A Polyglot of Foreign Proverbs

Quando em casa naõ está o gato, estende-se o rato. When the cat’s away the mice will play.

Quem pouco sabe, asinha o reza. He who knows little soon blabs it.

Quem quando póde naõ quer, quando quer naõ póde. Who will not when he can, can’t when he will.

Quem quer pescar, ha-se-de molhar. He who would catch fish must not mind wetting himself.

Quem quizer olho saõ, ate a maõ. He that would keep his eye sound must tie up his hand.

Quem quizer ser muito tempo velho, comece-o a ser cedo. He that would be old long must begin betimes.

Quem se cala, e pedras apanha, tempo vem que as derrama. Who holds his peace and gathers stones, will find a time to throw them.

Quem só come seu gallo, só sella seu cavallo. Who eats his fowl alone, must saddle his horse alone.

Quem te faz festa, naõ soendo fazer, ou te quer enganar, ou te há mister. He who makes more of you than he is wont, either means to cheat you or wants you.

Quem tem boca, naõ diga ao outro, assopra. Let not him that has a mouth ask another to blow.

Quem tem bom ninho, tem bom amigo. He who has a good nest, finds good friends.

Quem tem quatro, e gasta cinco, naõ há mister bolsa, nem bolsinho. He who has four and spends five, has no need of a purse.

Quem tem telhado de vidro, naõ atire pedras ao do vizinho. He who has a glass roof must not throw stones at his neighbour’s.

Quem tudo lo quier, tudo lo pierde. All covet, all lose.

Que queira, que naõ queira, o asno ha de ir á feira. Will he nill he, the ass must go to the fair.

Queres conhecer tua filha, olha-lhe a companhia. Would you know your daughter? See her in company.

Queres que te siga o caõ, da-lhe paõ. If you would have the dog follow you, give him bread.

Quereis que vos sirva, bom Rey, dai-me, de que viva. Would you have me serve you, good king, give me the means of living.

R

Raposa dormida, naõ lhe cahe nada da boca. Nothing falls into the mouth of a sleeping fox.

Rato, que naõ sabe mais que hum buraco, asinha he tomado. The rat that knows but one hole is soon caught.

Roga ao santo, até passar o barranco. Pray to the saint until you have passed the slough.

Rogos de Rei mandados saõ. King’s entreaties are commands.

Roim seja, quem por roim se tem. Vile let him be who deems himself vile.

S

Sal vertido, nunca bem colhido. Spilt salt is never well collected.

Sangrai-o, purgai-o, e se morrer, enterrai-o. Bleed him, purge him, and if he dies, bury him.

Sempre o alheio suspira por seu dono. What is another’s always sighs for its master.

Senta-te no teu lugar, naõ te faraó levantar. Seat yourself in your place, and they will not make you rise.

Se queres a agoa limpa, tira-a da fonte viva. If you want clear water, draw it from the spring.

Se queres saber quanto val hum cruzado, busca-o emprestado. If you would know what a dollar is worth, try to borrow it.

Se queres ser bem servido, serve a ti mesmo. If you want to be served, serve yourself.

Se queres ser bom juiz, ouve o que cada hum diz. If you would be a good judge, hear what every one says.

Se queres ser pobre sem o sentir, mette obreiro, deita-te a dormir. If you would grow poor without perceiving it, employ workmen and go to sleep.

Se queres ter boa fama, naõ te tome o sol na cama. If you would be in good repute, let not the sun find you in bed.

Se queres viver saõ, faze-te velho ante tempo. If you would be healthy, be sage betimes.

Serve a senhor, saberàs que he dor. Serve a lord, and you will know what it is to be vexed.

Se te dà o pobre, he para que mais te tome. If a poor man gives to you, he expects more in return.

Se te fizeres mel, comer-te-haõ as moscas. Make yourself honey, and the flies will eat you.

Se tens physico teu amigo, manda-o a casa de teu inimigo. If you have a friend who is a physician, send him to your enemy’s house.

T

Tambem os ameaçados comem paõ. Threatened folks eat bread.

Tanta culpa tem o ladraõ como o consentidor. The accomplice is as bad as the thief.

Tanto morre o Papa, como o que naõ tem capa. Death spares neither Pope nor beggar.

Tantos morrem dos cordeiros, como dos carneiros. There die as many lambs as wethers.

Tanto val a cousa, quanto daõ por ella. The worth of a thing is what it will bring.

Taõ bom he Pedro como seu amo. Jack is as good as his master.

Tarde dar, e negar, estaõ a par. To be slow in giving and to refuse, are alike.

Tempo, e hora naõ se ata com soga. Time and the hour are not to be tied with a rope.

Tres irmaõs, tres fortalezas. Three brothers, three fortresses.

V

Vai-se o tempo, como o vento. Time passes like the wind.

Vender gato por lebre. To sell a cat for a hare.

Vender mel ao colmeeiro. To sell honey to one who keeps hives.

Vento, e ventura, pouco dura. Wind and fortune are not lasting.

Ventura te dé Deos, filho, que saber pouco te basta. God give you luck, my son, for little wit must serve your turn.

Vi hum homem, que vio outro homem, que vio o mar. I saw a man, who saw another man, who saw the sea.

DUTCH PROVERBS

A

Aan den verstandigen is een woord genoeg. A word is enough to the wise.

Aan een krank touw zal men zachkens trekken. Pull gently at a weak rope.

Aangeboden dienst is onwaard. Proffered service is little valued. (Proffered service stinks.)

Aanhoude doet verkrigen. Perseverance brings success.

Aan het werk kent men den werkman. The workman is known by his work.

Aan velen belast wordt minst gedaan. Little is done where many command.

Achter iederen berg ligt weer een dal. Behind every mountain lies a vale.

Al eer dat gij een vriend betrouwt, zoo eet met hem een mudde zout. Before you make a friend, eat a peck of salt with him.

Alle ampten zijn smeerig. All offices are greasy (i. e. open to receive what the Dutch call smear-money, a term derived from the fee paid for greasing wheels).

Alle baat helpt. Every little helps.

Alle beetjes helpen en alle vrachtjes ligten, zei de schipper en hij smeet zijne vrouw overboord. Every little helps to lighten the freight, said the captain, as he threw his wife overboard.

Alle beginselen zijn zwaar, zei de dief, en voor de eerste maal stal hij een aanbeeld. All beginnings are hard, said the thief, and began by stealing an anvil.

Alle dagen een draadje is een hemdsmouw in het jaar. Every day a thread makes a skein in the year.

Alle dagen kan men dragen uitgezondert goede dagen. Men can bear all things except good days.

Alle dingen hebben een einde behalve God. Everything has an end excepting God.

Alle dingen hebben twee handvatsels. Everything has two handles (or two sides).

Alle ding heeft een waarom. Everything has a wherefore.

Alle ding is wel: heeft de bruel geen geel haer, zij heeft een geel vel. All is well: for if the bride has not fair hair, she has a fair skin.

Alle hanen moeten een kam hebben. All cocks must have a comb.

Allemans vriend, is allemans gek. Every man’s friend, is every man’s fool.

Allengskens gaat men ook verre. Step by step one goes far.

Alle vloed heeft zijne ebbe. Every flood has its ebb.

Alle waarom heeft zijn daarom. Every why has its wherefore.

Alle wolken regenen niet. All clouds do not rain.

Als alle de waerelt ziet dat gij een verken zijt, eu moet gij niet in ’t schot? When every one sees that you are a pig, why don’t you go into the sty?

Als apen hoog willen klimmen, ziet men hun naakte billen. When apes climb high, they show their naked rumps.

Als de armoede de deur binnenkomt, vliegt de liefde het venster uit. Where poverty comes in at the door, love flies out at the window.

Als de buik zat is, is ’t harte vrolijk. When the stomach is full the heart is glad.

Als de ezel te wel is, soo gaat hij op ’t ÿs danssen. When the ass is too happy he begins dancing on the ice.

Als de herder doolt, doolen de schapen. When the shepherd strays, the sheep stray.

Als de hond onder ligt, al de wereld wil hem bijten. When the dog is down, every one is ready to bite him.

Als de kat slaapt, spelen de muizen. When the cat sleeps, the mice play.

Als de katten muizen, miaauwen ze niet. When cats are mousing they don’t mew.

Als de kat van huis is, dan hebben de muizen bruis. When the cat’s away, it is jubilee with the mice.

Als de kok met den bottelier kijft, dan hoort men waar de boter blijft. When the cook and the steward fall out we hear who stole the butter.

Als de man wel wint de vrouw wel spint. When the husband earns well the wife spins well.

Als de muggen in January danssen, wordt de boer een bedelaar. When gnats swarm in January, the peasant becomes a beggar.

Als de muggen in Maart danssen, dat doet het schaap den dood aan. When flies swarm in March, sheep come to their death.

Als de muis zat is, zo wordt het meel bitter. When the mouse has had its fill, the meal turns bitter.

Als de wijn ingaat, gaat de wijsheid uit. When the wine goes in the wit goes out.

Als de wolf oud wordt regen hem de kraaijen. When the wolf grows old the crows ride him.

Als de zak vol is, reegt hij zijn oren. When the sack is full it pricks up its ears.

Als de zotten ter markt kommen, so krijgen de kramers geld. When fools go to market, pedlars make money.

Als een muis in de meelzak gevallen is, meent zij dat zij de molenaar zelf is. When a mouse has fallen into a meal sack, he thinks he is the miller himself.

Als een oude hond blaft, zo ziet uit. When an old dog barks, look out. (When the old dog barks, he giveth counsel.)

Als één schaap over den dam is, volgen de anderen. When one sheep is over the dam, the rest follow.

Als elk voor zijn huis veegt, zoo worden alle straten schoon. Were every one to sweep before his own house, every street would be clean.

Als God een land plagen wil, dan beneemt hij den heeren hunne wijsheid. When God means to punish a nation, He deprives its rulers of wisdom.

Als God een mensch plagen wil, dan bijt hem wel een muis dood. When it is God’s will to plague a man, a mouse can bite him to death.

Als God niet wil, dan kan de heilige niet. When God will, the saint cannot.

Als had komt, zo is hebben te laat. When had comes, have is too late.

Als het God belieft, zoo regent het met alle winden. When God pleases, it rains with every wind.

Als hij lang genoeg wacht, wordt de wereld zijn eigendom. If he waits long enough the world will be his own.

Als men hem den vinger geeft, neemt hij de geheele hand. Give him your finger and he will seize your hand. (Give him an inch and he’ll take an ell.)

Als men van den duivel spreekt, dan rammelt reeds zijn gebeente. Talk of the devil and you hear his bones rattle.

Als men van den wolf spreekt, ziet men weldra zijn staart. Talk of the wolf and his tail appears.

Als niet komt tot iet, zo kent het zich zelf niet. When nought comes to aught, it does not know itself.

Als ’t geluk u tegen lacht, sta dan op de wacht. When prosperity smiles, beware of its guiles.

Als ’t hoofd ziek is, is al ziek. When the head is sick the whole body is sick.

Als ’t varken zat is, zoo stoot het de trog om. When the pig has had a bellyful it upsets the trough.

Als ’t wel gaat zo is het goet raden. When things go well it is easy to advise.

Als twee honden vechten om een been, loopt de derde er meê heen. When two dogs fight for a bone, the third runs away with it.

Als u vijand gaat te rug, maakt hem vrij een gulden brug. When thine enemy retreateth, make him a golden bridge. (For a flying enemy make a silver bridge.)

Als uws buurmans huis brandt, is ’t tijd uit te zien. When thy neighbour’s house is on fire it’s time to look about thee.

Al te goed is buurmans (of allemans) gek. All too good is every man’s fool. (He that makes himself a sheep will be eaten by the wolf.)

Arbeid verwarmt, luiheid verarmt. Labour warms, sloth harms.

Arenden brengen geene duiven voort. Eagles don’t breed doves.

Arenden vangen geene vliegen. Eagles catch no fleas.

Arme lui wijsheid gaat meest verloren. Poor folk’s wisdom goes for little.

Armoede is luiheids loon. Poverty is the reward of idleness.

B

Bedelaars erf ligt in alle landen. A beggar’s estate lies in all lands.

Belofte maakt schuld, en schuld maakt belofte. Promises make debts, and debts make promises.

Beloven en houden zijn twee dingen. Promising and performing are two things.

Beloven is een, en woord houden is twee. Promising is one thing, performing another.

Bemin wel and’ren, maar u zelven boven al; zijt aan den goeden goed, doch mijd uw ongeval. Love others well, but love thyself the most; give good for good, but not to thine own cost.

Beter alleen dan kwalijk verzelt. Better alone than in bad company.

Beter arm met eere, dan rijk met schande. Better poor with honour than rich with shame.

Beter arm te land, dan rijk op zee. Better poor on land than rich at sea.

Beter bedorven dan verloren land. Better a ruined than a lost land.

Beter benijd dan beklaagt. Better be envied than pitied.

Beter buik geborsten, dan goede spijs verloren. Better belly burst than good victuals spoil.

Beter de hand als den hals uit te strekken. Better stretch your hand than your neck. (Better beg than steal.)

Beter door een’ ezel gedragen, dan door een paard in ’t zand geslagen. Better be carried by an ass than thrown by a horse.

Beter een been gebroken dan de hals. Better a leg broken than the neck.

Beter een blind paard, dan een leege halter. Better a blind horse than an empty halter.

Beter een die ’t heeft gezien, dan van hooren zeggen tien. Better one eye-witness than ten hearsay witnesses.

Beter eene vogel in de hand dan tien in de lucht. Better a bird in the hand than ten in the air.

Beter een half ei dan een ledige dop. Better half an egg than an empty shell.

Beter een hond te vriend dan te vijand. Better have a dog for your friend than your enemy. (Better a dog fawn on you than bite you.)

Beter een jaar op een goed paard gereden, dan zijn gansche leven op een’ ezel. Better ride a good horse for a year, than an ass all your life.

Beter eens in den hemel dan tienmaal aan de deur. Better once in heaven than ten times at the gate.

Beter in de vogelen sang dan in ’t ijzeren klang. Better where birds sing than where irons ring.

Beter in de vogelgang, dan in der heeren klang. Better afield with the birds than hanging on lords.

Beter laat dan nooit. Better late than never.

Beter met een ouden wagen in de heide dan met een nieuw schip op zee. Better on the heath with an old cart than at sea in a new ship.

Beter nog een anker kwijt dan het geheele schip. Better lose the anchor than the whole ship.

Beter scheel dan blind. Better squinting than blind.

Beter ten halve gekeerd dan ten heele gedwaald. Better return half way than lose yourself.

Beter vrede houden dan vrede maken. Better keep peace than make peace.

Bij alle feesten dient een zotje. There is a fool at every feast.

Bij de vromen wordt men vroom. With the good we become good.

Bij de wal langs vaart men zekerst. It is safest sailing within reach of the shore.

Bij nacht zijn alle katten graauw. By night all cats are grey.

Bijt mij niet, ik heet beetje; had ik een staartje zoo was ik een leeuwtje. Bite me not, my name is little grizzle; had I a little tail I should be a little lion.

Blaffende honden bijten niet. Barking dogs don’t bite.

Blijven doet beklijven. Biding makes thriving.

Bloemen zijn geen vruchten. Blossoms are not fruits.

Boomen die men veel verplant gedijen zelden. Trees often transplanted seldom prosper.

Booze reden bederven goede zeden. Evil words corrupt good manners.

Borgen maakt zorgen. Borrowing brings care. (He that goes a borrowing goes a sorrowing.)

Brood bij de ligt, kaas bij de wigt. Eat bread that’s light, and cheese by weight.

C

Centen-wijsheid en daalder domheid. Cent-wisdom and dollar-folly. (Penny wise and pound foolish.)

D

Daar behoort meer ten dans dan een paar dans schoenen. More belongs to dancing than a pair of dancing-shoes.

Daar gaan veel woorden in een zak. Many words go to a sackful. (Many words will not fill a bushel.)

Daar komen zo wel kalver huiden als ossen huiden te markt. There come as many calf-skins to market as ox-skins.

Daar men ’t minst verwacht, springt de haas uit de gracht. When we least expect it, the hare darts out of the ditch.

Daar niets goeds in is, gaat niets goeds uit. Where there’s no good within, no good comes out.

Daar speelt de duivel mee, zei Saam, vier azen en niet eéne troef. The devil’s in the cards, said Sam, four aces and not a single trump.

Daar ’t een mensch wee doet, daar heeft hij de hand. Where a man feels pain he lays his hand.

Daar twee kijven hebben ze beiden schuld. When two quarrel both are in the wrong.

Daar vloog nooit vogel zoo hoog, of hij moet zijn kost op de aarde zoeken. Bird never flew so high but it had to come to the ground for food.

Daar was nooit kap zoo heilig of de duivel krijgt er zijn hoofd wel in. Never was hood so holy but the devil could get his head into it.

Daar zijn meer dieven als er opgehangen worden. There are more thieves than are hanged.

Dat biertje hebt gij zelf gebrouwd, en moet het ook uit drinken. That beer’s of your own brewing, and you must drink it.

Dat gij wilt alleen weten, zeg het niemand. Tell no one what you would have known only to yourself.

Dat is bedelaars kost, zei de vrouw en zij bakte eijeren met metworst. That is beggar’s fare, said the dame, when she fried eggs with the sausages.

Dat is een man als een boek. He is a man as a book.

Dat is goed en wel, maar geld is beter. That’s all well and good, but gold is better.

Dat is hem noodig, als eenen bedelaar het goudgewigt. ’Tis as necessary to him as gold weights are to a beggar.

Dat is het ambacht van dikken Michiel: drinken, eten, en wandelen. The trade of thick-headed Michael: eating, drinking, and idling.

Dat muisje zal een staart hebben. That mouse will have a tail (i. e. The thing will have a long train of consequences).

Dat te zwaar is, laat liggen. Let lie what is too heavy to lift.

De adel der ziel is meer waardig dan de adel des geslachts. Nobility of soul is more honourable than nobility of birth.

De afwezigen krijgen altijd de schuld. The absent always bear the blame.

De armoede is de moeder van alle kunsten. Necessity is the mother of invention.

De beste mesting is des heerens oog. The best fodder is the master’s eye.

De beste mest op den akker is des meesters oog en voet. The master’s eye and foot are the best manure for the field.

De beste stuur-lieden zijn aan land. The best pilots are ashore.

De beste zaak heeft nog een goed’ advocaat noodig. The best cause requires a good pleader.

De boer zit op een’ cent als de duivel op eene ziel. The boor looks after a cent as the devil after a soul.

De boog kan niet altijd gespannen zijn. The bow must not be always bent.

De boom valt ten eersten slage niet. The tree does not fall at the first stroke.

De bosschen hebben ooren, en de velden oogen. Woods have ears and fields have eyes.

De derde man brengt de vreugd aan. The third person makes good company.

De dertiende man brengt den dood an. The thirteenth man brings death.

De deugd beloont zich zelve. Virtue is its own reward.

De dood kent geen’ almanak. Death keeps no almanack.

De druiven zijn zuur, sprak de vos, maar hij kon er niet bij. The grapes are sour, said the fox, when he could not get at them.

De duivel heeft mede onder de menschen zijne marteren. The devil has his martyrs among men.

De duivel is zoo zwart niet, als hij wel geschilderd wordt. The devil is not so black as he is painted.

De duivel zit achter het kruis. The devil sits behind the cross.

De dwaasheid heeft arends vleugelen, maar uils oogen. Folly hath eagle’s wings, but the eyes of an owl.

De een doet het uit liefde, de ander om eere, de derde om geld. One does it for love, another for honour, a third for money.

De eene dienst is den anderen waard. One good turn deserves another.

De eene hand wascht de andere, en beide het aangezigt. One hand washes the other, and both the face.

De eene kraai bijt den andere geen oogen uit. One crow does not peck out another’s eyes.

De eene spijker drijft de andere in. One nail drives in another.

De een slaat op de haag terwijl de ander vogels vangt. One beats the bush and the other catches the bird.

De eerambten veranderen de zeden. Honours change manners.

De exter kan haar huppelen niet laten. The magpie cannot leave her hopping.

De ezel en de drijver denken niet eveneens. The ass and the driver never think alike.

De ezels dragen de haver, en de paarden eten die. Asses carry the oats and horses eat them.

De gans blaast wel, maar bijt niet. The goose hisses, but does not bite.

De gebraden ganzen kommen u niet in den mond vliegen. Roast geese don’t come flying into your mouth.

De gedaante nabootsen van eenen pot met twee ooren. The counterfeit image of a pot with two ears.

De geleerdsten zijn de wijsten niet. The most learned are not the wisest.

De gelegenheid maakt den dief. Opportunity makes the thief.

De gekken vragen naar de klok, maar de wijzen weten hunnen tijd. Fools ask what’s o’clock, but wise men know their time.

De gewoonte is eene tweede natuur. Custom is second nature.

De goede betaler is meester van eens anders beurs. He who pays well is master of another’s purse.

De hennen leggen gaarne waar zij een ei zien. Hens like to lay where they see an egg.

De honig is zoet, maar de bije steekt. Honey is sweet, but the bee stings.

De jonge dwazen meenen dat d’oude razen, maar d’oude hebben meer vergeeten als de jonge dwazen weten. Young fools think that the old are dotards, but the old have forgotten more than the young fools know.