Krzyżacy

1134

stróża (daw.) — straż.

1135

począć (daw.) — zacząć.

1136

poczkaj — dziś popr.: poczekaj.

1137

skomorocha (daw.) — wędrowny śpiewak a. aktor, zwłaszcza słowiański.

1138

wagant — śrdw. kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący się twórczością poetycką bądź aktorstwem.

1139

kulbaczyć — siodłać.

1140

bożyć się (daw.) — zarzekać się, przysięgając na Boga.

1141

tera — dziś popr.: teraz.

1142

kord — krótki miecz.

1143

poswarki a. swary(daw.) — kłótnie.

1144

doma (daw.) — w domu.

1145

cnić się (daw.) — tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.

1146

hartowny — zahartowany, twardy.

1147

jeno (daw.) — tylko.

1148

barziej — dziś popr.: bardziej.

1149

sczeznąć (daw.) — zginąć, umrzeć.

1150

ile że (daw.) — ponieważ.

1151

Anna Danuta — (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).

1152

bez (daw.) — przez.

1153

jej powinien (daw.) — ma wobec niej powinności, jest wobec niej zobowiązany.

1154

krzyw (daw.) — niechętny.

1155

jeno (daw.) — tylko.

1156

godnie — tu: mocno, solidnie.

1157

rad (daw.) — chętnie.

1158

wola Boża (daw.) — pożądanie.

1159

Bogać tam (daw.) — gdzie tam.

1160

w prędkości — w zdenerwowaniu.

1161

ostrogi — tu przen. znak przynależności do stanu rycerskiego.

1162

zyszcze — dziś popr.: zyska.

1163

folgować (daw.) — traktować łagodniej.

1164

frasobliwy (daw.) — smutny.

1165

nieprzezpiecznie (daw.) — niebezpiecznie.

1166

włodyka — rycerz, zwłaszcza niemajętny względnie bez pełni praw stanowych.

1167

przygoda — tu: niebezpieczeństwo.

1168

skomorocha (daw.) — wędrowny śpiewak a. aktor, zwłaszcza słowiański.

1169

przyłap a. przyłapa — płytka podcień ze słupów drewnianych ustawionych bezpośrednio przy ścianie domu.

1170

uwidzieć — zobaczyć.

1171

dowodnie (daw.) — wyraźnie.

1172

zdybać się (daw.) — spotkać się.

1173

odbieżać (daw.) — uciec.

1174

po wtóre (daw.) — po drugie.

1175

cnić się (daw.) — tęsknić za czymś, martwić się, nudzić.

1176

kulbaka — wysokie siodło, przeważnie wojskowe.

1177

borykać się — walczyć.

1178

ciągoty (daw.) — pożądanie.

1179

paniątko — dziecko, zwłaszcza z rodziny magnackiej.

1180

bałamutny (daw.) — wprowadzający w błąd a. zalotny, uwodzicielski.

1181

opończa — płaszcz z kapturem, ubranie podróżne.

1182

burzyć się (daw.) — złościć się.

1183

slowutny (czes.) — sławetny.

1184

Zawisza Czarny z Garbowa — (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.

1185

mierzyn, mierzynek — koń niewielkiego wzrostu.

1186

włodyczka a. włodyka — rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych.

1187

odtroczyć (daw.) — odwiązać.

1188

połomić — dziś popr.: połamać.

1189

któren — dziś popr.: który.

1190

ratyszcze — drzewce od broni kłującej takiej, jak spisa.

1191

staje, stajanie — dawna miara odległości, etymologicznie: dystans, po przebiegnięciu którego koń musi się zatrzymać i odpocząć.

1192

jeno (daw.) — tylko.

1193

tołub (daw.) — rodzaj futra.

1194

poczciwa z kościami — zwrot przysłowiowy.

1195

przyczyny — tu: powody postępowania.

1196

pomiarkować — tu: zrozumieć.

1197

pozbaść (daw.) — uczynić kogoś uległym.

1198

frasować się (daw.) — smucić się, martwić się.

1199

wilczura — opończa podbita wilczym futrem.

1200

przygodzić się — przytrafić się, przydarzyć się.

1201

luty (daw.) — groźny, srogi.

1202

powsinoga — włóczęga.

1203

jeno (daw.) — tylko.

1204

łubowy (daw.) — wykonany z kory.

1205

powodować (daw.) — kierować, prowadzić.

1206

gąsiorek — pękate naczynie z wąską szyjką.

1207

głowę mam ogoloną — — mowa o tzw. tonsurze; tonsura, stosowana od roku 633 do 1972, była kręgiem wygolonym na głowie zakonnika, oznaczającym jego przynależność do stanu duchownego.

1208

łuby — kosze; tu: bagaż podróżny.

1209

Aleksandra Olgierdówna — (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV.

1210

Anna Danuta — (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).

1211

odpust — w religii katolickiej darowanie bądź zmniejszenie kary za grzechy, które zostały już sakramentalnie odpuszczone.

1212

wyprawa krzyżowa a. krucjata— wyprawa zbrojna przeciw poganom; w średniowieczu przeprowadzono kilka takich wypraw do Palestyny, doprowadzając nawet do założenia Królestwa Jerozolimskiego.

1213

przeor — przełożony domu zakonnego lub wyższy duchowny, niebędący biskupem.

1214

Wiklef — John Wycliffe (ok. 1329–-1384), angielski teolog, profesor teologii w Oksfordzie, głoszący poglądy, jakie później przejęła reformacja.

1215

tedy(daw.) — więc, zatem.

1216

rzezimieszek — złoczyńca, pierwotnie złodziej przecinający ”mieszki” (trzosy) w celu kradzieży pieniędzy.

1217

Aragonia — region w Hiszpanii ze stolicą w Saragossie, w czasach przedstawionych w powieści stanowił samodzielne królestwo (unia personalna z królestwem Kastylii nastąpiła w 1469 r.).

1218

Maria Egipcjanka — święta pustelnica, żyjąca między IV a IV w.

1219

niedziela (daw.) — tydzień.

1220

odwodzić (daw.) — zniechęcać do określonego działania.

1221

zydel — mebel do siedzenia, podobny do taboretu.

1222

Wincenty z Szamotuł — (zm. 1332), wojewoda poznański, brał udział w bitwie pod Płowcami.

1223

roków (gw.) — lat.

1224

komtur — zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

1225

luty (daw.) — groźny, srogi.

1226

któren — dziś popr.: który.

1227

koniowi do ogona przywiązali — włóczenie końmi, śrdw. forma egzekucji.