Элжернонга аталган гуллар

У хатни ўзи айтиб ёздиради:

– Севимли Ҳарриет! Менимча, сен дунёдаги энг гўзал қизсан. Сен менга жуда ҳам ёқасан ва мен сени севаман. Менинг севгилим бўл. Дўстинг Чарли Гордон.

Ҳайми хатни ёзиб тугатади ва кулишдан тўхтамай:

– У хатни ўқиганида кўзи чиқиб кетади! Ўқиб кўриши билан!

Чарли қўрқаётган эди, лекин жуда ҳам туморчасини унга совға қилгиси келаётганди, шунинг учун дарсдан сўнг Ҳарриетга билинтирмасдан орқасидан эргашди. У уйга кириб кетишини пойлаб, совғасини эшикка осиб, қўнғироқни икки марта чалиб беркиниб олади.

Ҳарриет эшикни очиб, совғачани кўриб, олиб уйга кириб кетади. Чарли шошилиб уйга боради ва қоғоз би-лан тасмани сўроқсиз олгани учун калтак ейди. Лекин унга фарқи йўқ. Эртага Ҳарриет мактабга ўша туморчани тақиб келади ва ҳаммага уни Чарли совға қилганини айтади.

Эртаси куни у тонг саҳарлаб мактабга югуради, борса, ҳали ҳеч ким келмаган экан. Ҳарриет йўқ, у роса ҳам ҳаяжонда. Ва ниҳоят, Ҳарриет келди, аммо Чарлига қиё ҳам боқмади. У туморчани тақиб келмабди ва бугун негадир асабий. Мис Жексон синфхонадан чиқиб кетганда Чарли нималар қилиб кўрмади! Кулгили қилиқлар қилди. Бақириб кулди. Стулга чиқиб ўйинга тушди. У ҳатто бўр бўлагини Ҳаролдга отди. Лекин Ҳарриет унга қиё боқмади. Балки эсидан чиқариб қўйгандир. Балки у туморчани эртага тақиб келар. Танаффусда у ўзини Чарлини кўрмаганга солиб ўтиб кетади.

Мактаб боғчасида уни Ҳарриетнинг икки акаси кутиб турарди.

Гэс уни туриб юборади.

– Эй, итвачча, ўша уятсиз хатни сен ёздингми синглимизга?

Чарли ҳеч қачон бемаъни хатлар ёзмаганини айтади.

– Мен унга фақат туморча совға қилдим.

Олдинлари мактаб футбол гуруҳида бўлган Оскар унинг кўйлагидан тортиб, икки тугмасини узиб юборади.

– Бизнинг синглимиздан узоқ юр, аҳмоқ. Аслида сен бу мактабда ўқишинг керак эмас! – У Чарлини Гэс томон итариб юборади, Гэс эса уни бўғиб олади.

Чарли қўрқиб кетиб, йиғлашга тушади.

Сўнгра ака‐укалар уни калтаклашни бошлайдилар. Оскар бурнига муштлайди, Гэс эса ерга йиқитади. Ва икковлашиб тепкилашга тушади – аввал биринчиси, сўнгра иккинчиси. Болалар – Чарлининг дўстлари – югуриб келиб, уларни ўраб олади ва чапак чалиб, олқишлайди:

– Ур! Ур! Чарлини дўппослашяпти!

Унинг кийимлари йиртилиб кетган, бурнидан қон оққан, тиши синган эди. Оскар билан Гэс кетганидан сўнг у йўлакка ўтириб йиғлар, болалар эса кулиб бақиришарди:

– Чарлини боплашди! Чарлини боплашди!

Сўнгра қаердандир жаноб Вагнер пайдо бўлиб, ҳаммасини ҳайдаб юборади. У Чарлини ҳожатхонага обориб, юз‐қўлини ювишни буюради…

Одамларнинг ҳамма гапларига ишониб тентаклик қилган эканман. Ҳаймига ишонмаслигим керак эди. Ҳеч кимга ишонмаслигим керак эди.

Олдин ҳеч қачон бу воқеа ҳақида ўйламаган эканман, лекин кеча, ёмон тушни таҳлил қилганимдан сўнг, у ёдимга келди. Бу ҳодиса ва Кинниан хоним ҳисоботларимни ўқиётганида ўзимни қандай ҳис қилишим ўртасида қандайдир боғлиқлик бор. Энди ўзим ҳам таҳлил қилишни ўрганиб олдим.

Ҳарриет ўшанда туморчани қайтариб ҳам бермаган.

18 апрель

Охири «Роршах» нима эканлигини тушундим. Бу операциядан олдинги сиёҳ доғлар билан бўлган тест. Таниш қоғозларни кўриб, аввалига қўрқиб кетдим. Яна Барт мендан расмларни топишимни сўрайди, мен эса яна ҳеч нима тополмайман. Қани энди, олдиндан уларда қандай расмлар яширинганлигини билиб олсам! Балки у ерда, аслида, ҳеч нима йўқдир. Балки бу ҳаммаси оддий доғларда расм излайдиган даражада омиманми‐йўқми, шуни аниқлаш учундир. Бу фикр хаёлимга келганда Бартни ёмон кўриб кетдим.

– Чарли, сен олдин ҳам бу расмларни кўргансан. Эсингдами?

– Албатта эсимда.

У гапириш оҳангимдан норозилигимни англади ва менга қараб қўйди.

– Нима бўлди, Чарли?

– Ҳеч нима. Бу расмлар мени асабийлаштиряпти.

У кулиб, калласини ирғаб қўйди.

– Бу ерда асабийлашадиган ҳеч нарса йўқ. Бу оддийгина тест, холос. Бу вараққа қарагин‐чи. Нимани кўряпсан бу ерда? Одамлар бу доғларда нималар кўришини билсанг эди! Сен нима деб ўйлайсан? Уларга қараганингда, нима хаёлингга келади?

Бундай бўлади деб ҳеч ўйламагандим. Бир вараққа, бир унга қарадим.

– Доғларда қандайдир расмлар яширинган демоқчимисан?

Барт қовоғини солиб, кўзойнакларини ечиб қўйди.

– Нима деганинг бу?

– Расмлар! Доғларда яширинган расмлар! Ўтган сафар у ерда яширинган расмлар бор ва ҳамма уларни кўра олади деган эдинг!

– Йўқ, Чарли. Мен сенга бундай демаганман.

– Ёлғон! – деб бақирдим мен. Бу сафсата! Ғазабим қайнаб кетди. – Менга худди шундай дегансан! Мендан ақллироқлигинг ва коллежда ўқишинг менинг устимдан осонгина кула оласан дегани эмас! Ҳамма устимдан кулиб, мени калака қилишидан тўйиб кетдим!

Ҳеч қачон бундай туйғуларни ҳис қилмаган эдим. Ичимда гўё нимадир портлагандай бўлди. «Роршах» варақларини стол устига отиб, хонадан чиқиб кетдим. Ўша пайт профессор Немур хона олдидан ўтиб кетаётган экан, мени бу ҳолда кўриб, дарҳол бир нима бўлганини англади.

Барт иккаласи лифтга чиқаётганимда менга етиб олишди.

– Чарли, тўхта! – деб қўлимдан тинчлантирмоқчи бўлиб тутди профессор Немур. – Нима бўлди, тушунтириб бера оласанми?

Қўлимни тортиб олиб, Бартга қарадим:

– Мени хўрлаб, таҳқирлашларидан чарчадим. Бор гап шу. Олдин буни пайқамасдим, лекин ҳозир ҳаммасини сезяпман ва бу менга умуман ёқмаяпти.

– Чарли, биз ҳеч қачон сени камситишни ўйламаганмиз, – деди Немур.

– Унда сиёҳ доғлари‐чи? Ўтган сафар Барт доғларда расмлар яширинган ва уларни ҳамма кўра олади деганди, мен бўлсам…

– Барт билан бўлган ўша суҳбатингларни тинглаб кўрмоқчимисан? Бизда магнитофон қайдлари бор. Кел, бирга тинглаймиз.

Немур тасмага кетганда Барт қайта тушунтиришга уриниб кўрди:

– Ўтган сафар ҳам худди шу гапларни айтгандим. Гапларимни ўзгартира олмасдим ҳам, чунки бу тестни бошлашдан олдинги мажбурий тартиб.

Шу пайт Немур қайтиб келди ва менинг:

– Ундай бўлса, қани, бирга эшитайлик‐чи, балки ишонарман, – деганимни эшитиб қолди.

Улар бир‐бири билан кўз уриштириб олди. Жазавага тушдим. Улар яна устимдан куляпти. Лекин бирдан нима деяётганларимни тушундим ва уларнинг нигоҳларининг маъносини англадим. Кулиш уларнинг хаёлларида ҳам йўқ эди. Мен ривожланишда янги поғонага ўтгандим. Ғазаб ва шубҳа мени ўраб турган дунёга нисбатан ҳис қилган туйғуларимнинг биринчилари эди.

Карнайчадан Бартнинг овози эшитила бошлади:

«Чарли, энди бу вараққа эътиборингни қаратишингни хоҳлайман. Бу нима? У ерда нималарни кўряпсан? Одамлар уларда ҳар хил расмларни кўриб оладилар. Нималар хаёлингга келаётганини менга айт…»

Худди ўша сўзлар, худди ўша оҳанг. Сўнгра мен ўз овозимни эшитдим… Бўлиши мумкин эмас… Ҳайратдан оғзим очилиб, Немурнинг столи яқинидаги стулга ўтириб қолдим.

– Бу ростдан ҳам менманми?

…Биз Барт билан лабораторияга қайтиб бориб, барча тестни қайтадан бошладик. Бу сафар менинг жавобларим олдингиларидан фарқли эди, мен расмларни кўра олдим. Уришаётган қиличбозлар. Миямга ҳар хил нарсалар келди. Аммо ўзимни Бартга эътирозсиз ишонишга мажбур қила олмадим.

У ҳаммасини ёзиб борарди. Уларни ўқимоқчи бўлдим, лекин унинг қайдлари махфий ёзувларга ўхшарди: ВФ+А ДдФ-Ад ҳақ. ВФ-А СФ+об.

Бу тест мен учун маъносиз бир тест каби бўлиб қолди. Кўрмаган нарсалари ҳақида ҳар ким ҳам хоҳлаган нарсаларини тўқийверади. Мен ҳам уларни калака қилмаганимни улар қаердан билади?

Доктор Штраус психология бўйича китоблар ўқишимга рухсат берганда, албатта, бу саволларга жавоб топишга уриниб кўраман. Хаёлларим ва ҳисларим ҳақида ҳисоботларимда ёзиш бора-бора мен учун қийинлашиб кетяпти. Чунки улар ёзилгандан сўнг, кимдир уларни ўқишини биламан. Нега энди бундан бунчалар безовтаман?

10‐ҳисобот 21 апрель

Хамир қоргични янада самаралироқ ишлатиш йўлини топдим. Жаноб Доннерга бу фикр ёқди ва ишчи кучидан пул тежашимиз мумкинлигини айтди. У менга 50 доллар мукофот пули берди ва ҳафталик маошимни 10 долларга кўпайтириб қўйди.

Жо Карп ва Фрэнк Рейлига бу ҳодисани нишонлашни таклиф қилдим, аммо Жо рафиқасига нимадир олиши керак экан, Фрэнкникига эса тўсатдан жияни меҳмон бўлиб келиб қолибди. Менинг янги ҳолимга ўрганиш улар учун анча қийин бўлса керак.

Жимпи ҳар доим менга кўз остидан қараб қўяди. Ҳеч ким мен билан олдингидай гаплашмай қўйди. Ишда ўзимни ноқулай ва ёлғиз ҳис қилишни бошладим. Бу ҳақида ўйлар эканман, ухлаётганимда Фрэнк мени тепиб йиқитиб юборганини эсладим. Иссиқ ширин ҳидлар, оқ деворлар. Фрэнк печкани очганди, олов худди ҳайқириб чиқиб кетадигандай ёнаётганди. Мен йиқи-либ тушдим… эгилиб кетдим… сирпаниб кетдим… қаттиқ оғриқ…

Бу менман – ҳа, лекин ерда бошқа бир Чарли ётибди. Эсанкираган… Лат еган жойини силаб ўтирибди… гоҳ нимжон Фрэнкка, гоҳ улкан Жимпига қарайди. Қовоқлари остидаги мовий ранг кўзларини кўриш қийин эди.

– Уни тинч қўй, Фрэнк, – дейди Жимпи. – Нега ҳадеб боёқишга осилаверасан?

– Ҳечқиси йўқ, – деб кулди Фрэнк. – Ўлмади-ку, яшаяпти-ку. Тўғрими, Чарли?

Чарли, худди илон каби, кулча бўлиб ётиб олди. Дўстлари уни нега бундай жазолаётганларини ҳеч тушуна олмасди, лекин бир нарсага ишончи комил эди – унинг азобланиши ҳали охирига етгани йўқ.

– Тавба, қандай қилиб уни калака қиласан, ҳеч ақлимга сиғмайди! – деди ортопедик оёқ кийимини ғичирлатиб Жимпи.

Сўнгра узун стол атрофида ўтириб, кечки пайтга буюртма қилинган пишириқлар учун хамирдан зувала тайёрлай бошлашади. Маълум вақт сўзсиз ишлашади, бирдан Фрэнк кепкасини ечиб қўйиб:

– Эй, Жимпи, кел, Чарлига ҳам нон билан пишириқ пиширишни ўргатиб қўямиз, – дейди.

Жимпи қўлларини столга тираб:

– Кел, яхшиси, уни тинч қўямиз, – дейди.

– Жимпи, мен жиддий айтяпман. Гаров ўйнаймизми, унга пишириқ пишириш каби осон ишни ўргатсак бўлади.

Афтидан, Жимпига бу ғоя маъқул келган кўринади ва орқасига ўгирилиб:

– Тўғри айтасан. Эй, Чарли, бир дақиқага бу ёққа келгин.

Чарли доимгидек оёқ кийимининг боғичига қараб турарди. Агар бошқалар у ҳақида гапирса, доим шундай қилади. У оёқ кийим боғичини боғлаб‐ечишни ҳам билади. Пишириқлар пишириш унинг қўлидан келади. Унга хамирни қандай қилиб ёйиш ва ундан зувала ясаб, пишириқ пиширишни ўргатиш мумкин.

Фрэнк шубҳа билан унга қарарди:

– Жимпи, гапларими унут! Бу жиннига вақтимизни сарфлаб нима қиламиз.

– Уёғини ўзимга қўйиб бер, – дейди Фрэнкнинг ғоясидан илҳомланган Жимпи. – Менимча, ҳаммаси яхши бўлади. Чарли, мен билан Фрэнкка ўхшаб пишириқ пиширишни ўрганмоқчимисан?

Чарли унга қарар экан, юзидаги табассуми сўнди. Жимпи ундан нима хоҳлаётганини тушунди ва ўзини қопқонга тушиб қолган сичқон каби ҳис қила бошлади. Жимпини ҳеч хафа қилгиси келмаяпти, лекин «ўқиш», «ўрганиш» каби сўзларни эшитар экан, кўз олдида топшириқни тушуна олмагани учун уни «Ўқи! Ўқи!» деб савалаётган оқ кўйлак жонланди.

Чарли қўрққанидан ортига чекина бошлайди, лекин Жимпи уни тўхтатади: “Қўрқма, биз сенга асло ёмонлик қилмаймиз. Худди ҳозир минглаб бўлакка бўлиниб кетадигандай титрашингни‐чи. Қара, менда нима бор”?

Унинг кафтида “СТАР-БРАЙТ БУЮМЛАРИНГИЗНИ ЮЛДУЗДАЙ САЙҚАЛЛАЙДИ” ёзувли медальон осилган мис туморча турарди. Тилла рангли медальонда люминисцент чироқ нури акс эта бошлади. Бундай ялтирашни Чарли олдин ҳам кўрган эди, аммо қачон ва қаерда кўрганини эслай олмади.

Бировнинг нарсасини олсанг, албатта, жазоланасан. Бу қоидани Чарли жуда ҳам яхши билади. Лекин кимдир ўзи қўлингга тутқазса, бу ёмон иш эмас. Ҳа, шундай. Жимпи унга медальонни ўзи бермоқчи-ку. Чарлининг оғзи қулоғида эди.

– Ҳа, у билади, – деди Фрэнк ва тажрибанинг давомини ўтказишни Жимпига топширди. – Унга ялтироқ нарсалар ёқади.

Жимпи эс ҳаяжон билан олдинга қадам ташлаб:

– Агар унга тумор керак бўлса, балки пишириқ пиширишни ҳам ўрганиб олар, – деди.

Икки новвой Чарлига пишириқ пиширишни ўргатишга жиддий киришадилар. Уларни бошқалар ўраб олади. Фрэнк столнинг бир қисмини бўшатади, Жимпи стол устига ўртача катталикдаги бир бўлак хамирни ташлайди. Томошабинлар гаров ўйнашга киришадилар.

– Диққат билан кузат, – дейди Жимпи ва туморчани стол чеккасига қўяди. – Кузатиб, бизнинг орқамиздан қайтар. Пишириқ пиширишни ўрганиб олсанг, тумор сеники бўлади.

Стулда букчайиб ўтирган Чарли синчиклаб қараб, Жимпининг пичоқ билан хамирдан бир бўлак ажратиб олишини кузатади. Ҳар бир ҳаракатни кўздан қочирмасликка ҳаракат қилади: мана Жимпи хамирни колбаса ҳолатига келтирди, ундан бир бўлак узиб, бўлакни «узук»ка айлантирди. Вақти‐вақти билан Жимпи хамирга ун сепиб турарди.

– Энди менга қара, – дейди Фрэнк ва Жимпининг қилганларини такрорлайди.

Чарли адашиб кетяпти – уларнинг ҳаракатларида фарқ бор эди. Хамирни ёяётиб Жимпи тирсакларини, худди қушлар қанотини қоққандай, керарди; Фрэнк эса белига қапиштириб оларди. Жимпининг ҳамма бармоқлари бир-бирига ёпишган ҳолатда эди, Фрэнкнинг бош бармоқлари тепага кўтарилганди.

– Бўлақол, Чарли, сен ҳам ҳаракат қилиб кўр, – дейди Жимпи.

Чарли рози бўлмай бошини чайқайди. Майда ҳаракатлардаги фарқлар уни жойига михлаб қўйгандай эди.

– Менга қара, Чарли, ҳозир мен ҳаммасини бошидан секин қайтараман. Кўриб ол, кейин менинг орқамдан қайтаришга ҳаракат қиласан. Келишдикми? Ҳаммасини ёдлаб қолишга урин.

У Жимпининг хамирдан зўлдир ясашини диққат билан кузатар эди.

Чарли пичоқ ёрдамида секин‐аста хамирдан бир бўлак кесиб олади ва уни стол ўртасига қўяди. Шошилмай, тирсакларини Жимпидай тутиб, хамирни думалоқ шаклга келтиришни бошлайди. Гоҳ ўзининг қўлларига, гоҳ Жимпининг қўлларига нигоҳ ташлаб, бармоқларини худди унинг каби бирга тутишга ҳаракат қилади. Ҳаммасини тўғри бажариш керак, чунки Жимпи шуни хоҳлаяпти. Чарли ўзини Фрэнк билан Жимпининг яхши кўриб қолишини жуда ҳам истаяпти.

Жимпи қаддини ростлади ва Чарли унинг ҳаракатларини такрорлади.

– Зўр-ку! Қара, Фрэнк, Чарли зувала ясади.

Фрэнк унга қараб жилмайиб қўйди. Чарли ҳаяжондан қалтирарди. Муваффақият унга ёт эди.

– Баракалла! – мақтади Жимпи. – Энди хамирни колбаса шаклига келтиришни ўрганамиз.

Беўхшов, аммо диққат билан Чарли унинг ҳар бир ҳаракатини қайтарарди. Бир неча бор қўлларининг қалтирашидан ҳеч нарса ўхшамай қолди, лекин ахийри у хамирни узук ҳолатига келтиришни уддалайди. Олти дона «узук» ясаб, уларни ун сепилган тунука това устига, Жимпининг «узук»лари ёнига қўяди.

– Балли, Чарли! – олқишлайди Жимпи жиддийлик билан. – Энди ҳаммасини бир ўзинг менсиз қилиб кўр. Бўлақол.

Чарли йирик хамир бўлаги ва қўлига тутқазиб қўйишган пичоққа қараб қолди. Ва дарҳол умидсизликка тушди. Дастлаб нима қилиш керак эди? Қўллари қандай ҳолатда эди? Бармоқлари‐чи? Хамирдан қандай қилиб зувала ясаш мумкин? Минг бир савол бошида айланар экан, у жилмайиб тураверарди. У ич-ичидан ўзини Фрэнк билан Жимпининг ёқтириб қолишини ва унга туморчани беришларини хоҳларди. У қайта-қайта хамирни айлантираверар, аммо қандай қилиб бир бўлак узиб олишнинг уддасидан чиқолмасди. Чунки хато қилиб қўйишини биларди. У шундан қўрқарди.

– У аллақачон эсидан чиқариб қўйди, – дейди Фрэнк. – Ҳеч нима ёдида қолмайди.

Чарли қовоғини осиб, эслашга ҳаракат қилди: аввал бир бўлак ажратиш керак. Сўнгра уни юмалоқ шаклга келтириш керак. Аммо у юмалоқни қандай қилиб тунука товадаги хамир каби узук ҳолатига келтиради? Бироз вақт берсаларингиз, у эслайди. Туман тарқаб, у албатта эслайди. Унга ўргатганларининг бирозини бўлса ҳам эсида қолдириш учун ўзи билан ўзи қаттиқ курашарди. У зўриқиб эслашга уринарди…

– Ҳа, майли, Чарли, – деб Жимпи унинг қўлидан пичоқни олиб қўйди. – Ўзингни бекорга қийнама. Барибир сенинг вазифанг бу эмас.

Яна бир дақиқа керак ва у эслаган бўларди. Агар улар шошилтирмаганларида у албатта эсларди. Нега ҳамма шошилади?

– Бор, Чарли. Ўтириб комиксларингни ўқи. Биз ишлашимиз керак.

Чарли жилмайиб орқа чўнтагидан кулгили расмлар бор китобчасини чиқаради. Уни очиб, бошига шляпа қилиб қўйиб олади. Фрэнк кулади, Жимпининг юзига ҳам ниҳоят кулги югуради.

– Бор, жаноб Доннер чақирмагунга қадар ўша ерда ўтир, – дейди Жимпи тўнғиллаб.

Чарли унга кулиб қўйиб, ун қоплари йиғилган бурчакка қараб кетади. Бу ерда оёқларини чалиштириб ўтириб, комикс ўқиш Чарлига жуда ҳам ёқади. Саҳифаларни бирма-бир очар экан, тўсатдан унинг йиғлагиси келади. Нега эканлигини ўзи ҳам тушунмасди. Нимадан хафа бўлиш керак? Туман қалинлашиб борар, сўнгра яна тарқаб кетарди. Ўттиз, қирқ марта кўриб чиққан кулгили расмларни яна кўришни ўйлаб хурсанд бўлади. Чарли у ердаги ҳамма қаҳрамонларни танийди ва бошларининг устида оқ пуфаклар турса, қаҳрамонлар гапираётганини билдиришини ҳам тушунади. Қачонлардир у ҳарфларни ўқий олармикан? Унга бироз вақт беринг, шошилтирманг, туртманг – ва у ҳаммасини уддалайди. Лекин ҳамма қаергадир шошилади…

– Мана, ол, – дейди у жаҳл билан ва туморчани Чарлининг оёқлари остига отади.

Ўша кун у учун анча ажойиб кун бўлганини энди англаб етдим. Нега у ундай қилган эди? Ўша пайтдан бери доктор Штраус, профессор Немур ва коллежда ишлайдиган бошқа ишчилар ёрдамида узоқ йўлни босиб ўтдим. Аммо ҳозир Фрэнк ва Жимпи мен ҳақимда қандай фикрдалар? Ахир мен бутунлай ўзгардим-ку…

22 апрель

Новвойхонадаги ишчилар анча ўзгарибди. Улар ўзларини мени кўрмаганликка солишяпти, мен ҳақиқий душманликни сезяпман. Жаноб Доннер менинг касаба уюшмасига қўшилишимни хоҳлаяпти ва маошимни яна оширди. Энг ёмони, мен бундан ҳеч ҳам хурсанд эмасман, чунки бошқалар негадир мендан хафа. Нима ҳам дердим, уларни айблашга ҳаққим йўқ ва ўзим ҳақимда уларга айтиб ҳам беролмайман. Авваллари улар мен билан фахрланадилар деб ўйлардим. Ундай эмас экан.

Аммо дардимни кимга айтишни биламан. Эртага кечки пайт Кинниан хонимни маошим кўпайганини қутлаш учун кинога таклиф қиламан. Албатта, жасоратим етса.

24 апрель

Ваниҳоят профессор Немур бизнинг – доктор Штраус билан менинг таклифимга рози бўлди. Биз унга ички ҳиссиётларимни, бошқалар уларни ўқишларини била туриб, қоғозга туширишим имконсиз эканлигини айтган эдик. Қайдларимда доимо дуруст бўлишга уринаман, аммо баъзи ҳолатлар ҳақида бутун жаҳон билишини ҳеч ҳам хоҳламайман. Ақалли, ҳозир.

Эндиликда энг сирли кечинмаларим ҳақидаги қайдларни ўзимда қолдирсам бўлаверади. Аммо бир шарт билан, Уэлберг жамғармаси учун тайёрланадиган яку-ний ҳисоботдан олдин профессор Немур барча қайдларни кўриб чиқиб, қай бирлари чоп этилишини ўзи ҳал қилади.

Бугун жуда ҳам ёқимсиз ҳодиса рўй берди. Лабораторияга доктор Штраус ёки профессор Немурдан Кинниан хонимни кинога таклиф қилсам майлими, деб сўрагани бордим. Эшикни тақиллатмоқчи бўлиб тургандим, бирдан улар ўзаро баҳслашаётгани қулоғимга чалинди. Гап пойлаш одатидан қутулиш жуда ҳам қийин бўлмоқда, чунки олдин мени ҳеч ким одам ўрнида кўрмасди ва улар ҳақида қандай фикрга боришим ҳеч кимга қизиқ эмасди.

Иккисидан бири столга жаҳл билан муштлади ва:

– Мен аллақачон ташкилий қўмитани ҳисоботни Чикагода қиламиз деб огоҳлантириб қўйганман! – деб бақирди профессор Немур.

– Бу ишинг тўғри эмас, Ҳаролд. Олти ой жуда қисқа муддат. У ҳали ҳам ўзгаришда давом этмоқда, – деб эътироз билдирди доктор Штраус.

Профессор Немур:

– Ҳозирга қадар ҳеч қандай хатога йўл қўймадик ва эвазига тажриба натижаларини оммалаштириш ҳуқуқини қўлга киритдик. Қайтараман, Жей, хавотирга ўрин йўқ.

Штраус:

– Шошилиб дув-дув гап тарқатадиган иш эмас бу. Биласан, ҳаммамиз учун бу тажриба жуда ҳам муҳим. Сен ошиқча даражада…

Немур:

– Сен эса лойиҳа раҳбари мен эканлигимни эсингдан чиқаряпсан!

Шраус:

– Ўзинг-чи, ўзинг бу иш фақатгина сенинг обрў-эътиборинг билан боғлиқмаслигини унутиб қўймаяпсанми? Натижалар тасдиқланмаса, бутун назария пучга чиқади.

Немур:

– Мен натижаларни қайта-қайта текшириб, регрессия юз бермаслигига ишонч ҳосил қилдим. Кичик ҳисоботнинг бизга зарари йўқ. Ҳаммаси бинойидай бўлишига ишончим комил!

Сўнгра Штраус Немур Гэлстондаги психология кафедраси мудири бўлишга интилаётганини писанда қилди. Немур бўлса, Штраус унинг этагига осилиб, шон-шарафга эришмоқчилигини айтди.

Штраус:

– Менинг нейрохирургиядаги иш услубим ва энзема уколларисиз сенинг назарияларинг сариқ чақага ҳам арзимайди. Ва тез орада минглаб жарроҳлар менинг услубимни қўллай бошлайди.

Немур:

– Янги методикалар менинг назарияларим соясида дунёга келди!

Улар бир-бирини ҳақоратлашга тушишди: оппортунист, циник, пессимист. Мен негадир қўрқиб кетдим. Бирдан эшик тагида туриб, уларни пинҳона эшитишга ҳақим йўқлигини англаб етдим. Аввалги ҳолатим бўлганида эди, уларга ҳеч қандай қизиғи бўлмас эди, аммо ҳозир, менинг ақлий салоҳиятим қай даражада ошганини билишган пайтда, ўзларининг баҳсини тинглашимни истамаган бўлардилар. Баҳс сўнгини кутмасдан ортимга қайтдим.

Қоронғи тушиб бўлганди ва мен кўчаларда узоқ вақт сайр қилиб юрдим. Нимадан қўрқиб кетганимни ҳеч тушуна олмасдим. Биринчи марта уларнинг асл юзларини кўргандим – худолар эмас, ҳаттоқи қаҳрамонлар ҳам эмас, ишидан ўзига фойда чиқармоқчи бўлган икки толиққан одамни.

Немур ростдан ҳам ҳақ бўлса-чи? Ростдан ҳам тажриба муваффақиятли ўтган бўлса, унда баҳслашишга не ҳожат?

Кинниан хонимни кинога таклиф қилсаммикан? Майли, эртага сўрарман.

26 апрель

Коллежда бекорчилардай юрмасам яхши, менимча. Қўлларида китоблар билар у ёқдан-бу ёққа шошилиб кетаётган йигит-қизларни кўриб, уларнинг овозларини эшитиб, хавотирга тушяпман. Улар билан асарлар, сиёсат, янги ғоялар ҳақида жуда ҳам баҳслашгим келяпти. Улар шеърият, фан ва фалсафа – Шекспир ва Милтон, Ньютон, Эйнштейн, Платон, Гегел, Кант ва бошқалар ҳақида қандай баҳслашишларини эшитгим келяпти.

Суҳбатларини тинглар эканман, улардан анча катта бўлсам ҳам, ўзимни талаба сифатида тутишга уринаман. Мен ҳам ўзим билан китоблар олиб юришни бошладим, ҳаттоки трубка чекишни ҳам ўргандим. Тентаклик, албатта, аммо мен ҳам ўзимни уларнинг дунёсига тегишлидай ҳис қиляпман. Уйимдан ва ёлғизлик ҳукм сурувчи хоначамдан нафратланаман.

27 апрель

Қаҳвахонада бир неча талаба билан танишиб, дўстлашиб олдим. Улар Шекспир пьесаларини ўзи ёзганми-йўқми, шу ҳақда тортишишаётганди. Уларнинг бири – катта бурунли семиз талаба – Шекспирнинг барча пьесаларини Марлоу ёзган деб таъкидларди. Аммо Ленни – қора кўзойнакли бўйи паст талаба – пьесаларни Марлоу эмас, сэр Фрэнсис Бэкон ёзган, чунки Шекспирнинг ўзи ҳеч қачон коллежда ўқимаган ва шунинг учун унинг қаламига оид дейилаётган дурдона асарларни ёза олмас эди деб эътироз билдирди. Сўнгра биринчи курсларнинг қалпоқчасини кийиб олган талаба ҳожатхонада бир гуруҳ талабалар Шекспирнинг барча пьесаларини қандайдир хоним ёзган деб баҳслашаётганини айтди.

Улар сиёсат, санъат ва худо ҳақида гаплашишди. Ҳеч қачон худо йўқ бўлиши ҳам мумкин деб ўйлаб кўрмаган эканман. Илк бор худо ҳақида жиддий ўйга берилганимдан қўрқиб кетяпман.

Ана шунда мен коллежнинг асосий вазифаси инсонларга улар ишонган нарсалар, аслида, ундай эмас эканлигини ва ҳеч нарса кўрингани каби эмаслигини тушунтиришдан иборатлигини англаб етдим.

Улар баҳслашар экан, мени қаттиқ ҳаяжон босди. Умрим бўйи орзу қилганим – коллежга бориб, у ерда талабаларнинг ҳар хил мавзудаги баҳсларини эшитиш эди.

Деярли бўш вақтимнинг ҳаммасини кутубхонада мутолаа билан ўтказяпман. Қизиқишларим талайгина: Достоевский, Флобер, Диккенс, Ҳемингуэй, Фолькнер – уларнинг қўлимга тушиб қолган ҳар қандай асарлари. Менинг чанқоғимни қондириб бўлмайди.

28 апрель

Тушимга ойимнинг, 222-мактабга ўтишимдан олдин 13-мактабда дадам ва ўқитувчим билан уришаётгани кирибди.

– …Унинг ақли расо! Унинг ақли расо! Ҳали у улғайганда ҳамма каби бўлади! Ҳаммадан ақллироқ! – У ўқитувчимизни дўппослашга ҳаракат қилади, аммо дадам тўхтатиб қолади. – У коллежга боради! У машҳур бўлиб кетади! – Дадамнинг бақувват чангалидан чиқишга уринар экан, бу сўзларни қайта-қайта такрорларди. – У коллежга боради!

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.