Цені Дзікага палявання

Па гэтым прыходзіў Купала, дваццаць чацвёртага чэрвеня, у людзей сярэдзіна года, а ў лесавіка пачатак яго, бо купальская ноч – самая кароткая.

У лесавіка гэты дзень заўсёды быў найгалоўнейшым, яго адзінага ён чакаў і ніколі на яго не забываўся. І лесавіка, як гэта ні дзіўна, цешыла, што гэты дзень быў і вялікім людскім святам, святам, калі моладзь спрабавала ўгледзець сваё шчасце ці няшчасце, свой лёс. На Купалу, здавалася яму, людзі разумелі не толькі зямлю з яе лясамі і рэкамі, але разумелі і месяца ў ягоным блуканні сярод аблачын, разумелі зорак, што дрыжэлі-смяяліся, разумелі нават немарач, чарнату ночы, у якой хавалася апраметная таямніц. Магло быць, што людзі бачылі ў яе цемры і цені, постаці тых, хто быў на гэтай зямлі да іх, бачылі малюнкі будучыні свайго жыцця, бачылі дзівосны агонь папарацькветкі, нават бачылі такіх, як лесавік. Многае, вельмі многае магло быць на Купалу.

І ці не быў Купала той шпарай, шчылінай, у якую дазвалялася чалавеку зазірнуць, каб убачыць немагчымае? Пра гэта, увогуле, лесавік не надта задумваўся, а ягоны Купала, апрача ўсяго іншага, быў яшчэ і парою, калі ён уваходзіў у сярэдзіну дрэва, любога дрэва, якое ён выбіраў, і піў разам з ім зямны напой, што мацаваў яго ўвесь наступны год. У клёнаў напой быў салодкі, у бяроз – крышачку хмяльны, дубы адразу настойвалі яго траха гаркавым і дужа моцным, асінавы ж звычайна ўтвараўся проста горкім, хаця і прыемным. Купальскай ноччу лесавік стараўся пабываць адразу ў некалькіх абраных дрэвах, але не заўсёды ўдавалася гэта, бо кожнае дрэва мела свой характар, свой гонар, і яго не заўсёды можна было ўзяць сілаю, дрэва павінна было дазволіць увайсці ў яго. І не трэба забывацца, што купальская ноч самая кароткая, усяго некалькі імгненняў балюе купальскі месяц, а паспець за гэтыя імгненні трэба шмат.

Хутка, надзвычай хутка адлятаў роямі іскраў Купала, пакідаючы па сабе шкадаванне і ненатоленасць. Як ні спяшаеш, як ні п’еш нагбом – усё ж не паспяваеш напаіць сябе да краёў: толькі прыклаўся да вялізнага кубка, як зайграла заранка. Годзе. Канец Купалу, пачатак новаму.

Дваццаць дзявятага чэрвеня селянін пазначыў Пятровым днём і гаварыў, што рэдка ў каго на Пятра мелася леташняе жыта. Ён як бы нагадваў сабе, напамінаў, што па святах заўсёды чакае праца, якая будзе карміць. І толькі ўжо ўспамінаючы пра леташняе жыта, чалавек ведаў, што недалёка і новы хлеб. Дваццатага ліпеня, на Ілью, гаспадыні ўрачыста выпякалі з жыта сяголетняга. І пах таго новага хлеба лесавіку быў знаёмы, хаця сам ён ніколі лесу не пакідаў і ніколі не зазіраў у вокны людскіх хат. Проста жытні дух быў і ягоны, лесавікоў.

Па Ільі пачыналіся дажджы. Ільёй лета перакідвалася на другую палову, спёка памалу сыходзіла, і зямля, ужо зашэрхлая пад высокім сонцам, пачынала прасіць вады. Тады збіваліся ў гурт аблачынкі, памалу грувасціліся, ціснуліся адна да аднае хмаркі – і ўжо недзе далёка чуліся грамы. Гушчэў, цямнеў далягляд, з-за яго павольна і няўмольна, як ноч, выпаўзала хмара, лена пыталася пра нешта ў другое такое ж хмары на тым канцы свету, і словы іх перакочваліся цяжка і пагрозліва, ажно ападала, запынялася сэрца маленькага чалавека. Вуркат пакрысе мацнеў, хмары большалі, можна ўжо было разабраць, што яны згаварыліся між сабой, на нешта наважыліся, і дзень, зразумеўшы гэта, раптам адступаў, пакінуўшы толькі крышачку святла, – у цьмянай і вусцішнай цішы ўсчыналася гульня навальніцы. Па ўсім чорна-шызым небе раптам прабягалі зарніцы, падобныя да каляровых змей, успышкі іх мацнелі, рабіліся ўсё часцейшымі, неўзаметкі ўвесь небасхіл дрыжэў у мігценні пульсуючых бліскавіц, водбліскі прабягалі з усходу на захад і назад, і яшчэ вусцішней рабілася ад таго, што гульня гэта адбывалася ў злавесным маўчанні. Але вось нешта ў нябёсах разрывалася – і ўсё дазвання запаўняў моцны грукат. Сляпіла маланка. Чалавеку, які пазіраў з зямлі, магло здацца, што нехта магутны, з асілкаў асілак, страшным па сваёй моцы рыўком выдзіраў з самай сярэдзіны, з самай глыбіні неба вялізны корань, і корань гэты на імгненне рабіўся чалавеку бачным – неверагодна тоўсты, страшэнна доўгі, з мноствам жывых галінак-хвастоў – корань неба. І адразу ж пасля ўбачанага чалавек слепнуў і глухнуў, бо, зрэшты, убачанае было не для ягоных вачэй. Трэсліся ад удару зямля і паветра, і неба абрыналася на зямлю залевай, суцэльнай сцяной вады. І чалавек, здаралася, шчыра здзіўляўся, што пасля ўсяго гэтага ён яшчэ жыў…

Аднак адной навальніцай не абыходзілася. Не паспявала сціхнуць, ссунуцца за небакрай адна навальніца, як ішла другая, яшчэ большая і мацнейшая, і зямля зноў сціскалася, нерухомела, прадчуваючы ўдары і вадаспады. Рэкі, што цяклі між лясоў, імкліва ўзбухалі, перапаўняліся каламутнай і шалёнай вадой, якая раўла, імчала ў сляпым запале, і берагі гэтую ваду ўтрымаць не маглі: абсоўваліся цэлымі пластамі берагавыя стромы, павольна хіліліся, хіліліся – і падалі вяршалінамі ў самую быстрыню дубы і вольхі, чародамі брылі да берагоў, не маглі да іх выбіцца напаўзатопленыя лазнякі. Круціліся, мільгалі ў хуткай плыні вырваныя з каранямі дрэвы, кусты, паказваліся бёрны і дошкі з якога чалавечага жытла, праносіліся і дохлыя дзікі, што захлынуліся, не знайшлі моцы даплысці да сухога. І не кожны човен упэўнена трымаўся на гэтай вадзе, хіба што віціна плыла, не баючыся нічога. На тых віцінах спалохана курчыліся, глядзелі ў неба людзі, хрысціліся, думалі. Пра што? Вядома, пра тое, пра што спакон веку думалі яны на гэтай зямлі. Што такое навальніцы, ад якіх спыняецца сэрца і слепнуць вочы, ад якіх забірае страх і няма куды ад якіх схавацца? Хто зганяе ў адзін чорны згустак хмары і б’е перунамі ў зямлю, хто асвятляе бліскавіцамі небасхіл, хто калоціць і дзярэ ўсю прастору між зямлёй і небам? Яны глядзелі ў неба, прасілі літасці ў Перуна, чакалі. І каб пацвердзіць сваю моц, Пярун ці хто іншы на іхніх вачах паліў самае высокае з надрэчных дрэў – і супакойваўся. Людзі з палёгкай уздыхалі.

Лесавік ведаў, якое з дрэў будзе спалена гэтай ці іншаю навальніцай. Ён пазнаваў іх, як звяры пазнаюць хворых жывёл і абыходзяць іх. Дрэвы тыя, можа, і не былі хворымі, але яны былі абранымі, вылучанымі сярод усіх іншых, лесавік каля іх ніколі не спыняўся. Дзіўна, але ў пазначаных дрэвах заўсёды быў горкі, атручаны сок. Чаму? Гэтага не ведаў ніхто.

Але як бы ні шугалі летнія навальніцы, яны ўсё ж канчаліся. Людзі гэтую пару, тыдзень навальнічных дажджоў, называлі вераб’інымі начамі, хаця маланкі з трэскам раздзіралі неба не толькі ўначы, але і днямі, праўда, дзень, абкладзены, прыціснуты хмарамі, быў ужо мала падобны да дня, быў ужо як бы і ноччу. Наогул, на назвы, якія людзі давалі з’явам ці мясцінам, лесавік не пераставаў здзіўляцца. Чаму вераб’іныя ночы, а не кашэчыя, ці сабачыя, ці яшчэ якія, увогуле, натуральней было б назваць іх якраз чортавымі? Ды назвы, канешне, ніколі не мянялі сутнасці, лесавік, раз здзівіўшыся чалавечай недарэчнасці, стараўся больш не звяртаць на яе ўвагі. Ды мала што з гэтага атрымлівалася.

У адну з навальніц лесавік апынуўся недалёка ад вялікай ракі, што цякла праз ягоную пушчу, убачыў віціну з дзясяткам людзей, якія везлі на ёй вырабленыя скуры. Віціна павольна, неяк няўклюдна плыла, людзі трывожна перакрыкваліся, урэшце прысталі да берага якраз недалёка ад дуба, у якім быў лесавік. І зрабілі яны гэта ў час, бо адразу па гэтым засляпіла свет залева. Лесавік з дуба не пайшоў, ён як драмаў, так і застаўся драмаць, аднак чуў і бачыў, чым займаліся людзі пад дубам. Усе разам яны лічылі, найбольш звяртаючыся да стырнавога, галава якога была спрэс лысая. «Тодар, Базыль, Мікіта, Дзям’ян, – лічыў на пальцах чорны, як грак, чалавек, самы жвавы з усіх, самы няўрымслівы, – давай, Вінцусь, дапамагай, ты ж павінен ведаць усіх лысых з нашых мясцін. І ў іншых гарадах павінен ведаць. Злодзей злодзея, як той казаў, заўсёды ведае, давай. А цябе мы апошнім назавём. Як трыццаць дзевяць налічым, тады ўсе хорам і крыкнем – Вінцусь Валуёў! Згода? Усе ведаюць: назавеш сорак лысых – сціхне бура. І вы лічыце, што седзіцё як мышы пад венікам? Яшчэ Мікола Каваль, Трахім з Рудаўкі, Юры, стараста з Заброддзя… О, Яўхім Кажамяка, Даніла Плытнік, Генрык са Струмені… Хутчэй давайце, крый божа, малання нас тут і… Ну, варушыцеся!..» Людзі па чарзе ўспаміналі адно, а то і два імя, Пракопы з Ілюкамі прыляталі да чарнявага, кожны дзясятак імёнаў чарнявы адзначаў грошам, ужо тры грошы ляжалі перад ім, усё меней заставалася незагнутых пальцаў да чацвёртага дзясятка, і вось чарнявы махнуў сціснутымі кулакамі, хор, дзесяць здаровых мужчынскіх глотак, раўнуў: «Вінцусь Валуёў!..» Не, маланка ў дуб не ляснула. Яна, зрэшты, у дрэва б’е не так ужо і часта. Але лесавік якраз вось ад гэтага выгуку прачнуўся. Людзі не пабеглі – паляцелі да віціны, не зважалі на дождж, які, праўда, сцішыўся, на грукат перуноў. Людзі вобцас пакаціліся з-пад дуба, не разумеючы, чаму якраз пасля выгуку імя саракавога лысага затросся дуб і паляцела ім на галовы сучча, чаму заклала вушы ад якогасьці енку. Што і казаць – гэтых лесавік ад аднаго забабону вылечыў…

Час ішоў. У палях упраўляліся людзі, назапашваліся, рыхтаваліся да зімы, што ўжо не-не ды нагадвала пра сябе то халодным подыхам, то развітальным крыкам журавоў над полем. Нічога не заставалася нязменным і для лесавіка. Дзе тыя віціны, дзе людзі, што лічылі сваіх лысых знаёмцаў, дзе святы дажынкаў, дзе вясельныя песні ў восеньскія вечары, якія даляталі і да яго, лесавіковага, вуха?..

Гэтую дзяўчыну, адну з тых, хто часова пасяліўся непадалёк ад ягонай схованкі, лесавік адзначыў неяк адразу. Чаму? Пра гэта ён асабліва не думаў, адзначыў – і ўсё. Ён ведаў, што яна далекавата заходзіла ў лес, блукала, не баючыся, каля адной з ям-прорваў, спынялася пры ёй, гледзячы ў мёртвае акно, пра штосьці думала. У лесе яна пачувалася, адразу заўважыў лесавік, вельмі лёгка, натуральна, яна не мітусілася, як многія з людзей, і заўсёды ведала, у які бок ёй трэба ісці. Ужо мала хто з цяперашніх людзей добра ведаў лес, не баяўся яго, не блудзіў сярод трох асін. Гэтую ж дзяўчыну ніякі гушчар не палохаў, і яе не хвалявала, як трэба выбірацца з лесу, яна проста з яго выходзіла, ніколі не памыляючыся. Дзяўчына быццам нешта ў лесе шукала. І не грыбоў, не ягад – трапіўшы на іх, яна ці кідала ў рот ягадзіну-другую, ці асцярожна зразала найбольш вабны чырвонагаловік, але ніколі не брала шмат, – яна шукала штосьці іншае. Хадзіла яна ці самым ранкам, ці адвячоркам, калі чысціня гуку і паветра ў лесе бывалі асабівымі. Красак яна зрывала таксама мала, часцей за ўсё адну. Здаля цікуючы за ёй, лесавік усё больш пераконваўся: дзяўчына гэта, дачка чалавечая, мала падобная да большасці з людзей па паводзінах у лесавіковым княстве, а таму вельмі прыдатная лесу.

І калі наступным разам лесавік адчуў тую дзяўчыну ў лесе, ён падабраўся да яе зусім блізка.

Як на ягонае, лесавікова, вока, была яна звычайная, зрэшты, усе людзі здаваліся лесавіку на адзін твар. А што тут можа быць незвычайнага? Рукі, ногі, галава, трохі валасоў. Праўда, тыя ж рукі надзвычай далікатныя, тонкія, з празрыстай скурай, мала да чаго здатныя. У лесе гэтымі рукамі амаль нічога няможна было зрабіць. Увогуле, далікатнай выдавала ўся пастава, ад танклявай постаці да гладкага твару з ненатуральна вялікімі вачыма, якія пазіралі наўкола сябе здзіўлена і даверліва, быццам толькі-толькі адкрыліся. Але ішла яна ціха, ногі ступалі мякка, адно цененька патрэсквала тонкае сучча. Адзенне было на ёй лёгкае, амаль не закрывала яе і не заўважалася. Чалавечае адзенне было, бадай, адзіным, што лесавік пазычыў, узяў у чалавека. Яму ніколі не было холадна, нават у самыя лютыя маразы, ён проста не ведаў, што гэта такое, холад, але звярыную шкуру пачапіць на сябе лесавік любіў. Не заўсёды, а толькі ў тыя моманты, як уладкоўваўся падрамаць на дрэве ці ў якім берлагу. Са шкурай лесавіку было ўтульней. У вандроўках жа па лесе яна яму толькі замінала.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.