Тирилиш

Маслова, мени суддан олиб келдилар, деб айтмоқчи бўлди-ю, лекин шу қадар чарчаган эдики, гапиришгаям эринди.

– Суддан келяпмиз, жаноб олийлари, – деди ичкарига кириб кетаётган маҳбуслар орасидан ўтиб катта конвой, қўлини шапкасига қилиб.

– Каттасига топширсанг бўлмайдими! Бу қандай номаъқулчилик?

– Хўп бўлади, жаноб олийлари.

– Соколов! Қабул қил, – деб қичқирди ноиб.

Мутасадди келди ва жаҳл билан Маслованинг елкасига туртди-да, юр, дегандек бошини силкиб, аёллар йўлагига бошлаб кетди. Аёллар йўлагида Масловани бошданоёқ пайпаслаб, тинтиб чиқишди-да, ҳеч нарса тополмай (бир қути папирос кулча орасига тиқиб қўйилган эди) эрталаб чиққан камерасига киритиб юборишди.

ХХХ

Маслова жойлашган камера бўйи тўққиз, эни етти газ келадиган иккита деразали узун хона эди. Бу хонада сувоқлари кўчган печка ва тахталари қуриган, камеранинг учдан икки бўлагини эгаллаган сўри бор эди. Эшикнинг рўпарасида, ўрта бир ерда, шам ёпиштириб қўйилган қорайиб кетган икона турарди. Унинг пастки томонига илиб қўйилган гулдастани чанг босиб кетган эди. Эшикнинг чап томонида, қорайиб кетган пол устида бадбўй ёғоч пақир турарди. Ҳозиргина йўқлама қилиб, хотин-халажлар устидан қулфлаб чиқиб кетган эдилар.

Бу камерада ҳаммаси бўлиб ўн беш киши турар: шуларнинг ўн иккитаси аёл ва учтаси ёш бола эди.

Ҳали ёп-ёруғ эди. Фақат икки хотин сўри устида ётарди: уларнинг бири, паспорти бўлмагани учун қамалган девона аёл эди, у бошини халатига буркаб ётарди, – у ҳамма вақт ухлагани ухлаган эди. Иккинчиси, ўғирлик қилгани учун қамоққа олинган сил хотин эди. Буниси халатини бошига қўйиб, томоғини қитиқлаётган балғамни қайтариб, йўталмасликка уриниб бақрайиб қараб ётарди. Ҳаммалари бош яланг, бир хил бўз кўйлак кийган, бошқа аёлларнинг баъзилари сўри устида иш тикиб ўтирар, баъзилари ҳовлидан ўтиб кетаётган маҳбусларни томоша қилиб, дераза ёнида туришарди. Иш тикиб ўтирган уч хотиннинг бири Масловани узатиб қолган кампир эди. Кораблева қовоғи солиқ, юзини ажин босган, бақбақаси салқиб тушган новча, малла сочи чаккаларидан оқара бошлаган, юзидаги сўгалидан соч ўсиб чиққан бақувват хотин эди. Бу кампир эрини болта билан чопиб ташлагани учун каторгага ҳукм этилган эди. У қизига шилқимлик қилавергани учун эрини ўлдирган эди. У камеранинг оқсоқоли бўлатуриб, вино ҳам сотарди. Кораблева кўзойнак тақиб, ишда чиниққан катта қўлларида игнани деҳқончасига уч бармоқ билан ушлаб, учини ўзига қаратиб тикарди. Унинг ёнида паст бўйли, пучуққина, қорачадан келган, митти қора кўз, очиқ кўнгил, эзма хотин қоп тикиб ўтирарди. Бу темир йўл будкасининг қоровули бўлиб, поезд келар олдидан байроқ кўтариб чиқмагани, поезд ҳалокатга учрагани учун уч ой қамоққа ҳукм этилган эди. Иш тикиб ўтирганларнинг учинчиси Федосья, ўртоқлари Феничка деб юритадиган жувон эди. У оппоққина, икки бети қип-қизил, мовий кўзлари болаларникидек чақнаб турадиган, иккита қилиб ўрилган узун сочларини кичкинагина бошига чамбарак қилган ёшгина, хушсурат жувон. У эрига заҳар бериб ўлдирмоқчи бўлгани учун қамалган эди. Федосьяни ўн олти ёшида эрга беришган, у эрини тўйнинг эртасигаёқ заҳарламоқчи бўлган. Кафилга олиниб чиқилгач, суд бўлгунча, саккиз ой мобайнида у эри билан ярашиб, унга қаттиқ муҳаббат қўйган, апоқ-чапоқ бўлиб кетган. Эри билан, айниқса, уни яхши кўриб қолган қайнанаси, судда уни оқлашга ҳарчанд уринишган бўлсалар-да, бунга қарамай у Сибирга, каторга ишига ҳукм этилган эди. Хушфеъл, хушчақчақ кулимсак Федосья Маслованинг ёнида ётарди. У Масловани жонидек кўрар, унга ғамхўр бўлиб, хизматини бажо келтириб турарди. Сўри устида яна икки хотин бекор ўтирарди. Уларнинг бири, ёши қирқларга борган, рангсиз ориқ юзи бир вақтлар гўзал бўлган, ҳозир озиб-тўзиб кетган рангпар хотин эди. Узун, оқ кўкраги билан қўлидаги чақалоғини эмизиб ўтирарди. Бу аёлнинг гуноҳи шу эдики, уларнинг қишлоғидан, мужикларнинг фикрича, ноҳақ рекрутликка32 олинган йигитни олиб кетишаётганда халойиқ становойни тўхтатиб рекрутни олиб қолган. Бу хотин, ноҳақ олинган йигитнинг холаси, рекрут тушган аравага қўшилган отнинг жиловидан биринчи бўлиб тортган. Сўри устида яна юзини ажин босган, сочи оқарган, паст бўйли, содда дил, букри бир кампир бекор ўтирарди. Бу кампир сўрида, печка ёнида ўтириб, қиқир-қиқир кулиб ёнидан у ёқдан бу ёққа чопқиллаб ўтиб турган, сочи калта қилиб олинган тўрт яшар дўмбоқ ўғил болани тутмоқчи бўлаётгандай ҳаракат қилиб қўярди. Кўйлак кийган бола унинг ёнидан югургилаб ўтиб кетар ва ҳадеб: «Ҳа, тутолмадинг-ку!» дер эди. Бу кампир ўғли билан бирга ўт қўйишда айбланган эди. У қамоқда кечаётган кунларини жуда бемалол ўтказар, фақат ўзи қатори қамоқда ўтирган ўғлига ачинарди. Лекин у ташқарида қолган чолини кўп ўйлар, келини кетиб қолиб кирни ювадиган одам қолмагани учун битлаб кетади деб қўрқарди.

Мана шу етти аёлдан ташқари яна тўрттаси очиқ деразаларнинг бири ёнида туришар, темир панжарани ушлаганларича, боя Маслова дарвоза ёнида дуч келган, ҳовлидан ўтиб кетаётган маҳбуслар билан бақириб-чақириб, имо-ишоралар билан гаплашарди. Шуларнинг бири, ўғрилик қилгани учун жазосини ўтаётган, хомсемиз, юзи ва қўлларини оқимтир-сарғиш сепкил босган, ёқавайрон, бўйни йўғон хотин эди, у дераза ёнида туриб, хириллаган товуш билан беадаб сўзлар айтиб қичқирарди. Унинг ёнида бўйи ўн яшар қизникидек келадиган қорача, танаси узун, оёғи калта, бесўнақай маҳбус хотин турарди. Унинг юзи қип-қизил, доғ босган, кўзлари бир-биридан узоқда ўрнашган бўлиб, қалин, дўрдоқ лаблари сўйлоқ тишларини беркитолмас эди. У ҳовлида бўлаётган нарсаларга ўқтин-ўқтин қийқириб кулиб қўярди. Олифталиги учун Хорошавка деб аталган бу маҳбус жувон ўғирлик қилгани ва ўт қўйгани учун суд қилинган эди. Уларнинг орқасида жуда кир кулранг кўйлак кийган, аҳволи аянч, томирлари ўйнаб чиққан, ориқ, оғироёқ хотин турарди, у ўғирлик молни яширгани учун суд қилинган эди. Бу хотин, товуш чиқармай, ҳовлида бўлиб ўтаётган нарсаларни маъқуллагандек, ийиб табассум қиларди. Дераза ёнида турганларнинг тўртинчиси майфурушлик қилгани учун қамалган ўрта бўйли, кўзлари бодраган хушфеъл қишлоқи хотин эди. Бу хотин – уйида қолдириб келадиган одами бўлмагани учун ўзи билан қамоққа етти яшар қизи билан ўғлини олиб келган эди. Кампир билан ўйнашаётган бола шунинг боласи эди. Бу хотин ҳам бошқалар каби деразага қарар, лекин тўхтовсиз пайпоқ тўқир, ҳовлидан ўтиб кетаётган маҳбусларнинг сўзини эшитганда, жирканиб юзини буриштирар, кўзини юмарди. Малла сочлари орқасига сочилиб тушган етти яшар қиз кичкинагина ориқ қўлчалари билан онасининг юбкасини чангаллаб олган, кўзини бир нуқтага тикканича хотинлар билан ташқаридаги маҳбуслар бир-бирига айтаётган ҳақоратли сўзларга диққат билан қулоқ солар ва бу сўзларни ёдлаб олаётгандек, ҳадеб шивирлаб қўярди. Ўн иккинчи маҳбус дьячокнинг33 қизи бўлиб, никоҳсиз туққан боласини қудуққа ташлагани учун қамалган эди. Бу баланд бўйли қадди-қомати келишган қиз эди; унинг бир ўрим калтагина йўғон сариқ сочи ёйилиб, патак бўлиб кетган, бодраган кўзларини бир нуқтага тикиб турарди. У атрофида бўлаётган нарсаларга парво қилмай, яланг оёқ бўлиб, кулранг кир ич кўйлакда камеранинг бўш жойида у ёқдан бу ёққа юриб турар, деворга бориб етганда кескин бурилиб орқасига қайтарди.

XXXI

Қулф шақирлаб, Масловани камерага киргизганларида ҳамма унга ўгирилиб қаради. Ҳатто дьячокнинг қизи ҳам бир дақиқага тўхтаб, қошларини кериб, Масловага бир қараб қўйди-да, ҳеч нарса демасдан яна аввалгидек катта-катта қадам ташлаб юра бошлади. Кўзойнак таққан Кораблева игнасини қалин бўзга санчди-да, Масловага савол назари билан қаради.

– Ана холос! Қайтиб келибсан-да. Мен бўлсам, оқлаб юборишгандир деб ўйлаб эдим, – деди у хириллаган бўғиқ товуш билан. – Кесиб юборишган кўринади.

У кўзойнагини олди, тикаётган ишини сўри устига, ёнгинасига қўйди.

– Кампир икковимиз бўлсак, сени чиқариб юборишгандир, деб ўйловдик, чироғим. Баъзи вақтда бўшатиб ҳам юборишади. Устига пул ҳам беришади, қамалган кунингдан бошлаб, – деб гапира бошлади қоровул хотин хуш овоз билан. – Тусмолимиз тўғри чиқмади-я. Худонинг хоҳиши бўлар экан-да, – дерди у мулойимгина.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

Становой – чор Россиясида полиция мансабдори (тарж.)

2

Фиксатуар – сочни ялтиратадиган мой (тарж.)

3

Вензель – дастрўмол, либос ёки тақдим этиладиган нарсаларга исм-фамилияларнинг бош ҳарфини кашта қилиб тикиш

4

От сотиб олишга кўзингиз қиймаган 300 сўмни, округ судига штраф тўлашга кўзингиз учмаётган бўлса, албатта (франц.)

5

Ойимлар идиш-товоқлар сиз учун тахт туражагини айтишни топширдилар. Фурсат топсангиз, албатта бир амаллаб келинг (франц.)

6

Земство – чор Россиясида дворян-буржуа вакилларидан ташкил этилган ва маҳаллий ишларни бошқариб турган муассаса (тарж.)

7

Қўллаб-қувватлашни (франц.)

8

Социал статика (франц.)

9

Мольберт – расм оладиган кўчма курси (тарж.)

10

Гильдия – чор Россиясида савдогарларнинг бойлигига қараб бериладиган даража (тарж.)

11

Протоиерей – олий мансабли поп

12

Епитрахиль – поплар бўйнига киядиган кийим

13

Пасьянс – қарта ўйини.

14

Бу ўйинда энг олдинда турган бола орқасида жуфт-жуфт бўлиб турган болаларнинг бирини тутиб олиши керак.

15

Азиз файласуфимиз (франц.)

16

Кулич – думалоқ ширин нон

17

Клирос – черковда хонишчилар учун ажратилган жой (тарж.)

18

Христос воскресе – Масиҳ тирилди. Ҳақиқатан тирилди

19

Сервитут – бировнинг мулкидан маълум даражада фойдаланиш ҳуқуқи.

20

Ломброзо – XIX аср охирида машҳур бўлган олим

21

Тард – XIX аср охирида машҳур бўлган олим

22

Шарко – XIX асрда яшаган француз олими

23

Нафис (франц.)

24

Теннис (ингл.)

25

Жуда тўғри (франц.)

26

Ёмон кайфият (франц.)

27

Бу мени жуда қизиқтириб қўйди (франц.)

28

Иззат-нафсга боғлиқ бирон иш бўлгандир: қимматли Митямиз жуда серзарда (франц.)

29

Тўғрироғи, ифлос муҳаббат аралашган иш бўлган (франц.)

30

Аскиячи (франц.)

31

Янги саҳифа очиш (ингл.)

32

Рекрут – чор Россиясида солдатликка олинган одам

33

Дьячок – православ черковида энг қуйи даражадаги руҳоний (тарж.)