Ağ qəm

– Mən bu evi 15 il növbə gözləyəndən sonta almışam. Təsəvvür edirsənmi bu nə deməkdir? Bu, 15 il, 15 ay, 15 gün deyil ha! Hər ilin içində 365 gün var. Bu evi alanacan mən nəinki ayları, həftələri, hətta günləri saymışam. Bir balaca otaqda dörd baş ailə yaşamışıq. Taleh neçə illər döşəmədə, stolun altında yatıb ki, qızlar ondan utanmasın. Cəmi beş ildir ki, adam kimi yaşayırıq. Allah bunu da bizə çox görür?

Talihənin səsi titrədi, qəhərini boğmaq üçün susdu. Maralın günahkarcasına ona baxıb heç nə demədiyini görəndə səhvini anladı. Bunlan ona niyə deyirdi? Bəs Maral evi həmin əziyyətlə almamışdımı? O da Talihənin vəziyyətində deyildimi? Əcnəbinin təklifini ona çatdırdığına görə günahkar idimi?

Talihə bu dəfə üzünə mülayim ifadə verdi, evi vermək fikri olmadığını bildirdi. Sonra ordan-buradn söhbət salıb Maralın könlünü almağa çalışdı, amma onunla xudahafizləşib qızlan ilə evə gələndə adsız, ünvansız kədər yenə onu yaxaladı.Evdəkilərə hiss etdirmədən yatq otağına keçdi. Oradan çıxanda gözləri qızarmışdı.

Aygün diqqətlə ona baxıb heç nə demədi, artıq anasının belə halına adət etmişdi. Aytən isə özünə xas nəvazişlə:

Ma, nə olub ey? – dedi. Elə dedi ki, qızma yazığı gəldi. ‘‘Sənin kimi ana olar?”– deyə ürəyində özünü söydü. ‘‘Uşaqlara doyunca yemək yedirdə bilmirsən, paltar geyindirə bilmirsən, heç olmasa üzün gülsün. Yoxsa səhər-axşam üzündən zəhrimar yağır”. Özünü tox tutmağa, şən göstərməyə çalışdı, amma bu, çox suni alınırdı. Qəmli olduğun halda şən görünməyə çalışmaqdan çətin məşğuliyyət yoxdur. Amma Talihə rola girmişdi, özünə söz vermişdi ki, axıra kimi onu oynayacaq.

– Kim birnəfəsə “siz internasionallaşdırılmışlardansınızmı?” deyə bilər? – deyə o, qızlarından soruşdu. Aygünlə Aytən səylə həmin sözü deməyə çalışır, amma heç cür deyə bilmirdilər. Gülməli sözlər alınırdı. Hər üçü uğunub gedirdi. Sonra başqa, mənasız şeylərdən danışmağa başladılar. Heç nədən araya gülməli söz düşür, yenidən bir yerdə uğunub gedirdilər.

İşdən gec qayıtmış Taleh evdəki bu şən əhval-ruhiyyəni görüb sevindi. Çoxdan onları belə görməmişdi. Ancaq sövq-təbii onu da hiss etdi ki, bu sevincin arxasında nə isə var. Qəhqəhə çəkən arvadının gözlərindəki kədəri görməmək mümkün deyildi.

Talihə Maralın sözlərini heç cür unuda bilmirdi. Bu təklif onun varlığını təlatümə gətirmiş, olan-qalan qətiyyətini əlindən almışdı. Bu soyuq qış axşamında istilik sistemi işləməyən mənzildə onu havanın soyuğundan daha çox həmin təklifin şaxtası üşüdürdü. Əcnəbinin təklifi onun bütün arzularını alt-üst etmiş, sinəsinə çalın-çarpaz dağ çəkmişdi.

Bu mənzil ona o qədər doğma, o qədər əziz idi! Hər otağı zövqlə, özünəməxsus səliqə ilə bəzəmiş, ürəkaçan, qəlb oxşayan rahatlıq yaratmışdı. Qohumlar, dostlar onların evində yığışmağı xoşlayırdılar. Təbiətən qonaqcanlı olan Talihə ilə Talehin verdiyi qonaqlıqlar adətən çalıb-oynamaqla sona çatardı.

Onlar bu evə köçəndə həyətdə, zibil xəttinin ağzında qalaqlanmış tullantıları görüb dəhşətə gəlmişdilər. Deyilənlərə görə, bir ildən artiq idi ki, zibil xətti sıradan çıxmışdı. Taleh tullantıları daşıtdırmış, burada səliqə-sahman yaratmışdı. Talihə isə burada yaşıllıq salmağa girişmişdi. İndi ora gözəl bir bağa çevrilmişdi – üzüm və qızılgül talvarları, qədd-qamətli ağaclar, növbənöv çiçəklər boy-boya vermişdi. Buradakı gözəllik yaz gələndən payız qurtarana kimi hamının ürəyini açırdı.

Talihə yetişdirdiyi bitkilərin hər birinə övladı kimi bağlanmışdı. Onlan əzizləməkdən, nazlarını çəkməkdən yorulmurdu. Burada açılan hər çiçəyə sevinirdi. Bu bağ ona nə qədər fərəh bəxş edirdi! O, şəhərdə kiçik bir kənd mənzərəsi yarada bilməsi ilə fəxr edirdi. Artıq burada qəribə bir mikroiqlim yaranmış, saysız-hesabsız quşlar, böcəklər, kəpənəklər üçün bu bağ doğma yuvaya çevrilmişdi.

Yaz gələndən onlar az qala bütün boş vaxtlarını burada keçirirdilər. Qızılgül talvarının altında çay içməyin ayrı ləzzəti var idi. İndi təsəvvür edəndə ki, bu bağı atıb harasa başqa bir yerə köçməlidir, acığından bilmirdi neynəsin.

Şam yeməyindən sonra Talihə Maralın təklifini ərinə dedi. Taleh özünəməxsus soyuqqanlılıqla:

– Hansı axmaq öz rahat evini qoyub harasa gedər? – dedi və söhbət bununla bitdi.

* * *

Qonaq otağında televizora baxan Talihə Aytənin səsinə dəhlizə çıxdı.

– Ana, tez ol bura gəl, Arifgil köçür.

Mətbəxin pəncərəsindən ev əşyaları yüklənmiş maşını görəndə Talihənin ürəyi sıxıldı. Yük maşınının yanında dayanmış Arifin 8-9 yaşlarında oğlunun gözlərindən pərişanlıq yağırdı. Adətən səsli-küylü olan dəcəl məhəllə uşaqları onun ətrafına toplaşıb Arifin iki kişi ilə şey-şüyü maşına necə yüklədiyinə tamaşa edirdilər. Binanın eyvanlarında kimsə gözə dəymirdi. Yəqin bu qəmli mənzərəni görməmək, köçənlərin narahatlığını artırmamaq üçün Tali- həgil kimi hiss etdirmədən onları seyr edirdilər.

Yeddi-səkkiz il əvvl bu həyətə dolu maşınlar gələndə bu, ümumi sevincə səbəb olardı. Hamı təzə qonşuların kim olduğunu öyrənmək üçün eyvanlara çıxar, onlara maraqla tamaşa edərdi. Ondakı mənzərə indiki ilə müqayisə oluna bilməzdi. İllər boyu ev növbəsində dayanmış, böyük çətinliklə istədiklərinə nail olmuş adamlar onda öz sevinclərini bölüşməyə fürsət axtarırdılar.

İndiki mənzərə isə tamam başqa idi. Köçənlərin hiss və həyəcanlarını anlamaq o qədər də çətin deyildi. Onlar köçmələrinin əsas səbəblərini gizləsələr sə, müxtəlif bəhanələr gətirib, yalanlar uydursalar da, üzdə özlərini nikbin göstərməyə çalışsalar da, səbəbi hamı bilirdi və buna görə də sözü bir yerə qoyublarmış kimi heç kəs köçən qonşuları soğu-suala tutmurdu.

Kədərlə onların öz doğma ocaqlarını tərk etmələrinə tamaşa edənlər ürəklərində düşünürdülər ki, belə bir faciə sabah onların da başına gələ bilər. Arifgilin hara, niyə köçdüklərini düz-əməlli heç kəs bilmirdi. Ancaq Talihə üçün sirr deyildi ki, həmkarı səkkiz ay işsiz qalandan sonra evini kirayə verməyi qərara alıb. Onlar müvəqqəti olaraq valideynlərinin yanına köçürdülər.

Talihə Aytənə hiss etdirmədən sakitcə yataq otağına keçib içəridən qapını bağladı, çarpayısına sərildi. Göz yaşları sel kimi axır, yastığını isladırdı – bunlar ümidsizlik, köməksizlik yaşlan idi. Bu an düşdüyü vəziyyətdən çıxış yolu olmadığını, qurtuluşun mümkünsüzlüyünü öz-özünə iitiraf et-mək onun üçün çox ağır idi.

O, çarəsizliyin kulminasiya nöqtəsində idi. Bunu dərk edirdi, amma dəf etməyə nə gücü, nə də taqəti vardı. Bu, həqiqət idi – acı və amansız həqiqət. Bu həqiqət onun sinəsinə çalın-çarpaz dağ çəksə də, ürəyini siyirsə də, varlığını alt-üst etsə də, olan-qalan qətiyyətini əlindən alsa da, onu qəbul etməli idi. Edirdi də. Qəbul etməyib neynəyəcəkdi ki?

Reallıq ondan ibarət idi ki, sabah çörək almağa pulları yox idi. Ömrü boyu ən çətin, ən mürəkkəb vəziyyətlərdən öz gücü, ağlı və iradəsi ilə çıxmışdı. İndi də ola bilməzdi ki, bu vəziyyətdən çıxış yolu tapılmasın. Haradansa bir çıxış yolu görünməli idi. Lakin haradan?

Ürəyində Talehi yamanladı, onun bu an divanda uzanıb etinasız halda televizora tamaşa etdiyini fikirləşəndə hirsləndi. “Kaş kişi olaydım, gedib daş daşıyardım, amma ailəmi bu vəziyyətə salmazdım”, – deyə fikirləşdi. Sonra ürəyində özünə nəsihət verməyə başladı: “Dur ayağa, özünü ələ al, ağlını başına yığ, düşün, vəziyyətdən çıxış yolu axtar. Sənin sınmağa, ruhdan düşməyə ixtiyarın yoxdur. Sən iki qız anasısan. Onların məsuliyyəti sənin boynundadır. Öz acizliyini onlara göstərməyə haqqın yoxdur. Hər şey asanlıqla düzəlsəydi, nə vardı ki? Allah bacadan tökməz, görək özün çalışasan”. Sonra özünü yamanladı: “Buğda çörəyin yoxdursa, buğda dilinə nə gəlib?”

Deyəsən nəsihətləri ona yaxşı təsir etdi. Çarpayısını səliqəyə saldı, heç nə olmayıb kimi üzünə xoş bir ifadə verib yenicə qonaq otağına keçmişdi ki, telefon zəng çaldı. Danışan rəfiqəsi Rasimə idi. O, bir nəfər tanışının fəl-səfə tarixinə dair kitablar satın almaq istədiyini bildirdi. Rasimə tələb olunan kitabların adlarını ona bir-bir yazdırdı. Bunların hamısı Talihənin şəxsi kitabxanasında var idi. Rasimə bunu yaxşı bilirdi, onun pula ehtiyacı olduğunu da hiss edirdi.

– Neçəyə alır? – Talihə boğuq səslə soruşdu.

– Hər kitaba iki-üç şirvan verəcək. Yaxşısı budur, özün alver elə.

– Alverlik halım yoxdur, ünvanı ver, gəlib kitabları aparsın.

Telefon dəstəyini yerinə qoyanda Talihənin ürəyindən qəribə, bu vaxta qədər ona tanış olmayan bir ağrı keçdi. Elə bil nə isə qiymətli, əvəzsiz bir şeyini itirmişdi. Bu halını ətrafdakılara hiss etdirməməyə çalışdı. Neçə il əvvəl bu kitabları Moskvadan alıb gətirmişdi. Aspiranturada oxuyan Talihə onların köməyi ilə minimumlarını vermiş, dissertasiyasını yazıb başa çatdırmışdı.

Amma sonra maddi çətinliklər ucbatından elmdən soyumuş, müdafiəsi yanmçıq qalmışdı. İndi bu kitablar ona lazım deyildi, şkafda yer tutmaqdan başqa heç nəyə yaramırdı. Amma buna baxmayaraq, onlarla vidalaşmaq Talihə üçün çətin idi. Ümumiyyətlə, o, kitablara qəlbən bağlı adam idi. Tələbəlik illərindən başlayaraq, əlinə puı keçən kimi yolunu kitab mağazalarından salar, nə isə almadan oradan çıxmazdı. Bəzi tanışları kimi yaraşıq, şöhrət xatirinə kitab yığanlardan deyildi, evində onun oxumadığı kitab yox idi.

Telefon yenidən səsləndi: Rasimənin tanışı idi. O, almaq istədiyi kitabların vəziyyəti ilə maraqlanırdı. Onların hamısının son illərin nəşrləri olduğunu və əla vəziyyətdə saxlandığını biləndə yarım saatdan sonra onlara gələcəyini deyib ev ünvanını soruşdu.

Doğrudan da, heç yarım saat keçməmiş həmin adam gəldi. O, təxminən 57-60 yaşlarında ucaboy, arıq kişi idi. Nəzakətlə salam verəndən sonra qonaq otağındakı stolun üstünə yığılmış kitablan diqqətlə nəzərdən keçirməyə başladı. Bu işi tələsmədən, səbrlə görür, seçdiklərini səliqə ilə üst-üstə yığırdı. Talihə onları saydı: 13 dənə idi.

– Bu da sizin 26 şirvamnız, – deyə kişi pulu stolun üstünə qoydu.

– Niyə belə az? Bunlann hamısı nadir və qiymətli kitablardır. Həm də Rasimə dedi ki, siz ona hər kitaba 2-3 şirvan verəcəyinizi vəd etmisiniz.

– Yaxşı, dörd şirvan da əlavə edirəm, razısınızmı?

Talihə heç nə demədi, ömründə alver etmədiyi üçün qiymətdə sövdələşmək ona çox çətin gəlirdi.

Taleh bir tərəfdə dayanıb sakitcə onlara tamaşa edirdi. Qonaq çıxıb gedəndən sonra Talihə “Hər çətin məsələnin həlli var”, – deyib ah çəkdi. Kitabların pulu ilə bir neçə gün dolanmaq olardı.

* * *

Səhər güzgünün qabağında daranan Talihənin diqqətini çarpayısının yanında dayanıb könülsüz halda paltarını əyninə geyinən Taleh cəlb elədi. Ayaqları elə uzun, elə arıq görünürdü ki, Talihənin ərinə yazığı gəldi. Çoxdan ona belə diqqətlə baxmamışdı: bir dəri, bir sümük idi. Nəvazişsiz, sığalsız qalmış ögey uşağa oxşayırdı Taleh. Nədənsə incik, nədənsə küskün idi.

Gözünün ucu ilə bir xeyli ona tamaşa etdi. Taleh tənbəl-tənbəl geyinib vanna otağına keçəndə Talihə yavaşca qapını açıb çölə çıxdı.

Bu gün heç kəslə rastlaşmaq, heç kəslə kəlmə kəsmək istəmirdi. Bu gün həyatında yeni bir dövr başlanırdı. Əlvida, hisslər, həyəcanlar, duyğular dolu həyat! İndi o, soyuq, qəlbsiz, hər şeyin hesabatını aparan, dövrlə ayaqlaşan adam olacaqdı. Bu gündən etibarən o, tamam dəyişəcək, robotlaşacaq- dı. “Bəs yaradıcılıq?” Fikirlərinin hansısa hissəsindən sızıb çıxan bu söz onu cin atına mindirdi. Ürəyində yaman hirsləndi: “Ətin tökülsün sənin. Yaradıcılıq nədir, filan nədir? O, nə olan şeydir? Kimə gərək şeydir? Bəyəm yaradıcılığı çörəyə sürtüb yeyirlər? Bəlkə çay yerinə içirlər? Xa-xa- xa! Yaradıcılıq… Yox bir, sənət… Nə gülməli sözlərdir! Görəsən onları kim uydurub?”

Talihə fikirlərinin istiqamətini dəyişdi. “Gələk işin üstünə. Nəhayət ki, işim var, maaş alacağam. 200 min manat az pul deyil. Buna da min şükür. Gör neçə aydır evə bir manat da gəlmir. Gərək yaxşı çalışım, məndən narazı qalmasınlar. Yoxsa, Allah eləməmiş, bu iş də əlimdən çıxar”.

Bu fikirdən qorxan kimi oldu. Neçə aydan bəri dəymədiyi qapı yox idi. Bakıda elə bir küçə, elə bir məhəllə yox idi ki, yolu ora düşməsin. “Gəl pis şeylər haqqında fikirləşməyim. Ümidi itirmək olmaz, hər qaranlıq gecənin bir aydın sabahı var. Hər ümidsizlikdə bir ümid işığı yanır".

Onun “ümid işığı” – ikimərtəbəli daş hasarın içində yerləşən gözəl bir ev idi. Zəngin düyməsini basdı. Qapını yaşlı bir qadın açdı.

– Gəlmisiniz? Xanım indicə sizi soruşurdu. Gözləyin, indi sizi qəbul edəcək.

Talihənin boğazının içində nə isə bir şey üst-üstə qalanırdı. O, hisslərini büruzə verməmək üçün bir neçə dəfə öskürdü, sonra keçib kresloda əyləşdi.

Bura əslində evdən çox qəsrə bənzəyirdi – soyuq, gözəl qəsrə. İki metr hündürlüyündə hasarın o tərəfində Talihənin adət etdiyi, özünün də iştirakçısı olduğu həyat dövr edirdi. Bu tərəfində isə onun indiyə kimi təsəvvürünə belə gətirə bilmədiyi, ağlına yerləşdirməkdə çətinlik çəkdiyi yeni, fərqli bir dünya var idi. İndi onu qəbul edəcək xanım bir vaxtlar redaksiyada korrektor işləmiş, kobudluğuna və işin öhdəsindən gələ bilmədiyinə görə uzaqlaşdırılmış Simuzər idi. Onun əri, orta təhsilli Akifin Bakıda bir neçə ticarət köşkü var idi.

“Mənə nə?”– deyə qəmli fikirləri özündən uzaqlaşdırmağa çalışdı. Qonşu binada yaşayan kimsəsiz qoca professor nəvəsi yaşda kommersantın maşınını yumurdu?” Metronun qabağında dilənən, iki il əvvəl dünyasını dəyişmiş başqa bir professor yadına düşdü. Müəllim tanış- laının neçəsi xaricilərin evlərində qulluqçu işləmirmi? Dünən qəzetdən həyəcanlı sətirlər oxumuşdu: “yaşlı bir qadın küçədə yol getdiyi yerdə birdən yıxılıb. Təcili yardım özünü çatdırana kimi o, keçinmişdi. Tibb ekspertinin rəyinə görə son bir həftədə qadının dilinə yemək dəymə-yibmiş.”

Talihə Simuzərin beş yaşlı oğluna həm dayəlik etməli, həm də ona rus dilini öyrətməli idi. İş vaxtı səhər saat 9-dan axşam saat 5-ə kimi olmalı idi.

Beş dəqiqə ona bir saat qədər uzun göründü. Nəhayət, içəri otağın qapısı açıldı və Simuzər xanım oğlu ilə zala daxil oldu.

Axşam Talihə özünü illər yorğunu kimi hiss edirdi. Saatın əqrəbləri saat 5-in üstündə dayananda evdəkilərlə sağollaşıb qapıdan çıxmaq istəyirdi ki, Simuzər xanım əlindəki içi zibillə dolu iki kağız torbanı ona uzadıb dedi:

– Bunu küçədə zibil qabına atarsan!

Bu hökm dolu tələb Talihəni sarsıtdı. Kim bilir, bu qara xanım ondan həlimcəsinə xahiş etsəydi, bəlkə də inciməzdi. Amma o, əmr edirdi, gösrəriş verirdi. Yəni ki, hünərin var, atma! Səni işə mən götürmüşəm, istəsəm qaravaş kimi işlədəcəyəm!

Talihəyə elə gəldi ki, indicə aldığı gözlənilməz zərbə boyunu balacalaşdırdı, səsini aldı, onu yazıq görkəmə saldı. Elə bil bu, o deyildi, başqa Talihə idi. Öz görkəmi, duruşu, yerişi, danışığı özünə miskin göründü.

Torbalan götürüb qapıdan çıxdı. Onları küçənin başındakı zibilliyə tullayıb ağır addımlarla, yorğun halda avtobus dayanacağına sarı getdi. İlk dəfə hiss elədi ki, yaşlaşıb.

Səkinin o üzündə dayanıb arvadının – neçə-neçə kitabın müəllifinin özgə evinin zibilini neçə atdığına tamaşa edən Taleh sinəsini dəlib çıxan hönkürtünü başqaları eşitməsin deyə yaxınlıqdakı bağa tələsdi. Adamsız, sakit bir güşədə oturub əlləri ilə başını tutdu. Onun vüqarlı Talihəsi bu gün elə yazıq, elə köməksiz, elə aciz, elə müti, elə miskin idi! Taleh dünyada hər şeyini qurban verməyə razı idi, təki bayaqkı anlar həqiqət olmasın, təki onlar yuxu olsun.

* * *

Üç aya yaxın idi ki, Taleh evə gec gəlirdi. Üç ay idi ki, onun eyni açılmırdı. Hər gün qaranlıq düşəndə evə dönür, adəti üzdə divanda yerini rahlayıb televizora tamaşa edirdi. Heç kəsdən heç nə xahiş etmir, qabağına yemək qoyulanda yeyir, elə oradaca yuxuya gedirdi.

Onun bu qəribə həyat tərzi Talihəni əsəbiləşdirirdi. O, zahirdə özünü təmkinli, səbrli, sakit aparsa da, daxilində qəzəbdən coşub-daşırdı. “Harada idin?” sualına Taleh həmişə eyni cavabı verirdi: “İşdə”. Eyni sual və eyni cavab demək olar ki, hər gün təkrar olunurdu. Talihə içinə yığılmış hikkəni güclə udur, təmkinini pozmamağa, qızlarının yanında artıq sözə, hərəkətə yol verməməyə çalışırdı. Taleh isə arvadının bu halına qətiyyən məhəl qoymurdu. Əslində Talihəni təbdən çıxaran da ərinin bu biganəliyi idi.

Son vaxtlar onlan nə isə bir-birindən uzaqlaşdınrdı. Naməlum bir qüvvə onlann arasına bir soyuqluq, yadlıq salırdı. Hər ikisi hiss edirdi ki, hara isə, gözəgörünməz bir məkana diyirlənirlər. Onlar özlərini daim məşğul göstərirdilər. Talihə adəti üzrə ya mətbəxdə, ya da hamamda qurcalanır, Talehin başı isə krossvordlarına qarışmış olurdu. Özlərini elə aparırdılar ki, elə bil dünyada bundan maraqlı işləri yoxdur. Üzlərinə qayğılı ifadə verir, daxillərindən gələn dilsiz kədəri azdırmaq üçün əllərindən gələni edirdilər. Hər ikisinə elə gəlirdi ki, bir-birinin zəndini yanıldır. Beləcə, bir evin içində iki yad kimi dolanırdılar. Bu, olduqca çətin, olduqca dözülməz vəziyyət idi.

Talihəyə bəzən elə gəlirdi ki, bir qadın kimi daha ərini maraqlandırmır. Taleh yaman dəyişmişdi: bunu görməmək, hiss etməmək mümkün deyildi. Hansısa layihə institutunda apancı mütəxəssis işinə düzəldiyi bu üç ay ərzində o, başqalaşmış, yadlaşmışdı. Hər gün televizorun qabağında yuxuya gedir, bəzən səhəri elə paltarlı halda açırdı.

Günlər keçdikcə Talihənin ərinə daha çox acığı tutmağa başlamışdı. Qısqanclıq zəhərli ilan kimi gündə yüz dəfə onun ürəyində baş qaldırırdı. Nə qədər çalışsa da, bu dəhşətli hissdən xilas ola bilmirdi. “Yəqin kimisə var, vaxtını onunla keçirir, yoxsa belə hissiz, duyğusuz olmazdı”, – deyə ürəyində öz-özünə fikirləşirdi. “Bəlkə onu izləyim?” Birgə yaşadıqları uzun illər ərzində ilk dəfə idi ki, belə bir fikir ağlına gəlirdi. “İzləyəcəyəm, yoxlayacağam, görüm kimdir bu yaşda onu belə yoran”. “Bəs sonra?” O, bu suala cavab vermək iqtidarında deyildi. Fikirləşəndə ki, ərinin yaxınlıq etdiyi bir qadın var, dünya gözlərində qaralırdı. Əslində bunu bilməkdənsə şübhələr içində yaşamaq yaxşı idi. Amma yox, ya o yanlıq olmalı idi, ya da bu yanlıq, orta yola hacət yox idi.

* * *

Səhər Taleh evdən çıxanda Talihə hiss etdirmədən onun izinə düşdü. Elə getmək lazım idi ki, həm aralarında məsafə olsun, həm də Taleh onu görməsin.

Taleh avtobusa minəndə Talihə taksi saxladı.

Qabaqda gedən avtobusun arxasınca gedəcəyik. Bütün dayanacaqlarda saxlayacaqsan.

Dəniz vağzalının yanında Taleh avtobusdan düşüb yaxınlıqda кора halında yığışmış kişilərə yaxınlaşdı. Talihə “Qul bazaır’nı o saat tanıdı. Hər dəfə buradan keçəndə ürəyi ağrıyırdı. Birdən bədənini üşütmə tutdu. Yalnız indi fikir verdi ki, Talehin əynində köhnə kostyum var.

– Bir az uzaqda saxla, qardaş, – Talihə qəhərini güclə boğub dilləndi. O, maşının içindən ərini süzür, anqlayıb tanınmaz hala düşmüş doğma sifətinə kədərlə baxırdı. “Ford” markalı təzə bir maşın kişilərin yanında dayandı. Sürücü maşının pəncərəsindən başını çıxarıb səsləndi:

– İki fəhlə lazımdır!

Kişilər maşına tərəf qaçdılar. Taleh də onların arasında idi.

* * *

Yük maşını blokun ağzında dayanmışdı. Talihəgil köçürdü. Bu dəfə onların növbəsi idi. Bu köçlə onlar gedəcəkdilər. Hara? Niyə? Nədən ötrü? Bu sualları çoxdan heç kəs heç kəsə vermirdi. Əslində onları verməyin mənası da yox idi.

– Yaddan çıxan şey qalmadı ki? – Taleh bom-boş qonaq otağında dayanıb kədərlə onu süzən arvadından və qızlarından soruşdu.

Telefon zəng çaldı. Lakin heç kəs dəstəyə yaxınlaşmaq istəmirdi. Onlar danışmaq, cavab vermək halında deyildilər.

Telefon inadla, uzun-izadı səslənirdi. Nəhayət, Talihə könülsüz halda dəstəyi qaldırdı. O, güclə eşidiləcək səslə danışırdı. Birdən həyəcanla bağırdı:

– Nə? Nə dediniz? Ola bilməz!

– Onun həyəcanı evdəkilərə də sirayət etdi. Onlar Talihə- nin ağarmış bənizinə baxır, nə baş verdiyini soruşmağa qorxurdular.

– Talihə göz yaşlan içində güc-bəla ilə bu sözləri deyə bildi:

– Taleh, Londondan zəng etmişdilər. Layihən “Gran pri”yə layiq görülüb. Səni mükafatın rəsmi təqdimat mərasiminə dəvət ediblər.

Taleh “Gran pri”nin məbləğini bildiyindən hələ də şok vəziyyətindən çıxa bilmirdi. Qulaqlarında atasının sözləri təkrar-təkrar səslənirdi: “Oğlum, çəkilən zəhmət heç zaman itmir”. Talihə ilə qızları bir-birinə qısılıb çoxdan bəri şadlığa tamarzı olan ürəklərini bu böyük sevincə öyrəş-dirməyə səy göstərirdilər. Dördünün də gözlərində qəm var idi. Amma bu, ağ qəm idi. Onun içində ümid işığı yanırdı.

1995

Bir yaz gecəsi

Zərifə bayaqdan özünü yuxuluğa vurmuşdu. Yorğanının altında nəfəs dərməməyə, qımıldanmam ağa çalışırdı. Bir saatdan artıq idi ki, eyni vəziyyətdə, sağ böyrü üstündə, üzü divana tərəf uzanmışdı. Hərəkətsiz qalmaqdan qıc olmuş sağ qolunu tərpətməyə qorxurdu. Rəşidin onun yatmadığını hiss etməsini istəmirdi. Gözlərindən köndələn axıb balışını isladan yaşlan da silmirdi. Amma bütün bədənini bürümüş həyəcandan ürəyinin döyüntüləri artmışdı. Ürəyi elə guphagup salmışdı ki, sanki indicə sinəsini yanb bayıra çıxacaqdı. Ona elə gəlirdi ki, ürəyinin səsi aramsız olaraq çıqqıldayan divar saatının səsini batırır. Özünü yalqız və kimsəsiz sanırdı. Gecə isə uzandıqca uzanır, heç cür bitmək bilmirdi. O, öz yerini səhərə vermək istəmirdi. Saatın əqrəbləri elə yavaş tərpənirdi ki, elə bil can verirdi.

Onun belə gecələri çox olmuşdu, olduqca çox. Səhərə kimi ağlayıb ürəyi ilə danışdığı dərdli gecələri. Lakin bu gecəki halı əvvəlkilərə əsla oxşamırdı. Bu gecə onu tamam başqa, özünün də anlamadığı qəribə bir üzgünlük bürümüşdü. Gərəksizlik, lazımsızlıq hissi bütün varlığına sarılmış, ruhuna hakim kəsilmişdi. Bu, sözlə deyilə, dillə ifadə edilə bilən hiss deyildi. O, unudulmuş, tərk edilmiş, daha sevilməyən bir insanın keçirdiyi əzablı fikirlərin məngənəsində çabalayırdı. Uşaq kimi hönkürüb ağlamaq istəyirdi. Rəşid otaqda olmasaydı, bir saat hönkürərdi. Yana-yana ağlayar, bundan sonra bəlkə də bir qədər sakitləşərdi. Amma ağlaya bilmirdi: Rəşid oyana bilərdi. Göz yaşlarından onun zəhləsi gedirdi. Rəşid Zərifənin ağladığını görməməli, onun bu halından xəbər tutmamalı idi. “Allah, sən mənə səbr ver”, – deyib yavaşca sağ böyrü üstündən sol böyrü üstə çevrildi. Özü də bilmədən dərindən ah çəkdi.

– Yatmamısan? – Rəşid ahı eşitdi.

– Yatıram.

– Sənə soyuq deyil? – deyə Rəşid yerindən tərpənmədən soruşdu.

–Yox.

– Gəl mənim yanımda uzan.

– Yuxum gəlir, yat. – Zərifə mümkün qədər etinasız cavab verməyə çalışdı.

– Gəl yanıma, sənə nağıl danışacağam.

Aralarında cəmi beş qarış məsafə var idi. Bu məsafəni qət etmək Rəşid üçün çox çətin idi.

– Yat, Rəşid, yat, gecə keçir. – Bu dəfə Zərifə səsindəki qəhəri gizlədə bilmədi.

– Bax, sən gəlməsən özüm gələrəm ha! – Rəşid bunu yarıoyaq-yarıyuxulu dedi. Bir azdan onun xorultusu otağa yayıldı. Birgə yaşadıqları bu neçə ildə Zərifə ilk dəfə xorultu səsinə sevindi. Yalnız bundan sonra balışın altından yaylığını götürüb gözlərini sildi.

Nəvazişsiz, yalqız gecələrdən biri də keçib gedirdi. Uzun və narahat, soyuq və boz gecələrdən biri. Acı düşüncələr yenə sel kimi üstünə yağdı: “İlahi, bu nə mənasız ömürdür! Gecələr səhərin haçan açılacağını, gündüzlər isə gecənin nə vaxt düşəcəyini gözləyə-gözləyə ötüb keçən ömür. Adi günləri adi, bayram günləri isə adidən də adi ömür. Bəs insan nədən ötrü yaşayır?”

Zərifə heç cür özünə yer tapa bilmirdi. Nə qədər səy göstərsə də, özünü gipnoz etməyə çalışsa da sakitləşə bilmirdi. Ağlamaqdan gözləri şişmiş, göz qapaqları ağırlaşmışdı. Nə qədər çalışdısa da yata bilmədi ki, getmədi. Nəhayət, uzanmaqdan bezdi. Yerindən qalxıb eyvana çıxdı. Sərin yaz havası üzündə, saçlarında gəzdi, bədənini üşütdü. Bu təmasdan xoşhallandı, canına bir rahatlaq yayıldı. Başının ağnsı da bir qədər azalan kimi oldu.

Neçə vaxt idi ki, Zərifənin həyat ritmi öz adi ahəngini itirmişdi. Onun gündəlik qayğıları da öz məcrasını dəyişmişdi. Zərifə nə etdiyini, nə geyindiyini, nə yediyini bilmirdi. İş yoldaşlarının dediklərinə görə onun hərəkətləri də, danışığı da başqalaşmışdı. Görkəmindən daim etinasızlıq, biganəlik yağırdı. Danışıb ucadan güldüyü zaman birdən-birə gülüşü dodaqlarında donub qalırdı. Tərpənməz oturub, gözlərini bir nöqtəyə zilləmək ondan ötrü adi hala çevrilmişdi. İşdə ondan tez-tez soruşurdular: “Sənə nə olub?” Təəccüblə sual verənə baxır, “yəqin havadandır”, – deyə cavab verirdi. Bu cavabla əslində özünü sakitləşdirməyə çalışırdı, sanki özünə təskinlik vermək istəyirdi ki, heç nə olmayıb, heç bir hadisə baş verməyib. Var gücü ilə, bütün varlığı ilə buna özünü inandırmağa səy göstərirdi.

Əlbəttə ki, səbəbkar hava idi. Hər şeyin günahı yaz havasında idi. O, hamını dəyişdirmiş, insanların ruhunu yerindən oynatmışdı. Özü ilə təbiətə bir oyanış, qəribə bir qaynarlıq, coşqu gətirmişdi. Hamının qanı qaynayırdı. Bahar ağacların tumurcuqlarından, quşlann civiltisindən tutmuş hər şeyə dərindən nüfuz etmişdi. Zərifənin də ürəyini tərpətmişdi. İllərdən bəri oraya yığılmış, üst-üstə qalanmış, özünün də çoxdan bəri xəbər tutmadığı, daha doğrusu, uşaq kimi hamıdan gizlətdiyi, ən dərin, əlçatmaz yerdə qoruduğu duyğularını, hiss-lərini oyatmış, onlan dilləndirmişdi. Ürəyini elə möhkəm tərpətmişdi ki, həzin kamanın, yanıqlı neyin qopardığı səslər kimi özündən sonra iz qoymuşdu. Zərifə çaşqınlıq içində qalmışdı. Özü də baş aça bilmirdi ki, bu necə titrəyiş, nə cür tərpənişdir. Mənası nədir, niyə onu bu qədər dəyişdirib, nədən üzünün rəngi avazıyıb, niyə gözlərindəki qəm azalmır? Niyə eşitdiyi hər mahnıda, hətta şən, oynaq musiqidə də həzin notlar tapır? Oxuduğu hər şeirdə qəmli fikirlər görür? Niyə o, çoxları kimi sevinclə yox, qəmlə köklənib? Zərifə bunların heç birinin səbəbini tapa bilmirdi.