ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)

Եվ Աստված հետո, վեցերորդ օրը, մի բուռ հող առավ, արարեց մարդուն այդ մի բուռ հողից ու կնոջը նրա՝ իր իսկ ամուսնու սեփական կողից:

   Եվ հետո, հետո…տեսավ  տիրադավ բնույթը մարդու՝ ընչաքաղց անդուլ, գծուծ ու դաժան, նենգ ու դրուժան, ագահությունը տեսավ նա նրա, որ հագուրդ չունի, և նրա նախանձն ու տարփանքը զազիր, շուրջը պղծելու, իր մերձավորին  կառափնատելու բնազդը  ատեց ու շատ ափսոսաց, որ ստեղծեց մարդուն  երկրի վրա ու հավիտյանս նզովեց նրան …

       Ո՞Վ ԿՄՏԱԾԵՐ…

Ո՞վ կմտածեր,որ կգա մի օր`անկամորդ, շվայտ վերնախավերի անողոք կամոք կյանքը մեզ համար շուռ կգա հանկարծ, ու մենք կհայտնվենք կյանքի հատակին:

  Որ կգա մի օր` երեկվա թերուս գողն ու խաբեբան կդառնան հարգի, ամենուր նրանց ծունր կդնեն, լրբերը` սրբեր , կդառնան մի օր, իսկ ազնիվ մարդը կարժեքազրկվի… Ով, տեր իմ Աստված, որտեղի՞ց եկել, այս ու՞ր ենք հասել. գողը փողկապով պատգամավոր է, նա և օրենսդիր, և դատավոր է. փողը իրենցը, երկիրն իրենցը, կամքը իրենցը, կուզեն կայպանեն, կուզեն կսպանեն…

  Ու՞մ մտքով կանցներ, որ մարդը այսպես կարժեքազրկվեր, որ նա ամեն ինչ թողած թուրքերին, իր մարող հույսը` անտես Աստծուն, փախստականի անդուր պիտակով մունջ կդեգերի քաղաքից-քաղաք` հլու-հնազանդ օրավուր աճող արհավիրքներին:

Ո՞վ կմտածեր, որ սև աչքերով իմ նուրբ գեղուհուն բախտը կնետի մի ուրիշ երկիր, ու ես այլևս չեմ տեսնի նրան: Որ ես ամեն օր կհիշեմ նրան ու կերազեմ, նա այցի կգա ինձ երազներում` առաջվա նման գեղեցկատեսիլ ու միշտ ցանկալի` առաջվա նման, հետո կարթնանամ, հոգին իմ կայրվի կարոտից նրա:

Ո՞վ կհավատար, որ կգա մի օր, ու ես` հուսաբեկ, անպաշտպան, անտուն, ինչպես չոր տերև` քամու բերանին, տեղ չեմ ունենա  այս մեծ աշխարհում: Ու տաժանելի մտքերից խոցված, կարող եմ ընկնել տամուկ փողոցում և մարդկանց հոսքից մեկը չի լինի` թեքվի ինձ վրա, որ գոնե նրան, հանգչող շշունջով մրմնջամ նրան, որ խռով եմ ես այս դժխեմ կյանքից. ողջ աշխարհն իմ մեջ ես տեղավորում ` ես այս աշխարհում չեմ տեղավորվում:

Ո՞վ կմտածեր, որ կգա մի օր` կյանքը մեզ համար շուռ կգա հանկարծ… Ու՞մ մտքով կանցներ… Ո՞վ կհավատար…

ԵՐԱՆԻ ԹԵ

          Ղարաբաղն իմ սիրտն է հեռավոր,  եզերքն իմ` այլևս անհաս,  և հոգին իմ` վհատ ու նկուն,  երբ իջնում է գիշերը լուսնկա,  թափառում է քնած հանդերում ու մանկութ կածաններով նրա։

          Դեղձան արտերն այնտեղ ծփուն օրորվում,  ալիքվում են քամուց,   շրջան կազմած`  ծտերի երամն է անցնում հին կալերի վրայով,  ծիրանագույն արևի մեջ տատրակն  օդում կախվում,  քարանում է անշարժ, լորի  գեղգեղանքն է ծորում ծաղկանախշ դաշտերում։

        Երկինքն`    աստղազարդ,  մուգ կապույտ է այնտեղ,   սարերը վսեմ`  աստղերը շաղ եկած սարերի վրա,  ջրերը  կարկաչում են երգեցիկ,     անտառները խշշում   օրնիբուն,   և դյութիչ  բույրերից տամուկ սիրտն իմ ճաքում է ըղձանքից։

Ախ,  հայրենիք իմ հեռու,    մայրական   գերեզման անտեր,   երանի ես էլ հանգեի այնտեղ   և ավերված երազներից իմ սին`     ծաղկեին    հրագույն կակաչներ   `սրտները,    ավաղ,   սևասև։

          Ղարաբաղն իմ հոգին է հեռավոր`  ինձ համար անհաս այլևս…

       Ի Ր Ի Կ Ն Ա Յ Ի Ն Ն Վ Ա Գ

      Երկինք լուսաջինջ, ծովը կապուտակ՝ տաք արևի տակ, ու սերը մեր ջինջ…Ախ, ինչ բարեբախտ, երջանիկ էինք այն երանելի հեռու եդեմում: Չարի կամոք էր, սև դևի   կամոք ՝ թողած տուն ու տեղ, լքյալ, վշտաբեկ, ինչպես սովահար վայրի գազանից հալածված մի հոտ՝ բախտը մեզ աշնան տերևի նման նետեց այլ ափեր, ու մենք մնացինք իրարից հեռու ու իրար համար լուռ տվայտելիս:

    Մենք բաժանվելիս՝ սիրտն իմ  ասում էր, որ կհանդիպենք:  Մենք կհանդիպենք՝ ասացի նրան, ինքս իմ խոսքին չհավատալով: Նա հոգնած ժպտաց: Սևշող աչքերում  շողը  արցունքի՝ նայեց վշտալից ու մտամոլոր: Սա չի կրկնվի՝ ասաց  հուսաբեկ, ես զգում եմ դա՝ մենք չենք հանդիպի,  էլ չենք հանդիպի մենք  ոչ մի անգամ…  

Իմ Կիթերուհի, գեղաչյա չքնաղ դու իմ Սուլամիթ, քեզանով լցված,

խաչված քեզանով, այսքան տարիներ չտեսած անգամ՝ ինչու՞ եմ դեռ քեզ տենչում կաթոգին, աչքերիդ հուրը ինչու՞ է այսպես այրում իմ հոգին:

  Իմ հուշերի մեջ, առաջվա նման, դու միշտ ցանկալի ու հուզագրգիռ,

շուրթերով բոսոր ու հուզաթրթիռ, անվերջ սրտիս մեջ, անդուլ ինձ հետ ես,

գիշեր ու ցերեկ քեզ եմ երազում՝ լինի արթմնի կամ թե երազում:

   Ախ, իմ պաշտելի, դու ինձնից հեռու, հեռու-հեռավոր, ես՝ կարոտ հոգով

ու մշտամոլոր, սիրտն իմ նվաղուն անունդ է տալիս, կարոտած հոգիս՝ տխրալիր լալիս: Դու գեղահրաշ, դու իմ աննման, քեզնով ի վերուստ խաչված ինքնակամ, ապրում եմ տրտում այս հեռու ցրտում, ու, եթե բան  է, Աստված   չարասցե  ,մենք չհանդիպենք և ոչ մի անգամ, իմացած եղիր, ողջ կյանքում քեզ եմ  սիրել ես միայն՝ հնազանդ, անկամ, ու քո անունն է լինելու շուրթիս իմ վերջին շնչում, քանզի քեզանով, լոկ քեզանով եմ ապրում ու շնչում այս անագորույն   դժնի աշխարհում…

ԻՆՉ ԿԼԻՆԵՐ…

 Հեռո՜ւ, հեռու,  իմ հեռավոր հայրենի տուն, ինչո՞ւ  այսպես ես անընդհատ հիշում եմ քեզ, և իմ հոգին կսկծագին, երբ իջնում է գիշերը խոր` լիալուսնի  լույսով զօծված, դեգերում է եդեմական մեր սարերում,  ձորերում մեր խորնդասույզ  ու ցիրուցան մեր հանդերում ծաղկածփուն:

Ինչո՞ւ  այսպես ես վերստին հիշում եմ քեզ, իմ դեմ՝  կապույտ երկինքը մեր, գետը` խելառ, որ խայտալով գլորվում է քարերն ի վար,  անտառները  ամպածրար` խնկարկում են  բուրմունքները իրենց տամուկ, մեղմիվ հովը օրորում է խոտ ու ծաղիկ, զմրուխտ արտից լորն է կանչում տրտմալիր, ու կարոտից,  ա՜խ,  կարոտից  սիրտն իմ ներսում ճաք է տալիս:

Հեռո՜ւ, հեռու, իմ հեռավոր հայրենի տուն, մայրական սուրբ շիրիմ անտեր,  ի՜նչ կլիներ, որդեկորույս ու հուսաբեկ՝  կռունկների երամի հետ  դառնայի ետ, մորս կողքին մարեի մունջ և իմ ավեր երազներից   ալ կակաչներ հառնեին վեր,   հուրհրային`  սրտները սև  իմ սրտի պես…

ՔԱՆԻ ՈՒՇ ՉԷ ԴԵՌ

Պաշտիր դու մորդ, քանի նա դեռ կա, քանի ուշ չէ դեռ…

Սիրիր դու նրան, քանզի ոչ մի տեղ արար աշխարհում մորդ նմանը դու չես գտնելու։ Դու չես գտնելու որևէ մեկին, որ կարոտ սիրտը քո ճանապարհին՝ քեզ անմնացորդ նվիրված լինի, լոկ քեզնով շնչի, լոկ ապրի քեզնով։

Սիրիր դու մորդ, սիրիր անդուլ դու ու մի թերացիր սրտիդ ջերմ խոսքը ասելու նրան։

Կգա ժամանակ՝ անողորմ ու ժանտ, ու դու կափսոսաս, ա՛խ, շատ կափսոսաս, որ չես հասկացել յուր ժամանակին ասելու նրան, թե նա ինչքան թա՛նկ, հարազատ էր քեզ ու երբ նա չկա՝ որբ ես դու արդեն։ Դու կհասկանաս, ամեն ինչ հետո դու կհասկանաս, բայց ուշ կլինի, շատ ուշ կլինի։

…Օրերից մի օր տուն կվերադարնաս անայգ ու անմիտ քո հեռուներից և խոտակալած հին բակում կանգնած՝ անկար ու տրտում, կկանչես նրան՝ քար լռությունը կարձագանքի քեզ…

   ԻՆՔ ՆԱՆԿԱՐ

                                                         Մհեր Մկրտչյանին

  Մարդը հոգնած էր, թշվառ ու տրտում, բայց, երևում էր, հույս կար դեռ սրտում:

Նա հավատում էր, որ ծեր բժիշկը կձերբազատի տանջող մտքերից:

– Կյանքում լինում են այնպիսի պահեր,– ասաց այցելուն,– երբ աչքերիդ մեջ արցունքներ չկան, այնինչ սիրտդ մի ծով է արցունքի… Ցավը կեղեքում, խեղում է հոգիդ,– շարունակեց նա:– Երբեմն կարծես ժպտալ չես կարող կամ թե ծիծաղել, բայց դե ժպտում ես, նույնիսկ ծիծաղում, ծիծաղը պետք է, քանզի ծիծաղով թվում է հեշտ է տանել խոր ցավը… Ցավը քարին են տվել, որ տանի, քարը չի տարել` մարդը տանում է: Անողոք ցավը, որ գիշեր ու զօր հանգիստ չի տալիս:

Նա դադար տվեց մի կիսավայրկյան:

–Տասը տարի է` կինս ընկել է հոգեբուժարան,-հոգնատանջ ձայնով վերստին խոսեց:– Իմ որդին ևս, տանը պարփակված, հոգեկան ծանր խախտումներ ունի… Նախանցյալ տարի Արգենտինայում դուստր կորցրի ավտովթարից…

  Նա երկար լռեց, խոնջացած տեսքով նայեց բժշկին.

– Ես ոչ ոք չունեմ այլևս կյանքում… Մինչև լույս քնել ինձ չի հաջողվում, տանջվում եմ ծանր մղձավանջներից… Օգնե'ք ինձ, բժի'շկ, իմ այս ցավերին դիմակայելու:

Բժիշկը լռին նայում էր նրան:

–Այստեղ կրկեսում խեղկատակ կա մի,– ասաց բժիշկը:– Հավանական է, ամենաանհոգ խենթը աշխարհի, ամեն մի խոսքից, կատակից նրա` պոռթկուն ծիծաղ է, իմ հիվանդներին երաշխավորում եմ հաճախել նրա ներկայացումներին. ծիծաղը բուժիչ հատկություն ունի, և, գիտեք, այո, շատերը արդեն ապաքինվել են… Դուք էլ այցելեք այդ ծաղրածուին, խորհուրդ եմ տալիս, կօգնի անպայման:

Մարդը հոգնած էր, թշվառ ու տրտում ու, երևում էր, հույսը մարում էր մորմոքուն հոգում: Նա դանդաղ ելավ, դառը հոգոցով հրաժեշտ տվեց ծերուկ բժշկին, առանց ասելու` ինքն է կրկեսի անհոգ ծաղրածուն:

ԵՐԲ ՈՐ  ՍԻՐՈՒՄ ԵՍ

      Եթե  սիրում ես՝ արար աշխարհում քո սիրած աղջկա նմանը չկա, հրաշալիք

է   նա մի   չնաշխարհիկ, նուրբ ու կառուցիկ, տեսքով հմայուն, դյութիչ

աչքերում՝ ծեքծեքուն ծիծաղ…

Եթե սիրում  ես՝   ժամադրության վայրն է նա գալիս ժամանակից շուտ, իսկ դու շատ

վաղուց կանգնած ես այնտեղ:  Եվ կարևոր չէ՝ երբ եք հանդիպել դուք վերջին

անգամ, այլ՝ ինչ քնքշալից խոսքեր ես ասել դու քո վարդաշուրթ չքնաղ  էակին:

   Եթե   սիրում ես՝ երկինքը՝ ամպոտ,   թվում է անամպ, օրը արևառ, ջինջ ու

լուսափայլ:  Եվ կռունկների ճերմակ երամն է  թևածում այնտեղ կապտաթույր

հեռվում:                                                                

       Եթե  սիրում ես՝ գիշեր թե  ցերեկ, քուն թե արթմնի, աղոթիր Աստծուն դու նրա համար… Եթե   սիրում ես՝ դու չես թողնի, որ նրա աչքերում արցունք երևա…Եթե   սիրում ես… երբ որ սիրում ես դու խորունկ սիրով ու քեզ սիրում են փոխդարձ

սիրով,  թվում է, իրավ,  քոնն է աշխարհը, արև ու լուսին՝ քնած աստղավառ

սարերի ուսին,  խոխոջն աղբյուրի՝ մեղրածոր կարկաչ,  կախկղան  լորի,

շրշյունը հովի, բուրմունքը ծաղկանց, ինքդ՝ սրտացավ, ողորմած, բարի՝

երկնքից իջած սիրո առաքյալ:

Երբ որ սիրում ես…երբ քեզ սիրում են…

ԵՐԿՆՔԻՆ ՆԱՅԻՐ

Ինչպես որ հավքը՝ մարդը ծնվում է այս մեծ աշխարհում ազատ, երջանիկ ապրելու համար:

Իմ հեռու մանկութ օրերում ես էլ՝ հավք էի անհոգ երազանքներով, բայց ո՞վ է հասել երջանկությանն իր, որ ես հասնեի: Դավն ու ցավերը եղան ինձ ընկեր և մինչև հիմա ուղեկցում են ինձ՝ տանելով դեպի վերջին հանգրվան:

Ժպիտը դեմքի ոչինչ չի ասում, դուք մարդու ներսը նայեցեք մի պահ. կակաչը նույնպես հուրհրատում է տեսքով հրագույն, բայց սիրտը սև է իմ սրտի հանգույն…

Ողջ գիշեր աչքին քուն չեկած մարդը լոկ կհասկանա, թե ինչ երկար է տևում գիշերը, ինչպես որ փայլուն, լավ օրվա գինը չի հասկանա նա, ով որ չգիտի տառապանքն ինչ է: Կամ էլ կուշտ մարդուն հազիվ թե հասնի, թե կողքի մուտքում դրկից է մեռել սովածությունից: Քո ոտքի ցավը քո  սիրտն է զգում, իսկ հոգուդ ցավը ոք չի զգում: Երբ մարդուն կյանքում հասկացող չկա՝ մորմոքուն վիշտն իր ու՞մ պիտի պատմի՝ մամռոտ քարերին, երկնքին մերված ներհուն ծառերին, երգող հավքերին, ջրերին լացկան…

  Ո՜վ մարդ արարած՝ անկշտում, ագահ, ձեռքերդ դատարկ եկար այս աշխարհ, ձեռքերդ դատարկ կգնաս

աշխարհից, այդ ո՞վ է, ասա, բան տարել իր հետ, որ դու էլ տանես, կոշիկդ թե որ ոսկուց էլ լինի, մեկ է՝ ոտքի տակ պիտի որ մաշվի, մարդ եղիր մի քիչ,  տես, արևն ինչպես է գնում մարելու՝ լույսն իր բաշխելով, վարդը թառամում՝ բուրմունքն իր տալով, խունկը այրվում է՝ շուրջը սփռելով հոտն իր բուրավետ: …

Սիրտս կսկծաց. կարկուտը էլի հարուստի արտից խուսանավելով՝ գնաց ջարդելու աղքատի արտը:  Կյանք է, դիմացիր, ասում եմ ես ինձ, թե բախտը քեզնից երես է թեքել, էլ մի ընկրկիր, դառը մտքերը ծանր է տանել: Ոչ թե ոտքի տակ, երկնքի՜ն նայիր՝ լուսաշող մտքեր կունենաս հարկավ:

ՕՐՀՆԵՐԳ

Քեզ հանդիպեցի այսքան ուշացած, այսքան ուշացած սիրեցի ես քեզ…Ի՞նչ անեմ, ասա, ո՞րն է մեղքը իմ, որ քեզնից ես վաղ, շատ վաղ ծնվեցի… Ո՞րն է մեղքը իմ, որ պատահեցի այսքան ուշացած, այսքան ուշացած սիրեցի ես քեզ:

Ողորմիր, Տեր իմ, ողորմիր դու ինձ, պարզիր գաղտնիքդ ազնվաշուք, վսեմ. ի՜նչ ուժ կար քո մեջ՝ ձեռքդ չդողաց, երբ արարվում էր հրաշքն այդ լուսե՝ այդքան անթերի, այդքան կատարյալ ու սքանչելի:

 Սերը ծնվում է անսպասելի ու միանգամից՝ հոգիդ լցնելով ծաղկուն գարունքով: Եվ մի՞թե մեղք է սիրելը, իրավ, այսքան

տարաժամ, բայց ո՞վ է, ասա, որ չի խենթանա քո հուր նայվածքից, տեսքից դեռատի, շուրթերից բոսոր ու սիրատոչոր կամ չի թրթռա հեգ սիրտը նրա՝ քո սև աչքերի լուսաշող փայլից:

Դժվար է կրել ցավը սեփական, խոր սիրո ցավին բալասան չկա, երբ մարդու սրտում մարում է սերը, ապրելը արդեն դառնում է իզուր, և տվայտանքը սիրող սրտերի՝ երբ դու սիրում ես խելահեղ սիրով, նա երջանիկ է մեկ ուրիշի հետ… Տրվել չեմ ուզում մտքերի նանիր, ուզում եմ, անշուշտ, սիրես դու մեկին՝ քեզ արժանավորին, լինես նրանից կյանքում անմեկին, որ թևավորվեմ քո երջանկությամբ ու քեզնով զգամ ես ինձ բախտավոր...