Тенг-тенги билан бахтлидир

Фарзандим! Шуни яхши билгинки, бу ўгитларимни ўрнига қўйиб бажариб, керагичалик амал қилиб, ўзингнинг шахсий истак ва орзуларингга эришишинг учун эринг ҳам ўз истакларига эришиши керакдир. Эринг – хожангнинг истакларини ўзингнинг истакларинг деб билсанг, у ҳолда бу ўгитларимга амал қилган бўласан!”

* * *

Келин бўлиб тушган уйини Жаннат боғчаси каби бўлишини орзу қилган сингилларимиз бу насиҳатларга амал қилишда ортиқча заҳмат чекмасликларига ишонаман. Насиҳатлар содда ва тушунарли тилда баён этилган, уни тезда англаб олиш ҳам қийин эмас. Шунга қарамай, гарчи изоҳларга ҳожат йўқдай туюлса-да, суҳбатни давом эттирсак. Насиҳат қилаётган солиҳа она бу ўгитларни ўзича тўқиб чиқармаган, балки ҳаёти давомида тажрибадан ўтказган ва оила уясини ушбу қоидалар билан Жаннатмакон бўлишини қизига тушунтирган. Оила, ширин турмуш қуриш ва уни чиройли идора этиш учун ҳар бир оқила хонимга ва турмушга чиқаётган ақлли қизга бу ўгитлар сув ила ҳаводек зарурлигини ўзингиз ҳам фаҳмлагандирсиз.

Ширин турмуш қурмоқчи бўлганларга биринчи галда сабр-қаноат зарурлиги уқтирилади. Мазкур ўгитларнинг аввалида қаноат фазилати тилга олингани бежиз эмас.

Келинпошша, оила саодати сиздаги сабр-қаноатга боғлиқ. Оиланинг ёзилмаган қонунига кўра, сабр биринчи галда келиндан талаб этилади. Ҳамиша шундай бўлиб келган ва бундан кейин ҳам шундай бўлиб қолади. Бу одат унчалик тўғри бўлмаса-да, итоат этишга мажбурмиз. Лекин сабр қилишни, итоатни чўрилик даражасига тушириб англамаслик керак. Сабр – мутлақ итоатгўйлик эмас. Туҳмат тоши отилса ҳам, фитна қилинса ҳам сабр қилиб ўтириш керак, дегувчиларга мен қаршилик билдираман. Ҳар қандай сабрнинг ҳам чегараси бўлади. Хўп, давомли ғийбатларга чидаш мумкиндир. Лекин ғийбат туҳматга айланса, оилани бузишга қаратилган туҳмат қуроли ишга солинса индамай ўтириш керакми? Йўқ! “Бахт учун курашмоқ даркор” деб бежиз айтилмаган. Сабр бундай курашда тўғаноқ бўлмаслиги лозим. Лекин сабр чегарасидан чиқилган тақдирда ҳам, одоб чегарасидан чиқмаслик талаб этилади.

Донишмандлар сабр ҳақида кўп ҳикматларни бизларга мерос ўлароқ қолдирганлар. Сабрга берилган гўзал таърифни ҳазрат Навоий асарларида ўқиймиз: «…Сабр – аччиқ, аммо фойда берувчи; у – қаттиқ, аммо зиён-заҳматни даф этувчи. Қайси бахтсиз сабр этагини тутган бўлса, у охири муродига етади; қайси бир гирифтор кўнгил сабр тугунини бўшатмаган бўлса, унинг бахт тугуни очилади. Сабр – шодликлар калитидир, бандларни ечувчидир. Сабр – ўртоқдир, суҳбати зериктирарли, аммо мақсадга олиб борувчи; сабр – улфатдир, узоқни кўзлаган, аммо охирда истакка етказувчи. Сабр – уловдир, секин юрадиган, аммо манзилга элтувчидир. Сабр – туядир, оғир қадам, лекин бекатга олиб борувчидир. Сабр – насиҳатгўй, ачитиб гапирадиган, киши табиати ундан озор чекади, лекин амал қилган охирда муродига етади. Сабр – табиб, бадхўр дори, бемор ундан азоб тортади, аммо сўнггида соғликка эришади.

Ишққа мубтало бўлган ошиқлар бу сўзни эшитганда чўчийдилар ва лекин сабр натижасида ёр васлига етишадилар. Ҳажр азобини тортаётган кишилар сабр сўзини эслашдан жирканадилар, лекин охирда сабр туфайли дийдор кўришадилар. Сабрнинг умидкорлик қафасида жон булбулига на хомушлик фойда берар, на куй ва на нола; сабр мажлисида руҳ тўтисига на сукут наф еткурар, на фарёд ва на фиғон.

Сабр саҳросида роҳат қилиш изтироб чекиш билан баравар; сабр даштида дам олиш – югуриш билан баравар. Сабр бор ерда, айрилиқ ўтида куйганларга ўлишдан ғам йўқ; иштиёқ эгаларига ҳажр ўтида куйишдан алам йўқ.

Сабр – ҳажр шомидек қоронғи ва узун, аммо унинг охири висол тонги; сабр– ҳаж йўлидек қийин ва йироқ, аммо ниҳояти – иқбол каъбаси.

Балога гирифтор бўлиб, нобуд бўлиш хавфи остида қолган одамнинг ҳаёти сабр туфайли озод; ҳар бир ноумид шахснинг тушкун руҳи сабр туфайли тетик, обод…”

Ҳикоят:

Нақл қилишларича, бир бечора-нотавоннинг кўнглига бир гулюзнинг ишқи тушди. У туҳмат туфайли зиндонга гирифтор бўлди. Туҳматни бўйнига қўйиш учун унга берилмаган азоб қолмади, аммо у махфий сирини тилига олмади. Оқибат – бир куни миршаблар бориб, уни зиндондан тортиб чиқардилар ва бош-оёғидан тортиб, бир қучоқ ёғочни унинг баданига уриб, ушатдилар. Калтак зарбидан унинг бутун вужуди жароҳат бўлди; ҳамма аъзосининг териси шилинди. Унинг аъзойи бадани шундай дабдала қилинган эдики, оққан қон у майдонни лолазор қилди. Шунда ҳам, у бечора мутлақо дам урмади ва иқрор сўзини тилига келтирмади. Ниҳоят, золимлар уни азоблашдан чарчадилар ва ўртадан судраб чиқариб, ноиложликлари туфайли қўйиб юбордиларки, инсофан тўғри иш қилдилар.

Азоб берувчилар йироқлашишгач, жафокаш одам оғзидан майдаланган танга парчаларини чиқарди. Тўпланган одамлар бу ҳол сабабини сўрадилар

Жавобидан маълум бўлдики, золимлар калтаклаётган пайтида севгилиси келган ва бир бурчакда унинг аянчли ҳолига боқиб турган экан. Унга жабр-зулм қилинаётганида, тангани оғзига солиб, ҳар зарбда икки тиши орасига олиб, қаттиқ тишлар ва тишининг зарби билан у пулни майда-майда қилиб ушатар экан. Ошиқ ўз маъшуқаси қаршисида сабр-чидам кўрсатиб, унинг кузатиб турганини сезар экан.

Бу манзарани ўз кўзлари билан кўрган маъшуқаси меҳр-шафқат билан қошига келиб, юмшоқ сўзлар билан яраларига малҳам қўйди ва ширин тил билан мажруҳ танига жон бағишлади. Бу ошиқ йигит тасаввур қилиб бўлмас давлатга муяссар бўлди ва хаёл қилиб етмас саодатга эришди. Бу бахт – барча қийинчиликларни сабр-чидам билан енгиш намунасидир. Бунга азоб-уқубатга бардош кўрсатиш орқали эришилади.

Кимки бир шиддат аро сабру таҳаммул айлади,

Бахт анинг нишини нўшу хорини гул айлади.

Хулосада дейилмоқчики, ким бирор қийинчиликда сабру чидам кўрсатса, бахт унинг заҳарини асалга, тиканини эса нафис гулга айлантиради.

* * *

Биламан, қайнонангизнинг ёки бошқа бирор кишининг бемаъни гапларига ёки фитналарига ёки қитмирликларига чидашингиз қийин бўлади. Шундай ҳолда ҳам чекинманг, чунки, Низомий Ганжавий ҳазратлари айтганларидай:

Ҳар кеча сўнгида нури зиё бор,Ҳар бардош сўнгида завқи сафо бор.

Келинпошша, «Дунёда энг яхши лаззат нима?» деган саволга «Қаноат лаззатидир», деб жавоб берадиганлар янглишмайдилар. Чинакамига қаноатли бўлиш худбинликни инкор этади, киши ўзи роҳатда яшаш билан бирга, бошқаларнинг ҳам шод яшамоғини истайди ва бу йўлда жон фидо қилмоққа ҳам тайёр бўлади.

* * *

Эрнинг хотин зиммасидаги ҳақлари кўп. Шулардан бири – эридан зарур бўлмаган нарсани талаб қилмаслиги, эрнинг ҳаром топиш-тутишига сабаб бўлмаслигидир. Қадимдан солиҳа, муслима хонимлар шундай бўлганлар. Эр тижорат мақсадида йўлга чиққанида хотини бундай дерди: “Отаси, ҳаром топиштутишдан сақланинг! Биз очликка ҳам, бошқа етишмовчиликка ҳам чидаймиз. Лекин Қиёмат куни жаҳаннам оташига чидай олмаймиз”. Қизлари ҳам оналарига қўшилиб шу сўзларни айтишарди (Абу Ҳомид Ғаззолий).

* * *

Эрнинг кўзи тушиши мумкин бўлган ерларга яхши эътибор бериш, эрни ўзига меҳр риштаси билан ила боғлаш демакдир, уйга боғлаш демакдир. Бадбўй жойларни тозалаш эрнинг қалбини ўзига ром этмоқ демакдир. Хушбўй ҳид келмайдиган аёл қанча гўзал бўлса ҳам, одамни жиркантиради. Оқшомлари эрини доғ дастурхонлар, ёғли либослар билан кутиб олиш, ақлли хотинларга тўғри келмайди. Шу боис ошхонага кирганингизда, айниқса ёғ қиздириб, таом пишираётганингизда бошқа кийим кийиб, бошингизга рўмол ўраб олинг, токи сизга ошхона ҳиди ўрнашиб олмасин. Ҳозир кўп қизлар, келинлар махсус юпқа қўлқоп кийиб оляптилар. Бундан айрим қайноналар ғашланишлари мумкин, лекин мен буни озодалик одобидан деб баҳолаб, маъқуллайман.

* * *

Кимнинг табиатида уй, жиҳоз ва ҳашамга ўчлик бўлса, шайтон унинг бу заифлигидан фойдаланади. Уни уйини кўркамлаштиришга, деворларини ва шифтларини нақшлашга ва хоналарини кенгайтиришга чақиради. Гўзал либослар ва уловлар билан кўзини ўйнатади. Бундай аҳволга тушган одам ҳою ҳавасларга берилади. Ҳеч қачон ўлмайдигандай ҳаракат қилади. Шайтон уни шу йўлга солдими, ортиқ ҳеч қачон бу ҳолатдан қутулолмайди. Чунки бу аҳволдаги одамнинг ҳаваслари ҳеч тугамайди. Шу тариқа иблис йўлида ҳою ҳавасларни деб умр ўтказаркан, ажал етиб келганини ҳам билмай қолади. Қарасаки, ҳеч бир иш қолмабди. Оламдан бундай иймонсиз ўтишдан қўрқмоқ лозим. Худо сақласин! (Абу Ҳомид Ғаззолий).

* * *

Аёллар йиғинидаги бир жувон барчанинг диққатини ўзига тортди. Унинг кийими оддий, оройиши табиий бўлиб, сўзлашуви баодоб эди. Кам гапириб, кўпроқ бошқаларни тингларди. Хизматни эса елиб-югуриб бажарарди. Шунда кекса аёл унга баҳо бериб дедики: “Бу келин устоз кўрган. Келиннинг устозиқайнона. Қайнонали келин – қарқара келин, қайнонасиз келин – тасқара келин”. Одамлар ҳурматига сазовор бўлишни истасангиз, қайнонангиз буюрган, ўргатган барча ишларни суюниб-суюниб бажаришни одат қилинг. Онангиздан ўрганганингизни бир вужудга ўхшатсак, қайнонангиздан ўрганганингиз бу вужудга кўрк бериб турувчи либосдир.

* * *

Оналарнинг оёғи остидадур равзаи жаннату жинон боғи,

Равза боғи висолин истар эрсанг, бўл онанинг оёғи тупроғи.

Ҳазрат Алишер Навоий мазкур байтда “Жаннат боғу бўстонлари оналарнинг оёғи остидадур. Жаннат боғига кирай десанг, онанг оёғининг тупроғи бўл” деганлар. Онасини бошига тож этганларнинг ҳақи Жаннат ҳаётидир. Онасига осий бўлган фарзанд ҳақи эса оловли жаҳаннам оташидир.

Сиз ўз онангизни севасиз, ҳурмат қиласиз. Бунинг учун сизни шарафлаймиз. Қайнонангизни ўз онангиздан ортиқ севолмаслигингиз аниқ, лекин онангиз қаторида кўринг. Сиз учун бу дунёнинг жаннати – яхши қайнонадир. Яхши қайнона осмондан тушмайди. Бу сизнинг одобингизга ва интилишингизга боғлиқ.

Орадан ойлар ёки йил ўтиб, сиз ҳам оналик мартабасига етишасиз. Бу мартаба нечоғли улуғ бўлса, онанинг бола тарбиясидаги масъулияти ҳам шунчалар буюкдир. Фарзандингиз эмаклаётган чоғиданоқ сизнинг қайнонангизга қилаётган муносабатингиздан онани қандай ҳурмат қилишни ўргана бошлайди. “Лаббай, ойижон”, “Хўп бўлади, ойижон”, “Кўнглингиз қандай таомни тусаяпти, ойижон”… десангиз, бир неча йилдан кейин шу ширин сўзларни сиз ўз болангиздан эшитасиз. Ота-онасини ҳурмат қилмаган фарзанд ўз фарзандларидан ҳурмат талаб қилиши ножоиздир, дейдилар. Сиз бу фикрга қўшиласизми? Унда «қайтар дунё» деган иборага қандай қарайсиз?

Албатта, яхши одобингиз билан ибрат бўлганингиз аъло, лекин бунга қўшимча равишда болангизнинг онгини ҳикматлар, ривоятлар билан бойитиб борсангиз янада гўзал! Бола тарбиясига нафи тегиши мумкин бўлган икки ривоят билан танишинг ва эслаб қолинг:

Ҳазрати Мусо алайҳиссалом Тур тоғида жаноби Ҳақдан ниёз этди, “Ё, Раббий! Жаннатда йўлдошим, ўртоғим, қўшним ким, менга аён эт”, деб илтижо қилди. Жаноби Ҳақ пайғамбарига: “Ё, Мусо! Фалон қасабада, қассоблар ичида ёшгина бир қассоб бор. У сенинг Жаннатдаги йўлдошингдир”, деб ваҳий юборди.

Мусо алайҳиссалом Жаннатда ёнларида бирга бўлажак киши билан танишмоқ мақсадида йўлга чиқдилар ва ўша қассобни топдилар. Бир муддат унинг дўконида ўтириб, ҳаракатларини, одамлар билан муомаласини кузатдилар. Бошқалардан ажралиб турувчи алоҳида фазилатини кўрмадилар. Оқшомда йигит Мусо айлайҳиссаломни уйига таклиф этди. У юзидан нур ёғилиб турган, олийжаноб ва ниҳоятда истарали кишининг уйига меҳмон бўлиб кирганидан мамнун эди. Дастурхон ёзиб, таомни қўйгач, деворга осиб қўйилган сават-беланчакни авайлаб олиб, ерга қўйди. Унинг ичидан қариб, жуссаси кичрайиб қолган озғин кампирни кўтариб олди. Меҳмонни дастурхонга таклиф этиб, ўзи кампирни болани овқатлантиргандай авайлаб таомлантира бошлади. Кампир ҳар луқмани ютганидан сўнг нимадир деб пичирларди. Йигит унга чой ичирди, сўнг елкалари, қўлларини силади-да, яна авайлаб кўтариб сават-беланчакка солди.

– Ўғлим, бу кампир сенга ким бўлади? – деб сўрадилар Мусо алайҳиссалом.

– Бу аёл менинг валинеъматим, севикли онамдир, – деди қассоб. – Туриб ўтиришга, овқат еб, чой ичишга қувватлари етмайди. Эрта-кеч ўзим қарайман. Овқатлантириш ва ёрдамимнинг ҳаммасини қўлимдан келганича хуш муомалада бажараман.

– Ўғлим, онангга қилаётган бу хизматларингдан жуда мамнун бўлдим. Лекин тушунмадим. Нима учун сават-беланчакка солиб, деворга осиб қўйдинг?

– Ҳазратим, авваллари онам ерда тўшакда ётардилар. Бир куни уйда йўқлигимда, думалаб-думалаб, остонага бориб қолибдилар, – деди қассоб. – Бирор зарар етмасин деб, беланчакка соладиган бўлдим.

–Ўғлим, онангга овқат бераётганингда унинг лаблари қимирлаб, нималардир деб пичирлади. Шубҳасиз, хизматингдан мамнун бўлиб, дуо қилгандир. Нималар деганини биласанми? – деб сўрадилар Мусо алайҳиссалом.

– Биламан, – деди қассоб. – “Ё Раббий! Мен ўғлимдан хушнуд ва розиман, сен ҳам рози бўл. Ё Раббий! Мен оналик ҳақимни – хусусан берган сутимни фарзандимга ҳалол этдим. Берган сутимга розиман. Ё Раббий! Охиратда Сен менинг ўғлимни Жаннати аълода Пайғамбаримиз Мусога дўст айла, йўлдош айла”, деб дуо қилади.

Шунда ҳазрати Пайғамбар алайҳиссалом ўзларини танитдилар:

– Мен Мусои Калимуллоҳман. Тур тоғидан келдим. Мени сенинг ёнингга жаноби Ҳақ юборди. Чунки мен жаноби Ҳақдан: “Ё Раббий! Менинг Жаннатда хос йўлдошим ким бўлади?” деб сўраганимда, Жаноби Ҳақ менга: “Фалон мамлакатли бир қассоб йигитдир, унинг олдига бор”, деб буюрди. Сенга бу – мужда, хушхабар бўлсин. Сен онангга қилган хизматинг учун Жаноби Ҳақ сендан рози бўлди ва онангнинг дуоси соясида сени менга Жаннатда йўлдош ва қўшни қилди…

Мазкур ривоятда йигит тилга олинган бўлса-да, бу ҳикмат қизлар учун ҳам ибратдир. Шунингдек, онага хизмат қилишда эришиладиган мартабага қайнонага хизмат қилиш туфайли ҳам эришиш мумкин.

Ҳаётда, афсуски, онани беҳурмат қиладиганлар ҳам учрайди. Энди шу ҳақда:

Бир қиз онасидан шикоят қилди:

– Онамнинг ақллари ўзларида эмас. Уйимга келиб тўполон қиладилар, тинчлик бермайдилар.

Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом онани чақиртирдилар. Ғоят қари, бечораҳол она дедики: «Ё Расулаллоҳ! (с.а.в.) сабр қилайин десам, қизим хабар олмайди. Ҳатто болаларини юбормайди. Ёлғиз ўзим пашшаларга ем бўлиб ётаман. На ўлиб қутуламан, на роҳат кўраман. Қизимнинг бепарволиги шунчалик”.

Расулуллоҳ (с.а.в.) дедилар:

– Тўққиз ой, тўққиз кун, тўққиз соат сени қорнида тарбия этган ким? Ўлим жари ёқасига келиб, сени туққан ким? Сени икки йил эмизган ким? Сени балоғатга етказиб узатган ким? Шу онанг! Агар шу онангни рози қилмасанг, жаннат сенга ҳаром! Тавба қилсанг – қилдинг, йўқса ярим мулкингни олиб бераман.

Қиз тавба қилди…

Афсуски, бу кунларда ҳам қалби тош фарзандларни учратиб турамиз ва уларни бир гап билан инсофга келишларига ишониш қийин. Начора, инсофга келмасалар ўзлари эккан бемеҳрлик дарахтининг аччиқ мевасини ўзлари ейдилар. Бу жазо узоқ куттирмайди. Бугун атрофларида эмаклаб юрган ширин фарзандларининг бемеҳрлик назари билан қараш онлари ғоят тез келганини ўзлари ҳам билмай қоладилар.

Бунга ўхшаш ибратли воқеаларни кўп эшитганмиз. Энди бўлиб ўтган ҳақиқий воқеалардан айтай:

Москва телевидениесида бир кўрсатув намойиш этилди. Саксон уч ёшдаги соғлом онани эллик етти ёшдаги ўғил жиннихонага жўнатди. Мақсад – уйга эга чиқиш. Шу кўрсатувда бир журналист аёл Чеченистон урушида кўрганларини сўзлаб берди. Грозний шаҳри вайрон этилгач, кўчаларда бошпанасиз қолган ҳимоясиз қариялар нажот умидида тентираб юришаркан. Улар асосан рус миллатига мансуб қариялар экан. Улар йўлда учраган журналистларга мурожаат этишиб, Россиянинг бошқа шаҳарларида яшаётган фарзандлари, қариндошлари манзилини беришиб, уларга хабар йўллашларини ўтиниб сўрашаркан. Журналист аёлнинг ўзи ўнлаб шаҳарларга қўнғироқ қилибди, хатлар ёзибди, аммо ҳеч ким келмабди, отаси ёки онасини ёки қариндошини олиб кетмабди. Саксон ёшдан ошган кўзи ожиз бир кампирни журналист аёлнинг ўзи ҳарбийлар ёрдамида Москвага келтирибди. Шунда ҳам у муштипарни ўғли оиласи бағрига олмабди…

Шу воқеаларни баён қилиб бўлгач, журналист аёл чеченларнинг қарияларини мисолга келтирди. Уларнинг биронтаси бирон қарияни эътиборсиз қолдирмабди. Беморларни опичиб бўлса ҳам хатарли ерлардан олиб чиқишаркан. Сўнгги тишлам нонни ёки сўнгги қултум сувни қарияларга беришаркан…

Қарияларни опичиб юришларини эшитиб, шарафли ҳадисларнинг бири ёдимга тушди: Ҳофиз Абу Бакр Баззор Будайда оталаридан ривоят қиладилар: Бир одам зиёратда онасини кўтариб юриб тавоф қилдираётган экан. Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан: «Онамнинг ҳаққини адо қилдимми?» – деб сўрабди. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в.): «Йўқ, бир оҳ тортишининг ҳаққини ҳам адо қилганинг йўқ», деган эканлар.

Мазкурнинг яна бир гўзал давоми ҳам мавжуд: Абу Бурда ибн Аби Мусо Ашъарийнинг айтишларича, Абдуллоҳ Ибн Умар бир яманлик одамнинг ўз онасини опичлаб, хонаи Каъбани тавоф қилдириб юрганини кўрдилар. У одам бир байтни оҳанг билан ўқиркан:

Онаи зорим учун бўйнимни эгган теваман (туяман),

Тевага минган онам ҳорсалар-да, мен чарчамам.

У шуни ўқиб туриб, Абдуллоҳга қаради-да: «Эй Абдуллоҳ ибн Умар! Мана шу хизматим билан мен онамнинг хизматини қила олдимми?» – деб сўради. «Йўқ, бу хизматинг сени туғиш вақтида онангни қийнаб тутган тўлғоқларининг биттасига ҳам баробар эмас», – дедилар».

Пойтахтнинг Шайхонтоҳур тумани судида аянчли воқеага шоҳид бўлдим: она қизини судга бериб, оғир жазо беришни талаб қиляпти. Ажабланяпсизми? Мен ҳам дастлаб ажабланган эдим, сўнг ғазабландим. Гувоҳликка келганлардан бири: «Агар одилман, десангиз бу қизни энг олий жазо – отишга ҳукм қилинг, ҳукмни халқ олдида ижро этинг. Ноқобил фарзандлар бундан ўрнак олсин!» деди. Ўлим жазосига лойиқ кўрилаётган қиз онанинг ёлғиз фарзанди экан. Отадан ёш етим қолибди. Қизининг бахтини ўйлаб, она бошқа турмуш қурмабди. Қизини орзу-ҳавас билан куёвга узатибди. Хасталаниб, шифохонага ётганида нафсига банда қизи она номидан қалбаки ҳужжатлар тайёрлаб, уйни сотиб юборибди. Она шифохонадан қайтсаки, уй йўқ… Қолгани сизга маълум. Албатта, суд бу фарзандни ўлимга ҳукм қилмайди. Товламачилиги учун бир неча йилга қамар ёки аёллигини эътиборга олиб, озодликдан шартли равишда маҳрум қилар. Лекин Аллоҳнинг жазоси қаттиқ бўлади. У фарзандни суд ўлимга ҳукм қилмаса ҳам у аллақачон ўлган, тирик ўликка айланган. Ундан энди ер ҳам ҳазар қилади. Эсини йиғиб тавба қилса қилди, бўлмаса охирати тамоман куяди. У-ку, тавба қилар, аммо она рози бўлармикин ундан?

«Жаннат оналар оёғи остидадир», мазмунли ҳадиси шарифни эшитмаган одам йўқдир. Аммо унинг маъносини ҳамма ҳам билавермаса керак. Онасини ёлғиз ташлаб, мушриклар билан урушга отланган йигитни Расулуллоҳ (с.а.в.) қайтариб, шундай деганлар. Яъни, жаннатга тушиш учун жиҳодда жон бериб, шаҳидлик мартабасига етиш шарт эмас. “Онангнинг хизматини қилиб, розилигини олсанг бас, шу топган савобинг сенга жаннат йўлини очади”, дейилмоқчи. Онасини бир эмас, юз марта Ҳажга олиб бориб, бошқа пайт кўнглини ранжитувчилар шу ҳикматлар мағзини чақиб кўрсалар ёмон бўлмас.

Мазкур ҳадисга ҳамоҳанг воқеани ҳазрат Алишер Навоий баён этганлар:

“Хожа Абдуллоҳ Ансорий дебдурким, Исмоил Даббос дедиким, ҳаж ниятида сафарга чиқиб, Шерозга етишдим. Бир масжидга кирдим. Шайх Мўминни кўрдимки, ўтириб, хирқасига ямоқ соларди. Салом қилдим ва ўтирдим. Мендан сўради:

– Не ниятинг бор?

Дедим:

– Ҳаж ниятим бор.

Деди:

– Онанг борми?

Дедим:

– Бор!

Деди:

– Қайтиб, онангни хизматига бор!

Бу сўз менга хуш келмас эди. Деди:

– Нега тўлғонасан? Мен бош яланг, ояқ яланг, ёлғиз ва озуқасиз эллик марта ҳаж қилганман. Барчасининг савобини сенга бердим. Сен онанг кўнгли шодлигини менга бер!”

Агар она қад-қоматини бир дарахтга ўхшатсак, фарзанд шу дарахтнинг ширин бир меваси. Бир фарзанд она қадрига етмас эди. Онанинг кўз ёшлари унга таъсир этмас эди. Бир куни она бешикни олиб, фарзанди қаршисига қўйиб деди:

– Эй ёшлик, чақалоқлик пайтини унутган ноинсоф! Мана бу бешикни кўряпсанми? Чақалоқ чоғингда шу бешикка михланиб, тунги уйқуларни мен ўзимга ҳаром этдим. Бешикда ётганингда юзингга битта пашша ёки чивин қўнса, уни қувишга имконинг бўлмай йиғлар эдинг. Мен сени хира пашшалардан асраб, бешигингни тебратар эдим. Йиғидан тўхтамасанг, сени ечиб олиб, бағримга босардим. Сени деб барча машаққатларга чидадим. Куч-қувватимни сенинг камолинг учун сарф этдим. Мана энди катта бўлиб, куч-қувватга тўлдинг. Чақалоқлик, болалик, ёшлик пайтларингни унутиб қўйдинг. Энди эса мени ранжитяпсан. Лекин, бир куни келиб, албатта бу дунёдан ўтасан. Қабрнинг тубига, қоронғулик қаърига кирасан. Ўшанда Аллоҳдан раҳмат нури ололмайсан…

Биз бешикларни кўп кўрамиз. Аммо қачондир шу каби бешикда ётганимизни, онамиз тунлари бедор алла айтиб чиққанларини ўйлаб кўрамизми? Агар ўйламасак, эсламасак, унда ноинсоф фарзанд эканмиз. У ҳолда уйимиз тўрига бешик суратини чиздириб, остига «Унутма!» деган хитобни ёзиб қўйганимиз лозимдир?

Баён қилинмиш ривоятда шарқнинг буюк мутафаккири Саъдий оналик ҳақининг нозик жиҳатларига эътиборни тортганлар. Дунёда валинеъматларини билмаганлар Ҳаққа исён қилган бўлишади. Оналарга хизмат қилиш эса жаннатий амаллардандир. Шубҳасизки, она ҳақини тўлалигича, бекаму кўст адо қилмоқ бу дунёда мумкин эмас. У бешикдаги гўдагини минг турли ниёзлар билан ўстириши фарзанди устидаги энг катта ҳақидир.

Бир киши Муҳаммад алайҳиссаломдан:

– Мен онамни кўтариб Маккани зиёрат қилдирдим, ҳақини адо қилдимми?– деб сўради.

Расулуллоҳ (с.а.в.) унга жавоб қилдилар:

– Йўқ, у сени қучоғида олиб юрганда фарзандим униб-ўссин, катта бўлсин,– деб ўйлаганди. Сен эса кўтариб юрган пайтингда онангнинг ўлими ҳақида ўйлардинг…

Келинпошшалардан ўтинчим шуки, оналарингиз ва қайноналарингиз ҳузурларида турганингизда Саъдийнинг бешик ҳақидаги ривоятларини доимо ёдда тутинг. Чунки сиз севган, сизга умр йўлдоши бўлган йигитни қайнонангиз қийналиб туққан, тунлари бешик тебратиб ухламаган. Қайнонангиздан ранжиган ва норози бўлган пайтингизда унинг шу хизматларини эсланг, тунда бешик тебратиб ўтирган муштипарни кўз олдингизга келтиринг. Қайсидир масалада сиз ҳақ, қайнонангиз ноҳақ бўлса-да, унинг бу хизматлари эвазига айбини кечиринг. Ундан аразламанг, балки янада меҳр билан хизматларини қилиб, дуоларини олинг.

Келин – қайнонанинг маънавий қизи, қайнона – унинг иккинчи онаси, деган гапни кўп эшитгансиз. Биринчи онангиз ўз уйингизда қолдими, демак, бу хонадонда сиз учун энг меҳрибон, ғамхўр киши қайнонангиз бўлади. Сиз кўнгил қўйган йигитни шу она туққанми? Сизнинг файзли хонадонингизга шу аёл совчи бўлиб борганми?..

* * *

Шайтон “Одамзодни енгилтаклик ва шошқалоқлик томиридан тутаман”, дер экан. “Шошган қиз эрга ёлчимайди”, деган мақол эҳтимол шунга қараб айтилгандир. Куёв томоннинг асли ким эканини суриштирмай, тўй бошлашга шошганлар балки бу мақолни афсус билан тўқигандир. Кексалар енгилтаклик ва шошқалоқликдан анча нари бўладилар. Аммо бир нафас босиб ўтган йўлларига қарасалар, шошқалоқлик ва енгилтакликлари туфайли ҳаёт сўқмоқларида қоқилиб, буринлари неча бор қонаганини эслайдилар. Суюкли келинларимиз панд емасликлари учун ўзларини шошқалоқлик ва енгилтакликдан тийишга доимий равишда аҳамият беришлари керак. Бунинг учун биринчи галда ўйламасдан гапириб юбориш касаллигини даволаш керак. Кейин эса барча хаттиҳаракатларини назорат қилсинлар. Агар назорат қилиб, хатоларини кўрсалар ва тузатиш чорасини қилсалар ҳаловат топадилар. Келинпошша, унутмангки, хатти-ҳаракатингизни ўзингиз назорат қилмасангиз, қайнонангиз раҳбарлигида назорат қилувчи кўзлар кўп. Улар танбеҳ беришни бошламасларидан олдин хатоингизни ўзингиз тузатишга улгурсангиз, назоратчиларнинг оғзига қулф урган бўласиз.

* * *

Номус эр-хотин тотувлигининг қони ва жонидир.

* * *

Юз туман нопок эрдин яхшироқ,

Пок хотунлар аёғининг изи.

* * *

Уч қисм ила иймонға бино фаҳм айла,

Аввалғисини анинг ҳаё фаҳм айла,

Иккинчисини доғи вафо фаҳм айла,

Учунчини билмасанг, сахо фаҳм айла.

(Уч қисм билан иймон иморатини қургин. Аввалгисини ҳаё, иккинчисини вафо, учинчисини эса саховат деб билгин.)

Хайли зуафоки бевафолиқ фанидур,

Ҳийла уйи ул гуруҳнинг масканидур,

Яхшиси деса киши кўп севганидур,

Кўп севса ва кўп туғса аҳсанидур (Алишер Навоий).

(Заифа аёллар гуруҳи бевафо бўлсалар, уларнинг маскани ҳийла уйидир. Уларнинг яхшиси, ўз жуфтини кўп севганидир. Кўп севса ва кўп туғса, ўша аёлларнинг гўзалидир.)

* * *

Хотинларда иффат, поклик энг улуғ жамолдир. Хиёнатга хиёнат қилиш билан қарши турма, балки хоинларни тарк эт (Абу Аъла ал-Маррий).

* * *

Энг яхши хотин шундай хотинки, у ҳаёли ва ориятли бўлади. Энг муҳими, оилада тўкин-сочинлик ва бараканинг сабабчиси бўлади (Муъиниддин Жувайний).

* * *

Хотиннинг эрига қиладиган одоблари:

Аввалги адаб – хотин эридан изнсиз ҳеч жойга бормайди, ҳеч кимни уйига келтирмайди, эрининг молини беизн сарф қилмайди.

Иккинчи адаб – уйида хотинларга тааллуқли хизматларни интизом билан бажаради.

Учинчи адаб – эри шод бўлса шод, ғамгин бўлса, ғамгин бўлади.

Тўртинчи адаб – эрининг топганига қаноат қилади…

Бешинчи адаб – эрига мувофиқотчилик қилади.

Олтинчи адаб – эри ўлса мотам тутади… (Муҳаммад Содиқ Қошғарийнинг “Одоб ас-солиҳин” китобидан).