Элжернонга аталган гуллар

Менга янги иш керак эмас мен шипириб идиш-товоқларни ювиб ҳаммаёқни тозалашни ва дўстларимга ёрдам беришни ёқтираман десам жаноб Доннер дўстларингга тупур сен менга айнан шу ишда кераксан деди. Ишда кўтарилишни хоҳламаган одамларни ёқтирмайман. Ундан ишда кўтарилиш нима деб сўрадим. Бошини бироз қашиб кўзойнакларини ечиб менга қараб қўйди. Қўрқма Чарли бугундан бошлаб сен хамир қоргичда ишлайсан. Бу ишда кўтарилиш дегани деди.

Энди мен нонларни ташийдиган идишларни ювадиган кир жойларни йиғиштирадиган ишчи эмасман. Мен энди янги новвойман. Ишимда кўтарилдим. Эртага буни албатта Кинниан хонимга айтиб бераман. У жуда ҳам ҳурсан бўлади ишончим комил лекин Жо ва Фрэнкнинг нега жони чиқаётганини тушунаолмаяппан. Фаннидан бунинг сабабини сўрасам қўй бу жинниларга эътибор берма Чарли деди. Бугун 1 апреллигига улар сени устингдан хазил қилишмоқчи бўлишганди лекин ўзлари хазил ичига тушиб қолишди. Мен Жодан қанақа хазил қилмоқчи эдинглар деб сўрасам йўқол кўзимга кўринма деб жахл қилди. Менимча уларни хамир қоргичда яхши ишлаган бўлсам ҳам ҳеч ким дам олиш кун олмаганига жахли чиқяпти. Демак мен ақлли бўлишни бошладимми.

3 апрель

Робинзон Крузони ўқиб тугатдим. Унинг тақдири кейин нима бўлганини роса ҳам билгим келди лекин Кинниан хоним китобнинг давоми йўқ деди. НЕГА.

4 апрель

Кинниан хонимнинг айтишича мен тез ўрганябман экан. У ҳисоботларимни ўқиб индамай узоқ менга тикилиб турди. Сен яхши инсонсан Чарли ва ҳали қолганлардан ўтиб кетасан деди. У нега бундай деди экан. Агар кейинчалик кўп нарсаларни ўрганиб олганингдан сўнг баъзи одамлар олдингидай яхши эмаслигини тушунип етсанг хафа бўлма ва бунга эътибор ҳам берма. Яратган сенга қолганларга қараганда камроқ нарса берган бўлса ҳам сен улардан кўра фойдалироқ ишлар қиляпсан. Улар ҳаммаси менинг дўстларим ва мен уларни яхши кўраман. Улар ҳам мени яхши кўришади ва менга доим яхшилик тилайдилар. Бу сўзларимни айтаётганимда унинг кўзига бир нарса кириб кетди ва аёллар хожатхонасига югуриб чиқип кетишига тўғри келди.

Хонада ўзим қолиб Кинниан хоним қандай яхши аёл эканлиги ва онамга ўхшашлигини ўйлаб ўтирдим. Онам ҳам менга доим яхши инсон бўлишим кераклигини айтарди. Ўғлим доим ўз ҳатти-ҳаракатларингга эътиборли бўл акис ҳолда қолганлар сени асл ниятингни тушуна олмай қоладилар ва сени ёмон инсон деб ўйлайдилар.

Бир куни онам узоқ вақтга кетиши керак бўлиб қолди ва мен қўшнимиз миссис Леруаларникида қолишга мажбур бўлдим. У касалхонага тушиб қолган экан. Дадам ҳавотир олма Чарли бир икки кундан сўнг ойинг яна уйга қайтиб келади ва ўзи билан сенга ё ука ё сингил олиб келади деди. Мен жуда ҳам укам бўлишини хоҳладим лекин нимагадир ойим уйга сингил олиб келди у қўғирчоқ каби чиройли эди лекин тинмай йиғларди.

Мен унга ҳеч қачон озор бермадим.

Уни кичик каравотга ётқизишди ва бир куни дадам-нинг ойимга ҳавотир олма Чарли унга озор бермайди деган гапларини эшитиб қолдим.

У жуда ҳам кичкина эди ва тинмай мени ухлатмасдан йиғларди. Кунларнинг бирида улар ошхонада ўтиришганда синглим йиғлаб юборди мен эса каравотимда ётар эдим. Ўрнимдан туриб уни қўлимга олиб ойим уни тинчлантиргандек тебратишни бошладим. Ва тўсатдан ойим югуриб келиб уни қўлимдан суғуриб олди ва бор кучи билан бетимга урди мен ҳаттоки каравотга йиқилиб тушдим.

Кейин қаттиқ бақиришни бошлади. Уни олдига қайтиб яқинлашма. Уер-буерини синдирип қўйишинг мумкин. У ҳали роса кичкина. Эшитдингми яқинлашма. У пайтда унинг гапларини тушунмагандим лекин менимча ақлим яхши ривожланмагани учун нима қилаётганимни тушунмаганим сабабли унга бирон нарса қилиб қўйишимдан қўрқиб бақирган экан. Ҳозир бу воқеани эсласам ойимни қилган ишидан жуда ҳам хафа бўлиб кетаман қандай қилиб жажжи чақалоққа ёмонлик қилишим унинг ҳаёлига келиши мумкин.

Доктр Штраусни олдига борганимда унга албатта бу ҳақида айтиб бераман.

6 апрель

Бугун, вергул, нима, эканлигини, ўргандим, бу, думчаси, бор, нуқта, экан, мисс, Киннианнинг, айтишича, вергул, жуда, ҳам, муҳим, нарса, экан, чунки, усиз, тўғри, ёзишни, ривожлантириб, бўлмас, экан, ва, вергул, нотўғри ўринда, қўйилса, одамлар, кўп, пул, ёқотиши, мумкин, экан, маошимнинг, ва, менга, жамғарма, тўлайдиган, пулларнинг, бир, қисмини, тежаб, қўйдим, лекин, қандай, қилиб, вергуллар, менга, уларни, сақлаб, қолишга, ёрдам, берганини, тушуна, олмаябман, Ҳамма, вергулларни, ишлатар, экан, шунинг, учун, мен, ҳам, улардан, фойдаланишим, керак, экан,,,,,

7 апрель

Мен ҳамма вергулларни нотўғри қўйибман. Буни одамлар пунктуация дер эканлар. Кинниан хоним билмаган сўзларимнинг маъноси ва тўғри талаффузини луғатдан кўриб ўрганишим кераклигини айтди. Тўғрисини айтсам бу нимага керак эканлигини умуман тушунмадим сўзларни оддий ўқиб қўяверсам ҳам бўладику. Лекин Кинниан хонимнинг айтишича бу менинг ўқимишлилигим даражасини кўрсатар экан. Бундай бўлса ҳамма сўзларни луғатдан қарайман. Бундай қилсам ҳисобот ёзишим албатта чўзилиб кетади лекин шу йўл билан кўп нарсаларни ўрганиб олсам бўлади.

Пунктуация сўзини ҳам луғатдан топдим. Нуқта ҳам тиниш белгиси лекин ундан ташқари яна бир қанча тиниш белгилари бор деди Кинниан хоним. Балки у ҳамма тиниш белгилари кичкина думчали вергуллар деб аталиши керак деяётгандир.

Сен; тиниш, белгиларини – бир: бири» билан! бирга) ишлатишни, ўрганишинг? керак( Уларни» қандай: қилиб– бирга) ишлатишни, кўрсатиб; берди! Менимча? энди( мен. доим» хар, ҳил) белгиларни! ишлатаман! Бирам» қоидалар? кўп; лекин( мен: уларни. ҳаммасини! эслаб( қоламан, Кинниан хонимга қандай савол бермасам ҳам осонлик билан жавоб беради! Мис, Киннианнинг. ушбу! ҳислатини– жуда» ҳам; ёқтираман, ва) яқинда: у .каби( ақлли! бўламан»

Пунктуация – ажойиб!

8 апрель

Эшакмия! Мен унинг айтган гапларини ҳаттоки тушунмаган эканман. Кеча кечки пайт грамматикадан бир китоб ўқидим ва уерда тиниш белгиларини қачон, қандай ҳолатларда ишлатиш кераклиги ёритиб берилган экан. Кинниан хоним ҳам менга шуни тушунтирмоқчи бўлган экан. Тун ўртасида туриб кетдим ва ўзим-ни яхши ҳис қилардим. Кинниан хоним устимга бирон нима кийиб, платога чиқишимни айтди. Плато бу худди адирнинг теккис чўққисига ўхшайди.

Пунктуация нега кераклигини англаб етганимда барча ҳисоботларимни қайтадан ўқиб чиқдиv. Ё, алхазар! Бунчалик ҳам нотўғри ёзиш мумкинми! Кинниан хонимга барча хатоларимни тўғриламоқчи эканлигимни айтдим.

– Профессор Немур ҳеч нимани тўғрилашингни хоҳламаяпти. Қай даражада ақлинг ривожланганлигини ўзинг кўра олишинг учун, ҳисоботларингни ўзингга берган. Чарли, балли сенга.

Бу гапларни эшитиб хурсанд бўлдим. Дарслардан сўнг Элжерноннинг олдига кириб, у билан бироз ўйнадим. Бу гал пойга эмас.

10 апрель

Ўзимни ёмон ҳис қиляпман. Бу дори билан даволаса бўладиган касаллик эмас. Бу қалбимдаги оғриқ. Қалбим бўм-бўш қути каби, худди юрагимни юлиб ташлагандай. Содир бўлган ҳодисани айтиб бермасам бўлмайди. Бугун умримда биринчи марта ишга боргим келмади. Ва мен бормадим.

Кеча Жо Карп ва Фрэнк Рейли мени базмга таклиф қилди. Базмда роса қизлар кўп эди. Эрни ва Жимпи ҳам ўша ерда эди. Охирги марта виски ичганимдан сўнг ўзимни қандай ёмон ҳис қилганимни эслаб, Жога ичкилик ичмайман, дедим. Сўнгра у менга қандайдир ғалати таъмли ичимлик узатди. Эътибор бермабман.

Бироз кўнгилхушлик қилдик.

– Эллен билан рақсга тушмайсанми? У сенга қандай рақс тушишни ўргатиб қўяди, – деб худди бир нима кириб кетгандай кўзини қисиб қўйди Жо.

– Чарлини ўз ҳолига қўй, – деди Эллен.

Жо эса мени елкамга уриб қўйди.

– Бу Чарли Гордон, менинг энг яқин дўстим. Унинг калласи роса яхши ишлайди ва унинг ҳаттоки лавозимини кўтаришди. Ҳозирда у жуда ҳам мураккаб хамир қоргич номли қурилма билан ишлайди. Бироз ишдан сўнг дам олишини хоҳлаяпман. Буни нимаси ёмон?

У мени Эллен томон итариб юборди. Мусиқа янгради ва биз ҳам рақсни бошладик. Бир дақиқа ичида мен уч марта йиқилиб тушдим ва нега бундай бўлаётганини ҳеч тушуна олмадим. Ҳадеб кимнингдир оёғига қоқилиб йиқилиб кетардим.

Барча меҳмонлар бизга қараб кулиб туришарди. Йиқилаётганимда улар одатдагидан баландроқ кулиб юборишди, уларга мен ҳам қўшилдим. Аммо тўртинчи марта ҳам йиқилганимда кулгим келмай қолди. Оёққа турмоқчи бўлганимда, Жо мени туртиб юборди ва яна ерга йиқилиб тушдим.

Нигоҳимни юқорига қаратар эканман, дўстимнинг юзида бир ажойиб ифода кўрдимки, юрагимга пичоқ санчилгандай бўлди.

– Дахшат, – деди турган қизлардан бири ва хо-холаб кулишда давом этди.

– О, Фрэнк, ҳақ эдинг экан, унга тенг келадигани йўқ экан, – базўр тан олди Эллен. Сўнгра: – Эй, Чарли, олма емайсанми? – деди‐да ва менга битта олма узатди.

Олмани емоқчи бўлиб тишлагандим, у ясама экан.

– Мен сенга айтгандим-ку, бу эсипаст сунъий олмани ҳақиқийсидан ажрата олмайди деб, – кулди Фрэнк.

– Охирги марта уни ташқарида ёмғир ёғяптими йўқми деб қараб келишга жўнатганимиздан бери бундай мазза қилиб кулмагандим, – деб қўшиб қўйди Жо.

Болалигимда қўшни болалар билан беркинмачоқ ўйнаганимизда уларни мен излашим керак бўлгани эсимга тушди. Бармоқларим билан ўнгача санаб, уларни қидира бошладим. Мен қоронғи тушгунча совуқда излаб юрдим, лекин тополмай уйимга кириб кетдим.

Ҳеч кимни топа олмагандим.

Фрэнкнинг гапларидан сўнг мен ҳаммасини англаб етдим. Беркинмачоқ ўйнаганимизда ҳам, биринчи марта базмга борганимизда ҳам бир хил ҳолат юз берган. Энди тушундим… Жо ҳам, бошқа дўстларим ҳам доим мени калака қилиб келган экан. Маҳалламиздаги болалар ҳам.

Мен ерда ётар эдим, улар эса бақириб устимдан кулишар эди.

– Қара, унинг башараси бўзариб кетди.

– У қизариб кетди. Халойиқ, Чарли қизариб кетди.

– Эллен, нима қилдинг унга? Биз уни ҳеч бундай ҳолда кўрмагандик!

– Эллен, офарин сенга! Бу тентакнинг адабини бериб қўйибсан!

Нима қилишимни, қаерга қарашимни билмасдим. Бирдан ўзимни қип-яланғоч ҳолда ётгандай ҳис қилдим. Бутун дунёдан узоқларга, ҳеч ким тополмайдиган жойларга беркиниб олгим келди. Хонадан югуриб чиқиб кетдим. Хона жуда ҳам баланд уйда эди. Лифтни эсимдан чиқариб қўйиб, зинапояни ҳам тополмай қолдим. Сўнг кўчаларда узоқ кезиб юрдим. Улар мени фақатгина устимдан кулиш учун ўзлари билан олиб юришлари ҳеч хаёлимга келмаган экан.

Мана энди олдинги Чарли Гордон бўлиш қандай эканлигини тушундим.

Ўзимдан шу қадар уялиб кетдимки.

Бугун тушимга Эллен билан рақс тушаётганимиз ва у менга ёпишаётгани кирди. Уйғонганимда чойшаблар ҳўл ва кир бўлиб кетган экан.

13 апрель

Ўша кечадан сўнг қайтиб новвойхонага бормадим. Мен яшайдиган уй эгаси, Флинн хонимдан, жаноб Доннерга қўнғироқ қилиб, бетоб бўлиб қолганимни айтиб қўйишини илтимос қилдим. Флинн хоним гўё мендан қўрқадиган бўлиб қолди.

Мен, ниҳоят, нега одамлар устимдан кулишларининг сабабини тушуниб етдим. Аҳмоқлигим даражасини англамайдиган даражада аҳмоқ эканман. Аҳмоқ одам бирор нарсани улар қилмагандай қилса, ақли расо одамлар кулар экан.

Лекин энди кундан-кунга ақллироқ бўлаётганим аниқ. Сўзларни тўғри ёзишни ва пунктуация нима эканлигини биламан. Қийин сўзлар маъносини луғатдан титкилаб топишни ёқтираман ва уларни тезда эслаб қоламан. Ҳисоботларимни мунтазам ёзиб боришга ҳаракат қиламан, лекин, тўғрисини айтсам, бунга кўп вақтим кетиб қолади. Китобларни кўп мутолаа қиламан ва Кинниан хонимнинг айтишича, тез ўқийман. Ўқиганларимнинг кўп қисмини, ҳаттоки, тушунмайман ҳам. Баъзида кўзларимни юмсам, ҳаёлимда, худди расм каби, бутун бир китоб саҳифаси пайдо бўлади.

Эрталаб уйғониб, узоқ вақт каравотимда уйғоқ ётдим. Бутун дунёни мендан тўсиб қўйган миямдаги деворда катта тешик пайдо бўлди ва мен у орқали ёруғ дунёга чиқдим.

Узоқ вақт олдин, роса ҳам узоқ вақт олдин, жаноб Доннер новвойхонасида энди ишлашни бошлаганимдаги пайтлар эсимга тушишни бошлади. Новвойхона жойлашган кўча кўз олдимда жонланди. Аввалиги ҳаммаёқни гўё туман қоплаган. Сўнгра маълум қисмлар ойдинлашади ва мен ўзимни ҳақиқатан ҳам ўша ерда тургандай ҳис қилишни бошлайман.

Болалар аравачасини ёнғоқ қовуриш ускунасига айлантириб олиб, қорли йўлакчада ёнғоқ сотиб турган нимжон чол. Қўрқув тўла кўзлари билан эшикдаги ёзувга тикилиб турган узун бўйли йигит. Ҳозир у ерда нима деб ёзилганини биламан, ДОННЕР НОВВОЙХОНАСИ, лекин ўтмишга назар ташлар эканман, боланинг кўзлари билан у ёзувни ўқий олмаяпман. Йигит ўқишни билмайди. Кўзлари қўрқувга тўлган новча йигит бу менман, Чарли Гордон.

Кўзни қамаштирувчи неон чироқлар. Рождествога безатилган арчалар ва ўтиб кетаётган пиёдалар. Совуқдан одамлар пальтоларининг ёқаларини ҳам кўтариб олишган. Бўйинларига иссиқ шарфлар ўраб олишган. Унинг эса оддий қўлқоплари ҳам йўқ. Қўллари яхлаб қолиб, оғир қоғоз қопларни ерга қўйди. У кичик дўкончада сотилаётган бир‐биридан қизиқарли ўйинчоқларни яхшироқ томоша қилиш учун тўхтади. У ерда бурнида копток айлантирувчи тюлен, сакраб турувчи кучукча ва у ёқдан-бу ёққа думалайдиган айиқ бор эди. У ўйинчоқлар ҳаракатларини қайтаришга уринди: айланди, ирғиди, сакради. Эҳ, агар бу ўйинчоқлар уники бўлиб қолса эди, у дунёдаги энг бахтли инсонга айланган бўлар эди.

Совуқдан юзлари қизариб кетган, бармоқлари арзон йиртиқ қўлқоплардан кўриниб турган сотувчидан айиқчани бир борагина ушлаб кўришга рухсат сўрамоқчи бўлди, лекин жуда ҳам қўрқарди. Йўқ, у сўрай олмади. Оғир юкини яна елкасига ортди. Озғин бўлишига қарамай, кўп йиллар давомидаги жисмоний меҳнат натижасида чиниққан эди.

– Чарли! Чарли! …тентак Чарли!

Болалар уни ўраб олиб мазах қилишяпти – оёқ остида ўралашувчи кўппаклар. Чарли уларга кулиб қўймоқда. У елкасидаги қопларни йўлакка қўйиб, болалар билан ўйнамоқчи эди, бироқ бирдан нимадир келиб елкасига тегди. Узоқроқда турган каттароқ болалар унга муз бўлакларини отаётган экан.

Новвойхона яқинидаги қоронғи кўчада бир гуруҳ йигитлар тўпланиб турибди:

– Қара, Чарли келяпти!

– Эй, Чарли! Нималарни кўтариб олдинг?

– Чарли, биз билан ўйнамайсанми?

– Чарли, кел, бирга ўйнаймиз!

Қоронғи кўчадан келган қаҳқаҳалар уни қўрқитарди… Эти жунжикиб кетди. У нега бунчалик қўрқиб кетганлигининг сабабини эсламоқчи бўлди, аммо фақатги-на лой, ахлатлардан кир бўлган устки кийимларини ва унинг ҳолини кўриб кўчага болға билан югуриб чиққан Ҳерман тоғасини эслай олди…

Чарли ғала-ғовур қилаётган йигитларга яқинлашмай ўтиб кетмоқчи бўлади ва қопларни ерга тушириб юборади. Тезлик билан уларни елкасига ортмоқлаб, ортига қарамай новвойхонага югуради.

– Қаерларда санқиб юргандинг, Чарли? – деб новвойхона ичидан бақиради Жимпи.

Чарли зудлик билан омборхонага тушиб, қопларни бир чеккага ташлаб қўяди. Деворга суяниб, чўнтагига қўлларини солиб туради.

Бу ер унга жуда ёқади. Пол шифт ва деворлардан ҳам оппоқроқ. Оёқ кийимининг тагчарми худди қор билан қопланган, ун доначалари оёқ кийимининг тешикларига, боғичларининг толаларига, қўлидаги чизиқларга тўлиб қолган.

Чўккалаб ўтириб олади ва катта «Д» ҳарфли кепкаси кўзларигача тушиб қолади. У ун, ширали хамир, нон ва пишириқларнинг ҳидини ёқтиради. Печка ичида олов чирсиллаб ёниб, унинг уйқусини келтирмоқда.

Ширин ҳидлар… Илиққина жой… Унинг кўзи илинди…

Тўсатдан у бир томонга оғиб кетиб, йиқила бошлади ва бор оғирлиги билан полга урилди. Кимдир ўтиб кетаётиб, ухлаётган новча йигитни оёғи билан тепиб ўтиб кетибди…

Фақат шу ҳодисаларни эслай олдим. Улар кўз олдимда аниқ ва равшан намоён бўлди, аммо уларнинг ҳеч бирини тушунмадим. Худди шу ҳолат кино кўрганимда ҳам юз берар эди. Кинонинг мазмунини уни уч ёки тўрт марта кўрганимдан кейингина тушунишни бошлардим. Доктор Штраусдан сўрашим керак.

14 апрель

Доктор Штрауснинг айтишича, кечаги ҳисоботимда ёзган хотираларим жуда ҳам қизиқ экан ва улар-ни қоғозга туширишим шарт экан. Кейин иккаламиз уларни муҳокама қилар эканмиз.

Доктор Штраус – психиатр ва нейрожарроҳ. Мен уни олдин оддий доктор деб ўйлардим. Бугун эрталаб унинг олдига борганимда, муаммоларимни ҳал қила олишим учун ўзимни англаб етишим қай даражада муҳим эканлигини айтди. Менинг ҳеч қандай муаммоим йўқ дедим.

У кулиб юбориб, ойна олдига борди.

– Чарли, ақлинг, идрокинг ривожлангани сари, муаммоларинг кўпаяверади. Сенинг ақлий ривожланишинг ҳиссий ривожланишингдан анча олдинлаб кетган, шу сабабли, менимча, биз сен билан ҳали бундай мавзуларни бирга кўп муҳокама қиламиз. Агар сенга қачондир ёрдам керак бўлиб қолса, албатта, бу ерга тортинмай кела олишингни эслатиб қўймоқчиман.

Унинг гапларига кўра, қачондир менинг хотираларим ва тушларим паззл бўлаклари сингари ўз жойларига тушиб, ягона бир расмни ташкил қилар экан ва мен бунинг ёрдамида ўзим ҳақимда кўп нарсаларни билиб олар эканман. Инсонлар мен ҳақимда нима деганликларини аниқ эслашим ўта муҳим экан.

Авваллари буларнинг ҳеч бирини билмасдим. Демак, тўлиқ ақлли бўлсам, мени тинч қўймаётган саволлар жавобини топиб оламан; кўчадаги болалар, Ҳерман тоғам, ойим, дадам – ҳаммаси ҳақида билиб оламан. Ва ўшанда мен тамоман тугайман ва менинг миям шикастланиши мумкин.

Хуллас, ҳафтада икки марта доктор Штраус олдига бориб, мени ташвишлантираётган мавзуларни айтиб бераман. Иккимиз ўтирамиз ва доктор Штраус мени тинглашни бошлайди. Бу терапия деб аталади. Бундай суҳбатлардан сўнг мен ўзимни яхши ҳис қилишим керак. Мени энг ташвишлантирган муаммо бу аёллар ҳақида ҳеч нарса билмаслигим эканлигини тан олдим. Унга Эллен билан бўлган рақсимизни ва ундан кейинги воқеаларни айтиб бердим. Ўша пайт ўзимни ўта ноқулай ҳис қилдим – бирдан совуқ тер босиб, бошимда ғўнғиллаган овоз пайдо бўлди ва кўнглим айниб кетди. Лекин доктор Штраус ҳеч қандай хавотирсиз, мен билан базмдан сўнг содир бўлган ҳодиса фанда эҳтилом деб аталишини тушунтириб берди. Ҳечқиси йўқ, деярли ҳамма билан содир бўладиган ҳодиса.

Кундан-кунга ақлан тинмай ривожлансам ҳам, айрим мавзуларда ҳали ҳам гўдаклар каби эканман, аслида. Бундан бироз уяляпман, аммо эртами‐кечми ўзим ҳақимда барча нарсаларни билиб оламан.

15 апрель

Тинмай китоб ўқияпман ва деярли барчаси ёдимда қоляпти. Кинниан хоним тарих, география ва арифметикадан ташқари, чет тилларни ҳам ўрганишимни маслаҳат берди. Профессор Немур менга тунда ўқиш учун яна бир нечта тасма узатди. Мен ҳали ҳам онг ва ост онг қандай фаолият юритишини англай олмаяпман. Доктор Штраус «Бошингни қотирма», деди. Бир неча ҳафтадан сўнг коллежда ўқишни бошлаганимда унинг рухсатисиз психология билан боғлиқ бўлган ҳеч қандай китоб ўқимасликка сўз беришимга мажбурлади. Унинг фикрича, бундай китоблар ўзимни тушунишда ёрдам бермай, аксинча, мени бир‐бирига зид бўлган қийин илмий назарияларни ўрганиш билан банд қилиб қўяр экан. Бироқ асарлар ўқишимга ҳеч ким қаршилик қилмайди. Ўтган ҳафта «Буюк Гетсби», «Америка фожиаси» ва «Ўз уйингга боқ, фаришта» номли асарларни ўқиб битира олдим. Одамлар шу қадар қабиҳликка қодир эканликлари ақлга сиғмайди.

16 апрель

Бугун ўзимни анча яхши ҳис қиляпман, лекин инсонлар бутун умр мени калака қилганликларини эсласам, ғазабланиб кетяпман. Роса ҳам ақлли бўлиб, АйКью даражам ҳозирги 70 дан юқорироқ бўлиб кетса, эҳтимол, инсонлар мени ёқтира бошлашар ва менинг ҳам дўстларим кўп бўлар.

Ўзи бу АйКью ёки идрок коэффициенти нима? Профессор Немурнинг гапларига кўра, АйКью ёрдамида инсоннинг ақлий ривожланиш даражасини, худди тарозида бир нима ўлчагандай, ўлчаса бўлар экан. Доктор Штраус бўлса, АйКью ёрдамида инсоннинг қанчалик ақлли эканлигини ўлчаб бўлмайди, деб профессор Немур билан узоқ тортишди. «АйКью ёрдамида фақатгина инсон қай даражада ақлли бўла олиши мумкинлигини аниқлаш мумкин», деди у. Худди ўлчов учун мўлжалланган идиш сингари. Аммо бу идишни нима биландир тўлдириш керак.

Барт Селдондан бу ҳақидаги фикрини сўрасам, у икки назариядан ҳеч қайсинисини маъқулламайдиган олимлар ҳам борлигини айтди. У қаердадир АйКью турли хил кўрсаткичларни, масалан, инсоннинг ҳаёти давомида орттирган билимлари ва ҳоказоларни, ўлчай олишини, лекин бу инсоннинг ақлий салоҳиятини ўлчашнинг яхши усули эмаслигини ўқиб олган экан.

Хуллас, ҳали ҳам АйКью нима эканлигини тушунмадим. Менинг АйКьюм ҳозир 100 атрофида, тез орада 150 дан ошиб кетади, лекин идишни нимадир билан тўлдириш керак-ку. Ёмон гаплар гапиргим келмаяпти, бироқ агар олимлар АйКью нималигини аниқ билмасалар, қандай қилиб уни ўлчашлари мумкин?

Профессор Немур «Бир неча кундан сўнг Роршах тестидан ўтасан», деди. Қизиқ, у нима экан энди?

17 апрель

Бугун ёмон туш кўрдим ва уйғонганимдан сўнг, доктор Штраус тавсиясига кўра, эркин ассоциациялар методини қўлладим. Тушимни эслаб, натижада турли хил фикрлар пайдо бўлиши умидида ақлим эркин фикрлашига йўл қўяман. Одатда, менда ҳеч қандай фикр қолмайди. Доктор Штрауснинг айтишича, мен ост онгим ёмон хотиралардан онгимни қўриқлаш учун уни муҳофаза қила оладиган даражага етибман. Ўтмиш ва ҳозир ўртасидаги ўзига хос девор. Айрим пайтларда у қулайди ва мен унинг ортида яширилган ҳодисаларни эслай оламан. Худди бугун эрталаб бўлгани сингари.

Тушимда Кинниан хоним ҳисоботларимни ўқиётган экан.

Мен ручкамни тайёрлаб ўтирибман, лекин тўсатдан на ёзишни, на ўқишни билмай қоляпман. Ҳаммасини унутиб юборибман. Қаттиқ қўрқиб кетиб, Жимпидан менинг ўрнимга ҳисобот ёзиб беришини илтимос қилдим. Кинниан хоним уни ўқиб жаҳли чиқиб кетди ва ҳисоботни майда-майда қилиб йиртиб ташлади. У ерда бемаъни сўзлар ёзилган экан. Уйга қайтиб келсам, бу ерда мени доктор Штраус ва профессор Немур кутиб туришган экан. Уйга киришим биланоқ, ҳисоботларда уятсиз сўзлар ёзганим учун, мени дўппослашга тушишди. Улар кетишгач, мен ҳисобот парчаларини йиғишни бошладим, не кўз билан кўрайки, улар қонга беланган тўр парчалари экан.

Жуда ҳам даҳшатли туш, туриб уни ёзиб бўлганимдан сўнг, хаёлларимни таҳлил қилишга уриниб кўрдим.

Новвойхона… тун… ахлат челак… кимдир мени оёғи билан тепяпти… йиқилиб тушдим… қон… ёзмоқ… катта қалам… кичик олтин қалб… туморча… ип… ҳаммаёқ қонга беланган… ҳамма устимдан куляпти… туморнинг ипи… айланяпти… қуёш нурлари кўзимни оляпти… туморча айланиши менга ёқяпти… бармоғимга ўралиб қолди… менга бир қиз қараб турибди.

Унинг исми мис Кин… – унинг исми Ҳарриет.

– Ҳарриет, Ҳарриет, биз ҳаммамиз Ҳарриетни яхши кўрамиз.

Ва яна ўша мен ўрганган бўшлиқ.

Кинниан хоним гоҳ-гоҳи менга қараб қўйиб, ҳисоботни ўқияпти.

Сўнгра биз омилар мактабида бўлиб қолдик. У менинг иншо ёзишимни кузатиб ўтирибди.

Менинг мактабим ўрнида бирдан 13-мактаб пайдо бўлиб қолди. Мен ўн бир ёшдаман, Кинниан хоним ҳам ўн бир ёшда, лекин у ортиқ Кинниан хоним эмас, у ёноқларида икки кулгичи бор, узун оқ-малла сочли қизча эди. Унинг исми Ҳарриет. Биз ҳаммамиз Ҳарриетни яхши кўрамиз. Бугун 14 февраль, авлиё Валентин куни.

Мен эсладим…

Эсладим… Нега мен 13-мактабдан 222-мактабга ўқишимни кўчиришим керак бўлганини эсладим. Ҳарриет туфайли.

Ўн бир ёшли Чарли кўз олдимда намоён. Унинг кўчадан топиб олган тилла тумори бор эди. Туморнинг ипи йўқолганди ва ўзи уни оддий ипга осиб олганди. Туморни қўлида тинмай айлантиришни яхши кўради. Тумор ипи қўлига ўралиб қолиб, кейин яна ўз ҳолига келади. Тумор қуёшда жуда ҳам чиройли ялтираяпти.

Баъзида мактабдаги болалар унга ҳам ўзлари билан ўйнашга рухсат берадилар. Масалан, «ушлаб ол» ўйинида Чарли ҳаттоки ўйин марказида бўлади ва коптокни бошқалардан олдин тутиши керак. Ҳеч қачон коптокни ушлай олмаса‐да, у ўйин марказида бўлишни ёқтиради. Бир сафар у коптокни ушлаб олганди, лекин болалар унинг қўлидан коптокни олиб қўйиб, Чарлига уни отишга рухсат беришмади. У яна ўйин марказида коптокни ушлашга мажбур бўлди.

Ҳарриет ўтиб кетаётганда, барча болалар ўйнаётган ўйинларини унутиб, унга маҳлиё бўлиб қолади. Ҳамма Ҳарриетга ошиқ. Бошини қимирлатса, жингалак малла сочлари силкиниб кетади, ёноқларидаги кулгичлари эса одамни ақлдан оздиради. Чарли нега ҳамма болалар Ҳарриетга мубтало бўлиб қолганликлари ва ҳар доим у билан гаплашгиси келганликлари сабабини тушуна олмайди (у яхши футбол ўйнаган бўларди). Ҳамма болалар Ҳарриетни севиб қолган, Чарли ҳам.

У ҳеч қачон Чарлини калака қилмайди, Чарли бўлса, у учун ҳамма нарса қилишга тайёр. Ўқитувчи синфхонада эмаслигида у хонада югуриб юради, ойнадан ўчирғичларни отиб юборади, бўр билан деворларга чизиб ташлайди. Ҳарриет унинг қилиқларини кўриб кулиб қўяди.

– Эҳ, Чарли! Жуда ҳам ажойибсан‐да! Тентаквой!

Бугун авлиё Валентин куни. Синфдаги болалар Ҳарриетга нима совға қилишни гаплашишяпти ва Чарли:

– Мен ҳам унга бирон нима совға қиламан, – деди.

Ҳамма кулиб юборди, Барри эса:

– Қаердан оласан совғани? – деб сўради.

– Мен унга роса чиройли нарса совға қиламан. Ҳали кўрасизлар.

Лекин Чарлининг бир чақаси ҳам йўқ эди ва у Ҳарриетга ўзининг туморчасини совға қилмоқчи бўлди. У юрак шаклида ва худди кўркам дўконлар витринасидаги қимматбаҳо тақинчоқларга ўхшайди. Кечки пайт онасининг иш столидан совғасини ўрагани қоғоз олади, уни ўраб, қизил тасма билан боғлаб қўяди. Эртаси куни танаффус вақтида Ҳайми Ротдан хат ёзиб беришини илтимос қилади.