Бабалардын Урпагы. 3 китеп

Катары менен бараткан,

Каркыранын көчү эмес,

Бабалардын көчү экен.

Биз кетели көч менен

Биригип алып эл менен.

***

Сүлүк кара ат байлаган,

Сүрүп жылкы айдаган.

Сүйкүмдүү Сүттүү булакты,

Сүйөр ата жайлаган.

***

Аттарды кууп такымдап,

Алдыңкы жайга жакындап,

Чарчабастан күлүк чаап,

Чабандес бала дагы өткөн.

Капсалаң оор учурда,

Эл башкарып барбайып,

Карааны тоодой калдайып,

Канай баатыр бу өткөн.

Эл жер үчүн күйүнүп,

Жорго таптап жол жүрүп,

Ат аябай мол жүрүп,

Карач баба бу да өткөн.

***

Бабалардан салт улап

Байыркыны тууралап,

Күлүк таптап ат чапкан,

Күүдөн тайбай жарышкан,

Атыгайдын аргымак,

Абада учуп каалгыган.

Ат көрүнбөй тап-такыр,

Алыстап чаңы таралган.

Атыгайдын Куласы,

Аргымактын күлүгү

Аяны элге тараган.

«Көркөмү укмуш экен» деп

Көргөн адам таңданган.

Кайыптан бүткөн жаныбар,

Капталында канат бар.

Караңгы түнгө кабылып,

Таптап жүргөн адам бар.

Бийик тайгак жол келсе,

Бир изин жаза баспаган.

Акылы тунук жаныбар,

Айбандан башка жаралган.

Арман күн ушул дүйнөдөн,

Ат көтөргүс эр өттү.

Арман экен бу дүйнө,

Атыгай ата дагы өттү.

Колоту калып өзү жок,

Кокуй тура дүйнө шок.

Кытайга карай эл үркүп,

Кыйын иш келди кыргызга.

Ойротто жок ааламда,

Он алтынчы жылында.

Айтып бүткүс муңу бар,

Алат күн келди кыргызга.

Карып калган карыя,

Карааны элге жарыя,

Тыным албай тың баскан,

Тынайдын тору атына,

Аппак тонун кийгизип,

Атаны атка мингизип,

Сапар алып жол менен,

Сабалаган эл келген,

Алыстай улам көч кеткен.

Талыбай малды өрдөтүп,

Тарагай, Балгарт өрдөшүп,

Ашуусу бийик тоо кезип,

Ак Өгүздөн ары өтүп,

Шибер чөптү аралап,

Шибелүүгө жакындап,

Ат көтөргүс муңда өтүп,

Арман күндү көп көрүп,

Илгери бир заманда,

Илкиди көч кытайга,

Кытайдан кайран эл кайтып,

Арбактарга бата айтып,

Арчалыдан арыда,

Жайылып жаткан өзөн сай,

Жанында жердин Тарагай,

Капасы ичтен тарабай,

Каза болгон Атыгай,

Көрүнгөн тоодон аша албай,

Көңдөйгө сөөгү жете албай,

Күлүстөн биздин баба ай,

Күйүттө кеткен Атыгай.

***

Он алытынчы жылында

Орустар салды балааны.

Карааны аз кыргызды,

Кабылтыптыр кыргынга.

Кысталышта из чалган,

Алыс турган Кытайда,

Арманда калды канча жан.

Көзүнөн жашын аарчыбай,

Көңдөйүн бир көрө албай,

Аккан жашын аарчыбай,

Айлына кайра келе албай,

Карааны бизди кайгырткан,

Кайта келбей калгандар.

Коогалаңда арман бар,

Койсойбостон Айтике,

Көңдөйүнөн айрылып,

Көгөргөн тоолор тарапта.

Сейиттин уулу Бапа бар,

Дагы канча жандар бар.

Дайны чыкпас арман бар,

Калды чоочун жактарда.

Аттары кайра козголуп,

Аларга куран окулуп,

Кайтадан сөз козголсун,

Карааны жок жандарга.

Байырлап бизди жашаган,

Бабалар унут болбосун!

Арбагы бизди колдосун,

Биз жүрөлү эскерип,

Тагдыр деген кечмелик.

***

Чакашым деген чоң уста,

Темирден буюм жасаган.

Алгылыктуу болсун деп,

Ага жыгач аштаган.

Кооз экен деп кубанып,

Көргөн адам мактаган.

Устанын дал өзүнөн,

Улуктар буюм сураган.

«Каалаганды берсе» деп,

Карыялар көңүл бурган.

Кадырлуу жалгыз баласы,

Асангкары жок болуп,

Тукуму жок бу өттү.

***

Апыл-тапыл бул дүйнө,

Арманы арбын өмүрдө.

Аты калып өзү жок,

Айдыңданган көзү жок,

Даңкы калып заты жок,

Даңазалуу сөзү жок

Дөөлөтү тоодой көрүнгөн,

Дөө-шаалар өтүп дүйнөдөн.

***

Жок дүйнөда, бар дүйнө,

Жомок болгон көптөргө,

Сөөлөтү калып, өзү жок,

Сөзү жанып, үнү жок,

Даңазасы тарап, карааны жок,

Даңкы чыгып бөлүнгөн,

Даанышман өтүп дүйнөдөн.

***

Армандуу экен бул дүйнө,

Айдыңы жанып көптөргө,

Эл коргогон деми бар,

Чептей болгон күчү бар,

Жоону сүргөн сүрү бар,

Байыркыдан доорон сүргөн,

Баатырлар өтүп дүйнөдөн.

***

Айтканы аткарылбас .

Арманы бар кем дүйнө,

Үзөнгү-Кууштай жерин саткан,

Үркүтүп элин карайлаткан.

Ары жок болуп аты калган,

Алтынын казып талаткан.

Кожоюн болгон кечөө эле,

Коркоктор өтүп дүйнөдөн.

***

Кеби журтту дүңгүрөткөн,

Кылымдын көчүн жөнөткөн,

Ыр кылып сөзүн төккөн,

Ырамандын Ырчы уулундай

Ыр болгон ушул өмүрдөн,

Ырчылар өтөөр дүйнөдөн.

***

Көлдүн башы алыста,

Калдайып жатат Каркыра.

Мааникер күлүк аты бар,

Кыргыз элге даңкы бар,

Бокмурун бериген чоң ашты,

Көкөтөйдүн атак-даңкы.

Төрт тарабы кең экен,

Мындай жер элде жок экен,

Каркыраны сатып казакка,

Элди салып азапка,

Айдыңдуу элге жек көрүнгөн,

Аткылап элин өлтүргөн,

Белоруска качып барып,

Бетин катып жашырып,

Башкаларга баркы жок,

Бакиевдер өтөт дүйнөдөн.

***

Бар дүйнө да жок дүйнө

Кем дүйнө да бай дүйнө,

Топон суудай алкынган,

Толкуну тоодой чамынган,

Кийинкиге ыры калган,

Кимдер өтүп ким калган,

Учугу улам чубалган

Ушундай тура шум жалган.

***

Айлыбызда канча сонун адамдар бар эле. Алар менен көрүшүп сүйлөшүп жүрчү элек. Бир-бирибизге мээрим чачып арка бел болдук. Тагдыр экен мезгил келгенде адамдын өмүрү аяктап бүтөт экен. Алар арабызда түбөлүк эле тирүү жүрчүдөй болгон. Бирок ичеер суусу түгөнүп, бир күнү эле биздин арабызданбөлүнүп, кыйры чексиз мейкиндикке сиңип-сиңип кетишти. Алар ал жакка кеткен менен алардын жаркын элеси биздин жүрөгүбүздөн кетпей калды. Өмүр бар жерде өлүм дагы бар экен. Ар бир адамдын өмүрү өзүнчө эле тарых китеп, санжыра эмес беле. Жашоо ошонусу менен кызыктуу, түгөнбөс анан кала берсе армандуу тура. Жаратканым пендени жаратып аны алып кетмеги бар экен. Алардын кетиши менен жашоо дагы, өмүр дагы эскирип калган окшойт. Бирок жашоо түбөлүк эскирип калган жок алар кеткени менен алардын оордун ошолордун тукумдары басты. Ошол үчүн жашоо кызыктуу сонун болуп жатпайбы. Ошол жаңы келген муун жети атасынын, андан мурунку ата бабасынын санжырасын унутпаса болгону. Кимдин баласы ким экенин, кайсы атадан төрөлгөнүн билбей калса, андан ашкан арман барбы? Мурункулардын көзү өтүп кеткен менен алардын өмүрүн кийинкилер улантат. Өмүр түгөнбөйт деген сөз ошондон калса керек. Жаратканым! Ошону кийинки муун унутпай эстей жүрсүн.

***

Ителге деген кыраан куш

Иймек жакка өтчү эле.

Ийри Тоону мекендерин,

Иним барып көрдү эле.

Бабалардын тарыхын,

Башкага айта барайын.

Айтаар сөзүм жок калбай,

Аңгеме куруп салайын.

Ийнимдеги жүгүм ай,

Кагылайын иним ай,

Унутпай баба тарыхын,

Ушуларды билип ал!

Баян кылып сөз козгоп,

Башкаларга айта бар!

Жетчү жерге аман бар,

Жете алгыс жерлер бар,

Билинбей өтүп жок болду,

Биз билбеген баяндар.

***

Ыстамдын уулу Сулайман

Аңчылыкка берилип,

Аскадан улар улаган,

Катуу шамал болгондо,

Карайлап жардан кулаган.

Туйгун кетти сапарлап,

Тутунарга туяк жок,

Карманаарга караан жок,

Атакелеер бала жок,

Арман күн деп үн созоор,

Артында калган зайып жок,

Каран күн деп үн созоор,

Кара кийген жары жок.

Антсе дагы ысымың,

Калып калды аскаңда.

Качандыр атың айтылат,

Баян болуп калкыңда.

Алыска таптап учурган,

Ак булутка умтулган,

Туягың жок болсо да,

Тукумубуз эле деп,

Туугандарың эскерет,

Жарыгыбыз эле деп,

Жакындарың эстешет.

Бирок сенин атагың,

Калып алды аскаңда.

«Сулайман ушчу аска»,– деп,

Биз карайбыз дайыма.

***

Кара куш деген кырааным,

Карагай черди мекендейт.

Уясын салды зоокага,

Уямда тынчтык болсо,– дейт,

Кара куш салган уяга,

Каргалар учуп көп келди.

Куркулдап учуп айланып,

Кузгундар тынчтык бербеди.

Уясын таштап куш кетти,

Уяга шамал карды үйөт.

Кара куштан кабар жок,

Каргалар учуп жүрүшөт.

Асканы таштап куш кетти,

Албуут шамал чамынат.

Кубаттуу куш байкалбайт,

Кузгундар тарпты аңдышат.

***

Курумшудан төрт уул бар,

Куу турмуш изин улаган.

Төгөрөктүн төрт бурчуна,

Төртөөнөн жол уланган.

***

Ураалынын беш уулу,

Беш күлүк ат байлаган.

Беш күлүк атты таптаган,

Беш жигит чыкты жараган.

***

Койсойбостон алты уул бар,

Бай болуп өстү тукуму.

Ага-иниге кеңеш берип,

Канай болчу улугу.

***

Кошубай ата төрт күлүктү,

Төрт уулуна мингизген.

Тагдыр деген ушул деп,

Жигиттер кетти жол издеп.

***

Кээде бар да кээде жок,

Бу дүйнөбүз чакчалакей.

Абылайдан экөө бар,

Калпак жана Кетирекей.

***

Көк кашка күлүктү,

Тынай таптап жүрүүчү,

Көп жарышта байге алган,

Аргымак эле алкынган,

Далай-далай күлүктү,

Дайнын артка таштаган.

Кай бири узун кеп кылып,

Карылар аны мактаган.

Жалкы ичинен атактуу,

Жылып сызган канаттуу.

Көп жерден ат табылбас,

Көк кашка тулпар сыяктуу.

Кара кызыл ат дагы,

Карааны чоң жаныбар.

Капталында канат бар,

Кайыбынан кабылган.

Ооздугун качырата,

Олуй тиштеп чайнаган.

Оттой көзү кызарган,

Жарышкан ат көргөндө,

Жаадай болуп алкынган,

Көкүлүн көккө ыргытып,

Туягын жерге мылгытып,

Дайны чыгып кап-кайда,

Далай-далай жарышта,

Жарап берген намыска,

Байге алып кубанткан,

Көңдөйдө турган көп элдин,

Көөнөрбөс кылып шаңданткан,

Күрү- гүү кептер таган,

Күлүгү чыгып келди деп,

Будур черде жашашкан,

Бугунун элин таңданткан.

Жалкы ушу сыяктуу,

Жаныбардан төрт аяктуу,

Карандуу ат табылбас,

Кара күлүк сыяктуу.

Атка жеңил, тайга чак,

Байсалдуу ата бабанын,

Баласы Ысай ат чапкан.

Күлүгү чыгып келгенге,

Күлүңдөп бала шерденген.

Ээр үстүндө чабандеске,

Энчи белек берилген.

Атаңдын көрү дүнүйө,

Андан бери токтобой,

Алда нечен жыл өттү,

Түндү-күндөр кууп өттү.

Кайыптан бүткөн жаныбар,

Кара кызыл ат өттү.

Көп жарышта байге алган,

Көк кашка күлүк дагы өттү.

Өзү өтпөсө көзү өттү.

Атаңын көрү дүнүйө,

Арманы бар күн өттү.

Ат чапкан бала чабандес,

Ыраак жакка жол алып,

Ысмын элге таанытып,

Ысай ата бу өттү.

***

Ак сакалы жайкалып,

Ак тору атта чайпалып,

Агайынга кеп слып,

Далайлардан бата алып,

Санжыраны бап айтып,

Сабалата кеп салып

Темиркан ыйык ата өттү.

***

Көп ичинен сөз баштап,

Көөнөрбөс эчен чал өттү.

Дайны чыкпай жоголуп,

Далай-далай пенде өттү.

Атыгай колот алдында,

Аккан суунун жанында.

Кызыл Дөбө артында,

Кызырган тоонун алдында,

Үйү болгон Сасыктын,

Андагы жаштар билим алып,

Кенин ачкан бакыттын

Көрүнгөн жол тес жеткен,

Көңдөй деген мектептен,

Андагы айыл жаштары,

Билим алып торолгон,

Кезинде ошол болгондон,

Кеп баштайын ошондон.

Баяны чыккан алыска,

Байсерке бала окуткан,

Жолочу деген мугалим,

Баарысынан тың чыккан,

Бекчорун деген агадан,

Балдар сабак окушкан.

Көңдөй ошол мектептен,

Көп бала келип окуган.

Сабатсызы жоюулуп,

Көзү ачылып окуудан.

Тамашаны көрсөтүп,

Акун ата күү черткен.

Акун улуу комузчу деп,

Алыс жакка кеп кеткен,

Татар жана калмак күүсүн,

Тарсылдата так черткен,

Орус күүсүн черткенде,

Оболоп жаштар бийлешкен,

Ошол сонун убактар,

Олжолуу сонун курактар,

Кетпейт кары эсинен,

Кээ бир кезде эстешкен.

Карылар улам тамшанып,

Кайрылгыс чакты эстешкен.

Азыр болсо мектеп жок,

Мемиреп жылдар узашкан,

Мектеп эмес, мезгил шок,

Кашкарга кеткен кайып куш,

Кайрылып кайра учпаган.

Шаракташкан балдардан,

Шайыр үнү угулбайт.

Конок небак кеткенби,

Кожоюн мезгил кайда учат?

Эчак сапар кеткендер,

Эсил кайран берендер,

Буулгуп өмүр ташкындайт,

Бу дүйнөбүз кайда учат?

***

Кызыл тумшук чөкө таан,

Кызык тура карасам.

Кырман тытып кышында,

Чыр-чур этете баятан.

Кызык турмуш өттү го,

Кызый-кызый көз ымдап,

Бай Көйдөйдө түптөлөт,

Бабалар жолу кылымдап.

***

Асмандап учкан ылаачын,

Ылаачын керсин кулачын.

Ылаачын биздин бабалар,

Ырчы ошону ырдасын.

Ырыстуу элдин баянын,

Ыргакка салып тактасын.

***

Бу турмушта булбул бар,

Буулугуп укмуш сайраган

Ырчылардын чыгарган,

Ырларын артка таштаган.

Булбулдун үнүн комузга,

Кошкон адам табылган.

Куттуу Көңдөй айылы

Кур калбаптыр андайдан.

Токобай ата Акуну

Токтобой комуз черткенде,

Тоо-талаага күү тарап,

Толукшуган үн тарап,

Толкундап толкуйт теребел.

Сыйкырдуу ошол күүлөрдүн,

Сырларын билчү келген эл.

Токобай ата Акуну,

Таланттан бүтүп даарыган.

Таалайлуу өмүр жаңырган,

Күүлөр учуп закымдап,

Күүлү ыргак калкыган.

Ата комуз черткенде,

Кайың укчу, тал укчу,

Каадалуу сонун жан укчу,

Каары катуу пенде укчу,

Кайыптан бүткөн пенде укчу,

Калаадан келген жан уккчу,

Каректеги жалгыз укчу,

Кара түмөн котолоп,

Калдайып келген эл укчу.

Бабабыз комуз черткенде,

Жашыл майсаң чөп укчу,

Жаалу катуу жан укчу,

Жайдары сүйкүм жан укчу,

Жашоо эңсеген пенде укчу,

Жайыттан келген киши укчу,

Жашап калган кары укчу,

Жайлоодон түшкөн эл укчу,

Ата комуз черткеенде,

Атасы жок бала укчу.

Акыйкат айткан чал укчу,

Ааламды кезген пенде укчу,

Арып келген шер укчу,

Ак калпак кыргыз эл укчу.

Бабалардын жолдорун,

Баян кылып черткен күү.

Алыскыны жакындатып,

Акун ата тапкан күү.

Кыя-кыя капталдан,

Кыялданып черткен күү.

Ак жайдын күнүн келтирип,

Акун ата тапкан күү,

Кой маарап, жылкы өткөнүн

Коңгуроо кылып каккан күү.

Арпа Тектир, Ат Жайлоо,

Акун ата тапкан күү.

Баястан, Торгой, Куржунду,

Баян кылып черткен күү.

Баа жеткис мезгил кеткенин,

Бай өмүр сапар чеккенин,

Баян кылып айткан күү.

Бармактарды жоорутуп,

Бабаларым черткен күү,

Акун ата аталып,

Ак баракка катталып,

Аян болуп кеткен күү.

Сан жылдарды жылоолоп,

Саан бээни кыроолоп,

Саргайып жүрүп тапкан күү.

Аты аталып Акун атанын,

Асмандан чачып ай нурун,

Алыска тарап кеткен күү.

Күүлөрүң калды жазылбай,

Күн Тийбестен ары ашпай.

Күйүткө элди салдыңбы,

Күүлөрдү керез калтырбай.

Күүгүмдө өткөн өмүрдөй,

Күүлөрдн доошу калган жок.

Күйүп кетти кайран өмүр,

Күн нурундай тамган жок.

Атабыз өнөр үйрөнгөн,

Ыбырай, Кара Молдодон.

Үч кыл комуз сырларын,

Быйыркы кыргыз ырларын,

Ыклас коюп үйрөнгөн,

«Чоң комузчу Акун»– деп,

Кеп козгоп улам өнөрдөн,

«Атаңын көрү талант»– деп,

Алар да өткөн дүйнөдөн.

Кара Көлдөн учкан каз,

Кайрылып кайра келет ээ.

Коңгуроо күүсүн безенткен

Комузчу кайтып келбейт ээ.

Арпа тектир, Ат жайлоого,

Аркарлар кайтып келет ээ.

Атагы чыккан комузчу,

А дүйнөдөн келбейт ээ.

Ак Кайкынын башынан,

Айланып куш учут ээ.

Элинин ыйык комузчусу,

Эми бир жолу келбейт ээ.

Сорок Таш деген жайлоонун,

Согонун терип жесек ээ.

Атагы жанган комузчунун,

Айлыбыз кайра көрсөк ээ.

Күүң да жок өзүң,

Дайынсыз кеткен адам бар.

Обону такыр кармалбай,

Сапар кеткен адам бар.

Каада күтүп кемибес,

Кайран элим кантти экен.

Калдайган чоң комузчуну,

Кара жер кантип алды экен.

Өзүңдүн күүңү жаздырганы,

Бир адам чыккан жок экен.

Эр эмгегин баалабас,

Элиң дагы караңгы экен.

Эмгекти жазып калтырганга,

Эр жигиттер жок экен.

Талантты такыр баалабай,

Тамагы менен жеген экен.

Таланттуу Акун комузчу,

Таптырбай кеткен экен.

Күүлөрүң калса жазылып,

Тарыхың жүрмөк айтылып,

Жаштар сени жомоктомок

Жашарган сонун баян болмок.

Атаңын көрү караңгылык,

Аңтарылды дүйнө жок калып.

Ак Сай, Көк Сай, Сары Сай,

Аткарылбас арман ай!

Бууракандап ичтен толкуйт,

Буулуккан чер тарабай.

Талант, өнөр жагынан,

Табылбайт сендей бир адам.

Жаратылыш өзүңө,

Жылындуу шык ыйгарган.

Темир Канат жерине,

Ысмың сенин берилмек.

Кара Көңдөй мектебине,

Кадырлуу өткөн талант деп,

Карыянын аты чегилмек.

Какшанып жанган радиодон,

Кабарың сенин берилмек.

Беккулу эмес кол боюнда

Мындай адам табылбайт.

Ыбырай, Кара Молдонун,

Аты менен тең турмак.

Табияттын белеги,

Талант деген табылбайт.

Көз жоосун өнөр азгырып,

Көркөмдүк чачып жаркырайт.

Зор комузчу, улуу талант,

Кылымда бир жаралат.

Айтылбай кеткен тарыхы,

Арманда кеткен бир талант.

Алтын сындуу чачылбайт.

Талант менен өнөр шыкты,

Баалагыла калайык!

Өнөр шык эгер өтүп кетсе,

Оңой менен табылбайт.

Алтын дагы табылат,

Мал-жаның дагы табылат.

Өкүттү салып сезимге,

Өнөр деген таптырбайт.

Ушундай тура шум жалган,

Талант деген элден калган,

Жакшы чыккан азаматтар,

Талант жолун баалаган.

Энчисин болуп журтуңдун,

Эл алдына айтып чыгарган.

***

Башкаларга намыз бербей,

Баатыр өттү, шер өттү.

Аты чыгып кыргыз ойнунан,

Айдыңданган эр өттү.

Эки баатыр эңишет,

Чылбырларын чайнашып,

Ары-бери жулкушат,

Намысты бербей кармашып,

Баатыр эле бир далай,

Атыгайдын Асылбек,

Эл алдында намыстанып,

Эрлер эми тирешет.

Узун бойлуу кең далы,

Урматтап турган адамды,

Куланбайдан Баякун,

Баатыр болчу бу дагы.

Ачакейдин Чундугу,

Эңишке түштү көп жолу.

Намысты бек кармаган,

Барктуу болчу баарынан.

Азап тартып калуучу,

Аны менен кармашкан.

***

«Балбан күрөш болот» деп,

Жарчылар жар чакырат.

Алдыга чыккан баатырга,

Албан байге тартылат.

Балбандар күч сынашып,

Багалектен алышат.

Күч атасын тааныбайт,

Күчөп келип кармашат.

Салабаттуу баатырдай,

Саадабайдын Абдырай.

Алдыга чыкты тартынбай,

Көңдөйдүн балбан Чокмору,

Көөнөрбөгөн эр болчу,

Түлөбердинин Сукейи,

Түйшөлбөй гана бек турат,

Даңкы көпкө угулат,

Даңазалуу эр турат.

***

Кылымга аты аталган,

Кыргый куштун берени,

Канаттарын каккылап,

Карагай черди жердеди.

Кыргыйдан баатыр кем беле,

Кыргыз элде береги.

Бабалар сыйлайт байыртан,

Баатырын чыккан элдеги.

***

Токторбайдын Аалысы,

Кетирген эмес намысты.

Атка жеңил тайга чак,

Ар нерсеге шамдагай.

Ыкчамдыгын көрсөтөт,

Ыстамдын уулу Ыбырай.

Батынып ага жакындайт,

Бапайдын Ырыскелдиси.

Айтикенин Аалысы,

Байыркыдан келаткан

Баатырыбыз бир далай.

Элибиз аны унутпай,

Эсине салат кайталай.

Канча жылдар өтсө да,

Карааны калган айтылбай.

Баатырларды эстейбиз

Баянын айтып келебиз.

Алып-учуп умтулган,

Атаңын көрү заман ай,

Жол жомогун улаган,

Жомокчу ушул бала ай,

***

Аскага өскөн бетеге

Ал жакка улар кончу эле.

Улуу тоонун ырларын,

Укмуштантып созчу эле.

Колумда турган калдыркан,

Кооз экен го карасам.

Колуңдан аны коё бер,

Ал байкушту аясаң.

Колумда турган калдыркан,

Кооз жергеме жарашкан.

Байрыкыдан кеп козгоп,

Баян айтып баратам.

Абалкыдан кеп козгоп,

Аян айтып баратам

Азгырылып өткөнгө

Аңгеме айтып баратам.

***

Ат дүбүртү дүңгүрөп,

Балбандар чаап келатат,

Жер айлана күү күчөп,

Жердештер артка сүрүлмөк,

Курун бекем курчанып,

Курумшудан Айтике,

Улакты тартып келатат.

Узай чаап арылайт.

Ак бозго камчы уруп,

Артынан чаң уюулгуп.

Баякун баба жакындайт,

Бай сөзүн айтып бакылдайт,

Күн нуруна чагылып,

Үзөнгүлөр жаркылдайт.

Үйүр тобу көрүнүп,

Күлүстөндөр арылайт.

Курумшудан бир эр бар,

Кула аты менен келатат,

Ырыстуу бир шер эле,

Ыстамдын уулу Ыбырай.

Эңип алып улакты,

Эңкейиштей баратат.

Карагер күлүк кашка ат,

Карааны сызат алыстай.

Кудуреттүү жан эле,

Кулеттин Ысайы.

Тартып алып улакты,

Ташкындай чаап баратат.

Кашка атка камчы уруп,

Карааны качып уюулгуп,

Тоготпой башка жандарды,

Толгон топтон арылады.

Анын арты жагынан,

Шоңконун Рыскелдиси,

Карала атка камчы уруп,

Калбай келет удургуп.

Жанатан даяр турган,

Жаманактын Абдысы,

Кошо чыкты камынып,

Коштон калбай ашыгып,

Ат дүбүртү угулуп,

Аяктан чаң уюулгуп,

Баатырлар чаап келатат,

Жер айланып дүңгүрөйт,

Жердештер артка сүрүлөт,

Сүрөмөлөп үн күчөйт.

Беш энебиз жер көчөт.

Угуттуу жер дүңгүрөйт,

Улакчылар улагын,

Алмай-телмей тартышып,

Ары-бери алышып,

Түбү калың берешен,

Түзөңдө турат калың эл.

Баатырларды карашат,

Учуп-жанып берендер,

Улам алга ашыгат,

Улакты тартып келатат.

Бабаларым баатырлар!

Улагыңды тарта бер!

Уламалап санжырачы,

Улуу кепти айтып кел!

Беккулунун берендери,

Колдон намыз чыгарбай,

Бабаларды уяткарбай,

Бир-бириңи эш тутуп,

Кара атка камчы уруп,

Кайып сызсын сапарлай.

Алдыга кеткен жол улап,

Атаңын көрү заман ай.

***

Күкүк куш Кара Колоттон,

Күүсүн төгүп безенет.

Куштун үнү мукамдуу,

Кумарланам миң ирет.

Күкүк кушту аңдыйлы,

Кылтак салып кармайлы,

Кылтак менен кармабайт,

Торго түшсө сайрабайт.

Анын үнүн уккуң келсе,

Акырын жылып жакын бар.

Куш үнүндө жалын бар,

Кудуреттүү үндү уксаң,

Курган жүрөк жалындаар.

Турак кылып жашаган

Туулган жерин ыр кылаар.

Турагымдан ыр чыкса,

Туугандарым макталса,

Жаш денеңде жүрөктүн,

Жалын чачаар жагы бар.

Кагылайын туугандар!

Аңгеме маек кургандар!

***

Баян айткан дастанчым,

Байыркыны жакындат.

Бабалардын ойнун айт!

Тээ байыркы салтын айт!

Терип-терип тепчип айт!

Калжаң-кулжаң кошуп ийбей,

Карыбаган чындыкты айт!

Укулуктуу болсун деп,

Учкай жерин чолуп айт!

Азга күтө тургула,

Ат жарышы башталат.

Көңдөй ичи күүлдөп,

Күлүктөр кетти дүңгүрөп,

Туу түбүндө алкынат,

Түмөнбайдын Тору аргымак.

Ооздугун карс чайнап,

Окуранат баш чайкап.

Ат жарышка кошулат,

«Күткөн ойду берсе, деп,

Күлүгүм чыгып келсе –деп,

Адамдар:– Оо, кудайлап,

Жаратканга табынат,

Бата берип жатышат.

Ат жарышы башталат.

Бүтөбайлар атын сүрөп,

Чабандесин жөлөмөлөп,

Дүңгүрөшүп келатат,

Дүбүрткө толуп кең аймак.

Аргамжы боюу жакындайт,

Атыгайдын Кула аргымак.

Жаныбар эми арыш алып,

Биринчи атка жакын барып,

Билгизбей арым арбытып,

Жанын сабап, даңкан чачып,

Жаадай сызып келатат.

Түмөнбайдын Ак желек,

Түмөнгө чыгып жарк этет,

Бийик-бийик жар келсе,

Бир изин жаза баспаган,

Ай караңгы түн келсе,

Андай жерден жаңылбас.

Акылы укмуш жаныбар,

Алааматта жаңылбас,

Айың болгон элине,

Айтып бүткүс кеби бар,

Дастанчым бул күлүктөрдүн,

Дайнын айтаар жериң бар.

Шоңконун Алабайталы,

Топ жарышта байге алган.

Томуктай күлүк чыкты деп,

Тоолук элдер мактаган.

Ооргуп-оргуп чаң чыгат,

Жарышкан аттар келатат.

Тынайдын Көккашкасы,

Тынбай арыш алыптыр,

Астыңкы жайга барыптыр,

А да кызып алыптыр.

Ай чапчыган аргымак,

Аттар кайда андагы?

Жонго карай созулуп,

Жолдор жатат баягы.

Алып-учуп сызышкан,

Аргымактар көрүнбөйт.