Ağ qəm

Dəyişmişdi. Ona elə gəlirdi ki, heç bir paltan ona yaraşmır. Bişirdiyi yeməklərin heç birinin dadı yoxdur. Danışdıqları əhəmiyyətsiz söz yığınıdır.

Köhnə dostları, tanışları indi ona maraqsız görünürdülər. Onlann söhbətlərində heç bir cəlbədici şey tapa bilmirdi. İşindən bezmişdi. İş yoldaşları onu təngə gətirmişdilər. Evdə boğulurdu, divarlar üstünə gəlirdi. Bakı başdan-başa boz rəngdən ibarət idi. Binalar, küçələr, maşınlar, insanlar bomboz rəngə bürünmüşdü.

Zərifəni cəlb edən, onu maraqlandıran, ürəyini açan heç nə yox idi. Bozluqlar içində özü də rəngsiz, duyğusuz boz bir varlığa çevrilmişdi. Özündən zəhləsi gedirdi. Qaçmaq istəyirdi özündən – həmin boz varlıqdan. Ancaq haraya qaçaydı? Belə bir yer tanımırdı. Haraya qaçsa da təklik və kədər ondan əl çəkməyəcəkdi.

Bir yaz gecəsi ona hər şey məlum oldu. Bir yaz gecəsi onun saysız-hesabsız suallanna cavab tapıldı. Donunu soyunub, gecə köynəyini əyninə geyinəndə gözləri güzgüyə pərçimləndi. Güzgüdən ona ağappaq dərili, incə qamətli, zərif bir qadın baxırdı. O, heç vaxt qadın gözəlliyi haqqında düşünməmişdi. Çılpaq qadın rəsmlərinə, heykəllərinə tamaşa edəndə nədənsə həmişə utanmışdı. Amma indi onun gözləri qarşısında gözəl və canlı bir əsər dayanmışdı – o, özünə sənətkar gözü ilə baxırdı. Qəribədir, illər boyu bu gözəlliyi duymamışdı. Hərdən rəfiqələri həsədlə ona deyirdilər: “Gözəlsən”. Lakin bu gözəlliyin nədən ibarət olduğu barədə o, əsla düşünməmişdi. Ər evinə köçdüyü on beş il ərzində Rəşid Zərifənin gözəl olduğunu bircə dəfə də olsun dilinə gətirməmişdi. O, Zərifəni sevdiyi qadın kimi heç zaman əzizləməmiş, ona hisslərini duydurmamışdı. O da soyuq və biganə ərinə öyrəşmişdi. Əslində Rəşid soyuq adam deyildi, onun biganəliyi yalnız Zərifəyə yönəlmişdi. Niyə? Axı onun təq-siri nə idi? Nəyə görə tale onu belə ağır imtahana çəkmişdi? Cavab tapa bilmirdi.

Güzgüdə özünə dönə-dönə tamaşa etdi. Ürəyini əzabverici bir inciklik hissi bürüdü. Bu hissdə nə isə, qəribə, təhqiredici bir şey var idi. Birdən zövqsüz, ləzzətsiz, məhəbbətsiz keçən illərinə acığı tutdu. Birgə yaşadıqları ötən on beş ildən ona, demək olar ki, elə bir gözəl xatirə, şirin bir duyğu qalmamışdı. Saatlarla fikirləşsəydi də yadına belə bir şey düşməyəcəkdi. Onun həyatı adi, boz günlərdən ibarət idi. Onlar bir-birini əvəz etmiş, Zərifə də buna adət eləmişdi. Sanki elə belə də olmalı idi. Gündəlik qayğılar, uşaqların problemləri, mətbəx vurnuxmaları, qonaqlar, qohum-əqraba söhbətləri qanşmış illər ötdükcə, oğlanları böyüdükcə bu sakit, fərəhsiz ömrünə öyrəşmişdi. Yaxşı ki, xəstəxananın qaynar həyatı var idi. Buradakı gərgin iş ritmi başqa şeylər haqqında düşünməyə vaxt qoymurdu. Lakin işdən evə gələndə yenə süstlük, biganəlik onu bürüyürdü.

Ay qaranlıq gecəni necə işıqlandırırsa, bu gecə də onun ürəyini eləcə işıqlandırdı. Əvvəlki rahatlığını, təmkinini, ən başlıcası isə mütiliyini əlindən aldı. Əvvəlki Zərifənin yerində özünə oxşamayan, həyatını dəyişməyə can atan başqa bir Zərifə doğuldu. Bu dəyişiklik onun ürəyində ziddiyyətli fikirlər oyatmışdı. “Kaş bu gecə olmayaydı. Kaş mən soyunanda otaqda işıq sönmüş olaydı”, – deyə o, tez-tez özünü danlayırdı.

* * *

Səhər işdə kabinetini açıb içəri girəndə masanın üstündə bir dəstə nərgiz gördü. Bu, sözsüz ki, Aydının işi idi. “Bu gün hansı bayramdır?” – deyə fikirləşdi. Nə qədər cəhd etsə də, sualının cavabını tapa bilmədi. Birdən yadına düşdü ki, ad günüdür. Əvvəl onu gülmək tutdu, sonra təəccübləndi: “Necə olub ki, belə “tarixi hadisəni” yadımdan çıxarmışam?” Dodağına acı gülüş qondu: “Çox elə lazımdır!” Zərifə əyninə ağ xalat geyindi. Sonra şkafdan güldan çıxarıb su ilə doldurdu, nərgizləri onun içinə yığdı. “Bu gün 35 yaşım tamam olur. Qocalıram”, – deyə kədərlə düşündü. Elə bu vaxt Aydın içəri girdi. Sarışın saçları səliqəsiz halda alnına dağılmış Aydının yaşıl gözləri alışıb-yanırdı.

– Salam, Zərif.

“Zərif’ sözünü o, özünəməxsus tərzdə elə mehribanlıqla, elə məhrəmanə dedi ki, Zərifənin dodağı qaçdı:

– Salam, Aydın.

– Ad gününü təbrik edirəm.

– Çiçəklərə görə çox sağ ol. Bəs sən dedi-qodudan qorxmursan?

– Kim nə biləcək? Sonrası da heç kim inanmaz ki, mənim kimi ciddi bir adam kiməsə gül bağışlaya bilər. – Aydın məzəli halda cavab verdi. Zərifə uğunub getdi. Onun gecəki bədbin əhval-ruhiyyəsindən əsər-əlamət qalmadı. Xoş bir ovqat onu birdən-birə dəyişdirdi.

– Bu gün ad günüm olduğu özümün də yadımdan çıxmışdı. Bəs sən bunu yadında necə saxlamısan? – Güya ki, təəccüblə müsahibindən soruşdu. Cavabını əzbər bildiyinə baxmayaraq. Aydının etirafını yenidən eşitmək üçün diqqət kəsildi.

– Mənim yadımdan nə çıxıb ki? – Aydın bunu yavaşca dedi. Sonra isə keçib mizin arxasında oturdu: – Mənim yaxşı yaddaşım var. Zərif. Özü də sənə aid olan nə varsa, hamısını beynimə həkk eləmişəm. İstəsəm belə onlan oradan çıxara bilmərəm.

– Belə de…

– Özü də bunları sən məndən də yaxşı bilirsən.

Zərifə cavab vermədi. Baxışlarını ondan yayındırmağa çalışdı. Amma Aydın onun baxışlarını tutdu:

– Niyə dinmirsən?

– Dəyişməmisən, Aydın. Adamlar var ki, yaşa dolduqca başqalaşırlar, xasiyyətləri dəyişir, amma sən necə idinsə, eləcə də qalmısan, – Zərifə söhbətin ciddi məzmun almasını istəmədi, həmişəki kimi sözlərinə zarafat donu geydirməyə çalışdı.

– Səhv edirsən, mən çox dəyişmişəm. Bircə sənə olan münasibətim dəyişməyib. Bunun da səbəbi sənsən. Həmişəki kimi gözəlsən. Zərif. Gündən-günə daha da gözəlləşirsən. İllər səndən yan ötür. Onlar sənə qıymaq istəmirlər. Vaxt ötdükcə sənə daha çox bağlanıram. Sən olmasan, yaşaya bilmərəm.

O, bunlan birnəfəsə dedi. Zəri fənin təəccüb qarışıq diqqətlə onu dinlədiyini görəndə cürətlənib sözünə davam etdi:

– Bilirsən bazar günlərindən necə acığım gəlir? Bütün günü bazar ertəsini səbrsizliklə gözləyirəm. Elə hey səni düşünürəm. Fikirləşirəm ki, səhər açılacaq, sən indicə qapını açıb içəri girəcəksən, ordan-burdan söhbət edəcəksən. Mən isə sakitcə sənə qulaq asacağam, eləcə heyranlıqla səsindəki musiqini dinləyəcəyəm. Sən hərdən inciyib deyəcəksən: “Fikrin hardadır, axı söz danışıram”. Mən isə “Danış, qulaq asıram”, – deyəcəyəm. “Xeyr, daha danışan deyiləm”, – deyib acıqla otaqdan çıxacaqsan, səninlə iki-üç kəlmə artıq danışa bilmədiyim üçün özümə acığım tutacaq. Bilirsənmi, Zərif, səni hamıya, hətta xəstələrinə də qısqanıram. Hərdən onlardan birinin yerində olmağı elə arzulayıram…

Aydın bunlan birnəfəsə, sözünün kəsiləcəyindən qorxa- qorxa dedi. Elə bil Zəri fənin ona qulaq asmayacağından, dediklərini ciddi qəbul etməyəcəyindən ehtiyat edirdi.

Zərifə onun xətrinə dəyməmək üçün nəzakətlə dedi:

– Danışma, Aydın, bizə belə sözlər danışmaq yaraşmaz. Nə uşağıq, nə də cavan. İkimiz də ailəli, yaşlı adamlarıq. Hisslərlə oynayan vaxtımız deyil.

Ancaq Aydın onu eşitmirdi. O, öz aləmində idi.

– Rəşid xoşbəxt adamdır. Sənin kimi qadınla ömür sürmək doğrudan da xoşbəxtlikdir. Mən ona həmişə həsəd aparmışam.

Zərifə Aydının sarışın qıvrım saçlarına, dümdüz burnuna, yaşıla çalan iri gözlərinə diqqətlə baxır, düşünürdü ki, bu adam ona necə də doğmadır, bütün doğmalarından, əzizlərindən daha yaxındır. Onun təlatümlü ürəyindən, orada fırtına qoparan hisslərindən, coşub-daşan duyğularından Aydın qədər heç kəs xəbərdar ola bilməz. Yadına tələbəlik illəri düşdü. Ondan bir neçə kurs yuxarı oxuyan Aydının məhəbbətindən fakültədə hamının, elə Zərifənin özünün də xəbəri olsa da, o, cəsarət tapıb bu barədə Zərifəyə bircə kəlmə də deməmişdi. Onu hər yerdə addımbaaddım izləyən Aydının yaxınlaşıb ona söz deməyə, ürəyini açmağa iqtidarı çatmadı. Zərifə nişanlanandan sonra bir daha onu görmədi. İnstitutu bitirən Zərifə beş il heç yerdə işləmədi. Əvvəl münasib iş tapa bilmədi, sonra isə ailəyə, uşaqlara başı qarışdı.

O, yalnız beş ildən sonra, uşaqlarını bağçaya qoyub, ürəkdən sevdiyi həkimlik peşəsinə qovuşmaq üçün səylərə başladı. Nəhayət, axtarışları nəticə verdi. Zərifə heç özünün də gözləmədiyi halda şəhər mərkəzi klinikasına terapevt vəzifəsinə işə düzəldi.

Uzun illərdən bəri həsrətində olduğu ilk iş günü, sən demə, ona sürprizini hazırlayıbmış. Baş həkim ona işləyəcəyi şöbəni göstərəndən sonra şöbə müdirini təqdim edib:

– Tanış ol, bu Aydın Ömərovdur, – deyəndə Zərifə heyrətindən yerindəcə donub qaldı. Aydın isə özünü itirib əlindəki fincanı yerə saldı, fincan qırıq-qırıq oldu. Onların lal-dinməz dayanıb bir-birlərini süzdüyünü görən baş həkim qəribə tərzdə soruşdu:

– Siz tanışsınız?

Aydın tez özünü ələ alıb sevinclə:

– Biz tələbə yoldaşıyıq, – dedi.

Baş həkim Zərifəyə işində uğurlar arzulayıb gedəndən sonra Aydın bir xeyli vaxt danışmağa söz tapmadı. Nəhayət, aralarındakı buzlu sükutu əritmək istədi. Amma demək istədiklərinin əvəzinə dilindən tamam ayn sözlər çıxdı:

– Mən səni unutmamışam, Zərif.

Bu sözlə o, ürəyindəkilərin hamısını açıb dedi. Bunu gözləməyən Zərif, özünü itirib nə deyəcəyini bilmədi. Nəhayət, dilləndi:

– Mən ərdəyəm, Aydın, iki oğlum var.

– Bilirəm.

– Sən necə, evlənmisənmi?

– Bir oğlum, bir qızım var.

– Çox şadam.

Aydın ona uzun, nüfüzedici nəzərlərlə baxdı. Elə baxdı ki, Zərifənin bədənindən üşütmə keçdi. Sonra Aydın kədərlə soruşdu:

– Xoşbəxtsənmi, Zərif?

Belə sual gözləməyən Zərifə özünü itirdi:

– Hə, xoşbəxtəm.

– Yanılmırsan ki? – Sualın qoyuluşu Zərifənin xoşuna gəlmədi:

– Sən mənim xoşbəxtliyimi istəmirsən? – deyə suala sualla cavab verdi.

– Əlbəttə istəyirəm. – Aydın bu sözləri könülsüz dedi. Səsinin ahəngindəki qeyri-səmimiliyi özü də, Zərifə də başa düşdü.

Tələbəlik illərində bircə dəfə də olsun kəlmə kəsməmiş iki köhnə tanış o gün xeyli söhbətləşdi. Sonra Aydın təzə həkimi şöbənin kollektivinə təqdim etdi. O gündən onların böyük dostluğunun təməli qoyuldu.

Aydın həssas, qayğıkeş və üzügiilər adam idi. Savadlı olduğu qədər də sadə idi, bu cəhəti ona xəstəxana kollektivi arasında böyük hörmət qazandırmışdı. Ailəsinə, uşaqlarına qarşı diqqətcil olduğunu Zərifə ilk gündən hiss etmişdi. Zərifəye münasibəti isə heç nə ilə müqayisə oluna bilməzdi. Onun ən kiçik arzusunu, ən böyük xahişini belə elə sevinclə yerə yetirirdi ki, elə bil həyatının mənası bunları yerinə yetirməkdən ibarət idi. Onun üçün bayramlar ona görə əhəmiyyətli idi ki, həmin bayramlarda o, Zərifəni təbrik edəcəkdi, işə hamıdan tez gəlib aldığı çiçək dəstəsini xəlvətcə Zərifənin stolunun üstünə qoyacaqdı. Aydının təsəvvüründə dünyada Zərifədən gözəl, ondan ağıllı, ondan sevimli ikinci qadın yox idi. Zərifə ilə bağlı hər xırda şeyin, hər əhəmiyyətsiz hadisənin Aydın üçün böyük əhəmiyyəti var idi.

Birgə yaşadıqları illər ərzində Rəşiddən heç vaxt diqqət və qayğı görməyən Zərifə bəzən özünün dilə gətirməyə belə qorxduğu fikirlərini Aydının necə asanlıqla dilə gətirdiyini görəndə heyrətə gəlirdi. Onun qeyri-adi həssaslığı qarşısında mat qalırdı. Çətin anlarda, gözlənilməz məqamlarda Aydın elə təsəlli verə bilirdi!

Onlar özləri də bilmədən bir-birinə öyrəşmişdilər. Bu, elə-belə, ötəri bağlılıq deyildi. Hər ikisini birləşdirən bağlar möhkəm və davamlı idi. Aydın Zərifəni qul sədaqəti ilə, qəribə bir inadla, hətta çılğınlıqla sevirdi. Zərifə üçün isə o, ürək dostuna, qəlb sirdaşına çevrilmişdi.

Birdən ötən gecədəki kimi sonsuz kədər yenidən Zərifəni bürüdü. Həmin bədbin əhval-ruhiyyə yenidən varlığına sarıldı. Elə bil havası çatışmadı, nəfəsi daraldı, oturduğu yerdən qalxıb narahatlıqla otaqda gəzişməyə başladı. Yenidən masanın arxasına keçib başını əlləri arasına aldı. Onun bu halı Ay-dının nəzərindən yayınmadı.

– Sənə nə olub, Zərif? – dəyə narahatlıqla soruşdu.

– Mənə nə olub? – Zərifə təəccüblə soruşdu. Elə soruşdu ki, sanki sualı özünə verirdi. Bir an düşünüb, kədərlə:

– Yaz gəlib. Aydın, – dedi. Elə dedi ki, sanki yaz girməməli idi, onun gəlişi ilə nə isə xoşagəlməz bir şey baş vermişdi.

– Yaz gəlib? – Aydın qəribə nəzərlərlə onu süzdü. Sonra isə gülümsədi. – Bu ki, əladır!

– Baxır kimdən ötrü. – Zərifə mənalı tərzdə ona baxdı, daha heç nə deməyib əynindəki ağ xalatı soyunub asılqandan asdı. Sonra isə evə getmək üçün yır-yığış etməyə başladı. Aydın dinməzcə oturub baxışları ilə onu müşayiət edirdi. Nəhayət, Zərifə qapıdan çıxanda onun arxasınca söz atdı:

– Yazdan xoşun gəlmir, amma özün yaz havası kimi tez- tez dəyişirsən.

Qapı örtüldü. Zərifə ona cavab vermədi.

* * *

Bu dəfə o, adəti üzrə evə yox, yaxın rəfiqəsi Səbinəgilə yollandı. Uşaqlan bağçadan götürməyə hələ iki saat vaxtı var idi.

– Zərifə xala gəlib! Zərifə xala gəlib! – Səbinənin qızı Gülnar sevinclə özünü onun üstünə atdı.

Dəhlizdəki səs-küyü eşidib mətbəxdən çıxan Səbinə rəfiqəsinin gəlişindən məmnun oldu. Amma bir azdan Zərifənin pəjmürdə halından, pərişan görkəmindən narahat olub tez Gülnarı öz otağına ötürdü.

– Dayan, uşağın gəlinciyi qaldı, – deyə Zərifə aldığı hədiyyəni Gülnara verdi, uşağın üzündən öpüb qonaq otağına keçdi. Səbinə soruşdu:

– Sənə nə olub? Olmaya Rəşidlə dalaşmısan?

Zərifə başını buladı.

– Bəs onda nə olub? Düzünü de.

Bir himə bənd olan Zərifə rəfiqəsinin səmimi narahatlığından kövrəldi. Divanın döşəkcəsinə üzünü sıxıb hönkürdü. Səbinə özünü itirib nə edəcəyini bilmirdi. Nigaranlıq qanşmış həyəcanla, səbirsizliklə Zərifənin haçan toxtayacağını gözləməkdən başqa çarəsi qalmadı. O, Zərifənin saçlarını sığalla-yır, onu sakitləşdirməyə çalışırdı. Nəhayət, Zərifə sakitləşib divanda oturdu.

– Tez ol, danış, – deyə Səbinə əmr etdi.

– Bilsən necə bədbəxtəm!

– Nə? Nə dedin? – Səbinə heyrətlə ona baxır, eşitdiklərinə inana bilmirdi. – Sən nə danışırsan?

– Rəşid məni sevmir, Səbinə. – Bu sözləri o, xəcalət çəkə- çəkə, utana-utana dilindən çıxardı.

– Bunu sənə kim dedi? Hər deyilən sözə inanmaq acizlərin işidir.

– Səbinə, mən bilmədiyim şeyi danışmaram, dediklərim həqiqətdir. Rəşid Asya adlı bir qadınla yaşayır.

Səbinə eşitdiyi xəbərdən elə sarsıldı ki, deməyə söz tapa bilmədi. Sonra isə inamsızlıqla:

– Ola bilməz! – deyə qışqırdı. Amma Zərifənin üzünün ifadəsini görüb qəhərləndi:

– Bunu haçan bilmişən?

Üç ildir.

– Nə? Üç ildir bilirsən? – Heyrətdən Səbinənin gözləri alacalandı. – Amma mənə indi deyirsən? Sonra da deyirsən ki, dostuq. Belə dostluq olar?

Zərifənin anqlayıb solğunlaşmış, amma bundan daha da zərifləşmiş sifətinə baxanda onun acığı dərhal soyudu. – Üç ildə bu boyda dərdi tək çəkmisən?

– Deməli şeydir ki? – Zərifənin səsi titrədi. – Deyib etiraf etməlisən ki, sənin yerini başqa birisi tutub? Sən artıq sevilmirsən, arzulanmırsan, lazımsız əşya kimi bir şeyə çevrilmisən? Təsəvvür edirsənmi, Səbinə?

– Aman Allah, sənin kimi qadını kiminləsə dəyişmək olarmış! Rəşid nəyə görə belə etsin axı? – Səbinə heç cür sakitləşə bilmirdi. – O Asya dediyin gözəldir?

Səbinə bu sualı elə verdi ki, sanki cavabında “yox” eşitmək istəyirdi.

– Hə.

Cavab onu çətin vəziyyətə saldı:

– Yəqin tək yaşayır, eləmi? – Səbinənin səsi titrədi.

– Elədir.

– Onu hardan tapıb?

– Bir yerdə işləyirlər.

– O da mühəndisdir?

– Hə.

– Aydın məsələdir. Tək qadındır, yəqin işi-gücü bəzənib- düzənib Rəşidin qabağında fırlanmaqdır. Sənin kimi əyninə köhnə bir xalat keçirib gününü mətbəxdə keçirmir ki! – Səbinə ciddi-cəhdlə vəziyyətdən çıxış yolu axtanr, onu doğurmuş şəraiti öyrənməyə çalışırdı. O, dostuna təskinlik vermək istədi:

– Bir özün fikirləş də. Kişi üçün hansı qadına yaxınlaşmaq xoşdur? Sənin kimisinə? Səhərdən axşama kimi bişirib-düşürürsən, gecə kişi yanma gələndə isə deyirsən ki, “yorulmuşam”.

– Eh, bəxtəvərlikdən danışırsan. O, heç yanıma gəlir ki? – Zərifə qəhərini güclə uddu.

– Deməli, onu özünə cəlb edə bilməmisən. Şərt gözəllikdə deyil, əzizim, gərək kişini özünə bağlaya biləsən. Mən sənin kimi gözəl deyiləm. Amma di gəl ki, Asim mənsiz bircə gün də yaşaya bilməz. Qulaq as, bu gündən mənim dediyim kimi edəcəksən…

Səbinə nə isə danışırdı, ona məsləhətlər verir, nə isə öyrədirdi. Özü də elə səylə, elə ürəklə öyrədirdi ki, guya bu dərslərdən sonra Rəşid mütləq Zərifəni sevəcəkdi, Asyanı atıb yenidən onun yanma qayıdacaqdı. Zərifə acı-acı güldü. Üç il əvvəl bəlkə də rəfiqəsinin məsləhətlərinə əməl edərdi, amma indi gec idi. Üç il əvvələ kimi hər şey başqa cür idi. Zərifə öz sakit, burulğansız həyatını yaşayırdı. Ev, ailə, övlad qayğılan içində şəxsi səadət, diqqət və məhəbbət kimi anlayışlardan uzaq idi. Öz adi həyat tərzinə öyrəşmişdi. Üç il əvvəl hardansa əsən amansız rüzgar onun rahatlığını pozdu, hər şeyi dəyişdi.

Bir dəfə işdən sonra Aydın ona yaxınlaşdı:

– Sənə bir söz deyəcəyəm. Ancaq söz ver ki, onu ürəyinə salmayacaqsan.

Aydının tonu Zərifənin xoşuna gəlmədi. Onun nə isə xoşagəlməz bir şey deyəcəyini başa düşüb səbrlə gözləməyə başladı.

– Bax ha, özündən çıxmamalısan. Bu, həyatdır. İnsan hər şeyə hazır olmalıdır.

Onun təmkini Zərifəni hövsələdən çıxardı:

– Ürəyimi üzmə, de görüm nə demək istəyirsən?

– Mən deməyə də bilərdim. Amma özgələrdən eşitməkdənsə, məndən eşitməyin yaxşıdır.

Zərifə daha özünü saxlaya bilmədi:

– Mus-mus deyincə, Mustafa de, daha səbrim daraldı.

– Yaxşı, diqqətlə qulaq as. Rəşidin sevdiyi başqa bir qadın var.

– Nə? – Zərifə qəfil zərbə almış adamlar kimi müvazinətini itirdi. Yıxılmamaq üçün tez stula çökdü. – Nə dedin? Rəşidin sevdiyi qadın var? – O, var gücü ilə bağırdı. Aydın onun dəhşətdən dəyişmiş sifətini görüb dediyinə peşman oldu. Lakin artıq söz deyilmişdi.

– Sən yalan danışırsan! Bizim xoşbəxtliyimizə həsəd apardığına görə bunu uydurmusan. İstəyirsən bu yolla Rəşidi mənim gözümdən salasan.

Aydın bu ittihamlara davam gətirə bilməyib dedi:

Mənin haqqımda nə düşünürsən, öz fikrindir. Amma mən sənə ancaq həqiqəti dedim. Həqiqət isə acı olur. Qadının adı Asyadır, bir yerdə işləyirlər.

Niyə bizim aramızı vurmaq istəyirsən? – Zərifənin gözləri yaşla dolu idi. Bunu görəndə Aydın daha heç nə deməyib otağı tərk etdi.

Həmin hadisədən sonra Zərifə bir həftə işə çıxmadı. Bir həftə sonra xəstəxananın pilləkənlərində onunla üz-üzə gələn Aydın Zərifənin soluxmuş bənizini, qəmli gözlərini görəndə:

– Məni bağışla, Zərif, – dedi. – Gərək sənə deməyəydim. Özüm də bilmədən qəlbinə yara vurdum.

Zərifə təmkinini pozmadı:

– Aydın, sən pislik etməmisən. Yalan içində yaşamağımı müşahidə etmək pislik olardı. Səndən bir xahişim var, Asyanın evininin yerini mənə nişan ver. Qoy öz gözlərimlə görüm.

Bu, xahişdən çox, əmrə bənzəyirdi. Aydının razılaşmaqdan başqa çarəsi qalmadı. Ünvanı Zərifəyə verdi, evin harada yerləşdiyini təfərrüatı ilə ona izah etdi. Üzü pörtmüş, gözlərinə qan çilənmiş Zərifəyə yazığı gəldi. Onu heç belə çarəsiz, ümidsiz görməmişdi. Zərifəni bu hala o salmışdı. Bu əzablı hiss onu incitsə də oyunu axıra çatdırmaq qəranna gəldi:

– Bu gün Asyanın doğum günüdür. Çox güman ki, bir yerdə olacaqlar:

Zərifə uşaqları bağçadan götürməyi qonşusu Sahibə xaladan xahiş edib axşam saat 6-da Aydının nişan verdiyi həmin ünvanı axtarıb tapdı. Evin üzbəiizündəki xiyabanda salxım söyüdün kölgəsindəki skamyada oturub gözləməyə başladı. Xoşbəxtlikdən çox gözləməli olmadı. Yarım saat sonra Rəşidin gül dəstəsi ilə taksidən düşüb həmin bloka girdiyini görəndə Zərifə ildırım vurmuş kimi bir xeyli yerindən tərpənə bilmədi. Nə etməli olduğunu dərk edəcək halda deyildi.

Nəhayət, ayaqlarını arxasınca sürüyə-sürüyə evə qayıtdı. Birdən öz-özünə acığı tutdu. “Bəlkə ora Asyanın evi deyil? Bəlkə Rəşid qohumlarından birini təbrik etməyə gedib?” Şübhələr ona aman vermirdi. Sonra nə fikirləşdisə, Rəşidin stolunun siyirtməsindən onun telefon kitabçasını tapıb Asyanın te-lefonunu axtarmağa başladı. “İ” hərfi olan bölmədə “İsmayılova Asya” sözlərini oxuyub nömrəni yığdı. Dəstəyi qadın götürdü. Zərifə güclə özünü ələ alıb sakit, təmkinli səslə:

– Rəşid lazımdır, – dedi.

– Bu dəqiqə. Rəşid, səni istəyirlər.

– Allo! – Rəşidin səsini eşidəndə dəstək Zərifənin əlindən düşdü.

Həmin hadisədən sonra Zərifə sındı. Bu sınmaq onunla nəticələndi ki, o, tamamilə özünə qapandı. Rəşidə bircə kəlmə də demədi, bunu ona bildirməyi özünə ar sandı. “Qoy elə bilsin ki, mənim heç nədən xəbərim yoxdur” , – deyə fikirləşdi. Lakin o gündən yataq otağındakı qoşa çarpayıları ayırdı. Ən təhqiredici bu idi ki, Rəşid onları niyə ayırdığını Zərifədən soruşmadı da. Deyəsən buna heç fikir də vermədi.

* * *

Zərifə yenicə hamamdan çıxmışdı. Nazik gecə köynəyində güzgünün qabağında dayanıb yaş saçlarını darayırdı. Uzun, şabalıdı saçlarını dəsmalla bir xeyli qurulayıb çiyinlərinə atdı. Rəşid divanda uzanıb oradan arvadına tamaşa edirdi. Birdən yuxudan ayılan kimi oldu: elə bil Zərifəni ilk dəfə görürdü. Bu fikirdən tutulan kimi oldu. Amma arvadının varlığını deyəsən doğrudan da unutmuşdu. Bir evin içində iki yad kimi dolanırdılar. “Hə”, “Yox” dan başqa son vaxtlar Zərifədən ayn söz eşitmirdi.

– Evə bir şey lazımdır? – Rəşid bunu danışmaq, bir söz demək xatirinə dedi. Dediyinə də peşman oldu. Onsuz da evin bütün ağırlığı Zərifənin üstündə idi. Bir şey lazım olsa da, Zərifə ona deməyəcəkdi.

– Yox.

– Bazara getmək lazımdır?

Getmişəm.

– Mən sabah da işdə olacağam.

Sabah bazar günü idi. “Sabah da işdə olacağam” o demək idi ki, Rəşid gününü yenə də Asyanın evində keçirəcək.

Zərifənin etinasızlıqla saçlarını daramaqda davam etdiyini, onu sorğu-suala tutmadığını görəndə Rəşidin arvadına acığı tutdu: “Vecinə də deyil”. Sonra isə Asyanı gözləri önündə canlandırdı. Asya onu büsbütün ram etmişdi. Zərifədən elə soyutmuşdu ki, buna bəzən özü də təəccüb qalırdı. Axı Zərifəni sevib evlənmişdi. O, heç də pis həyat yoldaşı deyildi. Zərifəyə tamaşa edə-edə onu Asya ilə müqayisə etdi. Hər ikisi gözəl idi. Amma Asya onu daha çox cəzb edirdi. Onun cazibəsi qarşısında Rəşid heç vaxt belə sakit dayana bilməzdi. O, üzünü divara çevirib gözlərini yumdu.

Zərifə güzgüdə bunu gördü. Özünü heç vaxt belə təhqir olunmuş, alçalmış hiss etməmişdi. Amma incikliyini bildirməmək üçün soyuqqanlıqla dedi:

– Uşaqları niyə soruşmursan?

– Demirdin rayona göndərəcəksən?

Vəssalam. Bununla da onlann dialoqu bitdi. Bu, küsülü olmadıqlarını bir-birinə sübut etmək üçün deyilən növbətçi sözlər idi.

Üç gün idi ki, Zərifə uşaqları rayona yay tətilinə, anasıgilə yollamışdı. Amma bu üç gündə Rəşid bir dəfə də maraqlanmamışdı ki, onlar haradadır, Zərifə onlan kiminlə yola salıb. Son vaxtlar ərinin etinasızlığına məəttəl qalırdı. Bəzən onun uşaqları sevdiyinə də şübhə edirdi. Uşaqlarla oynamaqla, məşğu-liyyətləri ilə maraqlanmaqla arası yox idi. Elə buna görə də analarına qarşı mehriban olan, ərköyünlüklərindən qalmayan Raminlə Çingiz atalarından çəkinirdilər. Onların arasında gözəgörünməz bir pərdə var idi. Oğlanları atalarının evə gec gəlməsinə və yaxud evdə gecələməməsinə adət etmişdilər, bunu adi hal kimi qəbul edirdilər. Bu, onu bəzən narahat edirdi, ata-övlad münasibətlərinin həddindən artıq soyuqluğu ona əzab verirdi, amma nə edə bilərdi?

Ərinin etinasızlıqla dediyi “Demirdin rayona göndərəcəksən?” sözlərini eşidən Zərifə daha heç nə demədi. İşığı söndürüb yavaşca çarpayısına uzandı. Amma yata bilmədi – yuxu gözlərindən qaçaq düşmüşdi. Acı fikirlər yenə beynində dolaşmağa başladı. O, başdan-ayağa kimi tanma çəkilmişdi. Bu vaxta kimi əhəmiyyət vermədiyi əzablı bir duyğu vücuduna sarılmışdı. Öz-özündən utansa da, həya etsə də ürəyində etiraf etdi: tumar istəyirdi, əzizlənməyə, oxşanmağa ehtiyac duyurdu. Ötən illər boyu o, əsl məhəbbətin nə olduğunu bilməmişdi, kişi nəfəsini doyunca hiss etməmişdi. Zərifəyə ən çox əzab verən yaşı idi. O gecə özünü güzgüdə görəndən bəri tez-tez yaşı haqqında düşünürdü. 35 yaşında hər qadın öz gənclik təravətini saxlaya bilmir. Kim bilir, bəlkə də 2-3 ildən sonra onun bu gözəlliyindən əsər-əlamət də qalmayacaq.

“Ailə həyatı mənə Rəşidlə bağlı nə qədər həyəcanlar, nə qədər əzablar gətirdi. Mənim seçimim düz olmadı. O, məni heç vaxt sevməyib, bundan sonra da sevməyəcək”. Bu fikir onun beynində ölüm hökmü kimi səsləndi. Birdən “Mən sənə xəyanət edəcəyəm. Sən buna layiqsən. Rəşid! Səndən intiqam almaqla öz mənliyimi təhqir olunmaqdan xilas edəcəyəm”, – deyə qətiyyətlə özünə söz verdi. Bir qədər sakitləşən kimi oldu. Bu fikir ona qəribə bir yüngüllük gətirdi, haçan yuxuya getdiyindən xəbəri olmadı.

* * *

– Sən bu gün həmişəkindən də gözəlsən, Zərif. Sənə nə olub?

Həkimlər şöbə müdirlərinin gündəlik tapşırıqlarını alıb kabinetlərinə dağılışandan sonra Aydın bu sözləri deməkdən ötrü Zərifəni yanına çağırtdırmışdı.

– Yaz gəlib. Aydın. – Zərifə mənalı tərzdə gülümsədi. Sonra isə əlavə etdi. – Adam heç işə gəlmək istəmir. Elə dincələrdim…

– Sən dincələndə yanında olmağı necə də arzulayardım… – Aydın bu sözləri onun xətrinə dəyməkdən qorxa-qorxa dedi. Amma Zərifə hirslənmək əvəzinə güldü:

– Pis fikir deyil. Bəlkə doğrudan da bir yerdə dincələk?