Repressiya

İkbaliya adıyla meşur olan okul, ünlü Tatar molla Zakir Vahapov tarafından, Tokmok şehri zenginlerinin yardımları ile kurulmuştur.165 Kırgızistan’da Ekbaliya mektebi hakkında ilk Kırgız tarihçilerinden Belek Soltonoyev şu bilgiyi vermektedir: “Kırgızlar arasında 1895 yılına kadar Özbek mollalar gelip, çocuk okutuyorlardı. Bu yıldan sonra Nogay mollalar Usul-i Kadim prensibinde eğitim veriyorlardı. 1900 yılında Tokmok’a Zakir Damılla Abdılkaşapuulu adlı Tatar molla geldikten sonra, Usul-ü Cedit prensiplerinde eğitim başlattı. Bahçesaray’da (Kırım) çıkan “Tercüman” adlı gazeteyi alıp okumaya başladı.”166 Bunun yanı sıra ilk Kırgız Tarihi’ni yazan Arabayev’in arkadaşı Osmonaalı Sıdıkov da bu konuya değinerek: “O zamanlar “Koco Hafiz”, anlamını bilmediği “Çahar Kitep”ile çocuk okutuyordu… bu kişi yanına Muhammed Ali adlı bir hoca getirdi. Tarladaki çobanlar, atçılar dahi okuma yazma öğrenmeye başladılar. Bu olayların olmasına daha 10 yıl olmadı! (yazar eserini 1911 yılında yayınlamıştır.) 1901 – 1902 yılları Troski’den Tokmok Şehrine Zakir Kari167 cenapları geldiler. Ondan sonra şakirtler çok hızlı arttı. Onun şakirtleri büyük şehirlerde yüksek ilim tahsil etmeye başladılar168 ifadeleriyle Kırgızların yaşadığı bölgeye Cedit düşüncesinin gelişi ve etkilerini değerlendirmiştir. Zakir Vahapov’un İkbaliye mektebinde uyguladığı eğitim modelinin İsmail Gaspıralı metodu olduğu, Çarlık raporlarına da yansımıştır.169 1908 yılı kayıtlarına göre 36 Tatar, 30 Özbek, 9 Dungan, 5 Kaşgarlı (Uygur) ve 200 Kırgız öğrenci eğitim almıştır.170 Kısa sürede halk arasında desteklenen bu mektep, bölgenin en önemli eğitim kurumlarından birisi olmuştur.

İkbaliye mektebinden sonra cedit mektepleri Kırgızistanda hızlı bir şekilde yaygınlaşmıştır. Bir diğer mektep, Isık-göl bölgesindeki yerel beyler ve Tatarların destekleri sonucu, Şakir Mucabirov adlı mollanın girişimleri ile 1901 yılında Karakol şehrinde açılmıştır. Dini eğitimin yanı sıra, coğrafya, tarih, matematik gibi dersler müfradatın arasında bulunmuştur.171 Ayrıca bu okulların diğer benzerleri Bişkek’te 1902’de, Karakol’da 1909’da Tatarlar tarafından kurulmuşlardır. Tatarların Kırgızistan’da kız çocuklarının okutulması konusunda da girişimleri olmuştur. Bu durum İsmail Gaspıralı’nın başını çektiği Ceditçilik düşüncesi içerisinde bulunan, Müslüman kadınlarını sosyal hayata kazandırma girişimlerinin bir sonucu ortaya çıkmıştır. Bişkek’te ve Karakol’da Kız mektepleri açılmıştır. Bu okullarda eğitim veren hocalar genelde, Tatar mollalarının eşlerinden oluşmuştur. Kız öğrenciler, diğer erkek mekteplerinde olduğu gibi aynı derslere devam etmekle birlikte, dikiş, örgü gibi sosyal hayatta işlerine yarayacak el işlemeciliği dersleri de görmüşlerdir. Bir öğretim yılında, Karakol’da 180, Bişkek Kız öğrenci okulunda 50 Tatar ve 20 Kırgız olmak üzere toplam 70 kız öğrenci eğitim görmüştür.172

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

Hüseyin Adıgüzel, Milli Komünizmin Öncüleri Rıskulov, İstanbul, 2005.

2

Erol Cihangir, Sultan Galiyev Davası RKP MK 4. Toplantısı Sultan Galiyev Dava Tutanakları, İstanbul, 2016.

3

Ahmet Buran, Kurşunlanan Türkoloji, Elazığ, 2007.

4

Ziya Bünyadov, Stalin Döneminde KGB Arşivlerinde Kırmızı Terör, Aktaran: Sebahattin Şimşir, İstanbul, 2004.

5

Yuriy Jukov, Öteki Stalin, Çev. Orhan Uravelli, Lena, Ankara, 2013.

6

Yuriy Yemelyanov, Stalin İktidara Giden Yol, Çev.: Orhan Uravelli, Lena, Ankara, 2014.

7

Orlando Figes, Karanlıkta Fısıldaşanlar Stalin Rusya’sında Özel Yaşam, Çev.: Nurettin Elhüseyni, İstanbul, 2011.

8

Türkiye’de Kırgız tarihi üzerine yayınlanmış çalışmalar ve mahiyetleri hakkında bakınız; Abdrasul İsakov, “Kırgızlar ve Kırgızistan Tarihi ile İlgili Türkiye’de Yayımlanmış Bilimsel Çalışmalar (1910 – 2009)”, OAKA, Cilt: 5, Sayı: 9, 2010, ss. 101-131.; Fahri Solak, Kırgızistan ile İlgili Türkçe Bibliyografya (1928 – 2003) (Tezler – Kitaplar – Makaleler), Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 5, Sayı. 9, 2004, ss. 67 – 115.

9

Otuz Ceditinçi Cıl Kırgızstanda, Red.: E. E. Semenov, Bişkek, 1991, s. 329.

10

Yu. Abdrahmanov, 1916 Dnevniki Pisma k Stalinu, Haz.: Dc. Dcunuşaliev – İ. E. Semenov, Frunze, 1991.

11

Otuz Ceditinçi…

12

Otuz Ceditinçi… s. 4.

13

V. M. Ploskih, Manas ne Priznal Sebe Vinovım, Bişkek, 1993.

14

Törekul Aytmatuulu, Arhivdik Materialdar Cana Eskerüülör, Bişkek, 1993.

15

R. Helimskaya, Tayna Çon-Taşa, Bişkek, 1994.

16

Z. Kurmanov, V. M. Ploskih, S. Begaliev, Abdıkerim Sıdıkov Natsionalnıy Lider, Bişkek, 1999.

17

E. Manaev, Z. Kurmanov, G. Kurumbaeva, Kırgızskaya İntelligentsiya Stanovlenie Rol v Obşestvenno – Politiçeskoy Jizni 20 – 30’e Godı, 2001.

18

S. V. Ploskih, Dve Stranitsı Repressirovannıy Kulturı Kırgızstana İstoriko – Sotsiolingvistiçeskoe Nasledie E. Polivanova i K. Tınıstanova, Bişkek, 2001.

19

S. V. Ploskih, Kırgızstandın Repressiyalangan Madaniyatı Tarıhtın Az İzildengen Baraktarı, Çev.: S. Ş. Tölögönova, Bişkek, 2004.

20

Dc. Dcunuşaliev, Vremya Sozidaniya i Tragediy 20 – 30’e Godı XX Veka, Bişkek, 2003.

21

A. Dcumanaliev, Politiçeskaya İstoriya Kırgızstana (Stanovlenie Politiçeskioy Sistemı Kırgızskogo Obşestva v 1920 – 1930-e Godı), Bişkek, 2005.

22

A. Begalieva, Deyatelnosti İspolnitelnogo Komiteta Sovetov Kirg AO RSFSR v Period Vozrojdeniya Natsionalnıy Gosudarstvennost, Doktora Tezi, Bişkek, 2003; T. C. Carkınbaev, Osnovnoy Etap Basmaçeskogo Dvijeniya v Ferganskoy Doline (1917 – 1924 gg.), Doktora Tezi Bişkek, 2005; B. Bakeeva, Antisovetskoe Dvijeniya Kırgızstane Naçala XX Veka, Doktora Tezi, Bişkek, 2007; A. E. Kubatova, Kırgızstandagı Caditçilik Kıymılı Caditçilerdin Koomduk Sayasiy Madaniy Cana Agartuuçuluk İş Araketteri (1900 – 1916), Doktora Tezi, Bişkek, 2013; A. Bolponova, K. Tınıstanov Uçenıy i Gosudarstvennıy Deyatel Kırgızstana, Karakol, 2011.

23

Z. Altımışova, 1920 – 1930 cc. Kırgızstanda Sovet Rejiminin Kulaktardı Tap Katarı Coyuu Sayasatı, Doktora Tezi, Bişkek, 2010.

24

C. R. Baydildeev, Kırgızstandagı Sayasiy Kuuguntuktoolor (1937 – 1938), Bişkek, 2003.

25

Bolşoy Russko – Turetskiy Slovar 250000 Slov i Slovasoçetaniy, Haz.: N. N. Bogoçanskaya, A. S. Torgaşova, Dom Slavyanskoy Knigi, 2009, s. 454.

26

K. K. Yudahin, Kırgız Sözlüğü, Çev.: Abdullah Taymas, Cilt: 2, Ankara, 1994, s. 529.

27

V. Galitskiy, V. Ploskih, Starinnıy Oş, Frunze, 1987, s. 43.

28

V. Nalivkin, Kratkaya İstoriya Kokandskogo Hanstva, Kazan, 1886, s. 121.

29

K. S. Masakov, Kırgız Handıgı (XVIII – XIX-KK), Bişkek, 2011, s. 14 – 15.

30

B. Bootaeva, Kırgızı Mejdu Kokandom Kitaem i Rossiey, Bişkek, 1995, s. 24 – 27.

31

M. Rahmankulov, Kokondu Başkargan Handar Talastan Çıkkan Datkalar, Bişkek, 2012, s. 26 – 27.

32

Sbornik İzdannıy Po Povodu Politehniçeskoy Vıstavki, No: 1, Red.: N. A. Maeva, Moskva, 1872, s. 8; A. V. Krivoşein, Zapiska Glavnoupravlyayuşego Zemleustroystvom i Zemledeliem o Poezdke v Turkestanskiy Kray v 1912 g., SPb, 1912, s. 53.

33

B. Djemgerçinov, Oçerk Politiçeskoy İstorii Kirgizii XIX. Veka (Pervaya Polo-vina), Frunze, 1966, s. 48.

34

Djemgerçinov, Oçerk Politiçeskoy İstorii… s. 49.

35

Djemgerçinov, Oçerk Politiçeskoy İstorii… Frunze, 1966, s. 36.

36

Djumanaliev, Politiçeskaya İstoriya… s. 57

37

A. N. Kuropatkin, Kaşgariya İstoriko-Geografiçeskiy Oçerk Stranı, Ee Voennıe Silı, Promışlennost i Torgovlya, SPB, 1879, s. 116; İstoriya Kırgızskoy SSR, Cilt 1, Frunze, 1968, s. 505.

38

K. Usenbaev, Obşestvenno – Ekonomiçeskiye Otnoşeniya Kirgizov v Period Gospodsva Kokanskogo Hanstva, Frunze, 1961, s. 13– 17.

39

S. M. Abramzon, Kırgızı i İh Etnogenetiçeskiye i İstoriko-Kulturnıye Svyazi, Frunze, 1990, s. 35; A. Hasanov, Vzaimootnoşeniya Kirgizov s Kokandskim Hanctvom i Rossiey v 50 70 gg XIX. Veka, Frunze, 1961, s. 163.

40

İstoriya Kirgizskoy SSR, s. 500.

41

Djemgerçinov, Oçerk Politiçeskoy…, s. 46.

42

N. Ya. Biçurin, Sobranie Svedeniy o Narodah Obitavşih v Sredney Azii ve Drevnie Vremena, C. 1, Almatı, 1991, , s. 358 – 362; Obşaya i Prikladnaya Politologiya, Red.: V. İ. Jukov – B. İ. Krasnov, Moskva, 1992, s. 601.

43

B. Djamgerçinov, K Vaprosu ob Obşestvenno – Ekonomiçeskom Stroe Kirgizov Nakanune Prisoedineniya Kirgizii K Rossii, Frunze, 1955, s. 209.

44

Tamara Ölçekçi, “Manaplar ve Kırgız Tarihindeki Rolleri, Bilig, Sayı 67, Güz 2013, s. 118.

45

B. Borubaşov, Hrestomatiya po İstorii Gosudarstva i Prava Kırgızstana, Bişkek, 2008, s. 628.

46

Rahmankulov, Kokondu Başkargan… s. 26 – 62.

47

T. Kenensarıyev, Kırgızdar Cana Kokon Handıgı, Oş, 1997, s. 10.

48

N. P. Ostroumov, “Musulmanskie Maktabı i Russko – Tuzemnıya Şkolı v Turkestanskom Krae”, Jurnal Ministterstva Narodnago Prosveşeniya, Novaya Seriya Çast I, Fevral 1906, S-Peterburg, s. 124. Ss. 113 – 166.

49

Kenensarıyev, Kırgızdar… s. 10.

50

Sbornik Materialov po Musulmanstvu, Ed.: V. Yarov-Ravskiy, SPb. 1899, s. 63.

51

A. Camankarayev, A. Botobekova, “Tatarskiye Şkolı i Deyatelnost Tatarskih Prosvetiteley v Po revolutsionnom Kırgızstane”, Tatarı v Kırgızstane, Bişkek 1994, s. 14.

52

S. M. Şakirovna, XIX. Kılımdın II. Carımı XX. Kılımdın Başındagı Tüştük Kırgızstandagı Bilim Berüünün Abalı, (Kırgız Bilimler Akademisi), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Oş, 2007, s. 52.

53

Petr Kokaysl, Amirbek Usmanov, İstoriya Kırgızstana Glazami Oçevitsev Naçalo XX Veka, Prah, 2012, s. 44 – 48.

54

D. Aytmambetov, Kultura Kirgizskogo Naroda Vo Vtoroy Polovine XIX i Naçale XX Veka, Frunze, 1967, s. 18 – 19.

55

Ctatiçeskiy Obzor Ferganskoy Oblasti za 1911 God, Red.: T. V. Pokrovski i N. İ. Stogov, Skobelev, 1914, s. 139.

56

Ctatiçeskiy Obzor Ferganskoy Oblasti za 1911 God… s. 108.

57

Materialı Dlya Statiçeskago Opisaniya Ferganskoy Oblasti/Rezultatı Pozemelno – Podatnıh Rabot, Vipusk V, Oşskiy Uezd, Red.: E. N. Teyh, Skobelev, 1910, s. 3.

58

Yana Sıddıkova, XIX. Yüzyılın Başından XX. Yüzyılın İlk Yıllarına Kadar Kırgızistan’daki Tatarların Sosyal Hayatı ve Kültürü, Yüksek Lisans Tezi, Bişkek, 2011, s. 32.

59

Detaylı bilgi için bakınız: Ebubekir Güngör, “Kırgız Matbuatının Ortaya Çıkmasında Ceditçiliğin Rolü”, MANAS Journal of Social Studies, Vol. 5, No: 3, 2016, s. 387-400.

60

Vedat Günyol, ”Mektep Maddesi”, İslam Ansiklopedisi, Cilt–7, Eskişehir, 1997, s. 652.

61

Mektep, Bolşaya Sovetskaya Ensiklopediya, Moskova, 1974, s. 38.

62

K.Bendrikov, Oçerki po İstorii Narodnogo Obrazavaniya v Turkestane, Akademi Pedagogiçeskih Nauk RSFSR, Moskva, 1960, s. 49.

63

N. A. Bobrovnikov, Rusko-Yerlinıe Uçilişa Maktabı i Medrese Sredney Azii, San-Petersburg, 1913, s. 86.

64

İsmail Aka, Timur ve Devleti, TTK, Ankara, 1991, s. 120.

65

Şakirovna, XIX. Kılımdın II. Carımı XX. Kılımdın Başındagı… s. 24.

66

A. K. Kanimetov, A. E. İzmaylov, Kulturnoe Stroitelstvo v Kirgizskoy SSR, Frunze, 1959, s. 61.

67

S. S. Daniyarov, Stanovlenie Kirgizskoy Sovetskoy Kulturı (1917 – 1924 gg), Frunze, 1983, s. 10.

68

Abramzon, Kırgızı i İh Etnogenetiçeskie…, s. 19. Kırgızların İslamı kabul etmeleri ile ilgili detaylı bilgi için bakınız; Seyfettin Erşahin, “Kırgızların İslamlaşması Üzerine Bazı Mülahazalar” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 39 Sayı: 1, 1999, s. 393 – 438.

69

C. M. Malabaev, Kırgız Mamleketinin Tarıhı, Bişkek, 1999, s. 77.

70

A. A. Asankanov, O. D. Osmonov, Kırgızstandın Tarıhı (En Bayırkı Doordon Azırkı Mezgilge Çeyin), Bişkek, 2003, s. 285.

71

Kanimetov, İzmaylov, Kulturnoe Stroitelstvo… s. 63.

72

Tatar-oglu, “Şkolnıy Vapros v Russkom Musulmanstve (1910)”, İslam i Musulmane Yujnogo Urala v İstoriko-Pravovom Prostranstve Rossii: Sbornik Zakonodatelnıh Orgonov Vlasti i Upravleniya XX-XXI Vekah, Editör: A. B. Yunusova, Ufa, 2009., s. 23 – 26.

73

D. Aytmambetov, Dorevolutsionnıe Şkolı v Kirgizii, Frunze, 1961, s. 12.

74

D. Aytmambetov, Dorevolutsionnıe Şkolı… s. 12.

75

A. İzmaylov, Oçerki po İstorii Sovetskoy Şkolı v Kirgizii za 40 Let, Frunze, 1957, s. 29.

76

Bu konuya ileride daha geniş yer verilmiştir.

77

Sultanova, XIX. Kılımdın II. Carımı XX. Kılımdın… s. 33.

78

Bendrikov, Oçerki po İstorii… s. 47.

79

Аптиек – Apteek – Heftiyek; Farsçadan Kırgızcaya geçen bir kelimedir. Kur’an-ı Kerim’in yedide bir kısmı; Heft’yek (Eski mekteplerde okuma öğretmek için bir ders kitabı olarak kullanılan kitaptır). K. K. Yudahin, Kırgız Sözlüğü, , s. 38. Kitap’ta Arap alfabesinin tamamı, harflerin birleşme şekilleri, okutucu harekeler ve kısa bazı sureler bulunmaktadır.

80

Dört Kitap, bu kitapta İslamın kuralları yeralmaktadır. (Namaz, Zekat, Oruç, Hac gibi), A. Tabışalieva, Vera v Turkestane, Bişkek, 1993, s. 72.

81

Arap alfabesi ile Türkçe okuma-yazma öğretilen kitaptır. Tabışalieva, Vera…, s. 72.

82

Arap alfabesi ve Arapça gramerinin öğretildiği kitaptır. N. Ostroumov, “Musulmanskie Mektebı i Russko – Yerlinıe Şkolı v Turkestanskom Krae”, Turkestanskiy Sbornik, S. 448, Taşkent, 1995, s. 85.

83

Hz. Muhammed’in hayatı, Allah’ı tanıma, adaletli olmak, iman gibi konularda bilgiler bulunan kitaptır. Dili Türkçedir. Ostroumov, Musulmanskie Mektebı., s. 85; B. Tümen Somuncuoğlu, “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Türkistan’da Yerli Eğitim Kurumlarının Durumu”, OAKA, Cilt:2, Sayı: 3, 2007, s. 112.

84

İslamı öven küçük şiirlerden oluşmaktadır. Türkistan’daki bütün mollalar bu kitabı kullanıyorlardı. Arap ve Fars dillerinde yazılmış olan bu kitabın içeriğini sadece öğrenciler değil öğretmenler de bilmiyorlardı. Kitapta Tacikçe ve Farsça ünlü şiirler yazan Şamsetdin Mahammed Hafız’ın (Şirazi) (Hafız, 1389 yılında öldü) şiirleri bulunmaktadır. Ancak kitabın dili ve içeriği çocukların anlayacağı şekilde değildir. Aynı zamanda kitapta biyografik, tarihi, edebi bilgiler hemen yok gibidir. Diğer kitaplarda olduğu gibi bu kitap, Arapça ve Farça çalışmalardan derlemedir. İzmaylov, Oçerki po İstorii… s. 30.

85

Ostroumov, Musulmanskie Mektebı… s. 50.

86

P. İvanov, Oçerki po İstorii Sredney Azii (XVI Sredine XIX. vv.), Moskva, 1958, s. 59.

87

Daniyarov, Stanovlenie Kirgizskoy… s. 26.

88

Öğretmenlerin ücretlerini öğrencilerden topluyor olmaları daha sonra Cedit eğitim sisteminin bölgede yayılmasıyla beraber eski sistemi savunanlar arasındaki tartışmayı daha da alevlendirecektir. Çünkü aileler çocuklarını Cedit eğitim sistemini uygulayan mekteplere yöneldiğinde eski geleneksel sistemde eğitim veren öğretmenler öğrenci bulamayacaklardı. Dolayısıyla gelirleri azaldığı gibi itibarları da azalacaktı.

89

Sultanova, XIX. Kılımdın II. Carımı XX. Kılımdın… s. 36.

90

Eksik, yarım Molla. K. K. Yudahin, Kırgız Sözlüğü, s. 246.

91

Somuncuoğlu B. Tümen, “19. Yüzyılın İkinci Yarısında…, s. 54.

92

Karı – Kari; Hafız. K. K. Yudahin, Kırgız Sözlüğü, s. 409.

93

Sultanova, XIX. Kılımdın II. Carımı XX. Kılımdın… s. 36 – 40.

94

Eshenkulova, Kishimjan; Modern Bilimlerin Türkistan’a Girişi (1800 – 1917), Doktora Tezi, İstanbul, 2007, s. 49.

95

Sultanova, XIX. Kılımdın II. Carımı XX. Kılımdın… s. 46.

96

İzmaylov, Oçerki po İstorii Sovetskoy… s. 32.

97

Bobrovnikov, Rusko-Yerlinıe Uçilişa… s. 26.

98

İzmaylov Oçerki po İstorii Sovetskoy… s. 33.

99

B. Tümen Somuncuoğlu, Türkistan’da Eğitim (1865-1917) Ve Çarlık Rusya’sının Sosyo-Politik Açıdan Eğitime Yaklaşımı, Doktora Tezi, Ankara, 2006, s. 54-55

100

Somuncuoğlu, Türkistan’da Eğitim… s. 54.

101

Sabri Arıkan, “Kırım’ın Bahçesaray Şehrinde Yayınlanan Tercüman Gazetesinden (1883-1918)”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 156, Ağustos, 1999, s. 9.

102

V. P. Nalivkin, Oçerki Bıta Jenşin Osedlogo Yerlinogo Naseleniya Ferganı, Kazan, 1886, s. 60.

103

K. K. Palen, Otçet po Revizii Turkestanskogo Kraya, San-Petersburg, 1910, s. 22.

104

Palen, Otçet po Revizii… s. 24.

105

Somuncuoğlu, Türkistan’da Eğitim…, s. 51.

106

Palen, Otçet po Revizii… s. 129.

107

Somuncuoğlu, Türkistan’da Eğitim…, s. 48.

108

T. Türlıgübu, Kazak Elinin Kıskaşa Tarihı, Almatı, 1998, s. 126.

109

Samar Musaev, Kalıgul Bay Uulu, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, s. 3-4.

110

E. Arabayuulu, Alip-bee, Moskö, 1925, s. 4.

111

Kırgız Bilimler Akademisi El Yazmaları Bölümü, İnf. No 108, s. 5-6.

112

Nazgul Begalieva, Arstanbektin Ömürü Cana Çıgarmaçılıgı, Bişkek, 1998, s. 11.

113

B. Kebekova, “Arstanbek Buylaşuulu”, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, s. 39 – 40.

114

Akeş İmanov, “Moyut Ake Aldayaruulu”, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, s. 158.

115

Kaşımbek Asanbekov, Isık-Köldün Ceti Akesi, Karakol, 2011, s. 44.

116

Akeş İmanov, “Sart Ake Doskuluulu”, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, s. 166. Ss. 166.

117

Asanbekov, Isık-Köldün…, s. 52.

118

Kudaybergen Açikeev, “Tilekmat Cılkıaydar Uulu”, Kalıgul Bay Uulu, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, s. 203.

119

Akmat Karıbayuulu, “Sadır Ake”, Kalıgul Bay Uulu, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, s. 290.

120

Karıbayuulu, “Sadır Ake”, s. 325.

121

Toktobek Bolçurov, “Kıdır Ake”, Kalıgul Bay Uulu, Kalıgul, Arstanbek, Moyut Ake, Sart Ake, Tilekmat Ake, Sadır Ake, Kıdır Ake, Biyiktik, Bişkek, 2006, s. 289.

122

Akmat Karıbayuulu, “Sadır Ake”, , s. 248.

123

Karıbayuulu, “Sadır Ake”, s. 237.

124

K. K. Koylubaev, Cazgıç Akındardın Çıkarmaçılıgı, Karakol, 2010, s. 5.

125

Moldo Niyaz, Sanat Digarastar, Bişkek, 1993, s. 101.

126

Moldo Kılıç, Kazaldar, Frunze, 1991, s. 102.

127

A. K. Karıeva, Cazgıç – Akındar cana Kırgız Tarıhı (XIX. K. – XX. K. Başı), Bişkek, 2011, s. 51.

128

Tazabek Samançin, Kılıç Cazuuçu Akın: XIX. Cana XX. Kılımdın Başındagı Kırgız Adabiyatının Tarıhınan, Frunze, 1948, s. 39.

129

Moldo Kılıç, “Zar Zaman”, Ala-Too, 1989, No. 12, s. 138.

130

Kılıç, “Zar Zaman”, s. 136.

131

Nurmoldo, Çıgarmalar, Haz.: A. Ç. Kakeev, Bişkek, 2003, s. 232 – 233.

132

Nurmoldo, Çıgarmalar, s. 233.

133

Sıtdıkova, XIX. Yüzyılın Başından … s. 66.

134

Togolok Moldo Aldaş Moldo, Haz.: Abdıldacan Akmataliev, Murat Alı Mukasov, Asel Şeyşekanova, Bişkek, 2015, s. 222.

135

Aldaş Moldo, Bugu Menen Sarıbagıştın Uruşu, Bişkek, 1992, s. 24 – 50.