Quarantine

Венера Петрова

Quarantine

«Сколько я протяну без сна?

Сколько ещё смогу мир в живых сохранить.

Смотрю и смотрю, не мигая,

И мне отчаянно жалко

Беззащитный мир, за которым

Захлопнется крышка век».

Ана БЛАНДИАНА.

«Дьэ, эрэ!” диэн бэйэни тэптэрэн биэриэххэ. Тохтоон хаалбыт курдук олоҕу иккис тыынныахха. Кэмниин илин-кэлин түсүһэн кэпсээҥҥэ баарга киирдэр киирэн иһиэххэ…

Мэнээк олоробут диэн мээрилээ да мээрилээ. Ол мэнээкпит даҕаны сарсыҥҥыга суол тэлсэрин, инникигэ иилиҥкэйдэһэрин сэрэйиминэ эрэ сэмээр сэксэҥнэһэбит, “таах сибиэ” дии-дии тараҥнаһабыт. Бэйэбит да билбэппитинэн бүтүн Куосумаһы бутуйабыт, салгын куйаарыгар саарбаҕы саҕалыыбыт, эттик эйгэтигэр эрэдээги элбэтэбит. Икки атахтаах иннигэр икки эрэ суол баар. Иккилээх да оҕо иккиттэн биирин талыахтааҕын таайар. Киһи мунаарара манна суох: үтүө биитэр мөкү диэки, үчүгэй биитэр куһаҕан диэки. Оттон биһиги барарбытын эрэ билэбит. Ол диэки хайысхаланнахпытына ханна тиийиэ этибитий, бу диэки салалыннахпытына хайдах буолуо этэй диэн көрүүбүт, арай? Оонньообуккут оҕус буолаарай диэн ордоотоомоҥ, па, баара-суоҕа баламат бантааһыйа диэн эбит диэн баалаамаҥ дуу. Оонньуу да оруннаах, бантааһыйа да баардаах…

1

– Ипотека – это наша реальность. Пользуйтесь услугами международного сообщества ипотечных кооперативов. Супер-бункер для всей семьи! Начнись завтра всемирный потоп или, не дай бог, ядерная война – вы в надёжном укрытии. Вы вносите всего тридцать процентов от стоимости бункера и сегодня же можете стать владельцем новейшего ковчега. Ваша безопасность – в ваших руках, – эркини баһылаан туран экирээҥҥэ ньыгылы тимир уйа ис-тас көстүүтэ элэҥниир.

Хаһан эрэ дьиэлэниэхпит этэ диэн иирэн ипэтиэкэҕэ киирбиттээхтэрэ. Ол иэстэриттэн төлөрүйүмүнэ сылдьан, ымсыыларыгар иккиһин киирэн иэдэйбиттэрэ. Маҥнай ылбыт дьиэлэрэ – били, былыр үйэҕэ күрдьүллүбүт мавзолейдарынааҕар эрэ ама этэ. Иккистэрэ син мээнэ курдук да, баҕа хаммат, харах туолбат. Сэрии буолар түгэнигэр туохпут эмиэ дьиэтэй. Оттон ити бункердарыгар төһө өр барыахтарай – күнүнэн хоргуйан өлүөхтэрэ. Ол мавзолейы, самналлыбыт бараак дьиэни, билигин да арыт түһээн көрөр.

– А это – vip-бункер. Мини-бунгало для вас и только для вас. Вас приятно удивит современный дизайн, все удобства. Безопасность с комфортом! – Эргиччи эрэйи кытары эҥээрдэһэн кэлбит эрэкэлээмэ хабарҕаҕа турда диэтэҕиҥ.

– Иккис канаал! – Диэн бааҕынаабытыттан бэйэтэ да соһуйда.

Экирээн ойуута уларыйа охсор. Онно да эрэкэлээмэ суох диэтэххит дуу. Эрэһиинэ мааскалаах ыытааччы ыгылла-ыгылла табаарын хайгыы сатыыр:

– Самая надёжная защита всегда с собой – суперсовременный противогаз на все случаи жизни. С нашим противогазом ничего не страшно.

Күтүр куорат дьаар тыыныттан, дьоҥҥо өстүйбүт айылҕа сүлүһүнүттэн мааскаланнаххына эрэ быыһанар үйэ кэллэ быһыылаах. Экирээни биир биллэр артыыс баһылаата. Мааскалаах туран ыллыыра бүтэҥитик иһиллэр.

– Фантомас курдук буолан… – Дьахтар тоҕо эрэ мүчүк гынар. – Бункер баҕас утопия, оттон ити эрэһиинэ маасканы сэрэххэ ылыахха сөп этэ.

Экирээҥҥэ эрэһиинэ сирэйдээх дьон элэҥнэһэллэр. Кэлиҥҥи уон сыл иһигэр уһулуччу сайдыбыт олоҕу салгыы тупсарар кымырдаҕас курдук элбэх дьон. Ким кимэ биллибэт үлүгэрэ. Уруккута эбитэ буоллар, бөрөстүүпүнньүктэр күннүө этилэр. Эрэһиинэ сирэйтэн тугу булан ылыаҥый – бары биирдэр.

– После всеобщей маркировки прошёл целый год. В центре планируют всемирную перепись населения, – кини санаатыгар хардарбыттыы тэлэбииһэртэн кэпсииллэр.

– Биэрэпистээн да диэн, бүгүн баарыҥ субу өлүө. Субу сэрии үйэтигэр туохтарынан иирдэхтэрэй. Барыта биһиги үрдүбүтүнэн буолуо, – дьахтар эйээрэр экирээни кытары этиһиэхтии мөҕүттэн барар.

Аны киһи барыта мэйиитигэр “чииптээх”. Ол дарабыыҥкатааҕар кыра устуукаҕа бу киһи олоҕун остуоруйатын дьардьамата, киһи кимтэн кииннээҕэ, хантан хааннааҕа ырылыччы сурулла сылдьар.

Пааспарбын сүтэриэм диэн куттал аны суох. Эн докумуонуҥ бэйэҕин кытары куруук баар. Өлбүтүҥ да кэннэ сир анныттан маннык киһи баар этим дии сытар ини. Онон эрэ дьарыгырар уорган үөһэ уорган сир-сир аайы баар ахан. Хаһааҥҥы эрэ куомуннааҕа “Связи” кыыс ол систиэмэҕэ туох эрэ хотун буолбут үһү, сураҕа. Барахсан сибээһэ төһө эрэ кэҥээтэ. Туһаныах айылааҕын тута булар буолан, үлүбүөй дьону кытары үлбүрүһэн бүттэҕэ. Быычыкаайыгын көрүмэ, быллайа-быллайа син мээнэ дьахтар аатыран, бээ, итинтиҥ хотумсуга диэн бэйэтин киэнэ.

– Эн да бааргын ээ… – Сымыйалыыры сатаабат сиэркилэ ньууруттан кыыс оҕолуу мылтайбыт сирэй сибис гыннаҕа дуу.

Сирэй икки бааҕыныыры баһылаабыт бу эдэр дьахтар икки атын-атыны туойан турдахтарына көҥүл. Сирэй уруут-урут Фантомас дэнэ сылдьыбыт барыга-барытыгар баар кыыһы санатарга дылы. Тэлэбииһэрин канаалын тылынан дьаһайан уларытаары дөрүн-дөрүн бааҕынаталыыр дьахтар – кырасдааныскай конбуой ыстаарсай аппыһыара Муора диэн ээ. Ааты-суолу сахатытыы ухханыгар сахалыы аакка тиксиминэ, бэйэтин киэнин көннөрү тылбаастаппыт киэбэ ити. Сирэйин төбүрүөнүн кистээн бэрэбээскилэнэ оонньуу сылдьан Фантомас диэн сүрэхтэнэн хаалбыт кыыс эмиэ кини. Билигин сирэйи-хараҕы саптан, эрэһиинэ мааскаланар үйэҕэ бары да фантомастар инибит. Кырдьык даҕаны, кыыһар кыһыл баттаҕын эҥин аахсыбатахха, Фантомас илэ бэйэтинэн эбит.

– Резиновый рай! Любите друг друга бережно, – эрэкэлээмэ эйээрэн олорор.

Эргиччи эрэһиинэ үйэтэ. Хас сыллааҕыта этэй, сири ылан кэбиспит дьаҥтан саллан, дьон таптаһартан туттунар буолан сылдьыбыттара. Эрэһиинэ барахсан баар буолан кыралаан дьарыгыраллара. Ол үлүгэр эрэһиинэни курдаран туох оҕото үөскүөй. Киһи аһара элбээн ас-таҥас тиийбэккэ эрэйи-муҥу көрүөхпүт диэн эрдэттэн ыраламмыт табаарыстар саҥата суох барбыттара. Кырдьары утары араас эмп айыллан оҕонньоттор оҕолору кытта тэҥҥэ анньыһа сылдьаллар, чиипкэ кубулуйбут миэтирикэлэринэн эрэ эмээхситтэр эдэр кыргыттары кытта күрэстэһэллэр. Эргиччи эрэй диэччилэри маат ыытар бырагырыас тохтоон бэрт. Сайдар аакка турабыт. Онтубут балысхана сүр. Сайда сатаан баран самнарбыт бу кэллэ диэччилэр аны баар буоллулар. Бу битэмиин үйэтигэр киһи барыта өйдөөҕүмсүйэр. Уон сылтан бэттэх учуонайдар олустаатылар. Нобелевскай бириэмийэ тиийиминэ ол айдаана. Арыйыахха айылааҕы түөрэтин арыйдылар быһыылаах. Буолар-буолбат барыта бырагырыаска кыттыһар. Сайдыыбытынан саабыла курдук иннибитин солонон ханна-ханна тиийэбит, дьэ?

– Муораа, мин, мин, – экирээн муннугар киһи кэллэ диэн бэлиэ чыпчыҥнаатын кытта дьахтар сирэйэ тунааран көһүннэ.

– Киир! – Диэтин кытары ааннар тыаһа суох аһылыннылар.

– Нөлтэк! Хаһан кэллиҥ?

– Бэҕэһээ, бэҕэһээ. Сылайыы бөҕө. Капсулам барахсан баар буолан киһи курдук сананным.

– Бээ, онтуҥ, дьэ, хайдах үлэлиир эбитий?

– Чаһы курдук. “Чик” уонна бүттэ. Мэйииҥ араарыллар. Этиҥ-сииниҥ үлэтэ тохтуур. Бириэмэтин туруоран биэрэҕин. Сордоон-муҥнаан биэс-алта чаас утуйуоҥ оннугар капсулаҕа чаас аҥаара сытаҕын. Ол кэнниттэн саҥа төрөөбүт курдук сананаҕын, – Нөлтэк чахчы, чэмэлийбитэ дьикти.

– Булан айаллар ээ. Киһи ситэн да өйдөөбөт үлүгэрэ. Учуонайдар өйгүт оччото дуу, кэммит бэйэтэ сэгэтэн биэрэн иһэрэ дуу – сүрдээх дии, – Муора ардыгар дьүөгэтин ордук саныыр.

Кинилэр арыйаллар, биһиги араҥаччылыыбыт диэн бэйэтин тута уоскутунааччы. Эргиччи эрэйи үтэйэн, кинилэргэ тэпилииссэ усулуобуйатын оҥорон биэрии хара үлэтин Муоралаах толороллор.

– Эн биһи биир оскуолаҕа үөрэммиппит, манна диэн эттэххэ, аатыгар эрэ үөрэммиппит. Оччотооҕу эдэр дьон эрэйин тэҥҥэ билбиппит. Эн эт эрэ – каким макаром, эн учуонай буоллуҥ, оттон мин уруккулуу баара-суоҕа бөхпүнүй? Уоран уруоккун үөрэтэр этиҥ дуу?

– Хантан, уруок үөрэтэр соло кэлиэ дуо. Оттон, хойутуу соҕус өйүм холбонноҕо дии. Чэ, ити хааллын. Хата, быыс буллаххына капсулабар киирэн сыта түһээр. Эн да өйүҥ-санааҥ сайҕаныа.

– Саҥа тэрили “сууйуохпут” диэ, – Муора улам тиллэн үөннүрүөх санаата кэллэ.

– Оннук диэн баара дии. Киһи күлэр даҕаны, – Нөлтэк тугу да кэпсээбэт сирэйэ түгэҥҥэ уларыйан ылар. – Атын кэмҥэ, атын олоххо…

– Эн биһиги эдэр, олохпут киһилии, кэм-кэрдии кэһиллибэт биир эрдэҕинэ диэ, – Муора эмиэ Фантомаска майгынныы түһэр.

– Кэм диэбиккэ дылы, бу барыыбар Бириэмэ үнүстүтүүтүгэр сырыттым. Биһиги Кумааҕыбытын илэ бэйэтин көрөн дьоллоннум, – Нөлтэк үчүгэй насталгыыйа налыйан кэлиэҕин атынынан аралдьытан кэбистэ.

– Ноо! Халдьаайы харса суоҕун дуо?

– Өссө быыпсай тэрэрииһи диэ. Билигин онтуҥ киһи хантайан көрөр халлаан киһитэ.

– Буолумуна, өйө дэлэ дуо. Оҕо да сылдьан оттомноох этэ, – насталгыыйаҕа бас бэринэ сыспыт Муора боччумура сатаан куолаһын сонотор.

– Билигин ваще… Ээ, хайдах диэххэ сөбүй? Весь из себя такой деловой. Бириэмэ үлэһитэ олох чаһы курдук. Миигин киһи диэн кэпсэппитигэр махтал. Быыс булан… – Нөлтэк да урукку Нөлтэктии буолан ылар.

– Даа? Надо же, уолбутун аны тэлэбииһэринэн эрэ көрөбүт. Кумааҕыны билэбит диэн куоһурданарбыт буолуо, хаһан эрэ, – Муораҕа кубулуйбут Фантомас үөһэ эрэ тыынарыгар тиийэр.

– Оннук, оннук. Туох эрэ кистэлэҥ үлэни бүтэрэн эрэр үһү, – Нөлтэк сибигинэйэ былаастаан дьүөгэтин сырдатар.

– Ноо! Байыаннайдарга үлэлиирэ дуу?

– Суох, суох, бириэмэҕэ сыһыаннаах… – Нөлтэк иһиллэр-иһиллибэттик хардарар.

– Булкуллубут бириэмэни эбии булкуйаары гыннахтара дуу, – сибигинэйэр диэни төрүү сатаабат Муора этэрэ быһаччы.

– Бүт эрэ, эн… Аны… – Нөлтэкпит куттаһа да кыайда.

– Аата, бары-барыта сэкириэт, кистэлэҥ буолан, – конбуой хотуна хоһууна дьикти.

– Үйэҥ оннук дии. Бырагырыас, көҥүл, сайдыы дии-дии сараҥнаһабыт да, үүрүү-үтүрүйүү күүһүнэн эрэ күлүгүлдьүһэр курдукпут. Конбуой эн бэйэҥ дии. Ааппыт да баар, хаайыылыыхтары маныырга дылы, – сэрэх Нөлтэк улам саҥаланан иһэр.

– Кыһалҕаттан ээ, кыһалҕаттан. Эргиччи эрэйтэн эн курдуктары ол эрэ быыһыа ини, – улаханы сололоох хотун аны ордук туттар уочарата кэллэ.

– Рай под колпаком… Уопут оҥороллор, оонньуур оҥостоллор – ону биһиги эрэйдээхтэр олох олоробут диэн ааттыыбыт, – Нөлтэк бүгүн сүгүннүө суох. – Өйдүүгүн, урут…

– Нөлтэк, кэбис, ити хааллын. Барыы буолла, бириэмэ бырастыы гыныа суоҕа. Киэһэ киирээр ээ, эбэтэр мин эйиэхэ тахсыам. Бу киэһэ бириэмэ биһиэнэ буолуо. Эдэр сааспытын эргитиэхпит, аа, Нөлтэк! – Муора дьахтарын нэһиилэ уҕарытта.

2

– Һаа-һаа! – Сарсыардаттан сыҥааҕырҕаан саҥа күнү уруйдуу көрсүөххэ буоллаҕа дии.

Сарсыарда барахсан туохха барытыгар эмтээх. Саҥа аата саҥа. Хаһааҥҥыны да хатылаабат. Өссө сааскы сарсыарда. Өлөн эрэр да өрүттэр ини. Мас-от тыллан ыраах да буоллар, дьиэ таһынааҕы мастар номнуо саҥаҕа бэлэмнэнэн сараадыспыттар. Быһа адаарыһан аартыгы көрдөрөр аат диэн суох. Быыс курдук үүнэн букатын ойуур иһигэр олорор курдуккун. Олордуу мастарбыт ээ диэн оргууй үүнүмүнэ, иччи гынан кэлбит дьиэлэрин да холдьоҕуох айылаахтар. Оттон дьиэбит номнуо былыргы тутуу дэнэн дьон хараҕын аалан эрээхтиир. Дьайа уйата кэм да уларсык, Халдьаайыга бу бүгэн олорооһуна быстах. Дьиэлээх дьахтар, Үүлүйэ, өтөрүнэн бу диэки кэлбэтэ буолуо гынан баран, дьиэ киниэнэ. Дьайа манна дьаһайар бырааба суох. Дьайа атын туох бырааптааҕар дылы… Кымардаҕас саарыстыбатыгар кыра да кыттыгастаах буолан олох түөрэккэй оҥочотугар олорсон иһээхтиир. Атыттар курдук арааһы айсыбат, сайдыыны саамыласпат. Хаһааҥҥыта эрэ луох, билиҥҥитэ бырагырыаһы атахтыыр көннөрү киһи. Кини луоҕа умнуллубута быданнаата. Аат биэрбит кыыһа Фантомас өйдөөтөҕүнэ өйдүүр ини.

Саас саас курдук. Хаһан эрэ сааһыланан хаалбыт саараама уларыйбат. Кэм кээмэйэ кэһиллибит дииллэр даҕаны, барыта сөпкө баран иһэргэ дылы. Саас кэнниттэн сайын, ону батыһан күһүн, онтон кыһын кыһарыйбытын курдук кыһарыйар. Киһи тус кэмэ ыһыллыбытын кэпсииллэр ини. Киһи-киһи иһигэр бэйэтэ кэмнээх, тиэтэтэн биэрэр тэтимнээх, санаатын иһигэр саарыстыбалаах ээ. Өйгөр баар өлбөт үөстээх туһуттан олох олорор үһүгүн. Итэҕэл этэрин икки атахтаах билиитинэн бигэргэттэ. Ол кэннэ киһи барыта улуутуйан улахан көр. Бары туһунан эрэлиигийэлэнээри тииһэллэр. “Сүрүннүүр сүүрээн, түмэр күүс сол да көстүмүнэ сордонон эрдэхпит”, – үчүгэй үйэ үүнэн, оннооҕор луохтар дууһа луохтуурдара диэн аатырдылар. Дьайа кутурук – сууттаатаҕа буолан, дьон өйүн-санаатын бутуйсар. Айарын оннугар дьайар, тутарын оннугар туорайдаһар. Мээнэҕэ итэҕэл киниэхэ Дьайа диэн ааты иҥэриэ дуо.

– Момоизм – это вечное отрицание, – саҥа луох, эрэлиигийэ лиэктэрэ Дьайа, бүгүн этиэхтээҕин эрэпэтииссийэлиир.

Таарыйа, ымыр да гыммат ыгым сирэйин имэринэр, бириэмэ бэтиэхэрэн тугу эмэни суруйбата ини диэн сиэркилэҕэ баар сэбэрэтин үөрэтэр. Халдьаайыга хаайтаран абыранна, кытта төрөөбүт кыһалҕатын умунна. Чуо манна эрэ тохтообут кэми бэйэтин туһатыгар эргиттэ. Сүрэх сүгүннээбэтин, өй өрөөбөтүн саҕана эрэй бөҕөнү көрбүтэ. Билигин диэн луохха ырай олоҕо. Бэлэмҥэ сылдьар. Ол дьолуттан хал буолан, киһиҥ өссө сирбит курдук силлэҥниир. Кими үтүктэрэ дуу?.. Куолулаан көрө-көрө кутуруксуппун эрэ диэн куотунар, бараммат кэми баай гынан бас-баттах бара сыһар. Өс-саас өтүүктэнэн, олох суола дэхсилэнэн, тот үйэ кэлэн, иҥэ-бата сатаан киһи аны туохха-туохха тиксэр?

– Тот үйэҕит да баар, – ити этиллибиккэ “эт да эт, үүт да үүт” диирэ уурайбыт Момуой обургу мэҥэстибитэ эрэ баар буолуо этэ.

Ол тойон нөҥүө дьиэҕэ ордууланар. Бэйэлээх бэйэтин балаҕаныгар тугу гынара көҥүл. Билигин кини хайдах да дьаабыламмытын үчүгэй диэн көннөрөн өйдүүллэр, кэмэ суох кэбилэммитин атын аҕайдык кэмэнтээрийдээн биэрэллэр. Аартык атамаана диэн аны кини. Сэсиэдэ Сандал ириэйтинэ түһэн, одьуйутаан эрэ оруолун толороохтуур. Момуойбут кутуруксута муора, одьуйутаана эҥин диэн буолунай. Иимиисмиэйкэрдэнэбин диэн аны иириэ. Эти кырбаһынан сиир эрдэҕинээҕи кэмнэри баттаһа төрөөбөтөх көлүөнэ дьоно ити оҕонньор тугу-тугу туойар диэн туруохтара.

– Миэхэ тиксэрэ диэн моой, иҥиир, тараһа, быччыҥ, кинигэ, – диэн киҥинэйбитинэн улуу тойон саҥа күнү саҕалаан эбэр.

Эмис этинэн эмсэхтэнэр сахха Момуойу бэркэ да атаҕастаан олорбуттар эбит. Салбаммытынан сыалаах эттэн матан биирин үксүн күрүчүөк майгыланнаҕа. Баҕатын хоту билигин тэҥнэһэн турабыт. Эт амтанын өйдүүр да ахсааннаах. Бэгэтэрийээнистэр үйэлэрэ хабарҕаҕа турда. От-мас аһылыктаах Момуой мөҕүттэрэ да оруннаах курдук. Били, Моркуоп Момуой диэн аатырарын саҕанааҕыга дылы дьаабы сорбутун сордоон эрэр. Сирбит курдук силлэҥнээтэр, баһын иһэ бар саҥа да буоллар, Момуой иһигэр иитэр ыра дуомнаах. Өйдөөҕүмсүйэллэр да, эттэн ордук минньигэһи бүгүҥҥүтэ айа иликтэр. Ускуустубаннай эттэрэ да баар. Аһым диэн аһыы туруохха да “ньостуойут”. Аанньа аһаабат киһи олоҕо олох буолсу дуо, “таах сибиэ”, мэнээк, күлүҥкээр.

– Аа-һаа-аах! – Момуойбут атыыр оҕус курдук айаатаан тугун сүрэй.

Сыҥааҕырҕыыр да сылаалаах диэ киһиҥ өссө. Дьиэтин иһэ хоп курдук. Хара лаахтаах халадыынньыгын үрдүгэр Көөлөөн уолунуу саах тэллэйин курдук сэлээппэни сэксэччи ууруммут таас төбө көстөр. Хайа ускуулуптар аллааҕымсыйан айбыта буолла – ат төбөтө мосуоннаах хамсаны уоппут өссө. Таас төбө сирбит курдук силлэччи туттубут, сабыччы үүммүт хааһын быыһынан нэһиилэ кылатан уоран көрөргө дылы. Ити лэкэйбит төбө сэҥийэтигэр онон-манан үүммүт бытык дуомун эбэн, күрэҥсийбит баттаҕы кэтэрдэн кэбис – Момуой Момуойунан. Ноо, дьиэлээх тойоммут дубойунньууга эбит дии. Илэ бэйэтэ силлэҥниир, таас күлүгэ тыллыргыыра эрэ хааллаҕа. Бэйэтэ тылынан оонньуоҕун өссө да уутугар аҥаарыйан сылдьар. Сыыйа-баайа уһуктуо. Оччоҕо… Онуоха диэри тылын мүөтүн мунньунар, киһиҥ өссө сэрээккэлиир.

– Ыых, ыых, – ынчыктыыр диэбиппит тыынар сэрээккэни оҥорон ырычаахтаһар эбит.

Сааһы мэлдьэһэр эт-сиин, үөҥҥэ тиллэр өспөт өй Момуойга халлаантан бэриллибит үһү дуо, үлэлээтэҕинэ эрэ сатанар. Кырдьыы кыһарыйан улуу сүрэҕэ суоҕу хамсатан эрэр.

– Араас, дыбаа. Араас, дыбаа, – иҥнэҥниир, тоҥхоҥнуур, ол аайы сүһүөх сүһүөҕэ барыта хаппыт мастыы хаачыргыыр.

– Араас, дыбаа. Араас, дыбаа, – олорбуппут сыччах, сотору тойоммут тоҥхоҥноон бүтэрэ буолуо.

Оргуул курдук оронтон өссө биир хаахынаабыт оронон турда.

– Киһини утутар аат диэн суох. Хара сарсыардаттан туох хара накааһай, бу?! – Өссө биир Момуой диэммит маат барабыт.

Онтубут атын күтүр эбит. Хараара да хаттар, ийэ хортуоска курдук чарчыстан да хааллар – ойох аата ойох. Онто-манта оһон хаалбатаҕына баҕас барсымалаһар.

– Утуйан-утуйан баччаҕа диэри кэллиҥ ини. Бэрт бэлэс, күнүстэри күскэйэн сытаары гынаҕын дуо? – Момуой сылтах көстүбүччэ тыллыргаан барар.

Тылынан сэрээккэ саҕаланнаҕа ити.

– Күскэтэр ээ өссө. Күтүрү оттон хайдах гыныаҥ баарай. Хаах-тупуу, – суунар сир диэкиттэн уонна силлиирэ-сыыҥтыыра эрэ иһиллэр.

– Хаах-куух! Хаахыныы сытыйан… – Улаханы ойохтоох хайдах үөҕүөн булбат.

– Ээх, чэ! Киһиттэн иҥнэриҥ эрэ бэрт. Эдэр эмээхсиннэнэриҥ итээтэҕэ. Ити Дьайаҕын кытары тугу-тугу дьаабыланаргытын ыт билэр, – эмээхсиниҥ көҥүл үөхтэриэ суох быһыылаах.

– Бу дьахтар да тылын. Аны күнүүлээн быһа сытыйара итээбит, – Момуой өрө хабылла түһэр да, иһигэр үөрэр быһыылаах.

Бэл, эмээхсинин эдэримситэн “дьахтар” диэтэҕэ үһү. Ол тыл хайаларын да сиһин үөһүнэн дьырылаан киирэн мантан киэһэ хайдах дьайыа биллибэт. Үөрбүтүн эйиэхэ көрдөрөн бэрт – ыга кыыһырбытын аанньа саҥатыттан матта. Тыллыргыыр да “туруут” уонна тыл күүһэ иитиллиэн наада. Эти кырбаһынан сиир сахха Момуой куттаан харалыы аһыыр буолара. Түҥнэри хайыһан олорон, кураанах килиэби ыстаан ыллаҥнатара бу баар. Арыыланара аньыы, сүөгэйи сиирэ сүөргү. Кыһытаары хара чэйи ыймахтыыра. Төһө да үүт баарын үрдүнэн. Ол сирэр-талар аһа билигин сурахтыын суох. Куттаатаҕына аны дуостал аһаабата дуу? Куртах курулуур – Момуой ойоҕун куттуур. Суох ини. Эҥин айдааны-майдааны бииргэ аһарбыт бойобуой бодуруугата Бороскуойга баар ас барыта тиксиэн кэриэтин – Момуой от-мас аһын уобалаан барар. Үүттэрэ өҥө эрэ үрүҥ – туохтан оҥороллорун ыт билэр. Арыылара ньалҕархайын ньалҕархай – сымала курдук буола сытыйан туох састааптааҕын ким этэн алдьаныай. Килиэп, баҕас, син мээнэ, саахар саарбаҕа суох саахар – оттон-мастан ылыллар устуукалар буоллаҕа. Эти үтүктэн үлүгэри айа сатыыллар да:

– Таах сибиэ! Субулҕаттан хууса, – Момуой үөхсэр үөхсүүтэ ол.

– Ээх, чэ, сүгүн дэлбэрий. Үүт да үүт, эт да эт айдаана диэн соҕотох ынаххын сүүстүүргэр баарыҥ, – Бороскуойуҥ бу да буоллар бойобуой.

– Былыргы үйэтээҕини эмиэ тоҕо аҕынныҥ? Маннык сут кэм кэлиэ диэн ким билбитэ баарай, – Момуой эйэлээх киэбин кэппитин устаары хаайда.

– Эн эрэ сутаабыт үһүгүөн, дьон барыта да иэдэйдэ, – ускуустубаннай үүттээх чэйин сыпсырыйа олорон эмээхсинэ сыыйар.

– Ордук сахалар диэ. Ол соҕурууҥҥулар урут-уруккуттан да от-мас аһылыктаахтар, – бу дьоммут киһилии кэпсэтэр күннэрэ үүммүт дуу.

– Маҥнай куһу-хааһы куһуйбуттара, онтон сибиинньэлэргэ өстүйбүттэрэ. Онно сөп буолбакка сылгыны-ынаҕы кыдыйбыттара. Киһи да күлэр – кириип туһуттан. Дьэ, дьаабы.

– Эҥин эми айдыбыт дии-дии араатардыылларыгар бааллар дии. Ол кирииптэрэ кирийбитэ ыраатта. Дьиэ сүөһүтүн эмиэ ииппитинэн барыахха сөбө. Хара тыаҕа атын кыыл-сүөл оттон син кирииптээбэккэ сылдьар дии, – мэдиссиинэ өттүгэр исписэлиис бэрдэ буолбут куолута ханна барыай.

– Хара тыалаах ээ, өссө. Аата эрэ тыа ини. Билигин кирииптээҕэр хууса куттал кыылга суоһуур. Бырагырыастаахтар-майырдаахтар, оо, оттон абаккам! – Момуой эмиэ кыйыттан барар.

– Биир эмэ кыылы хат дьиэтитиэххэ баара. Арыыланан хаалбычча астыктык олоруохха сөбө, – бойобуой бодурууга аны туран эккирээн саҥа сэнсээй сэбиэтинньигэ буолаары тииһэр быһыылаах.

– Хас үйэҕэ бараары… Сүгүн олордон бэрт ини… Оннооҕор буолуохха өтөн киирэр бырагырыас биһиги эргиирбититтэн иҥнииһи дуо, – бээ, бу Момуойбут тугу-тугу туойара буолла?

Оҕонньордоох эмээхсин оһуобай ордууларыттан оронон тахсан, ол-бу диэки олоотоон көрүөҕүҥ. Халдьаайы хаһан да Халдьаайы. Эти кырбаһынан сиир сахха да манныга, эти кэмчилээн сиир саҕана да бу курдуга, эт амтана умнуллубутун да кэннэ маннык эбит. Кэмиэдьирбит кэмнэрэ бу диэки отойун да дьайбат диэххэ айылаах. Айанньыттар аартыктара бу нэлэйэн сытар. Муҥур уулусса кубус-кураанах. Ыт-кус кэлииһи дуо – HSN1 диэн кириип харантыынын содула. Куурусса кириибэ диэн ааттанара маҥнай. Онтулара сыыйа сибиинньэ, бараан эҥин, ынах, сылгы киэнигэр кубулуйан испит. Ааранан ыттар, куоскалар ылларбыттар диэн буолбута. Оттон дьоммут ханналарый? Эрдэкэтэ бэрт ээ – үлэлээбэт аата ким билигин ойон туруой. Бу учуонай олустаабыт үйэтигэр Халдьаайы кэм да арыыланан хааллаҕа. Өйүнэн өттөйбүттэрэ киин сир диэки хайысхаламмыттара, үөрэхтээхтэрэ үөс диэки таласпыттара. Хаалбыттар Халдьаайыларын эрэ айдааныттан ордубаттар. Бырагырыас эрэ, майыр эрэ – чыхаал хомпуот дииллэр кинилэр. Хара үлэ диэн билигин суоҕун тэҥэ. Куораттарга дьон букатын сүрэҕэ суох буолла. Манна өссө бэйэ туһугар син таймаҥныыллар. Халдьаайылар бүппэт номохторугар эрэ хаалбыт Сыраан Бүөккэ диэн сүүс сүбэлээх сүрэҕэ суох билигин дьоруой дэниэ этэ. Тылынан оонньуурга, кураанаҕы куолулуурга, баҕас, биһиги дьоммут маастардар. Кэми кытары күрэс былдьаһар, аан дойдуну ылан кэбиспит бырагырыаһы чуо кинилэр эрэ утаран, таах олоруохтааҕар айдаан бөҕөнү тардыбыттара. “Былыргылыы дьаһаныаххайыҥ!”, “Сайдыыны сабатаастыаххайыҥ!” диэн былакааттары ыйаталаабыттара. Били хаһааҥҥы эрэ дьаабы хаттаан эргиллээри гынна. Аан дойдуттан арыыланаары эргиччи эркин курдугу тута охсон кэбиспиттэрэ. Барыга-барытыгар бэрэдэбиик бириэссэлэр онтуларыгар “Халдьаайы истиэнэтэ” диэн аат быһа охсоннор, саҥа устуоруйаҕа саҥа тиэрмини киллэрдибит диэн киэптээбиттэрэ. Таһыттан атаакалыы, үөһэттэн үспүйүөннүү сатаан баран, аан дойду эргимтэҕэ хаайтарбыт Халдьаайыга бойкуот биллэрбитэ. Олох хоргуйан өлүөх дьон куманьытаарынай көмөттөн истэрин булунан тыыннаах хаалан баччаҕа диэри тыллыргыы сылдьаахтыыллар.

Бороскуой саҥа үйэни тото үөҕэр да, ол бэйэлээх бырагырыастарыттан ботуччу тииһиммит диэн кини ээ. Быратыаһа буолунай, уорган уоргана үксэ уларсык – мэдиссиинэ муҥутуурдук сайдан киһи тэҥинэн сананар. Бырагырассыыбынай эйгэҕэ былааттаах хаһан баҕарар туһалаах. Момуой ойоҕо ускуустубаннай, аһа сымыйа, бэйэтэ эрэ илэ бэйэтинэн. Дьэ, кырдьыбат күтүр диэтэҕиҥ. Бэрхэйээнискэй Киһилээҕэр болуомунньуктуоҕуттан биир кэм биир сылдьар. Туох сардаҥатыгар таптарбыта буолла? Онтон ыла манаах диэн ааттаммыта, аан дойду үрдүнэн биллибитэ. Эчикийэ, кинини көрүөхпүт этэ диэн Эмиэрикэттэн кытта кэлитэлииллэрэ. Киһилэрин дойҕоҕун устан ылан сиргэ барытыгар тарҕатаннар, “Момоизм” диэн үөрэх үөдүйбүтэ. Онно-манна атын момуойдар үөскээн барбыттара. Момуой ыга кыыһырбыт сирэйин күлүгэр үҥээччи үксээбитэ. Арай, бэйэтин дойдутугар бэркин ээ диэбэтэхтэрэ. Кинилэргэ Момуой диэн көннөрү Моһуок Момуой буоллаҕа. Ааппыт да элбэҕэ кыайда. Моһуок хаһан эрэ Моркуоп Момуой дэнэ сылдьыбыта. Бисиих балыыһаттан күрээн хаачыктарга айаҕын иһин хамначчыттыырын саҕана. Онтон Манаах аатырбыта. Дьааҥыга уччуйарын сахха, Киһилээх хайатыгар хатааста сылдьан, сүтэн-хайаан түрүлүөн бөҕөнү түһэрбиттээҕэ. Кинини көрдүүргэ “Манаах” эпэрээссийэ саҕаланан баран сабыллыбыттааҕа. Хаһан эрэ, эмиэ да күн бэҕэһээ, эмиэ да былыргы быдан дьылларга.

Билигин Момуойуҥ Халдьаайыга саҕаламмыт бырагырыаһы утарар хампаанньа хаама сылдьар эрэкэлээмэтэ. Дьайар кыаҕыҥ суох – төттөрүтүн эт, сатамматын саҥар, күрүчүөк-тылгынан киэптээ. Момуой – лэгиэндэ, Момуой – идиэйэ. Муодунай итэҕэл муонустура тугу да туойдун, халдьаайылар кымаардаан да көрбөттөр. Бөппүрүөгүнэн аатырбыт үөхсүбүтүн омуктарга тиэрэ тылбаастыыллар. Ол аайы дьонноро “Оой!”, “Аай!” бөҕөлөр. Момуойуусум сыстыганнаах ыарыы курдук. Аан дойду акаарыта барыта Момуойунан иирэн эрэр. Бэл, луох агытаассыйаҕа бас бэринэн бу дойдуну булбута хас да сыл буолла. Биирин үксүн бөхтүйэн бүппүт Фантомас-Муора хараҕын аалымаары, саҥа дьиэ интэрийиэрин буортулаамаары, сайдыыттан салҕан тыаҕа дьулустаҕа. Уонна оттон Халдьаайы дойдута этэ. Устары кытта устумуна, утарыахха эрэ диэн момуойдары тутуспута ханна баарый. Кураанах куолу, көҥдөй көр.

– Идиэйэлээхтэр баҕастаахтар, – Момуой оннугар бүгүн луох мөҕүттэр күнэ үүммүт.

Момуой кутуруксута ааттаах да, тугу да гынан эппитэ биллибэт. Ол дураак кулугуйарын кумааҕыга тиһэ-тиһэ тиэрэ ис хоһоонноон таһаарар.

– Ол да үлэ, – луох бэйэтэ-бэйэтин кытары мөккүһээри хаайар.

Эт сиир саҕана эбитэ буоллар, устунан суруйааччыбын дэнэн туруо этэ. Эт сиэбэт кэмнэргэ суруйааччылар диэн сурахтыын суохтар. Маҥнай саҥа үйэни сабатаастыы сатаан баран сабантууйдуу күрэммиттэрэ. Ол кэннэ сурахтыын сүттүлэр. Атын айааччылар айаатаһар кэмнэригэр тугу гынан эбээри күөрэйиэхтэрэй. Кинигэ ааҕар сололоох бүгүн суох. Оннооҕор учуобунньуктар архыыпка эрэ хааллылар. Билигин аны быһа мэйиигэ киллэттэрэллэр, ону-маны үөрэтэн мачааккаламматтар. Сайдыы, сайдыы дииллэр да, киһи бары сайдар үһүө – өйдөөхтөр салааскаларыгар олорсон иһээччитэ үгүс ини. Ээл-дээл, ыына-мээнэ, күлүҥкээр дьон хайа да үйэҕэ хам хатанан бааллар ахан. Оччоҕуна тура эккирээн учуонайбын диэн улуутуйан турдаҕына? Таҥара үөрэҕин эйгэтигэр Момуойу арыйааччы быһыытынан аата, арай, билиннин?