Святло далёкай зоркі

У той жа час у многіх казках высмейваюцца гультаі, дрэнныя гаспадары, зайздросныя і скупыя людзі. Герой казкі «Няхай» Алёкса не толькі не дбае аб уласнай гаспадарцы, але нават не задумваецца і аб уласным лёсе. У яго хаце цячэ страха, праз паламаны плот у агарод лазяць чужыя свінні. Суседзі гавораць яму пра гэта, але Алёкса толькі пасмейваецца ў вусы: «Страха цячэ? Ну і няхай цячэ. Свінні лазяць? Няхай сабе лазяць». Такая абыякавасць прывяла Алёксу да бяды. Стражнік злавіў Алёксу ў панскім лесе, калі той драў лыка на лапці. Замест таго каб пакаяцца і папрасіць прабачэння, Алёкса пачаў рознымі словамі лаяць стражніка. Узлаваўшыся, той адлупцаваў мужыка, прывязаў яго да дрэва і параіў гаварыць усім, каго ўбачыць, што яго прывязаў Няхай.

Лянота розуму і тут не дазволіла Алёксу крытычна паглядзець на свой лёс, задумацца, чаму суседзі і стражнік называюць яго пагардлівай мянушкай, а не імем, не прозвішчам. На крык Алёксы прыбеглі мужыкі, пытаюць, хто прывязаў яго да дрэва, а той у адказ гаворыць: «Няхай прывязаў». Падумалі дзецюкі, што Алёкса жартуе, і пайшлі сабе далей. А той да самага вечара крыкам зыходзіўся, пакуль не натрапілі на яго пастухі і не вызвалілі з бяды.

Не карысталіся сімпатыяй беларусаў і людзі, якія не мелі сваёй уласнай думкі, лёгка мянялі свае перакананні. Смяецца казачнік з мужыка, героя казкі «Не вер ачом», бо жартаўнікі пераканалі яго ў тым, што ён прадае не пеўня, а зайца. Адштурхнуўшыся ад прыватнага выпадку – апавядання пра шалапутнага чалавека, якога можна лёгка ашукаць, з якога можна ўдосталь пасмяяцца, казка робіць шырокае абагульненне, звяртаючыся да праверанага сродку – увядзення ў тэкст прыказкі: «Людзей слухай, а свой розум май». У гэтым заключаецца адна з асаблівасцей беларускай сатырычнай казкі.

У зборніку крытыкуюцца і іншыя людскія недахопы: непавага да бацькоў, старэйшых, а таксама высмейваюцца гультаяватыя жанчыны, якія замест таго, каб увіхацца па гаспадарцы, наглядаць за дзецьмі, днямі лузгаюць семкі на прызбах і абгаворваюць суседак, сварацца з імі.

Хто з нас не чуў прыказку «На свеце ўсяго нажывеш і Кузьму бацькам назавеш»? Але мала хто ведае, што набыла яна крылы з лёгкай рукі А.К. Сержпутоўскага, які запісаў казку «Кузьма» ад вядомага беларускага казачніка Івана Азёмшы. Нялёгкі лёс выпаў на долю селяніна Кузьмы. Спачатку жонка зневажала, як магла, а калі падрос сын, мужыку наогул жыцця не стала. Маці з дзяцінства прывучала малога пагардліва ставіцца да бацькі, называць яго Кузьмой. Суседзі смяяліся з мужыка, раілі ўзяць папругу і заняцца выхаваннем жонкі і сына. Урэшце лопнула цярпенне ў Кузьмы. Везлі неяк бацька з сынам зімой з балота сена. Воз, на якім ехаў сын, перакуліўся і падмяў пад сябе хлопца.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

Примечания

1

Бандарчык В. К. Гісторыя беларускай этнаграфіі XIX ст. Мінск, 1964; Ён жа. Гісторыя беларускай этнаграфіі. Пачатак XX ст. Мінск, 1970; Ён жа. Гісторыя беларускай савецкай этнаграфіі. Мінск, 1972.

2

Германовіч І. К. Беларускія мовазнаўцы. Мінск, 1985. С. 83–93.

3

Бараг Л. Р. Беларуская казка: пытанні вывучэння яе нацыянальнай самабытнасці параўнальна з іншымі ўсходнеславянскімі казкамі. Мінск, 1969. С. 269.

4

Гринблат М. Я. Этнография и фольклористика в БССР за 30 лет // Наука в БССР за 30 лет. Минск, 1949. С. 503–518.

5

Кабашнікаў К. П. Беларуская казка ў казачным эпасе славян. Мінск, 1968. С. 27.

6

Лушчыцкі І. М. Нарысы па гісторыі грамадска-палітычнай і філасофскай думкі Беларусі ў другой палавіне XIX веку. Мінск, 1958. С. 367.

7

Ларчанка М. Р. На шляхах да рэалізму. Мінск, 1958. С. 231.

8

История Белорусской ССР. Минск, 1961. Т. 1. С. 391.

9

История Белорусской ССР. С. 421.

10

Добролюбов Н. А. Собр. соч. М.; Л., 1963. Т. 6. С. 226.

11

Современник. 1864. № 10. С. 192.

12

Шпилевский П. М. Народные пословицы с объяснением происхождения и значения их // Москвитянин. 1852. Т. 4. № 16, отд. 3. С. 125–136; Ён жа. Белоруссия в характеристических описаниях и фантастических поверьях // Пантеон. 1853. Т. 8, кн. 4. С. 71–79; Т. 9, кн. 5. С. 1–20; кн. 6. С. 1–34; Т. 10, кн. 7. С. 15–56; 1854. Т. 15, кн. 5. С. 21–44; кн. 6. С. 47–68; 1856. Т. 25, кн. 1. С. 1–30; Т. 26, кн. 3. С. 1–28; Ён жа. Дожинки: Бел. нар. обычай. Сценическое представление в 2-х действиях, с хорами, песнями, хороводами и плясками белорусскими. СПб., 1857; Ён жа. Путешествие по Полесью и Белорусскому краю. СПб., 1858; Ён жа. Волочобники в Витебской губернии // Рус. дневник. 1859. № 101.

13

Шейн П. В. Белорусские народные песни с относящимися к ним обрядами, обычаями и суевериями. СПб., 1874; Ён жа. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. СПб., 1887–1902. Т. 1–3.

14

Романов Е. Р. Белорусский сборник. Киев; Витебск; Могилев; Вильна, 1886–1912. Вып. 1–9; Ён жа. Материалы по исторической топографии Витебской губернии. Уезд Велижский. Могилев, 1898; Ён жа. Могилевская старина. Могилев, 1900–1903. Вып. 1–3; Ён жа. Материалы по этнографии Гродненской губернии. Вильна, 1911–1912. Вып. 1–2; Ён жа. Первоисточники для истории Могилевского края. Одесса, 1916. Вып. 1.

15

Никифоровский Н. Я. Очерки Витебской Белоруссии, ч. 1–8 // Этногр. обозрение. 1892, кн. 12, № 1, кн. 13–14, № 2–3; 1893, кн. 17, № 2; 1894, кн. 20, № 1, кн. 31, № 4; 1897, кн. 34, № 3; 1898, кн. 37, № 2; 1899, кн. 40–41, № 1–2; Ён жа. Очерки простонародного житья-бытья в Витебской Белоруссии и описание предметов обиходности. Витебск, 1895; Ён жа. Простонародные приметы и поверья, суеверные обряды и обычаи, легендарные сказания о лицах и местах. Витебск, 1897; Ён жа. Простонародные загадки. Витебск, 1898; Ён жа. Нечистики: свод простонародных в Витебской Белоруссии сказаний о нечистой силе. Вильна, 1907.

16

Киркор А. Языческие обычаи на Белой Руси. Вильна, 1839; Ён жа. Пра літаратуры брацкіх славянскіх народаў. Кракаў, 1874; Ён жа. Літоўскае Палессе // Живописная Россия, 1882. Т. 3, ч. 1–2; Ён жа. Беларускае Палессе // Там жа; Ён жа. Этнографический взгляд на Виленскую губернию // Вестн. императорского Русского географического общества. 1857. Ч. 20; 1858. Ч. 21 (са слоўнікам беларускай гаворкі).

17

Булгаковский Д. Пинчуки: этнографический сборник: песни, загадки, пословицы, обряды, приметы, предрассудки, поверья, суеверия и местный словарь. СПб., 1890.

18

Довнар-Запольский М. Песни пинчуков. Киев, 1895.

19

Янчук М. По Минской губернии: заметки из поездки в 1886 г. М., 1889.

20

Federowski M. Lud bialoruski na Rusi Litewskiej. Krakow, 1897. Т. 1; 1902. Т. 2; 1903. Т. 3.

21

Архіў РЭМ, ф. 2, воп. 2, спр. 289, с. 2.

22

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 2, спр. 570, с. 2.

23

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 2, спр. 570, с. 2.

24

Архіў РЭМ, ф. 2, воп. 2, спр. 572, с. 63.

25

Архіў РЭМ, ф. 2, воп. 2, спр. 562, с. 15.

26

Там жа, ф. 1, воп. 2, спр. 574.

27

Ёз – збудаванне з жардзін, вецця, якімі палешукі перагароджвалі рэкі, каб перабірацца з аднаго берага на другі.

28

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 2, спр. 574, с. 18.

29

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 2, спр. 574, с. 82–83.

30

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 1, спр. 574, с. 154–155.

31

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 1, спр. 573, с. 43.

32

Там жа, с. 44.

33

Живая старина. 1907. Вып. 3. С. 37.

34

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 1, спр. 573, с. 42.

35

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 2, спр. 576, с. 18.

36

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 2, спр. 576, с. 11.

37

Там жа.

38

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 2, спр. 576, с. 18.

39

Живая старина. 1910. Вып. 4. С. 357.

40

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 2, спр. 580, с. 7.

41

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 2, спр. 578, с. 66.

42

Живая старина. 1907. Вып. 3. С. 149–151.

43

Живая старина. 1907. Вып. 3. С. 151–152.

44

Там жа. Вып. 4. С. 210–214.

45

Живая старина. 1907. Вып. 1. С. 33–23.

46

Живая старина. 1907. Вып. 1. С. 34.

47

Живая старина. 1909. Вып. 1. С. 40–25.

48

Живая старина. 1908. Вып. 1. С. 25–26.

49

Живая старина. 1908. Вып. 1. C. 29–32.

50

Живая старина. 1907. Вып. 4. С. 207–209.

51

Материалы по этнографии России. СПб., 1914. Т. 2. С. 13–34.

52

Живая старина. 1908. Вып. 4. С. 511–513.

53

Живая старина. 1907. Вып. 2. С. 25.

54

Материалы по этнографии России. СПб., 1910. Т. 1. С. 45–49.

55

Архіў РГТ, разрад 109, воп. 1, с. 43.

56

Архіў РГТ, разрад 110, воп. 2, спр. 267, с. 22.

57

Архіў РЭМ, ф. 1, воп. 2, спр. 578, с. 84.

58

Сержпутовский А. К. Сказки и рассказы белорусов-полешуков: материалы к изучению творчества белорусов и их говора. СПб., 1911; Ён жа. Казкі і апавяданні беларусаў з Слуцкага павету: матэрыялы да вывучэння беларускай мовы, этнаграфіі і літаратуры. Л., 1926; Ён жа. Прымхі і забабоны беларусаў-палешукоў. Мінск, 1930.

59

Добролюбов Н. А. Собр. соч. М.; Л., 1962. Т. 3. С. 237.

60

Чарадзейныя казкі / склад. К. П. Кабашнікаў, Г. А. Барташэвіч. Мінск, 1973. С. 5.

61

Новиков Н. В. Сказки Ф. П. Господарева. Петрозаводск, 1941. С. 46.

62

Померанцева Э. В. Судьба русской сказки. М., 1961. С. 10.

63

Новиков Н. В. О специфике образа в восточнославянской сказке // Русский фольклор. М.; Л., 1966. Т. 10. С. 176.

64

Бараг Л. Р. Беларуская казка: пытанні вывучэння яе нацыянальнай самабытнасці параўнальна з іншымі ўсходнеславянскімі казкамі. Мінск, 1969. С. 27.

65

Лушчыцкі І. М. Нарысы па гісторыі грамадска-палітычнай і філасофскай думкі Беларусі ў другой палавіне XIX веку. Мінск, 1958. С. 50.

66

Фядосік А. С. Праблемы беларускай народнай сатыры. Мінск, 1978. С. 144.

67

Белинский В. Г. Полн. собр. соч. М., 1954. Т. 5. С. 671.

68

Добровольский В. Н. Смоленский этнографический сборник. СПб., 1891. Ч. 1. С. 704–707; Чубинский П. П. Труды этнографическо-статистической экспедиции в Западно-Русский край // Материалы и исследования. СПб., 1878. Т. 2. С. 643–644; ГірякМ. Украінські народні казкі Східноі Словачини / упорядкування, післямова та коментаріі М. Гіряка. Пряшев, 1966. Т. 3. С. 159–163.

69

Добролюбов Н. А. Собр. соч. М.; Л., 1963. Т. 6. С. 245.