Бабалардын Урпагы. 3 китеп

Жашын төгүп жеңекем.

Эмне болот күнүбүз,

Эш туткан агам келбесең.

Кандай болот энекем?

Кантеер экен жеңекем?

Эчен-эчен жыл өттү,

Элестери айтылаар.

Эл жерине келбеди,

Эсил кайран абалар.

Кара Тоону айланып,

Канат кагат шумкарлар.

Калган тура кайрылбай,

Карааны сүрдүү абалар.

Омбу-домбу бел кайда?

Оболоп учкан куш кайда?

Обондуу назик ыр кайда?

Ойротту бузаар эр кайда?

Кара жел согуп өткөндө,

Каакымдарым кыбырап.

Камыштарым шыбырап,

Кайран эрлер кеткенде,

Кара Көңдөй бу калды.

Атыр жел согуп өткөндө,

Аппак гүлдөр кыбырап,

Арпаларым шыбырап,

Азамат эрлер кеткенде,

Арпа -Тектир жер калды.

Белди карай аттанып,

Беш агам сапар кетти эле,

Кеткендерден дарек жок,

Келген жок го алиге,

Беш агаман дарек жок,

Беш жол жатат созулуп,

Берендер келбей калды го,

Белди карайм томсоруп,

Бейгам ойду ойлонуп.

Токобай уулу Самүдүн,

Толукшуган пенде эле.

Тору атына камчы уруп,

Тоо боорунан кетти эле.

Токобай уулу кеткенде,

«Элиңе аман келгин» деп,

Энелер калды жаш төгүп,

«Калкыңа аман келгин» деп,

Карылар айткан ак тилек.

Арман күчөп ташкындай,

Айлына аман келе албай,

Алымбайдын Чекири,

Жалын өчүп окко учту,

Жазмыштан көрүп буйрукту.

Жолдошбайдын Тентиси,

Шейшемби күнү кечинде,

Шейит болуп ал кетти.

Кут төгүлгөн абалтан,

Курумшу эле атадан,

Канча азамат жок болду,

Кайгырып айтам ошону.

Ат көтөргүс жүк болду,

Арман күн мындай болобу,

Дүйнөдөн учуп жок болду,

Дүйшөнүн жаркын Зарлыгы,

Келбей калды а дагы,

Кейишке салып жандарды.

Тоодой сөзгө бек турган,

Токобайдын Бектурган,

Кейиштүү кеп козголгон,

Кеткен бойдон жок болгон…

Айтбайдын Ачубакун,

Ала барман пенде эле.

Кара Көңдөй жерин көрбөй,

Кайып болуп кетти ээ…

Күңгөйдөгү өтөккө,

Күкүк кушум конгон жок.

Күлүстөндөр батыштан,

Күн Тийбеске келген жок.

Арпа Тектир жайлоого,

Айланып куш конгон жок.

Апаатка кеткен агалар,

Ат Жайлоого өткөн жок.

Жабыгып кетип баратат,

Жалгыз атчан жолочу.

Жатындашы кеп козгоп,

Жашын төгөт шолоктоп…

Баатырлардан соз козгоп,

Башкача санаа, ой ойлоп.

Элди-жерди коргогон,

Эрендерди айтайын.

Чепте туруп бек болгон

Чеберден кеп баштайын.

Алыска ат дүрбөтүп,

Аттанышкан баатырлар.

Кара Көңдөй жерине,

Кайтпай калган канчалар.

Шашыла ат дүрбөтүп,

Шашып кеткен берендер.

Кара Көл турат калдайып,

Кара куш конбойт айланып.

Каардуу шамал чайпалып,

Кара Көл калды шалдайып.

Каары келип толкуган,

Кара Көл менин Көңдөйүм.

Кара куш менин жөлөгүм,

Кадырлаш биздин абалар.

Кайра келбей калгандар.

Кара Көлгө конбогон,

Кайтыш болуп жоголон.

Кайран гана баатырлар,

Кара куш ошол берендер.

Кайтыш болуп кеткендер.

Толкуган бу өмүрдөн,

Толкуй албай кол үзгөн.

Толкубай турат Кара Көл,

Толкундары не болгон.

Толкуну небак жоголгон,

Каадалуу учуп көрүнгөн

Кара кушту ок соргон.

Агаларды баяндап,

Акын эми сөздү улант.

Сап-сабы эми уланат,

Санжыралар куралат.

Жоргологун жомогум,

Калып калба туу жондо.

Алды жакка жол улап,

Арыш кере жорголо.

Апаат күндө жоголгон,

Агаларды баянда.

Баарысын тең так айтып,

Бирөөн унут калтырба!

Боордон жылкы айдаган,

Бокбасардан Шейше бар.

Тынбай тоого каттаган,

Тыныбектин Шакири,

Бай өмүрдү улаган,

Баямандын Көчөрү,

Койсойбостон Абдыр бар.

Осмондун Жусубу,

Эстеп келет бу уулду.

Толкуп-толкуп эл келет,

Токтосундан Мукамбет.

Айдыңы чыкпай тап-такыр,

А да келбей кечигет.

Уралынын Кемели,

Узаган бойдон келбеди.

Бабасын тарткан баягы,

Баякундан Нуридин.

Бая эле кетип кайтпады.

Сакиден Асанбек,

Саруунун Сукейи,

Айдыңдын Шыбыйы,

Алыс жактан аларды,

Ашыксам да көрбөдүм,

Айдыңы тааныш жандарды.

Урумга кеткен эр уулу,

Урманбет ата үч уулу,

Ар немеге тең уулу,

Ач кыйкырык чуу келсе,

Айгай салган үч уулу.

Азаптуу кезде жоо келсе,

Кармашка түшкөн үч уулу,

Кейиш менен кечигишип,

Келбей калган үчөө тең.

Созулуп кеткен үч жол бар,

Сапар келеер үч эр бар.

Үчөөнү күткөн үч жол бар,

Үч эр келбей калды анан

Кара жолдун үстүндө,

Капалуу ый каңгыган.

Ойсул ата жол менен

Ойсоңдой кетип баратат.

Ойроттуу бузаар берендер,

Оо, дүйнө кетти кайрылбайт.

Камбар ата жол менен

Кайрылбай сызып баратат.

Калкынан кеткен бөлүнүп,

Кайрандар эми кайрылбайт.

Баатырлардын айдыңы ай,

Түмөнбайдын Айдыңбай,

Эрөөлдө жоо коргогон,

Эки уулу бар Абыш атанын,

«Уулдарым келет» деп,

Энекем эки тон тиккен,

Уландары не келбейет,

Узун жол үнсүз мелтирейт.

Энеке муңга бөлөнөт,

Ээрчишкендер көрүнбөйт.

Асылдарын күткөн эненин,

Ак санаасы аткарылбай,

Жолду улап келген жок,

Жолбун менен Дүйшөнбай.

Мендиден Акир абабыз,

Кубаттуу эр көрүнөт,

Курмандын Токтокадыры,

Кейишке салып туугандарын,

Келбей калды бу дагы,

Жолду карап телмирип,

Бир-бирден бала жаш калды.

«Эмнең бар тагдыр бизде» деп,

Энелер көзүн жаштады.

Чекирден Дүшөнбай,

Капаны салып бир далай,

Айлына калды кайрылбай.

Канимет, Рыскелдилер ,

Ага менен инилер,

Анан дагы Бердалы,

Турагынан канат кагып,

Туйгундар такыр жаш кетти.

Эли-жерин көрө албай,

Эңсеген ойду жаза албай,

Үч туйгундан айрылып,

Энелер калды кайгырып.

Арбын-арбын айтаар сөз,

Молдоакыйдан Жанкороз,

Олжолуу эр Олжобай,

Атыгайдан Шарыпжан,

Ээрчишип айыл тарапка,

Экөө тең келбей калышкан.

Караандарын күткөн адам,

Кайгылуу ыр жазышкан.

***

Айылдаш бир апам бар эле согуштагы жолдошун эстеп, капаланып ыйлап алаар эле. Мен ойлочумун «Небак өткөн немени эмнеге эстейт» деп. Такыр эле акылы жок бала экемин. Ал өзүнүн тең курбу жаркынын эстеп жаткан тура. Канча жыл өтсө да анын сүйкүм элеси андан бөлүнбөй келе жаткан тура. Кандуу согуш канча адамды какшатты. Канча адамдын жүрөгүнө бүлүк салды. Эмесе ошол жаркындарды унутпай биз да эстей жүрөлү. Эгер алардын баары тирүү болсо, биздин айыл кандай чоң кубанычка бөлөнөөр эле. Алардын арасынан канча азаматтар чыгаар эле. Өткөн өттү деп айлыбыз алар жөнүндө эмнгендир көп эскербей келет.

***

Асылбектин Абдырасул,

Бир үйдөн эки уул,

Эки уул оңой бекенби?

Түтөп кетти дүйнө күн,

Асманга учуп кетти окшойт,

Арбын жагы дүйнөнүн.

Дүйнө деген курусун,

Эки уулдан айрылып,

Агалары жабыр тартты,

Арман алат кокуй күн!

Бир жери кем дүйнөнүн.

Атыгай Колот, Жол Колот,

Айдың көлгө каз конот.

Абалардан айрылсак,

Ак жашообуз не болот?

Тектир-тектир-тектир саз,

Тешик Көлгө каз конот.

Теңтуштан-теңтуш айрылса,

Деги эле жаман иш болот.

Урчук-урчук аскалар,

Учуна барып куш конот.

Уулдан эне айрылса,

Убайымдуу иш болот.

Керме-керме керме тоо,

Керме Тоого куш конот.

Кеткендерден айрылсак,

Кейиткен жаман иш болот.

Адырдагы текени,

Азгырып айдап келейин.

Армандуу кезде жок болгон,

Абалардан кабар берейин.

Каадалуу жазда жол кеткен,

Карачтан Кудайберген,

Кейишке салып туугандарын,

Кеткен бойдон келбеген.

Ачык айрым жайдары,

Аалынын Садыры,

А да келбей калдыбы?

Аралап туулган аймагын,

Ага-ини болуп бир өскөн,

Эшек минип жолдордо,

Ээрчишише бирге өткөн.

Балалыгын Көңдөйдө,

Баё чагын жөнөткөн.

Такиш менен Саякбай,

Кан күйгөн майдандан,

Келбей калды кудай ай!

Талканбайдан Кусейин,

Ыбыкенин Апили,

Бул тарапка келеби,

Көрбөй такыр калдык го,

Көркөм чачкан эрлерди.

Кайта айтамын арманды,

Агалар унут калабы,

Бу дүнөдө табылбас,

Кайра экинчи жаралбас.

Каадалуу Көңдөй уланы,

Кабыл менен Барыктабас,

Агарып таңдын атканы,

Кызарып күндүн батканы.

Кылымга татыр эрлерди,

Кыдырып чыксам табамбы?

Уулдардын атасы,

«Уландарым келет» деп,

Эки туйгун таптаган,

Элден окчун бактырган.

Кабар катты бере албай,

Карарып кара жол жатты.

Айдыңдуу уулдар келбеди,

Ата кушун агытты.

Кат кабарын бере албай,

Карарып кара жол жатты.

Жаратылыш ыр терметип,

Ушунчалык сырдуудай.

Туулган жерге кайтып келип,

Сыбызгытып чоор тартпайт.

Сырдыбай менен Абдырай.

Эстеп эки баланы,

Акмат чал такыр кайгырды.

Ак Эчкиде чуу барбы?

Ала Тоону күүгө салып,

Сайрап жаткан улары.

Турусбектен: Шейше, Темиркан,

Эки уулдан үн чыгабы?

Эки уул үнүн бербеди,

Энекесин күттүрүп,

Эңсеген жерге келбеди.

–Эй, иничек, иничек,

Кимди издеп жүрөсүң?

Айдың талаа, түзөңдү,

Аралап алып өтөсүң?

– Капам менин бир далай,

Эки агам бар эле,

Төлөн менен Карыбай,

Самен чалдын уулу эле,

Көрдү бекен ким бирөө?

–Эки агаңды көрбөдүк,

Андан башка не дейбиз.

Кайтпай калды согуштан,

Кара кагаз бергенбиз.

Касиеттүү жер делет,

Калдайган Көңдөй байыртан.

Көңдөйлүк болуп аталган.

Казак менен Кабакан.

Уулдары Сатынын.

Булар да келбей калышкан.

Эки агама эстелик деп,

Ушул ырды жараткам.

Токбайдан үч уул бар,

Үчөө үч ат минди эле,

Кара Колот жолун өрдөп,

Кан майданга кетти эле.

Небак бүткөн майданда,

Үч жолочу келе элек.

Кеткен бойдон айлына,

Келип салам бере элек.

Башына үйүп кайгыны,

Ата-эне жаман кайгырды.

Агат көлдөп көз жашы,

Аппак болгон чачтары,

Тирүүлөй көрүп азапты,

Ушунчалык чарчашты.

Малын багып оокат кылган,

Маамбектен эки уул бар.

Мукамбет менен Мустаке,

Кан майданга кетеерде,

Эки уулга арнап ата-эне,

Эки терек тикти эле,

Саатты кууп күн өттү,

Күндү кууп ай өттү,

Айды кууп жыл өттү,

Эбегейсиз закымдап,

Элек элеп заман өттү.

Эки уулдан дарек жок,

Дарек эмес кабар жок.

Эки терек дүпүйүп,

Алыс жактан көрүнүп,

Карап эки теректи

Ата-энеси жаш төгүп,

Алар эчак жок болушкан,

Алтын башка кайгы үйүп.

Атаны кокуй кор дүйнө,

Кор дүнө эмес жок дүйнө.

Калдайып көктө көрүнүп,

Каргалар учуп каркылдайт.

Кайгырган менен айла жок,

Кайрандар эми табылбайт.

Жон-жондордон көрүнүп,

Жорулар учуп салпылдайт,

Жооткон менен айла жок,

Жоголгондор табылбайт.

Эчен-эчен эр өттү,

Эр өтпөсө ким өттү?

Асман толгон ызы-чуу,

Айгайлаган чуу өттү.

Алдыда баштап жол салып,

Ат көтөргүз бирөө өттү,

Манас айтып бапылдап,

Шумдуктана шаңкылдап,

Бакир талант дагы өттү,

Комуз черте, үн салып,

Кой десе болбой, күү чалып,

Күрөңкөйдөн Касейин,

Күмүш үндүү бу өттү.

Керүү белди жайлаган,

Керилтип жылкы айдаган,

Кетирекейден эки уул бар,

Майданга кетип калышты,

Керүү бели жайлаган,

Кезинде тартты азапты.

Сүйдүрүп айткан макалды,

Сүйөрдөн Ыманаалы,

Ары куудул тамашачыл,

Адылдан Жылтыр бу өттү.

Адамда жок тамашачыл,

Аалынын уулу Асанаалы,

Манчыркап такыр шашылбас,

Манапбайдан Үсөнбек,

Чоң кыргында окко учту,

Тайманбас эрлер көрдү го,

Тагдырга жазган буйрукту.

Адырдан учкан чакчыгай,

Арылап учат карматпай.

Калган экен агалар,

Кайра артына кайрылбай.

Кара суудан учкан каз-өрдөк,

Каркылдап учуп өйдөлөт.

Алыска кеткен сапарлап,

Агалар эми көрүнбөйт.

Аскада турган жагалмай,

Ашыгып канат кага албай.

Туйгундар калды келе албай,

Тууганга салам бере албай.

Төрдүн башы Ат Жайлоо

Андай жайлоо кайда бар.

Каармандарды эстейли,

Мына ошондон пайда бар.

Алыс кеткен жоокерлер,

Тууган жерин сагынат.

Кубанып эстеп аларды,

Кусалык менен ыр кылат.

«Сагынычым зыпылдайт,

Учкан кушка жеткирбей,

Урумда жер болбостур,

Ушул Көңдөй жериндей.

Кара Каман ашуусун,

Калтырбай эстей берели.

Бир боорум Көңдөй жерине,

Бир барып салам берели!

Көл Төр ашуу тайгалак,

Көргөн адам жалтайлайт.

Көңүлдө калган жан досум,

Көзүмөн учуп баратат.

Чабалакей учкул куш,

Чарчадым кууп жете албай.

Көөдөндө чоң муңум бар,

Көңдөйгө бир жете албай».

Сары тору ат минген,

Сатыбалдынын Райы.

Бапайдын Касымаалысы,

Шабдан уулу Байбосун,

Турусбек уулу Темиркан,

Дагы канча жандар бар.

Абалтадан келаткан,

Арылбаган муңдар бар.

Малын айдап кайырган,

Өз ишине тың чыккан,

Мантикеден Ыйманкан.

Тагдырдан көрүп буйрукту,

Табылбас эрлер окко учту.

Азамат эрлер кеткенде,

Арпа Тектир жер калды.

Каадалуу өмүр сүргөн,

Кара Көңдөй бу калды.

Көөнөрбөс эрлер кеткенде,

Көп жашка барган чал калды.

Ак элечек оронуп,

Айдыңдуу эне жаш калды.

Алыска аты таанылган,

Акбоз жорго ат калды.

Жергеми күүгө бөлөнтүп,

Жер Үй деген суу калды.

Тайманбас эрлер кеткенде,

Тарам-тарам бел калды.

Созулуп бийик аскасы,

Сорок Ташым ээн калды.

Көөнөрбөс эрлер кеткенде,

Көк Сай деген суу кадды.

Көкдөйгө чыккан атагы,

Көк аргымак ат калды.

Айлынан эрлер кеткенде,

Ак Кайкы деген жер калды.

Алысты карап телмирип,

Айнектей сулуу жаш калды.

Аларды карап элейип,

Алайган көзгө жаш келип,

Алты жашаар асыл уул,

Айтылбаган кеп калды.

Акбозчон эрлер кеткенде,

Тешик -Көлүм бу калды.

Көлдө сүзүп көрүнгөн,

Көркөмдүү өрдөк каз калды.

Асылдарды узатып,

Кайрымдуу эже-карындаш,

Кара көзүн жащтады.

Боорлорум алыс кеткенде,

Борду деген жер калды.

Боорун араң көтөргөн,

Боз балдар эми жаш калды.

Кайрат күчтөн эчак тайган,

Кары-картаң чал калды.

Имерлиштен эрлер кеткенде,

Иймек деген жер калды.

Ийнинде турган жүгү көп,

Инилер эми жаш калды.

Каадалуу эрлер кеткенде,

Кара- Каман жер калды.

Ээрчен аттар туяк кагып,

Ээсин жоктоп окуранды.

Шарактап эрлер кеткенде,

Шагылдуу бел ээн калды.

Чатыраган жаштык мас,

Чатыр -Таш деген жер калды.

Каадалуу эрлер кеткенде,

Кайгысы жок ким калды?

Көөнөрбөс эрлер кеткенде,

Көнөчөк деген эл калды.

Жарашыктуу кыйры алыс,

Жарыктык Көңдөй жер калды.

Көсөмдөрүн узатып,

«Көзгө чабаар» эл калды.

Кайрандарын узатып,

Капасы жок ким калды.

Ой, капасы жок ким калды?

Миңжашардын Акматы,

Арпа Тектир жайыттан,

Адырда малын калтырган,

Кан майданга жол алган.

Кагылыш кан майдандан,

Келбей калды айлына.

Ата-энеси кайгырып,

Аябай батты кайгыга.

Сыдыктын эки баласы.

Кан майдандан жок болду.

Капага батып ата-энеси,

Кайгысы ташып чоң болду.

Токторбайдын Аалыса,

Тоодо жылкы кайырган.

Анын сүйкүм дабышы

Айланага жаңырган.

Ыстамдын уулу Жаамбай,

Набыт болду кайта албай.

Ыйманы ысык пенделер,

Алыста калды карылбай.

Мергенбайдын Ыманы,

Самен уулу Төлөбай,

Келбей калды кудай ай,

Кайгыбыз биздин ушундай.

Башында шайдоот жаралган,

Курумшудан Кабакан.

Кабары жок алыстан,

Канчалык да тыңшасам.

Ордобай уулу Үсөке,

Сакиден Асанбай,

Баатырлардын баардыгы,

Келбей калды кудай ай.

Кармашта намыз алаары,

Сыдыктын Жоодаты,

Жары калды телмирип,

Берген жок ага кабарды.

Учуп өткөн жалын жаш,

Теңизбайдан Барктабас.

Кайра экинчи кайрылбас,

Кабарын бизге таратпас.

Артында жалгыз баласы,

Бул жакка улам бөлүнүп

Турган эле санаасы.

Кулеттин уулу Турдубек,

Баласы, жары күтсө да,

Бул жакка кабар берген жок,

Ушундай тура дүйнө шок.

Саманчынын топ жылдыз,

Сапарлап жол чегет,

Саргайып күтүп жатса да,

Сагынып ырга салса да,

Сапарга кеткен жоокерлер,

Сагынган кезде жол келбейт,

Саргайтып неге кечигет?

Чоң чоку жактан нур бере,

Чолпон жылдыз чачырайт.

Чогусу менен жол кеткен,

Чоо жайы кетпес элестен,

Чолпондор неге жол келбейт?

Ааламдын нак ортосу,

Алтын казык жылдызы,

Аркы жактан чачырайт,

Абыр-шабыр ат минип,

Ат минсе да бат минип,

Алыс жакка жол кеткен

Абалар эми кайрылбайт,

Сары Аркар жылдыз батканда,

Таң агарып атканда

Майдандагы агаларга,

Чабаганды чаптырдык.

Чабаган чарчап барбаптыр,

Жетпептир берген кат кабар,

Агалар келбей калыптыр.

Алаштын Мисасы,

Ачык айрым жан эле.

Бир үйдүн ичинде,

Көкүрөк күчүк жан эле.

Алыс жакка кетеерде,

Апалары калды эле.

Кан майданга кетеерде,

Кандаштары калды эле.

А да келбей кайран эр,

Арманга бизди салдыбы,

Жол улап келбей калдыбы?

Караан болуп артында,

Каргадай бала калдыбы.

Жылганын куму эшилет,

Жылжыган суу эзгилейт.

Көңдөйдөн кеткен уландар,

Көрүнөбү ким билет?

Тектирдин куму жешилет,

Теминген суу жешкилейт.

Агалардан кабар барбы,

Анын жайын ким билет?

Тектирден теке өткөндө,

Тектирдин чөбү эшилет.

Теңтуштардан кабар барбы,

Тек жайын анын ким чечет?

Күн нуруна жылтылдап,

Күмүшкө-күмүш кошулат.

Күлүстөндөр кеткен жак,

Күңгөйдөн ары созулат.

Ай нуруна жылтылдап,

Алтынга алтын кошулат.

Асылдар узап кеткен жак,

Айылдан ары созулат.

Адырда жатат кашка жол

Ал кашка жол нени айтат.

Айланып узап жол кеткен,

Абаларың кайрылбайт.

Осмондун эрке баласы,

Кайрылып келбей калыптыр.

Кайгыны элге чачыптыр

Курумшудан Байтур бар,

Кайдын уулу дагы бар,

Тирүүсүндө көргөнбүз,

Тапай уулу Жүдөмүш,

Байтемирдин уулу бар,

Кайрылбай калды канчалар,

Дагы канча жандар бар,

Ат көтөргүс арман бар.

Кашкарга кеткен досума,

Кат жазсам кабар берген жок.

Кайып болгон абалар,

Кайрылып бизге келген жок.

Анжиянда досум бар,

А да кабар берген жок.

Алыска сапар жол кеткен,

Абаларым келген жок.

Беш тогол болбой бел чечпейм,

Жаз келген чакты эсептейм.

Жаадыраган жаз чакта,

Жаркындарга багыштап,

Жаратып ыр чиймелейм.

Ай менен жылдыз тогошот,

Айдыңдуу тоодон жел согот,

Агалар кетти майданга,

Арман күн кандай күн болот?

Жаалы катуу суук болгон,

Жалган куран айы бар.

Азаматтар кетишти,

Алдыда кандай күндөр бар?

Тогуз тогол айында,

Тоңдун жерин аралап,

Тору ат минип сабалап,

Алыскы кан майданга,

Агалар кеткен ыраактап.

Андан бери закымдап,

Айланып учкан канча убак,

Ой, айланып учту канча убак.

Ай, Үркөр жылдызга

Акырын барып жакындайт.

–Азаматтар келеби?

Акырындап кеп таштайт.

–Агаларың келет,-деп,

Үркөр жылдыз жооп айтат.

Абалар али келе элек

Арылдап учту канча убак.

Ай жаңырган убакты,

Ай арасы дечү эле.

Агаларым сапар барып,

Кайсы өтөккө кончу эле?

Аймактагы өтөктөрдүн,

Аралап баарын карадым.

Карасам да таппадым,

Кандаштардын караанын.

Байркыны айтпасак,

Башталманын баары өчөт.

Абалкыны айтпасак,

Абалардын аты өчөт.

Кылымдардан келаткан,

Кыйма-чийме даңкы өчөт.

Байыркынын тарыхын,

Баштабаска амал жок.

Эзелкинин тарыхын,

Эстебеске чара калган жок.

Ой, эч деле амал калган жок.

Борду менен өтөөрсүң,

Ботолуу төө жетелеп.

Боорлоруңу эстей жүр!

Боордошум шоңко тууганым!

Кулгуна менен өтөөрсүң,

Кулундуу бээ жетелеп.

Кулундарыңы эстей жүр!

Курумшу, кыпчак тууганым!

Бүлөөлү таштан өтөөрсүң,

Бүлөөлү журтту көчүрүп,

Бүркүттөрүңү эстей жүр!

Бүтөбай, саруу тууганым!

Оо, Бүтөбай, Саруу тууганым!

Улуу тоонун боорунан,

Улар кушту кармабайм.

Улар кушту кармасам,

Балапаны жайраган.

Барандуу учкан бүркүттүн,

Балапаны жетилген.

Керилип учуп зоокадан,

Кең мейкинди жиреген.

Жоокердин калган балдары,

Жоокер болуп жетилди.

Кооп туудурган азаптан,

Коргоп турат мекенди.

Сапардап жалгыз жолочу,

Сабына келип кошулган.

«Кара көйнөк» журту өсүп,

Каадалуу жерим толкуган.

Ой, каадалуу жерим толкуган.

Көзү өтүп кеткендерге,

Кайгырып куран окуйлу.

Алардын тагдыр жолдорун,

Аңдабай кантип коёлу.

Алар тирүү болгондо,

Жүрмөк болчу биз менен

Жүзүн көрүп күн нурунун,

Жүздөшүп турмак эл менен.

Алар тирүү болгондо,

Көңдөй жери байымак.

Көөдөнгө батпай кубаныч,

Кара көйнөк шаңданмак.

Жазмыш экен не кылалы,

Жараткан бизден айырды.

Эл алдында алардын

Элесин эстеп сыйлайлы.

Көзү өтүп кеткендердин,

Топурагы торко болсун!

Урпагы, урук, тууганына

Улукман аке жар болсун!

3-БӨЛҮК

ЭЛЕСИ ТУРАТ ЭСИМДЕ

Дүйнө- өмүр уул бердиң, бала бердиң,

Дүйнө-өмүр алоолонуп жана бердиң

Неге сен алыс кеткен сапарыңдан,

Ээри жок жайдаклаып кайра келдиң?

Дүйнө-өмүр, энчи бердиң, үй- жай бердиң,

Күн көр деп, бир керекти беленледиң.

Неге сен ыраак кеткен сапарыңдан,

Эскиртип канатыңды кайра келдиң.

Алыкул

Кыргыздын улуу акыны

Дүйнөдөн өтүп кеткендердин жакшы жагын гана

эстеңиз, жамандарына тил катпаңыз.

. Мухаммад Пайгамбардын осуяттары.

***

Көзү өтүп кеткендерди эстөө жакшы нерсе, аларга

куран окуу андан дагы жакшы нерсе, ал эми аларды ыр кылып,

унутпай эскерип жазуу, тирүүлөр үчүн бактылуу көрүнүш.

Байыркы түрк макалы.

***

Актан үчөө

Жаштын тиши ак,

Карттын чачы ак,

Өлгөндүн сөөгү ак.

Ыраактан үчөө

Өлгөн адамдан күн ыраак.

Аты начарга жол ыраак.

Кедейден бакыт ыраак.

Байыркы Монгол эл ырлары.

**

Жаманбы, жакшыбы көзү өтүп кеткен ар бир адамдын

өмүрү тирүүлөр үчүн санжыра же жомок.

Автор.

Өз өңүн улам көрсөтүп,

Жерде өсөт жашыл чөп.

Өктөм өмүр жакындай бир келип.

Өзүнүн жүзүн ачат өнүмдөп.

Өмүр сүргөн тирүүлөрдүн катарынан

Өлгөндөрдүн саны өтө көп.

Ойлонтуп бизди салып бушайманга

Ошол үчүн бу ааламда арман көп.

Бир үйдөн бирөө кетсе эле.

Калгандары аны эстеп кайгы жейт.

Өлгөн адам жалгыз эле өзү кетпей,

Тирүүлөргө арманды үйүп кетет.

Ошол үчүн кээ бир кезде тирүүлөр

Оттугу жок алоолонуп күйүп кетет.

Ошондуктан тирүүлөрдүн жүрөгү

Сөзсүз эле өлгөндөргө байланыштуу,

Бу дүйнөгө бир келип, бир кетесиң,

Ошол үчүн жашоо деле азаптуу.

Автор.

Айлыбызда канча сонун адамдар бар эле. Алар менен жүздөшүп жолугуп турчу элем. Бири-бирибизге мээрим чачып арка бел болдук. Тагдырыбы пенденин өмүрү аяктап бүтөт экен. Алар арабызда түбөлүк эле тирүү жүрчүдөй болгон. Бирок ичеер суусу түгөнүп, алар биздин арабыздан бөлүнүп, кыйры чексиз мейкиндикке сиңип кеткендей болду. Алар кеткен менен биздин жүрөгүбүздөн кетпей калды. Ар бир адамдын өмүрү өзүнчө эле китеп роман эмес беле. Баса ошонусу менен жашоо кызыктуу жана армандуу экен. Жараткан пендени жаратып, аны кайра алып кетмеги. Жашоонун ошондой болмогу. Алардын кетиши менен өмүр да эскирди, жашоо да эскирди. Кийинки муун алардын оордун басат. Ошол жаңы келген муун ата-бабасынын , жети атасынын санжыра жомок, ырларын унутпаса болгону. Мурункулардын көзү өтүп кеткен менен алардын өмүрүн кийинкилер улантышып жатат. Өмүр түгөнбөйт деген сөз ошондон калса керек. Өткөн муундар кийинки муундарга санжыра, жомок болуп айтыла берсин.