МУЛОҲАЗА: иқтисодий урбанизация. Ўқув қўлланма

Бу нархлар, одатда, аҳолининг катта қисми учун ололмайдиган эркин уй-жой бозорининг камчиликларидан ва социалистик ёндашувдан қочишга ёрдам беради, бу асосан давлат уйларини янада таъминлаш учун молиявий ресурсларнинг етишмаслигидан келиб чиқади.

Уй-жой қуриш ва ривожлантириш қўмитаси уй-жой сотиш ва ижарага бериш нархини белгилашдан ташқари, уй-жой қуриш давлат дастурининг барча жиҳатлари учун жавобгардир.

Бу Миллий ривожланиш вазирлиги томонидан амалга оширилади. Уй-жой ва тараққиёт қўмитасига ерларни сотиб олиш, кўчириш, шаҳар дизайни, архитектура дизайни, муҳандислик ва қурилиш материаллари ишлаб чиқариш бўйича кенг ваколатлар берилган.

Уй-жой қуриш ва тараққиёт қўмитаси томонидан қурилган уй-жой зарур эҳтиёжларни тўлиқ қондиради (битта оилага тўғри келадиган уйларнинг умумий майдони ўртача 80 м2).

Транспортни жамоат ишлари департаменти, автобус компаниялари мувофиқлаштиради. Тез транзит ҳисобга олинади ва таъминланади, яъни. тижорат, саноат, институционал ва дам олиш масканларидан осон фойдаланиш.

Уй-жой қуриш ва тараққиёт қўмитаси томонидан амалга оширилаётган кенг кўламли вазифалар ва лойиҳалар даромад олиш учун кенг имкониятлар яратмоқда. Сотиш ва ижара ушбу манбалардан биридир. Даромадлар, шунингдек, автотураргоҳлар ва бозорлар каби ёрдамчи иншоотлар ҳисобидан ҳосил бўлади. Ушбу фаолият туридан тушган маблағлар тўғридан-тўғри кейинги уй-жой қурилишини молиялаштиришга йўналтирилади.

Давлат уй-жойлари учун ерларнинг мавжудлиги Уй-жой қуриш ва тараққиёт қўмитаси учун жуда қийин бўлган. Сингапурда ерларнинг жуда камлиги туфайли ер нархи жуда тез кўтарилмоқда. Ҳокимият органларига давлат уйларини қуриш учун ерларни тез ва арзон нархларда сотиб олишга рухсат бериш мақсадида, ерларни олишни тартибга солувчи турли хил қонун ҳужжатлари қабул қилинди.

Ерларни сотиб олиш тўғрисидаги қонунга тузатиш, ердаги чайқовчиликни чеклаш ва ерни сотиб олиш нархининг ўсишини чеклаш учун ишлаб чиқилган. Ерни мажбурий равишда олиш бу олишнинг энг самарали у Мен ижтимоий ривожланиш учун ерман.

Кўчириш. Сингапурда мажбурий равишда ер сотиб олиш, кўчириш сиёсати билан боғлиқ. Ҳукумат доимий равишда янгиланиб турадиган кўчириш бўйича кенг қамровли сиёсатни ишлаб чиқди. Эскирган бинолар аҳолисини тегишли биноларга кўчириш ва бошқа мақсадлар учун умумий уй-жой қуриш учун ер зарурлигини ҳисобга олган ҳолда кўчириш сиёсати зарур.

Нархлари паст ва арзон нархларда сақланади. Уй-жой нархи мутаносиб равишда паст, бу қурилиш самарадорлигини оширадиган ва харажатларни минимал даражага туширадиган бир қатор чора-тадбирлар орқали амалга оширилади. Нархларни назорат қилишнинг асосий омиллари қуйидагилардир: лойиҳалар кўлами, қурилиш ишларини стандартлаштириш, қурилиш шартномаларини қатъий назорат қилиш ва ўз вақтида тўлаш.

Кўпгина ҳолларда, қурилишнинг қисқа муддатига эга бўлган стандартлаштирилган қурилиш режаси қабул қилинади. Замонавий дизайн чидамлилик ва минимал техник харажатларни ҳисобга олади. Уй-жой қурилишини ривожлантириш кенгаши қурилиш ишларини олиб боради, аммо қурилиш учун хусусий пудратчиларни ёллайди. Қурилиш харажатлари қолиплар, бетон тизимлар ва бошқа ҳар хил йиғма тизимлардан тобора кўпроқ фойдаланишни ўз ичига олган технологик янгиликларни фаол амалга ошириш орқали камайтирилмоқда.

Хитой сиёсатининг элементлари

Урбанизацияни ҳар томонлама, мақсадга мувофиқ ва узоқ муддатли режалаштиришнинг мисоли сифатида Хитой ҳукуматининг 70-йилларнинг охиридан бошлаб амалга оширган сиёсатининг тажрибаси келтирилган. Мақсад анъанавий Хитойни 2020 йилга келиб урбанизация даражаси тахминан 60% бўлган «шаҳар мамлакатига» айлантириш учун ишлаб чиқилган.

Хитойда давлат урбанизация сиёсатининг асосий элементлари қуйидагилардан иборат эди:

– саноатлаштириш сиёсати ставкалари, босқичлари ва натижаларини узоқ муддатли режалаштириш;

– шаҳар ва қишлоқ жойларда узоқ муддатли демографик тенденцияларни таҳлил қилиш, жадал саноатлаштириш шароитида шаҳарларнинг демографик имкониятларини ҳисоблаш, меҳнат ресурсларига бўлган эҳтиёжни ҳисоблаш; – қишлоқлардан шаҳарларга ишчи кучи оқимини рағбатлантириш бўйича комплекс дастурни ишлаб чиқиш, унда қишлоқ аҳолисини янги саноат мутахассисликлари бўйича ўқитиш ва қайта тайёрлашга қаратилган бир қатор институционал ва ташкилий тадбирлар кўзда тутади.

Жаҳон амалиётини таҳлил қилиш ва умумлаштириш шуни кўрсатдики, Япония, Корея Республикаси, Сингапур, Хитой, Ҳиндистон ва бошқаларда мақсадга мувофиқ урбанизация сиёсати фаол саноатлаштириш, шаҳарларнинг комплекс ривожланишини рағбатлантириш, самарали мавжуд салоҳиятдан фойдаланиш, аҳоли фаровонлигини изчил ошириш, доимий ва барқарор иш ўринлари, ер ислоҳоти ва ер бозорини яратиш. Дунёнинг кўплаб мамлакатларида иқтисодий ўсиш ва ижтимоий тараққиётни рағбатлантиришнинг муҳим омили бўлган урбанизация йўналишидаги барқарор тенденция мавжуд.

Илмий тадқиқотлар натижалари шуни тасдиқладики, урбанизация даражасининг 1,0 фоизга ўсиши Хитойда жон бошига тўғри келадиган ялпи ички маҳсулотнинг 10 фоизга, Ҳиндистонда 13,0 фоизга ўсишини таъминлади.

БМТ прогнозига кўра, 2030 йилга келиб дунёда шаҳар аҳолисининг улуши 2018 йилдаги 55,3 фоизга нисбатан 60,4 фоизга етади. Шаҳар аҳолиси ўсишининг нисбатан юқори суръатлари ривожланаётган мамлакатларда ҳам кузатилади, бу ерда урбанизация даражасининг илгарилаб кетиши асосан аҳолининг қишлоқдан шаҳарга кўчиши, шаҳар аҳолисининг табиий ўсиши ҳисобига содир бўлади.

Мустақиллик йилларида Ўзбекистон шаҳарларни ривожлантириш бўйича маълум ҳажмдаги ишлар амалга оширилди

Шаҳар аҳолисининг улуши 1991 йилдаги 40,3 фоиздан 2018 йилда 50,6 фоизгача ўсди, бу асосан қишлоқ аҳоли пунктларини шаҳар посёлкаларига маъмурий ўзгариши (2009) ҳисобига ошди.

Шу билан бирга, урбанизация жараёнида бир қатор муаммолар кузатилмоқда:

– дунё координаталари тизимида урбанизация даражаси нисбатан пастлигича қолмоқда. БМТнинг халқаро рейтингига (2018 йилдаги ҳисобот) кўра, урбанизация бўйича Ўзбекистон дунёнинг 233 мамлакати орасида 155-ўринни эгаллади, шу билан бирга бу кўрсаткич ўртача: дунёда – 55,3%, МДҲ мамлакатларида – 66,0%, Россия – 74,4%, Туркия – 75,1%, Қозоғистон – 57,4%, Туркманистон – 51,6%;

– сўнгги 10 йил ичида (2009—2018) 13 та минтақадан 10 та шаҳарда урбанизация даражасининг пасайиши тенденцияси кузатилди (51,7% дан 50,6% гача), Хоразм (33,3%), Сурхондарё (35, 5%), Бухоро (37,4%) ва Самарқанд (37,4%) вилоятлари;

– 2012 йилдан ҳозирги кунгача шаҳарларнинг сони (119 та) ўзгармаган, 10,1 миллион уларда яшайди. Мамлакат шаҳар тармоғининг асосини кичик шаҳарлар ташкил этади (шаҳарларнинг умумий сонининг 68,1%), улар 20,5 ни ташкил қилади. % бутун шаҳар аҳолиси. Шаҳарсозликнинг яна бир ўзига хос хусусияти шундаки, шаҳар аҳолисининг деярли тўртдан бир қисми (24,2%) пойтахт Тошкентда яшайди. Кўриб чиқилаётган даврда 6,4 миллион киши (38,7%) яшайдиган шаҳар аҳоли пунктлари сони 1065 дан 1071 донага ўсди.

Шаҳар аҳоли пунктларининг етарлича кўплигини республикадаги шаҳар аҳоли пунктлари таркибининг ўзига хос хусусиятлари билан – ҳам боғлаш мумкин;

– кичик шаҳарлар ва шаҳар аҳоли пунктларининг аксарияти маъмурий қарор билан ташкил этилган ва улар шаҳарсозлик талабларига тўлиқ жавоб бермайдилар.

Дарҳақиқат, асосан қишлоқ хўжалиги ишлари билан шуғулланадиган аҳоли одатий қишлоқ турмуш тарзини олиб боради. Сўров натижаларига кўра, ушбу тоифадаги шаҳарлар ўзларининг бир хиллиги, ишсизликнинг юқори даражаси, ишлаб чиқариш ва ижтимоий инфратузилма объектларининг ёмонлашуви, транспорт коммуникациялари ва хизмат кўрсатиш соҳасининг қониқарсиз ҳолати, молиявий ресурслар ва малакали кадрларнинг етишмаслиги билан ажралиб туради;

– 2012—2018 йиллар учун шаҳар аҳолиси 1,4 миллион кишига кўпайган. (9,2% қишлоқ жойларига нисбатан 1,7 млн. – 11,9%). Шаҳар аҳолиси ўсишининг асосий омиллари аҳолининг табиий ҳаракати (102,0%), миграция (13,4%) ва маъмурий ҳудудий трансформациялар (11,4%);

– ҳозирги урбанизация даражасининг асосий сабаблари қуйидагилардан иборат: шаҳарларни саноатлаштиришга ҳисса қўшмаган, асосан, қазиб олиш саноатида йирик инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш; қишлоқ аҳолисининг паст ҳаракатчанлиги ва ташқи миграция даражаси; шаҳарларни комплекс ва барқарор ривожлантиришга қаратилган мақсадли урбанизация сиёсатининг йўқлиги;

– ишлаб чиқилган шаҳарсозлик ҳужжатлари ва меъёрий-ҳуқуқий базанинг замонавий талабларга мос келмаслиги, маҳаллий молиявий ресурслар ва саноат ва инфратузилма объектларининг барқарор ривожланишини таъминлаш учун шаҳар ҳокимиятининг ваколатлари, иқтисодиётнинг барча тармоқларида малакали ишчилар ва мутахассисларнинг етишмаслиги узоқ муддатли ижтимоий иқтисодий ривожланиш стратегияси, ҳокимият томонидан шаҳар аҳолисининг талаб ва эҳтиёжларига етарлича эътибор бермаслик;

– шаҳарларнинг айрим тоифаларига хос хусусиятларни, инвестиция лойиҳаларини ишлаб чиқишда ва амалга оширишда жойлашишни, шаҳар аҳолисининг, айниқса, йирик ва йирик шаҳарларнинг реал ҳажмини ҳисобга олиш соҳасида статистик ҳисоботдаги баъзи хатоларнинг етарлича ҳисобга олинмаслиги.

Мавжуд номутаносибликлар ва тизимли муаммоларни бартараф этиш, барқарор ривожланишни таъминлашнинг янги омили сифатида урбанизация жараёнларини жадаллаштиришни кучайтириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2018 йил 28 декабрда Олий Мажлисга Мурожаатномасида Мақсад – 2030 йилга келиб мамлакатда урбанизация даражасини 60,0 фоизга етказиш.

Ушбу мақсадни ҳал этиш учун Президент «Урбанизация жараёнларини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» Фармонни қабул қилди (2019 йил 10-январ), унда шаҳарлаштиришни мақсадли давлат томонидан тартибга солиш ва шаҳарларни комплекс ривожлантириш бўйича асосий йўналишлар ва чора-тадбирлар мажмуаси кўзда тутилган.

Урбанизация жараёнларини такомиллаштиришнинг асосий йўналишларига қуйидагилар киради:

транспорт ва ижтимоий инфратузилмалар билан мутаносиб бўлган янги уй-жой сиёсатини амалга ошириш;

юридик ва жисмоний шахслар томонидан ер участкаларини хусусий мулк ҳуқуқи асосида хусусийлаштириш;

аҳолининг эркин ҳаракатланиши учун шаҳарларнинг жозибадорлигини рағбатлантириш;

турли тоифадаги шаҳарларни самарали бошқариш бўйича ижобий хорижий амалиётни жорий этиш;

йирик шаҳарларга улашган йўлдош шаҳарлар тармоғини уларнинг марказий қисмида маданий ва бизнес зоналарини жойлаштириш билан кенгайтириш.

Урбанизация сиёсатини амалга оширишнинг ўзига хос механизмлари ва воситаларини таъкидлаш лозим.

Aввало, бу зарур қонунчилик ва ҳуқуқий базани шакллантириш, шу жумладан, янги қонунчилик ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш орқали.

Ер, шаҳарсозлик ва уй-жой кодекслари, «Қишлоқ хўжалигига тегишли бўлмаган ер участкаларини хусусийлаштириш тўғрисида» ги қонун ва бошқалар.

2019 йил 1 июнга қадар ер участкаларини хусусийлаштиришни ташкил этишнинг ижтимоий-сиёсий аҳамияти ва муайян мураккаблигини ҳисобга олган ҳолда, ушбу жараённи тартибга солувчи норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўпламини ишлаб чиқиш, уларни ҳукумат томонидан тасдиқлангунга қадар умуммиллий муҳокамадан ўтказиш режалаштирилган.

Шу билан бирга, хусусийлаштириш тартиби тўғрисида якуний қарор қабул қилиш ва бинолар ва иншоотлар эгаллаб турган ер участкаларининг бозор қийматини аниқлаш учун етти марта ўлчаш, жаҳон амалиётини чуқур таҳлил қилиш мақсадга мувофиқдир, уларга қўшни бўлган ер участкалари. Шунингдек, хусусий ер участкаларига солиқ солишнинг ўзига хос механизмини ишлаб чиқиш муҳимдир.

Фаол урбанизация сиёсатини амалга оширишнинг асосий ташкилий ва иқтисодий механизмлари:

– 2030 йилгача Ўзбекистон Республикасида урбанизация концепциясини ишлаб чиқиш;

– стратегик режалаштириш бўйича ҳужжатлар тўпламини, мамлакатни, вилоятларни ва шаҳарларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг узоқ муддатли прогнозларини, аҳолини жойлаштиришнинг умумий схемасини, инфратузилма объектларини ривожлантириш ва жойлаштириш схемасини, бош режаларни ишлаб чиқиш уларнинг ягона тизимга боғланиши;

– Урбанизация соҳасида ягона мақсадли давлат сиёсатини амалга ошириш учун Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва саноат вазирлиги ҳузурида Урбанизация агентлигини яратиш, шаҳарларни комплекс ривожлантириш учун масъул бўлган турли вазирликлар, идоралар ва маҳаллий ҳокимият органларини мувофиқлаштириш. илмий, лойиҳалаш ва тадқиқотларни қўллаб-қувватлашни ўз ичига олган айрим йўналишлар;

– урбанизация жараёнларининг локомотивига айланиши мумкин бўлган истиқболли қишлоқ аҳоли пунктлари, шаҳарча аҳоли пунктлари ва кичик шаҳарларни, шунингдек, минтақа иқтисодиётининг барқарор ривожланиш нуқтаси бўлиши мумкин бўлган ўрта ва йирик шаҳарларни аниқлаш учун махсус сўров (инвентаризация) ўтказиш;

– урбанизация жараёнлари уй-жой қурилиши билан бир қаторда рақамли технологиялардан фойдаланган ҳолда шаҳарларни саноат ва инновацион ривожлантириш, уларнинг потенциалидан келиб чиққан ҳолда саноат корхоналарини шаҳарларга оқилона жойлаштириш, инвестиция дастурлари ва лойиҳаларини айрим тоифалар шароитида конкретлаштириш билан бевосита боғлиқ бўлиши керак. шаҳарлар;

– Тошкент шаҳри, вилоят марказлари атрофида йўлдош шаҳарларни шакллантириш, ташкил этилган шаҳар агломерацияларини мақсадли тартибга солиш;

– энг истиқболли шаҳарлар – иқтисодий ривожланиш бўйича етакчилар мақомига эга бўлган саноат ва ижтимоий объектларни жойлаштириш учун қулай инвестиция муҳити ва шарт-шароитларини яратиш, ер участкалари бозорини шакллантириш;

– табиий ва иқтисодий салоҳиятдан, бюджетдан ва бюджетдан ташқари манбалардан, шунингдек, махсус урбанизация фондидан самарали фойдаланиш орқали шаҳар ҳокимиятларининг барқарор ривожланишини таъминлаш учун мустақиллиги ва масъулиятини ошириш;

– урбанизация жараёнларини фаоллаштириш мақсадида яратилган ва режалаштирилган эркин иқтисодий зоналардан, айниқса кичик саноат зоналаридан самарали фойдаланиш;

– шаҳар аҳолисини халқаро стандартлар ва рейтингларга мувофиқлаштириш орқали уларнинг статистик ҳисобини такомиллаштириш.

Умуман олганда, Ўзбекистондаги урбанизация жараёнларининг кучайиши иқтисодий ривожланишнинг янги имкониятлари ва манбаларини, аҳоли фаровонлигининг сезиларли ўсишини яратмоқда.

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Иқтисодий ўсиш Ўзбекистон шароитида

Урбанизация- Иқтисодий ўсиш

Шаҳарлар ва шаҳар агломерациялари минтақалар ва мамлакатларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишининг ҳаракатлантирувчиси сифатида минтақаларнинг ва мамлакатларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишига шаҳарларнинг ўзига хос ҳиссаси шаҳарларнинг ҳудудларида фаолият юритадиган хўжалик юритувчи субъектлар учун агломерация таъсири билан белгиланади.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.