жаҳолат туфайли товушлари ўчган ватандошларига аччиқ нафратли мурожаатидир. Шеърларининг шаклий қурилишлари ҳам мавзу эътибори билан ўзига хосдир. Бу шеърият мутлоқ янгича бўлиб, янгича шуур, янгича дунёқарашнинг янгича тамойилларини ўзида акс эттирарди. Янги ўзбек шеърияти бутун дунёни уйғотадиган бир қудратга эга бўлиши керак эди.
Янги ўзбек шеъриятининг асос манзили, ўчоғи Ватан, Туркистон, Истиқлол, Эрк мавзуи бўлди. Букун ҳам шундай.
“Бухоро вазири Насрулло Парвоначига очиқ мактуб”да “Ҳар қанчи кўз ва қулоғингизни беркитсангиз ҳам бу қадимий ислом миллатининг фарёди ва муқаддас ватанимизнинг хароблигига ачинмай тура олмаймиз… Миллатимиз ва юртимизни шу ҳолга келтириб қўйдикки, дунёнинг бурчагида энг қийин кунларда ташвиш чекиб яшаётган одамлар ҳам бизнинг аҳволимизга қон йиғламоқдалар”.
Амирга қарата айтилган сўзлари ҳам асарга илова қилинган, бу баёнотда мана бундай дейилади: “Бугун ё эрта дини исломнинг душманлари биз мусулмон халқини қаро кунларга соларлар. Бу жиноятчиларнинг вазифаи аввали дини исломга хусумат бўлиб, яқин замонлар биздан динимизни тарк қилишни талаб қиларлар. Имомимизни пўпга, азонимизни қўнғироққа, масжидимизни черковга алмаштирмоқдан бошқа нарса қолмас”.
