Парыж, Эйфелева вежа і…

– А яшчэ ў іх масла хлебам мажуць! – ва ўнісон пачутаму паблажліва пакпіў з трактарыста старшыня і сурова дадаў: – У чужой кішэні лёгка грошыкі лічыць, ад зайздрасці багатым не станеш… А калі хочаш міністэрскі заробак, ідзі ў міністры…

– Ха-ха-ха, – дружна зарагаталі трактарысты, – наш Федзька ў міністэрскім крэсле…

Перасільваючы смех, хтосьці перадражніў дыктара радыё:

– Увага, увага, гаворыць беларускае радыё, перадаём апошнія звесткі з палёў… Сягоння Фёдар Дустаў паддаў, падсыпаў дусту Дабрынкіну, старшыні сельскагаспадарчага прадпрыемства «Новы шлях»…

– Ха-ха-ха…

З высокіх бяроз, што раслі непадалёк, узнялася чарада перапужаных крыклівых варон. Гэта зрабіла гаворку зусім жартаўлівай.

– А вось і электарат новаспечанага міністра, – прабасіў трактарыст, які гаварыў пра сям’ю.

– Электарат крыклівы, бесцырымонны і развязны, як і будучы міністр, – дадаў інжынер.

Трактарысты за словам у кішэнь не лезлі, жарты, кпіны сыпаліся з усіх бакоў. Рагаталі доўга да слёз, і нават Федзя, зняўшы акуляры, далонню цёр вочы. Калі смех пачаў аціхаць, Дабрынкін нечакана для ўсіх запытаўся:

– А што, мужыкі? Мо сапраўды пусцім фермы пад нож і будзем катацца на новай тэхніцы?

Трактарысты імгненна прыціхлі, нехта заклапочана запытаўся:

– Праесці нядоўга, а потым што? Недзе людзі працуюць і добра зарабляюць, а мы?.. Хіба з іншага цеста?.. Лайдакі і абібокі?..

– Як кажуць, не ў брыво, а ў вока… На гэта з наскоку і не адкажаш… Дый адна ластаўка вясны не робіць… Як жыць і працаваць далей, талакой вырашаць будзем… Праз два дні на сходзе, – стрымана ўсміхнуўся старшыня і, хітравата зірнуўшы на суразмоўцаў, ажывіўся: – А я згодны, што без новай тэхнікі на ногі не станем. Толькі каму на ёй працаваць? Вось ты, Фёдар Дустаў, – Дабрынкін тыцнуў пальцам трактарыста ў грудзі, – табе можна даверыць магутны John Deere апошняй мадыфікацыі, а можа, нават GLASS?

– А што?.. І паеду!.. – трактарыст зняў акуляры, расправіў плечы, фанабэрліва зірнуў на прысутных і дадаў: – Кніжкі пачытаю і паеду.

– Што-што, а ездзіць ты зух, штомесяц тармазныя калодкі мяняем, – загарачыўся інжынер. – Болт не знойдзеш і не закруціш, пакуль механік не паднясе.

– Кожны жыве сваім мазалём, не трэба валіць з хворай галавы на здаровую, – загарачыўся трактарыст. – Дарма і каза не скача… Няхай механік даплачвае, калі не спраўляецца… А што тычыцца тэхнікі, то і наш «Беларус» той самай апошняй мадыфікацыі – не горшы, а «Палессе» пры правільнай эксплуатацыі пераплюне замежныя… Гэта ж трэба так трактар назваць: «Вызвалі звера»?.. Наш «Беларус» і ў Афрыцы з космасу разгледзець можна, зразумела, адкуль ён…

Гурскі кашлянуў у кулак, нагадаў аб сабе, і старшыня імгненна прыпыніў гаворку. Спрачацца і высвятляць адносіны не было жадання, наперад ведаў, у чым абвінавацяць і механіка, і яго, увогуле ўсё начальства, без выключэння…

– Вы, мужыкі, не мітынгуйце, паберажыце сілы, – Дабрынкін, як прыяцель, паляпаў па плячы ўзбуджанага трактарыста. – Пагаворым на агульным сходзе не толькі пра набалелае…

12

– Насця, будзем дзядулю карміць, – выцягваючы з печы чыгункі з супам і кашай гукнула Сцяпаніха ўнучку і, не дачакаўшыся адказу, гукнула мацней: – Насцёна, рыхтуй тэрмас…

Жанчына паставіла чыгункі на прыпечак, прытуліла вілкі з драўляным дзяржальнам да печы, рукі выцерла фартухам і прайшла ў чыстую палову хаты, дзе жыла сям’я дачкі. Невялікі куткавы пакойчык унучкі, яшчэ студэнткі, быў чыста прыбраны, ложак запраўлены, на пісьмовым стале кампутар, канспекты і кнігі. Слабы вятрыска ледзь-ледзь напінаў цюлевыя занавескі, сілячыся прарвацца ў пакой праз расчыненае вакно.

– Ох, донька-донька, уцякла, праз вакно ўцякла, – ласкава ўсміхнулася Сцяпаніха. – І ў каго гэткая гарэза?.. Пэўна, і скутар з гаража цішком звяла?

Валянціна Пятроўна Ціхан, па-вясковаму Сцяпаніха, была як дзве кроплі вады падобная на дачку Марыю, толькі трошкі болей зморшчынак каля вачэй, а замест касы – мадэльная стрыжка, якую раз у тры месяцы рабіла ў раённым цэнтры. Яшчэ і цяпер у свае шэсцьдзясят два гады Валянціна Пятроўна працавала ў школе на палову стаўкі настаўніцай беларускай мовы і літаратуры. Муж Сцяпан больш за сорак гадоў адпрацаваў механікам у гаспадарцы. Калі ж Дабрынкін стаў старшынёй, абавязкі склаў, прынцыпова пакінуў пасаду. Ціхан не хацеў, ды і не мог у зяця-прымака быць падначаленым. Не дапамаглі і ўгаворы раённага начальства, больш таго, іх бяседы падлілі масла ў агонь. Па гадах мог на пенсію выйсці, нават пачаў афармляць дакументы і нечакана перадумаў, напісаў заяву, каб яго перавялі працаваць на ферму пастухом.

Даўно чорная котка прабегла між цесцем і зяцем, а іх і сёння не ўдаецца прымірыць. Прычына разладу самая што ні на ёсць бытавая і да смеху банальная, але гэта толькі на першы пагляд.

З ранняга маленства ўнучка ўсё лета жыла ў дзядулі з бабуляй. Любіла Насця казкі слухаць, а дзядуля Сцяпан іх расказваць. Даволі хутка Сцяпан Іванавіч перачытаў усё, што было ў калгаснай бібліятэцы, а другі раз, вось бяда, унучка слухаць не захацела, з характарам дзяўчынка. Думаў-думаў дзядуля і прыняў рашэнне: сам буду складаць. На свой лад пераказаў казку пра сябе і бабулю, унучцы спадабалася. Не абмінуў маму, тату і ўсю хатнюю жыўнасць: трое парасят, дзве казы, курэй, індыкоў… Ад коткі, сабакі і трусоў Насця была ў захапленні, але больш за ўсё смяялася ўнучка з любімага таткі, які па начах ператвараўся ў надакучлівага камарыка. «Калі падабаецца ўнучцы, спадабаецца іншым дзецям», – падумаў Ціхан і некалькі прыдумак даслаў у раённую газету. І якая ж радасць – казку пра камарыка надрукавалі!.. Праўда, Сцяпан Іванавіч і слоўца свайго не знайшоў, гэтак рэдактар перапісаў тэкст, але яму дастаткова было бачыць назву твора (не бяда, што камарык ператварыўся ў крывасмока), галоўнае – прозвішча, тлустым шрыфтам надрукаванае.

Пасля гэтага Сцяпан Іванавіч запусціў бараду «пад Хемінгуэя», пісчую машынку набыў і люльку, хоць курцом не быў. Прыдумкі перадрукаваў і бандэроллю адправіў у вядомае мінскае выдавецтва.

Час імкліва бег, адказу не было, але маўчанне «калег па пяры» не засмучала, наадварот, у чаканні прызнання Ціхан адчуваў шчымлівую асалоду і ў нейкі момант зразумеў, што для яго зусім не важныя, не маюць значэння высновы прафесіяналаў.

Галоўнае тое, што ён сам думае пра сваю творчасць. А пра сябе, калі казаць праўду, мроілася гэткае, што ў нейкі момант Сцяпан Іванавіч пачаў падумваць пра змену прафесіі.

Хутка выявілася, што сюжэтаў катастрафічна не хапае, і новаспечаны казачнік вырашыў героямі выдумак зрабіць аднасяльчан. І зарыпела пяро… Ведзьмары і вядзьмаркі, дамавікі і цмокі, лесуны, каракаціцы, русалкі, вадзянікі і ўсялякая іншая нечысць сталі галоўнымі героямі выдумак Сцяпана Ціхана і, канешне, дзяўчынка Наста, якая змагаецца і перамагае суседзяў-нячысцікаў. Аднаго не ўлічыў аўтар: не ведаў дзядуля, што ўнучка па вялікім сакрэце пачутае шэпча сябрам, а дзятва гэтыя «сакрэтныя» байкі пераказвае бацькам.

Расшавяліў Сцяпан Іванавіч Навасёлкі, загула вёска, быццам рой пчаліны. Па-іншаму і быць не магло. Які гаспадар пагодзіцца з вобразам трохгаловага цмока, ў якога штодзень дзве галавы гарэлку п’юць, трэцяя пахмяляецца, а гаспадыня на мятле па хаце лётае?..

Давялося Сцяпану Іванавічу прыпыніць літаратурную дзейнасць. А што зробіш, калі вяскоўцы калектыўную паперу ў газету напісалі і судом пагражаюць?.. І ўсё ж Ціхану ўдалося змякчыць сітуацыю. З кім гарэлкі выпіў, каму тэхніку адрамантаваў, а каму і грошы пазычыў без аддачы. Карацей, ўмасліў суседзяў. Дый «ганарар» героі атрымалі неблагі, нават цяпер хто-ніхто ўспомніць тыя выдумкі, калі трэба машыну да ладу давесці ці грошы пазычыць. А вось з зяцем атрымалася нявыкрутка. Жартаўнік Дабрынкін нечакана не тое што пакрыўдзіўся, ён раззлаваўся і на доўгія гады крыўду затаіў. Што ні кажы, а Дзмітрый Дзмітрыевіч быў адзіны, каго ў газеце абазвалі камарыкам-крывасмокам… А вяскоўцы імгненна прыляпілі мянушку «зяць-крывасмок». Хто ж гэткае спусціць?

Праўда, і Дабрынкін ў даўгу не застаўся. Неяк Насця казу з хлеўчука выпусціла, а тая ў грады, у капусту. Каза шкадлівая была, але трымалі, бо ўнучка толькі ад яе малачко піла. Ціхан у гэты час бараду сваю шкіперскую падстрыгаў. У вакно ўбачыў, на вуліцу выбег і давай ганяць шкадлівую. Каза не паддаецца: у хлеў не хоча, уцякае, бляе, барадой трасе. Гаспадар спатыкнуўся і торкнуўся тварам у зямлю, толькі што курыным памётам угноеную.

А зяць насміхаецца: «Даўней людзі казалі, што мужыку вусы чэсць, а барада і ў казла ёсць… Ты, Сцяпан Іванавіч, бародку далонькай прыкрый… Не пазнае Манька, баіцца… Пэўна, за казла прыняла…»

Ціхан не вытрымаў здзеку, кінуўся на зяцька з кулакамі, пакаціліся мужыкі па зямельцы. Цесць-здаравяк ухопіць крыўдзіцеля і сіліцца зяця таксама торкнуць тварам у тое самае курынае месіва, а зяць-уюн лоўкі, не паддаецца, праз секунду выслізне з жалезных абдымкаў – і ўжо на шырачэзнай цесцевай спіне…

Капусту, моркву, буракі, гуркі, парнік з памідорамі і перцамі – усё здратавалі, загубілі ўраджай… Ужо і плот захістаўся, затрашчаў пад напорам перапэцканых цел, і толькі некалькі вёдзер халоднай вады астудзілі забіяк.

Валянціна Пятроўна з дачкой Марыяй вадой разлілі задзір, а потым іхнія рэчы склалі і выставілі чамаданы на вуліцу. Жанчыны апраўданняў не слухалі, вінаватага не шукалі, яны былі катэгарычныя ў прынятым рашэнні: «Пакуль міру між вамі не будзе – у хату не прыходзьце…»

Розныя целаскладам і выглядам, не падобныя характарамі Дабрынкін і Ціхан пры якіх іншых абставінах ніколі не пайшлі б на міравую, але іх яднала пачуццё любові, шчырае, да болю кранальнае, нават ахвярнае каханне да жонак. Яны ўсю ноч моўчкі прасядзелі на чамаданах на беразе возера, а пад раніцу прысунуліся ў панадворак і гэтак жа моўчкі пастукалі ў дзверы. Калі дзверы расчыніліся і жанчыны ў чаканні сцішыліся, мужчыны, не гледзячы адно аднаму ў вочы, паціснулі рукі і разам выдыхнулі: «Мір».

Іх чакалі. На стале, засланым белым настольнікам, пузацілася пляшка каньяку, падобная на вінаградную гронку. Марыя, хаваючы шчаслівую ўсмешку, паспешліва выставіла з печы гусятніцу з тушаным індыком, маці прынесла вэнджаныя мяса і каўбасу, салату, хлеб…

Мір быў скрэплены і замацаваны, але засталася непрыязнасць, якая з гадамі ператварылася ў прыхаваную варожасць. Калі стала пытанне, дзе жыць сям’і новаспечанага старшыні Дабрынкіна, пакуль не пабудуе сваёй хаты, зноў вырашалі жанчыны, праўда, цяпер унучка Насця была галоўным завадатарам у прымірэнні бацькі і дзядулі. Дзмітрый Дзмітрыевіч дачцэ не пярэчыў, ды і як запярэчыш, калі Насця катэгарычна заявіла, што будзе жыць толькі ў бабулі.

Сітуацыя выходзіла за сямейныя рамкі: што скажуць людзі, як ацэняць старшыню, які ў сваёй сям’і ладу не мае? Вёска не горад, тут кожны на відавоку. Калі ў градах пустазелле – гультайка гаспадыня, дроў на зіму не назапашана, агарод на Пакровы не абараны – гаспадар гультай і п’яніца. А калі сваёй гаспадаркі не мець, імгненна пойдзе пагалоска, што чалавек нячысты на руку, будзе цягнуць з калгаса, няважна, якую пасаду займае, хоць старшыні, ветэрынара, даяркі, трактарыста ці пастуха.

Ціхану таксама не вельмі спадабалася зяцева суседства, але супраць жанчын і слова не сказаў, толькі кінуў сваё любімае «А няхай…»

Валянціна Пятроўна ўбачыла пад ложкам унучкі гаршчочак з фіялкамі і незадаволена зморшчылася:

– Ну, Анастасія Дзмітрыеўна, золатца ты маё дарагое, вырашыла загубіць кветачку?.. Толькі з’явіся!..

Жанчына дастала з кішэні фартуха мабільны тэлефон, але тэлефанаваць перадумала, вырашыла трошкі прыбрацца. Мабільны паклала на стол, зачыніла вакно, кашпо з кветкамі паставіла на падаконнік і, памацаўшы сухую зямлю, яшчэ больш спахмурнела. Тэлефон нечакана ажыў і пад модны блюз пачаў слізгаць, затанцаваў на стале. На блакітным экране шчаслівай усмешкай высвеціўся Насцін твар. Валянціна Пятроўна прыклала тэлефон да вуха.

– Бабулечка, накрывай на стол, дзядуля зараз прыедзе на скутары… За яго я на пасце…

Валянціна Пятроўна і слоўца не паспела ўставіць, а ў слухаўцы пікалі ўжо кароткія гудкі.

– Можа, гэтак і лепей… Толькі б мапед не зламаў, – услых сказала жанчына і заспяшалася на кухню.

Насця часта дапамагала дзеду, ведала нюансы пастухоўства, нават навучылася звонка страляць доўгай пугай і даволі хутка ўгаварыла дзеда паехаць дадому. Ціхан агледзеў статак, праверыў «электрычнага пастуха», наказаў унучцы быць увесь час на пагорку, каб самой бачыць жывёлу і, галоўнае, каб яе бачылі каровы, завёў мапед, асядлаў і тут жа паспешліва злез, заглушыў рухавік. Ён быццам адчуў жончына хваляванне, узгадаў не раз чутае: «Твае сто дваццаць кілаграмаў не для гэтай далікатнай тэхнікі…»

– Гэты гора-матацыкл не для мне, разваліцца праз сто метраў… Ды і калені вышэй за руль, – незадаволена буркнуў Ціхан. – Лепш пешкі, напрасткі…

– Дзядуля, я папярэдзіла бабулю, што прыедзеш на скутары.

– Не, – махнуў рукой Ціхан, – я на сваіх дваіх… Паберагу бабулі нервы.

Жывёла пажадліва скубла траву, і Насця цалкам даверылася «электрычнаму пастуху». Седзячы на дзедавым плашчы, яна нейкі час чытала канспект па эканоміцы, але запомніць нічога не магла: шкодзіла ранішняе маладое прамяністае сонца, якое спакусліва купалася ў празрыстым зыбкім возеры. Ад цёплага свяціла, яшчэ заспанага і разамлелага ў лёгкім тумане, патыхала ціхамірнасцю і спакоем, яно расслабляла, падбухторвала і правакавала, настойліва зазывала да сябе ў трапяткую гуллівую ваду. І дзяўчына паддалася спакусе, скінула з сябе апратку і скокнула з велікаватага берага ў іскрыстую прахалоду.

Насця была добрым плыўцом і даволі хутка заплыла на сярэ-дзіну возера. Лежачы на спіне, рукі раскінуўшы ўшыркі, яна з асалодай гойдалася на ціхіх хвалях. Высока ў небе, ловячы вецер, кружыў адзінокі бусел. Насця загадала, што паплыве да берага, як толькі птушка ўзмахне крыламі. Але бусел, быццам пачуўшы дзяўчыну, нечакана прыняў гэтую гульню. З патокамі ветру ён то апускаўся ледзь не да вершалін блізкіх таполяў, то ўзлятаў угору, гэтак высока, што бачыўся не больш за голуба. Час для Насці спыніўся. Яна зачаравана сачыла за птушкай, і ў гэтыя хвіліны ёй таксама хацелася мець крылы і, як гэты бусел, вольна кружыць над возерам, вёскай, лесам…

Нечакана бусел схамянуўся, спуджана замахаў крыламі і з траскучым рэзкім клёкатам паляцеў у бок вёскі. Насця адразу ўспомніла пра абавязкі пастушкі, хутка даплыла да берага і праз некалькі мінут узбегла на пагорак… Кароў на пашы не было, толькі далекаватая шаша клубілася пылам, чуўся трывожны роў жывёл. Яна паспешліва накінула на мокрае цела сукенку, падхапіла плашч, пугу і басанож кінулася ўслед за статкам.

Самае кепскае не здарылася, статак у трыста пяцьдзясят галоў вёску абмінуў і цяпер порстка шыбаваў у накірунку кароўнікаў. Насця супакоілася – бяда міма прайшла. Цэлымі непашкоджанымі засталіся і людскія агароды, і кветнікі каля хат, і платы паўз дарогу…

На шашы каля чырвонай машыны некалькі разоў свіснула пугай, ад «мерседэса» адагнала кароў. Сітуацыя звычайная, вадзіцелі заўсёды прапускаюць статак.

13

Нечакана Гурскі адчуў сябе чужым, лішнім пры размове Дабрынкіна з трактарыстамі і няспешна па цвёрда накатанай дарозе пасунуўся ў глыбіню мехдвара. Праз некалькі дзясяткаў крокаў апынуўся ў дальнім кутку, дзе каля самай агароджы, унікаючы чужога вока, тулілася яшчэ адна невялікая пабудова. З шырока расчыненых дзвярэй даносіліся галасы і грукат, рытмічна гула піла. Убачыў прытуленыя да сцяны чырвоныя дзверцы, капот, трэснутае шкло, ёкнула сэрца:

– Гэта ж мая машына!.. – ускрыкнуў Алесь і подбегам кінуўся да майстэрні.

Чалавек у зашмальцаваным, некалі ружовым камбінезоне выносіў яшчэ адны дзверцы, убачыў Гурскага і прыпыніўся, нешта крыкнуў у прыцемненую майстэрню. Праз хвіліну за яго спінай узнікла мядзведжая постаць барадатага Ціхана. Здаравенны бамбіза стаў паперадзе памочніка, відавочна, сілячыся бараніць яго ад няпрошанага госця, і, няспешна выціраючы рукі анучкай, сцішыўся.

– Што вы зрабілі з маім «мерседэсам»?.. – задыхаючыся ад гневу, прасіпеў Алесь.

– Рамантуем… Як дамаўляліся…

– Я з Вамі ні пра што не дамаўляўся!.. – істэрычна крыкнуў Гурскі і, мінаючы самазваных умельцаў, шуснуў у майстэрню.

Калі ўбачыў свайго ўлюбёнца, аслупянеў… Відовішча было не для чуллівага чалавека. Пасярод майстэрні на драўляных калодах стаяў толькі касцяк машыны. Усё, што можна зняць, было скручана і пазнімана. У дадатак неймавернае: паперадзе разабранай машыны высіўся рухавік. Некранутым застаўся толькі бліскучы люстэркавы дах, у якім асірацела і цяпер зусім недарэчна пабліскваў цьмяны ліхтар.

Ахутаны адчаем Гурскі прысеў на нейкую скрыню, зірнуў на бамбізу:

– А рухавік… Ён у чым правініўся?.. Навошта знялі?.. І як?… Як змаглі?.. Ды я вас…

– Не трэба пагражаць… Лепш дзякуй скажыце, што дзядуля ўбачыў расколіну ў блоку матора… – звонкім прарэзлівым голасам выпаліў памочнік Ціхана.

– Я не прасіў рамантаваць, тым больш вышукваць непаладкі, – адмахнуўся Гурскі. – Перад паездкай у аўтамабільным сервісе зрабілі тэхнічны агляд, а тут нейкі захалусны ўмелец мясцовага разліву дашчэнту разабраў машыну.

– Вашы майстры не роўня дзядулю…

– Памаўчы, Насця, – перапыніў унучку Ціхан, – бачыш, не ў сабе чалавек. А Вы, міл чалавек, зрабіце ласку, ідзіце…

– Што?! – як уджалены, ускрыкнуў Гурскі; у гэтую хвіліну ён зноў не мог стрымаць гнеў: – Гэта тое самае непаўналетняе дзяўчо, па чыёй віне цярплю нястачу? Бач, схавалася за дзеда!.. Спярша напаскудзіла, статак праспала, машыну знявечыла… А каб павінаваціцца, дык не, спрачаецца… Жыць вучыць, быццам я ў нечым вінаваты… Замухрышка!..

– А Вы… Вы – цецярук надзьмуты, п’яўка гідкая, масляк абмакнуты! – адным духам выпаліла Насця і аж задыхнулася ад абурэння.

Рашучая, гатовая не толькі словамі адстаяць свой гонар, дзяўчына, сціснуўшы кулачкі, коткай скокнула з-за спіны Ціхана, але ўбачыла збянтэжанага Гурскага, спынілася, прыкрыла далонню рот. Было немагчыма зразумець, ці то смяецца дзяўчына з разгубленага бізнесмена, ці то спужалася свайго блазенства.

Здзеклівая насмешлівая тырада імгненна збіла з Гурскага ваяўнічы пыл. Мянушка «цецярук» была ў лексіконе былой жонкі, вуха не разанула, хоць і зляцела з языка гэтай напорыстай дзяўчыны, але каб яго назвалі п’яўкай і масляком, ды яшчэ абмакнутым, гэта было занадта. Алесь шукаў словы, каб упікнуць нахабніцу, і не знаходзіў. Словы скончыліся, выслізнулі з галавы, гледзячы ў дзявочыя прамяністыя сінія вочы ён раптам адчуў сябе брыдка ад асабістага хамства.

«Што са мной здарылася? Адкуль ваяўнічая непрыязнасць да жанчын?.. – са скрухай падумаў Гурскі. – Няўжо развод з Люсяй гэтак падзейнічаў?..»

У майстэрні запанавала нацятая цішыня.

– Ты, Насця, трымай язык на прывязі, – крактануў у кулак Ціхан. – Пан Гурскі мае права быць незадаволеным… А Вы, міл чалавек, не свавольце, не да твару Вам з дзяўчынай…

– Што за шум, а бойкі няма? – па-гаспадарску разняволена ўваліўся ў майстэрню Дабрынкін.

Убачыў машыну, і з загарэлага твару паволі спаўзла белазубая фальшывая ўсмешка.

– Ну і ну! – вырвалася міжвольнае, але старшыня імгненна спахапіўся, узяў Гурскага пад руку, пацягнуў да выхаду і, як даўняму знаёмаму, з напускной бравадай засакатаў: – Ну і хай сабе… Сцяпан Іванавіч ведае што робіць!.. Выгляд у яго не сяброўскі?.. Дык ўвагі не звяртайце… Ён вялікі і целам, і дзелам… А потым, на лобе ні ў каго не напісана, які ён… Па рабоце майстра відаць… Калі «мерседэс» разабраў, значыцца, гэтак трэба… Хто не ўмее, той заўсёды памыляецца… А мой цесць ніколі не памыляецца… Ён тэхнік ад Бога… Не верыце мне, дык у людзей запытайцеся… Людзі скажуць!..

Алесь слухаў Дабрынкіна і не чуў. Лёгкім далёкім фонам гулі словы, быццам з сапсаванага радыёпрыёмніка, трошкі кружылася галава, а ў скронях бухала адно: «Масляк абмакнуты…»

– Так што за машыну не хвалюйцеся, – вёў рэй старшыня, – Ціхан – чалавек дзіўнаваты, але адказны, добры. Жонку любіць, дачку песціць, ва ўнучцы зусім душы не чуе… А таму, што бачылі і чулі ў маім кабінеце, не верце… І ён, і я ведаем, на чым свет стаіць… Канешне, лепш сказаць – на кім. А трымаецца свет на нас з Вамі…

– На нас?.. – перапытаў Алесь і раптам прасвятлеў тварам. – А не маглі б Вы, Дзмітрый Дзмітрыевіч, даць ключы ад «крайслера»?

– Свет на людзях трымаецца… На гаротных і грэшных, баявых і баязліўцах, – быццам не чуючы Гурскага, запінаючыся, прашаптаў Дабрынкін і ліпкім недаверлівым позіркам абмацаў госця: ён цягнуў час, сіліўся разгадаць намер «сталічнай штучкі».

– Вы загубілі маю машыну, дык я паеду у Парыж на Вашай, – рашуча заявіў Алесь.

– А-а-а, Вы пра Парыж!.. – ускрыкнуў павесялелы Дабрынкін. – І чаму мне гэтая думка адразу не прыйшла ў галаву?.. Падтрымліваю… Чэсны і справядлівы абмен… Канешне, часовы, пакуль «мерседэс» у рамонце… І не хвалюйцеся, раніцай справім дакументы, а цяпер, калі ласка, да нас на вячэру… Марыя Сцяпанаўна зачакалася… Прыспела, так сказаць, гаспадыні ўзяцца за талерачкі, а гаспадару паднесці госцю гарэлачкі…

Ужо на вуліцы Дабрынкін азірнуўся на цесця, крыкнуў:

– І Вы, Сцяпан Іванавіч, паспяшайце, нашы жанчыны чакаць не любяць…

– Я пазней буду… Работы шмат… – адгукнулася з майстэрні Насця, уключыла пілу, і заскрыгатала жалеза, веерам пасыпаліся на падлогу залацістыя іскрынкі.

– Не-не, аніякай гарэлкі, – Гурскі з цяжкасцю вызваліўся з цэпкіх старшынскіх рук. – Зараз ідзём у офіс, аддайце паперы, і я з вялікай радасцю пакіну Вас… – ён шматзначна зірнуў на Насцю і мякка, з яхіднасцю дадаў: – І Вашу гасцінную сямейку…

У гэты момант на ўездзе на мехдвор засігналіла машына, пачуліся крыклівыя надарваныя галасы, праз хвіліну на розныя лады заскуголілі мабільныя тэлефоны Гурскага і Дабрынкіна. Яны моўчкі паслухалі суразмоўцаў.

– Ваш эвакуатар прыбыў, – незадаволена буркнуў старшыня і заспяшаўся на кантрольны пункт; праз некалькі крокаў прыпыніўся, строга паглядзеў на Гурскага, сказаў як адрэзаў: – Ведайце, пан Гурскі, «крайслер» аддам толькі «баш на баш» і толькі пад заклад «мерседэса».

– Няхай Ваш вартаўнік прапусціць машыну, – спакойна адказаў Гурскі і праз хвіліну з напускной бравадай дадаў: – А сваю – ці лепш сказаць цесцеву? – гарэлачку Вы, Дзім Дзімыч, піце з пастухом і… пастушкай.

Дабрынкін быў раззлаваны. Вырашыць канфлікт мірна не ўдалося. Багаты піжон машыну забіраў, а значыць, і рамонт у гарадскіх майстэрнях выліваўся ў добрую капеечку. Ён разумеў, што гэтая «капеечка» выслізне з яго кішэні, таму будоўлю дома трэба было прыпыняць і жыць у прымах далей.

Убачыў вартаўніка, які мітусіўся каля апушчанага шлагбаума, крыкнуў і махнуў рукой, каб Алі прапусціў эвакуатар. Пачакаў, пакуль машына прапыліць да майстэрні, і паціху пасунуўся ўслед. У майстэрню заходзіць не стаў, прысеў на шырокую лаву, выцягнуў стомленыя ногі, прытуліўся спінай да цёплай сцяны, падумаў: «Няма чаго бісер сыпаць перад гэтым Гурскім, што мог, зрабіў, а далей будзе што будзе… Жыў прымаком, яшчэ пажыву… Зрэшты, дзве гаспадыні ў хаце – не так і блага, а што цвіка без згоды цесця ў сцяну не заб’ю, не бяда. Ціхан – гаспадар, і сямейнікі часцей на ім і нуду, і крыўду спаганяюць… Бывае, і я траплю пад гарачую руку Валянціны Пятроўны, цешчы даражэнькай, але ж цесць заўсёды першым удар трымае…»

Развагі перапыніў вадзіцель эвакуатара. Ён шпарка выйшаў з майстэрні і, махаючы рукой, быццам адпіхваючы некага ад сябе, ледзь не крычаў:

– Прыехаў за машынай, а тут адны запчасткі… Гэтак не пойдзе… Плаціце грошы за выклік, і разбяжымся…

Пануры Гурскі, спрабуючы змякчыць канфлікт і настаяць на сваім, строга сказаў:

– За выклік заплачу, але спачатку хачу з тваім шэфам перагаварыць…

– Я і ёсць шэф… Мой эвакуатар не служба дастаўкі! Даеду да першага «гаёвага» і застануся без правоў…

Дабрынкін у гэтай сітуацыі не мог, не хацеў заставацца староннім назіральнікам. У яго з’явіўся шанец выкруціць справу на свой капыл.

– Алесь Пятровіч, дазвольце я заплачу…

Ён подбегам кінуўся да шафёра, выцягнуў партманет, разгарнуў, умольна зірнуў на вадзіцеля эвакуатара:

– Колькі?..

– Яшчэ не хапала, каб за мяне плацілі!.. – абурана ўскрыкнуў Гурскі, але было позна.

Вадзіцель убачыў грошы і вокамгненна запусціў тоўстыя пальцы ў партманет старшыні, выхапіў некалькі паперак… Калі ўбачыў, што гэта даляры, яго твар прасвятлеў:

– Дзякуй, міл чалавек… Гэтага на салярку хопіць… Ён спрытна шмыгнуў у машыну, крута развярнуўся, падміргнуў ашаломленаму Гурскаму і, па-блазенску рагатнуўшы, крыкнуў Дабрынкіну:

– Пакедава, селянін… Калі зразумееш, што ссохне тая рука, што сабе не спрыяе, будзеш жыць яшчэ лепш… Ха-ха-ха…

Дзмітрый Дзмітрыевіч стаяў прыніжаны і прысаромлены. Да яго падышоў Ціхан, забраў кашалёк і, зірнуўшы ў сярэдзіну, цяжка ўздыхнуў:

– Пуста! Эх, зяцёк, зяцёк! Разумны наперад не прэцца, а ты і сваё, і людскае гатовы прафінціць…

– Мае грошы, што хачу…

– Канешне ж, твае!.. – спакойны дасюль, ускіпеў Ціхан. – Гэта ж з табой разлічыўся Юрка-жабнік за рамонт «лексуса»?… Гэта ж ты па начах…