Mayday

Аптамаат бэрээһинэ бүппэт. Ол кэмҥэ уолаттар көтөн түстүлэр. Эчи, бары биир курдук унньулуспут баҕайылар. Буолары-буолбаты ыаһахтаһа сатаан баран, маҥнайгы унньулуйбут кыһалҕалаах киһи быһыытынан сэниэтэ суох сэһэргэһии ситимин быһа түстэ:

– Дыа! Мария Ивановна баар дуо?

– Ээ, арбачык, мариванналааххыт дуо? – Иккис унньулуйбут дьэ уһугунна.

– Мариванналаахтар ээ, өссө! Биһиги бараары сылдьабыт, онон- манан кииримэҥ-тахсымаҥ, – хаачык курдук дьүһүннээх Аптамаат хадаарын унньулуйбуттар өссө билэ иликтэр быһыылаах.

– Чэ, айакка, барыаҕыҥ, – Аптамаат аллараа сыҥааҕа Фантомас барахсан унньулуспуттары утаара охсуон баҕарда.

– Бииргэ барыаҕыҥ буо. Централкаҕа диэри саатар, – үһүс унньулуйбут туох да суоҕун сэрэйэн тыас хомуннахха сатаныыһы дии санаата быһыылаах.

Бэһиэн тыас хомунан, тыаһы-ууһу бэйэлэрин кытта илдьэ бардылар, атын сиргэ тыаһыырга сананнылар. «Централкаҕа» быыстапка буола түстүлэр да туох эмэ тыас тахсар ини. Аптамаат икки Фантомас икки мариваннаны ыкса билбэттэринэн, гуупайдаан кубулҕатырбаттарынан үчүгэйдэр. Онон, биир дуу, икки дуу үчүгэйдээхтэринэн киэн туттуохтарын сөп. Кинилэр наай гыннар пиибэлииллэр, арааһыгар атыны да амсайаллар, кириэпкэйи да кэбис диэбэттэр. Буруолууру баҕас ааһан иһэн. Билиҥҥи үйэҕэ ол диэн оҕо оонньуута. Мария Ивановна обургу оҕо бөҕөнү бэйэтигэр сөрөөбүтүн, атын ааттаах баҕайыларга салгыы утаарарын туһунан истэ-истэ сөҕөбүт эрэ. Бэйэлээх бэйэбит оҕобут ол Мария Ивановна диэн саптынар дьаллыкка ылларан эрэр, арыт-ардыгар акаарылыыра буолуо диэн санаан да аһарбаппыт. Хайыахпытый, ааспыт үйэ араабыллара (ааргылара дуу), биир тылынан луохтар буоллахпыт. Тууй-сиэ, туох куолута кыбыллан хааллаҕай? Оҕолоор, оҕолоор, ханнаҕытый? Ээй, Фантомас, Аптамаат! Барахсаттар бу олороохтууллар эбит. Кинилэр ыырдара да биллэр – киинэ көрөр сир иннэ-кэннэ, тулата. Куораппыт килбэйэр киинигэр эҥин быракаас оҥоһуллар да оҥоһуллар, луох-милииссийэлэр онно эрэ кыһаллыбаттар. Бытааһахтары баран диэн эрдэхтэрэ.

Фантомастаах бытааһахтарбыт дэнииһилэр дуо, атын аҕайдык аччаҥалыыллар. Ааһан иһэр дьону сүгүн аһарар диэн суох. Үчүгэй диэбит уолаттарын күлүүгэ ыыталлар. Сэнии көрбүт кыргыттарын күргүйдүүллэр, сорох-сорохторун кырбыах да курдуктар.

– Ээй, кыыс! Табахтааххын дуо? – Бэлэм айах Фантомас биир кыыска баайсар.

– Суох ээ. Табахтаабаппын, – биирдэһэ буруйдаммыт оҕолуу хап-сабар хардарар.

– Ээ! Табахта аҕал диибин дии! – Фантомас хабах курдук үллэ кыыһыран баран.

– Суох… Мин… Суох ээ, – кыыс кыччаатар кыччыыр.

– Аа! Истибэппин, хатылаа эрэ, – хабах тэстиэх айылаах буолар.

– Мин… – Кыыс кэннинэн чинэрийэн улам сыҕарыйдар сыҕарыйар.

– Өйдөөбөтүм! – Фантомас адьас ыкса ынан кэлэр.

– Уой! – Кыра кыыс эмискэ атахха биллэрэр.

Фантомас, кини кэнниттэн бүтүн үөр оҕо кыыһы эккирэтэллэр. Бытархай бытааһахтар диэн, эҥин унньуспуттар диэн – эҥин-эҥин сирэй элэс көстөн ааһар. Кыра кыыс кутталынан кымньыыланан адьас тыал курдук тэлээрэр. Туочука буола сатаан баран сүтэн хаалар. Дьаллык содула дьаакырдаан эккирэтээччилэр эрдэ эстэллэр. Тыын быһаҕаһынан тыына-тыына салгыы ханна баралларын быһаарсаллар. Быһаарсан да диэн, биллэр суолу баран, бэлэм хаата баарын кэннэ. Фантомастаахха өрө сүгүллэн тиийэллэр. Ийэтэ суох. Төһө баҕарар көрүлээ – барыта көҥүл. Аара ким тугу иһэрин ылынан, илии тутуурдаах тиийэллэр. Муусука муҥур улаханыгар туруоруллар, тэлэбииһэр эбиискэ буолар. Дьэ, үчүгэй чалбараҥ диэтэҕиҥ. Саамай эрдэ Фантомас хотторор. Охтон хаалыыһы дуо, хадаардаһара киирэр. Барыларын була сатыыр – кими уолуктуур, кими үүрэр, кими үөҕэр. Барара барар, хаалара хаалар. Дьиэлээх кыыс хаама сылдьар таҥарата Аптамаат уонна биир аччаҥалаабыт ахан кыыс хаалаллар. Икки бэрт быыһыгар кыбыллыбыт ыал аайы баар кыыс сап-саха эрээри нууччалыы эрэ тыбыырар, дьоҕойон, сахалыы өйдөөбөт да курдук. Арай, Фантомас кинилиин өсөһөн туран төрөөбүт тылынан кэпсэтэр. Оттон син өйдөһөр буоланнар бииргэлэһэр инилэр. Аччаҥалаабыппыт тылынан эрэ бэрт, дьүҥгэлэригэр холоотоххо көрүҥмүт мөлтөһүөр. Онтун билинэр аат диэн суох. Өссө ордукпун дэнээхтиир быһыылаах – дьаллаҥалаан олорор. Аптамаат бэркиһээн бэйэтэ бэрдимсийэн барда. Дьэ, кини, кини эрэ, Аптамаат эрэ дэтээри хаайда. Ити кэмҥэ Фантомас ҥйдҥнҥн ылла дуу, эбии буорайда дуу – мин эмиэ бэппин диэн турда. Бэрт былдьаһыы туох аанньаҕа тиэрдиэй – күрүчүөктэһии саҕаланна. Тук курдук Фантомас итирэн-иирэн таҥаратыгар суоһурҕанан турда. Кини оҕуста. Хардатыгар биирэ тэптэ. Салгыы биирэ бииригэр кыырт курдук тыҥыраҕынан түстэ. Анарааҥҥыта ытырда. Онтон Фантомас арҕахтаах эһэ курдук часкыйбытынан быыпсай таҥаратыгар саба түстэ. Үлтү кулаан барда. Эбиитин быһахтыах буолла. Аччаҥалаабыт дьүөгэлэрэ дьэ өй ылан араартыы сатаата. Хам сыстыспыт баҕайылары нэһиилэ хоҥнордо. Аптамаат сирэйэ хааннырбыт, көҕөрбүт да быһыылаах. Хара буолан көҕөрбүтүн мэлдьэһэр сирэйдээҕин эрэ суотугар быыһанна. Ити үлүгэр айдааҥҥа ыаллара кыһаллыбатылар. Сахалар хайдах да дьаабыланныннар диэтэхтэрэ. Аптамааты анныгар баттаабыт кыыс кыайбытын өйдөөмүнэ да хаалла – оҕунна да утуйдаҕа ол. Кыайтарбыты аччаҥалаабыт атаарарыгар тиийдэ. Урут эчикийэ Фантомаска атаартаран аччыыһырара. Төһө да кырбаннар, Аптамаат бэйэтин атаҕастаммыкка холоммото. Кытарыан иһин хара бараан сирэйэ өҥү билиммэт. Хотторорун хоттордо, онтуттан киһиҥ, хата, туһаланна. Саҥа кынаттанан сараадыйда, аччаҥалаабыты айааһаабытынан барда.

Фантомас утуйан муннун тыаһа куйаар барбыт. Аан аһаҕас. Итирбит да ыалдьыбыкка тэҥнээх – көрүүнү-истиини эрэйэр. Луохтуур оннугар луох ийэтэ киирэн оҕотун дуомун уһугуннаран сууйда-тараата, аһата сатаата. Аһыыр кэлиэ дуо, уу да нэһиилэ киирэр. Фантомас да сылайар – салгыы утуйда. Ийэтэ эмиэ оргулламмыт, оҕо буулаабыт ордуутун өрө тарда сатаата. Оҕотун мөҥөр эҥин диэн суох. Луох аата луох. Аатырбыт Аптамааты айааһаабыт Фантомас иннин хаһан ылаары.

Аптамаата суох аҕыйах кэмҥэ

Ааттаах атамаан Аптамаат аата алдьанан сирэйэ холлон сылдьар. Кырбаммыта бүрүчүөм, атаҕастаммыта баар ээ. Буолаары буолан бэҕэһээҥҥи бэтэнээскиттэн, субу соторутааҕыта аҕай луох дэнэн лэҥкэллэн сылдьыбыт Фантомастан. Өһүргэммитэ өр буолсу дуо, хахха-хаата хаһан да наада – Фантомаһыгар эмиэ сыбыытыыр идэлэннэ. Эйэлэһэн быстыа суохтарын Аптамаат арыгы аҕалбыта абыраата. Уонна улаханы быыһаабыт быыһык-киһилэрэ – аччаҥалаабыттара, аныгыта туран аанньаллара, көх-нэм буолла. Аанньаллара да баар – атын күтүр ини. Таах да ааттыын Аанньа диэн. Нууччалыы саҥаран сылыбыратта да бэйэтин киэнэ. Фантомас устунан ууллан хаалан ымайар аакка барда. Кини киһи мылаарыҥныыр, Аптамаата да албыннаһары сатыыр, аччаҥалаабыт Аанньа тылынан оонньуур.

Онуоха-маныаха диэри Аптамаат аатырыҥнаабакка сырытта. Кэлэр-барар, кэпсиир-ипсиир. Ыччаттарыҥ өйдөрө диибин диэн, Фантомас ийэтэ суоҕар күнүс быыс-арыт булан аны хааталыыллар. Мииньи-хаата дьоно да аҕыйах, тэрээһинэ да кыра. Муста түстүлэр да бэлэм буоллахтара ол. Арыгы эрэ көстүөн наада. Сүүрбэлиинэн да кыттыстахха сүүнэ иһити ыла сыһыахха сөп. Иһэ охсон, итирэ охсон дьиэлиирэ дьиэлиир, хаалара хаалар. Луох-ийэ кэлэригэр оонньоон туох да буолбатаҕын курдук үрдүнэн-аннынан да буоллар хомуйан кэбиһэллэр. Луохха ол да сҥп. Хайатын кыыһырыай, хас хаатаны тохтото сатыай. Ньиэрбэ алдьаныан, баттах биир эмэ утаҕа маҥхайыан, сирэй ньууругар өссө биир сурааһын ойууланыан кэриэтин билбэтэҕэ-көрбөтөҕө буолан кубулуммут ыырда ордук. Луох да диэтиннэр, сах да диэтиннэр – миэхэ эрэ мэһэйдээбэтиннэр диэн Фантомас ийэтэ ньылбыйан сылдьар.

Эйэлээх хааталар биир кэмник ааһан истилэр. Эйэ эмискэ эстиэн сөп диэн аччаҥалаабыт сэрэх барахсан быһахтары кистээн кэбиһэр. Кэлин ол көрдөөһүнэ сылатар. Хаарыан хааталар – хаста-хаста хааталааатылар, умнан да бардылар. Дьикти чуумпу этилэр. Бүгүҥҥэ диэри. Ас бүппүтүн, быһах кистэммитин кэннэ Аптамааттаах Аанньа өрө баһыгыраһан туран кэллилэр. Фантомаһы көҥүл көбүөлүү сылдьыбытын аны Аанньанан таһаараары гыммытын онто сөбүлүүһү дуо – биирдэ садьыйан түһэрдэ. Аччаҥалаан дьикти. Аптамаат эрэйдээх бүтэһиктээхтик түстэ. Билигин эрэ син аҕай сирэйин аҥаара үллэн таҕыста. Хараҕа нэһиилэ быыһылаан көстөр. Көҕөрөрүн көҕөрбөтө. Бэлэм сиэртибэҕэ аны Фантомас саба түстэ.

– Оннук сэниигин дуо, ээ?! С…, аны манна үктэнэн көрөөр эрэ.

Үһүөн да бэртэр – киһи тугу да булан ылбат дьоно. Хата, үһүөн бииргэ ыргыллан туран кэлбэттэр. Аптамаат алдьанна, Халааһынньыкап хампарыйда. Ха, ха, ха! Аптамаата да суох сэриилэһиэх дьон – биһиэннэрэ. Эҥин араллааннаах күннэр өссө иннилэригэр буоллахтара.

Ол аайы Аптамаат суох. Соннук киэһэлэртэн биирдэстэригэр Аанньа аччаҥалаан тиийэн кэллэ. Фантомаһы көрүдүөргэ ыҥыран таһаарда. «Мы тебя в машине ждем. Давай, быстрей», – диэбитин эрэ луох-ийэ истэн аһарда. Фантомас куруук бэлэм. Ким эрэ кэлэн илдьэ бараарай диэн, бэл, хараҕын кырааскатын сууммакка утуйааччы. Луох туох да диэн ыккардыгар кыыһа элэс гынан хаалла.

Аччаҥалаабыт атастара аптамаатынан Фантомас табаарыстара буоллаллар. Нууччалыы саҥарарын, саныырын аанньа, нууччамсаҕа диибин диэн. Аанньа бүгүҥҥү атастара кэм да нууччалар. Иккитэ тоҥ нуучча. Үһүстэрэ хаачыкка дылы да, ыраастык саҥарар. Камиль диэн үһү. Фантомаска кинини өлүүлээбиттэр быһыылаах – ухаасыбайдаан дьикти. Пиибэ буоллар дьааһыгынан, муусука буоллар муҥутуурунан, массыына муус-хаар суол устун муҥ кыраайынан айанныыр. Ханна да тохтооботтор, ханна да чопчу тиийэ сатаабаттар – хас да чааска атыылаһан ылбыт таксилара айа диэбэт. Суол халтараана да чаҕыппат, харчы да харыһыйыллыбат. Туох харса суох дьэллэм дьоной. Аччаҥалаабыкка көстөн иһэрэ да бэрт ээ.

Фантомас пиибэ иһэр, массыына түннүгүнэн элэҥниир куораты одуулаһар, омук ырыатын истэр. Дьоллонон бөҕө олорор. Аанньа эрэ саҥарар, кини эрэ бэрт, иккис Аптамааппын дэннэҕэ дуу. Фантомас улам дуу-даа буолан барар. Саҥа-иҥэ ыраатар, тапталлаах куората хаар-муус дойдутугар кубулуйар. Камиль куһаҕан кэбэлиэр эбит диэн буолла. Түүҥҥү айан хаһан да бүтүө суох. Киһи мэйиитэ эргийиэх үлүгэрэ. Куораты эргий да эргий – омук ырыата хаста сүүстэ хатыланан хал гынаттаата, аччаҥалаабыт нууччалыы саҥаран сылыбыратан тылын саппааһа аччаата. Арай, пиибэ бүппэт, айан хаһан түмүктэнэрэ биллибэт. Ол тухары утуйан хаалбыт Фантомас тиэллэ сырытта. Арыгыга баттаппыт оҕо утуйан абыраннаҕа. Мэлдьи буоларын курдук ким да туһанан туппахалыы сатаабата. Камиль да хом санаабата. Эти-хааны дьырылатар, өй баайыытын өһүлэн холкутатар унньугур иһиттээх утах баарын кэннэ уонна туох дьахтара наада. Омугунан хаачык, иитиллиитинэн нуучча бэрдэ. Ити уол массыына иһигэр син мээнэ. Олордоҕуна оһуобай, тура тэбиннэҕинэ кырабыт бэрт. Адаарыспыт нууччаларыгар холоотоххо быыкаа оҕо курдук көстөр. Оҕоҕо бу да сөп диэн Фантомаска сыҥалаабыттара атыннык эргийэн таҕыстаҕа. Аччаҥалаабыт да оскуола оҕото этэ, бадаҕа. Онтубут оҕобун дэммэт быһыылаах, онно-манна орооспута эрэ баар буолар.

Туһата суох Фантомаһы дьиэтигэр аҕалан түһэрдилэр. Онтулара ситэ уһуктумуна эрэ дьиэтигэр киирэн оронун син булла. Аччаҥалаабыт үс уолу кытары айанната турда. Сураҕа, уолаттар көстүүнэй дьиэҕэ олороллор үһү. Харчылара да бэрт ээ. Хаһан да харчы наада уонна үс эр бэрдэ үһүөн бүгүн киниэннэрэ. Аҥаардас сытыытынан уонна тылынан киэптиир ыал аайы баар кыыс уонна хаһан маннык дэлэйгэ тиксиэй. Хонор сир, харчы, арыгы, уол – барыта биир былакыаҥҥа. Үчүгэй уолаттарга биир түүнү бэлэхтээбититтэн туга итиир үһү. Оччолооҕу сылдьан кэлбит кыыс кыра аайы кыһаллыбат. Хаһан да халлыа суох халлааннаах хаар-муус дойдута онно эрэ орооспот, оҕо дьон орохторун сыыһын кэннилэриттэн оһорон туһалыыр.

Арыгы чаанын сыта бу дьиэттэн хаһан да араҕыа суох. Эбиитин табах, сиик, кир сыта. Дьадаҥы олох дьаардаах сыта бу дьону батыһа сылдьар курдук. Үчүгэй дьиэни булбуттарын иһин Фантомас үөрэ онно сүгүн олордууһу дуо, күнүнэн үүрдэрэллэр ини. Ол кэриэтин бэйэлэрин курдук сэсиэттэри кытта тэҥнэһэн олоруохтара.

Луох ас астыан да санаата кэлбэт. Уунан эрэ сылдьар күн солото суох Фантомас аһыырын кэтэһиннэрдэххэ ас аһыйар, астаан баран хааллардахха үөр оҕо сотон ааһар. Утарыта көрсөн олорон чэйдииллэрэ аны ахсыылаах. Кыыс турулус-ирилис көрө-көрө аһаан чаллырҕатарыттан иһэ буһар. Үкчү аҕатын курдук диэн үөҕээри ыксатар. Фантомас аһыыр-таҥнар баҕаттан луох-ийэтин тулуйар курдук. Ылаары эрэ гыннаҕына ымманыйар, туһанаары эрэ гыннаҕына тупсар. Дьахтар да улаханнык иэйдэҕинэ ас астыыр, кыыһын сымыйанан бэрийдэҕэ буолар. Баҕалаах ахан чуумпутун оннук атыылаһан ылар.

Аптамаат быкпат буолан сынньаталаата. Кыыс да холкутуйда, луох да сымнаата. Сэбэ-сэбиргэлэ суох сэрии тохтуура биллэр. Аччаҥалаабыт Аптамаат курдук аһараалабат, күн аайы кэлэн хабарҕаларыгар турбат. Фантомас аҕыйах кэмҥэ оҕо оҕонон буола түстэ. Луох да ийэтийэн ылла. Аптамаата суох аҕыйах кэмҥэ алыс да үчүгэй этэ диэн кэлин ахта-саныы сылдьыахтара турдаҕа. Киэһэ аайы луох мэлииппэ оннугар аны: «Аптамаат кэлбэтин, Аптамаат кэлбэтин», – диэн лэбигирэтэр. Фантомас буолан баран хайдах Аптамаата суох сатаныай? Эйэлээх олоҕунан саптынар сэрии кэмигэр. Луох лэбигирэппитин аанньа барыта кини санаатын хоту буолан хаалбатаҕа ини. Кыраабытын да иһин кылбайбыта сүтүө суоҕа. Алдьаммыт Аптамаат өрөмүөннэнэ түһэн баран кэлбитэ эрэ баар буолуо.

Биир киэһэ аччаҥалаабыт кэлэ сырытта уонна эҥини кэпсээн туох да бэйэлээх хотуппат Фантомаһын соһутта. Ааспыкка хатааһыласпыт уолаттара хаайыыга киирбиттэр. Нюркаҕа дуу, ханна дуу инкэссээтэри халаабыттар. Ол киһини Камиль уруута үһү. Киһилэрин дьаһайан кэбиспиттэр. Милииссийэлэртэн саһан, босхо харчыларын тэбии, көҥүлгэ бүтэһигин айбардыы сылдьар дьүһүннэрэ эбит. Көрүлүүбүт диэн онно-манна тиксиэх кыргыттар. Ким өйдөтүө баарай. Эдэрдэргэ этэн да диэн. Ити бэйэлээхтэр луохтары истэн бэртэр.

Таскаатыйбыт Фантомас уонна Куһаҕан Уол

Аптамаат астаапкаҕа барда, мавзолей да исписээнньэҕэ таҕыста быһыылаах. Ылы-чып. Кэллэхтэринэ даҕаны ычык-бычык, биир-биир, хам-түм үктэнэллэр. Кэлиҥҥинэн били сыбыытыыр бэйэлэрэ сыттыын да сүттүлэр. Фантомас тэһийэ сатаан онно-манна тэлбистиир. Таска таҕыс – таскаа, иһирдьэ киир – бууса таскаа. Аны кэлэн Аптамаат да баҕалаах. Тугу гынан туругуруохха, тугу тобулан тууйар туланы тобуктатыахха? Өйбүт мөлтөһүөр, сүрэх диэн мэлигир, көстөр бэйэтэ эрэ мөлбөйөр. Уонна баран дуо? Көр көннөрү бэйэтинэн кэллэҕинэ эрэ…

Баҕарбытыҥ баар, эрэйбитиҥ эрэйээлинэй буолан хааларынан уратылаах. Санааҕынан салгыҥҥа суруй, иликкэ илдьиттээ да бүтүүкэтэ. Мавзолейга киһи кэллэ. Кимэ бакаа биллибэт. Фантомас ааны сэгэтэн көрбүтэ – Үчүгэй Уол сирэйин кэлтэкэтэ…

– Туох наада?! – Фантомас үчүгэй аҕайдык дэлби барбат дуо.

Сирэйэ-хараҕа суох тиийэн кэллэҕэй, сирэҕэс диэн иһэн киһитин хайдах эрэ атыҥырыы санаата. Аанын лаппа аһан одууласпыта – эмиэ да Үчүгэй Уолга дылы, эмиэ да атын күтүр курдук. Имигэс илэ эҥин-дьүһүн буолан түһэн. Акаарылаабатахха дылы этим дии-дии булкулла турдаҕына киһитэ:

– Мин Үчүгэй Уол убайабын ээ, – диэн уоскутта.

Күтүр арба убайдаах этэ дуу. Кинилэри өссө игирэлэр диэн бутуйааччылар. Эчи, биир да буоланнар. Биирэ Үчүгэй Уол, манта Куһаҕан Уол эбитэ дуу, оччоҕо? Эрэйдээх туох да куһаҕана суохха дылы. Куруук күлэ сылдьар күтэр хараҕа бүгүн тоҕо эрэ курутуйбукка дылы.

– Мин, баһаалыста, эһиэхэ олоро түһэбин дуо? – Кэм да туһанаары курутуйдаҕа-гыннаҕа буолан кубулунар эбит.

– Ол эмиэ тоҕо? – Фантомас луох ийэтин хаанын ылыннаҕа дуу.

Куруук аана аһаҕас мавзолей Куһаҕан Уол туһугар хатаннаҕа, кэлбиккэ эрэ элэккэй кыыс бүгүҥҥү ааттаах күҥҥэ кытаатан хааллаҕа үһү. Хантан эрэ инньэ түгэхтэн луох-ийэтэ сүүрэн кэлэн кыттыста.

– Кимҥиний, туох наадалааххыный?! – Ыххайан түһэн, ама да ыалдьыты холдьоҕуох хотуускалар.

Луох уолу көрөн соһуйда, иккис Үчүгэй Уол илэ бэйэтинэн тиийэн кэллэ диэн дуу син сымнаата.

– Үчүгэй Уол үөнүгэр ыыттаҕа. Ол тойооску тугу-тугу туойбута биллибэт.

– Суох, мэнээк, өйдөнүөххэр диэри баран олоро түс эрэ диэбитэ, – Куһаҕан Уол үчүгэй буолан көстөөрү кырдьыгынан киирсэргэ сананна. Ол тугуй, манна өйдөнөр дьиэ дуо?

– Суох, мэнээк… – Куһаҕан Уол мух-мах буолар.

– Мэнээккин кытары сырыт ээ, – луох тылынан оонньуурга сананна быһыылаах.

Мавзолейбыт хотуна тура сатаан баран, туох да туһа тахсыа суоҕун сэрэйэн оронун түргэнник булла. Дьиэ диэн киниэхэ тугуй? Ороно да тэлэбииһэрэ. Уонна оттон айаҕын айдаана. Тэлэбииһэр саҥатыгар буолан ийэтэ аах туох диэн быһаарсыбыттарын өйдөөн истибэтэ. Куһаҕан Уол муннукка кирийэн турар кириэһилэҕэ кэлэн лах гынан олорунан кэбиспитигэр соһуйан эрэ хаалла. Луох оҕо оонньообутун курдук оһуобай кыра остуолун тардар түбүгэр түстэ. Тугу эрэ сылытан сырдьыгынатар. Иһит-хомуос ырыата, тэлэбииһэр лабысхата – киэһэ курдук киэһэ. Эдэрдэр туох айылаах килбигийдэхтэрэй, саҥа-иҥэ диэн суох. Куһаҕан Уол Фантомаһы уоран көрөр да көрөр. Үчүгэй Уолу удьуордаан эмиэ сүрэҕин туттараары гыннаҕа дуу.

– Мин аармыйаттан кэллим ээ. Үчүгэй Уоллуун ону сууйдубут. Хас да күн. Кини испэтэҕэ. Миигин көннөррү батыһа сылдьыбыта. Кини мин тылбыттан тахсыбат. Быраат буоллаҕа дии, – Куһаҕан Уол айаҕа эмискэ аһыллан соһуталаата.

Аһыллан баран сабыллан бэрт. Биир кэм аармыйа айдаана. Кими да саҥардар аат диэн суох – биир кэм бэйэтэ да бэйэтэ. Бэйэтэ да буолсу дуо – аармыйа уонна аармыйа эрэ. Аарыма аармыйаҕа биирдиилээн киһи, бэйэ эҥин диэн суох. Луохтаах ханан эмит кыбыллаары гыналлар да, баһыйан, үрүт-үөһэ этэн үтүрүйэн кэбиһэр. Эбэтэр дьиэлээхтэр этиилэригэр мэҥэстэн, кыттыһан иһэр. Кинилэр эппиттэригэр аармыйа ханан эмэ син биир сыһыаннаах буолан тахсар эбит. Сол аармыйанан доҕуһуолланан аһаатаҕа буоллулар. Куһаҕан Уол аһыыр аат диэн суох.

– Мин маҕаһыыҥҥа бара охсон кэлэбин дуо? – уолбут хараҕынан оонньоон дьикти.

Аһын мыыннаҕа дуу, уол оҕо элэс гынан хаалла. Биир иһити кылабачытан аҕалла. Кытаанаҕы бэйэм эрэ уулуом диэн үөрбүтэ баара, луох кэбис диэминэ тэҥҥэ исиһэн барда. Фантомас биирдэ баҕас арыыланна, кэмчиэрийдэҕэ буолла. Аармыйа тиэмэтэ сҥп гынаттаата. Бүтэр уһугар луох бэйэтэ аармыйаҕа сылдьыбыт курдук сананна. Иһит бүтүөхчэ да итирэр аат диэн суох. Буокка барахсан ити үҥнэ. Биирдэ биэриэ – тэбиэһирдэ тэлэкэчитиэ, киэбирдэ кимиҥнэтиэ. Онтон эмискэ эстиэҥ, соһуччу сүтүөҥ. Бу барахсана хараҕын баайан эрэр дуу, хайа сах дуу – уолун сирэйэ улам унньуйан, уларыйан барда. Өссө тор курдук бытыктанна. Онто суоҕа буоллар Үчүгэй Уолга бутуйуо эбит. Куһаҕан Уол уонна Үчүгэй Уол ыккардынан мосуоннаах күтүрү кытары арыгылыы ахан олорор эбит. Итирдим диэҕин иликкэ дылы. Эбэтэр итирбит бэйэтин иккис бэйэтэ туораттан көрөр дуу? Бээ, бээ, бу курдук балаһыанньа хаһан эрэ эмиэ буолбута ээ. Эрдэ бэркэ сэҥээрэ көрбүт дьахтарын сирэйэ эмиэ көрдөрөн туран ханньайа-ханньайа атыҥҥа кубулуйан барбыта. Эр киһи эр киһинэн буолан хаалбыта. Саҥата кытта модороон, этэ-сиинэ, барыта-бары – хайдах да диэбит иһин эр киһи. Соннук мунаарбытынан утуйбута, сарсыныгар дьахтара дуу, туга дуу бара охсубут этэ. Күн бүгүнүгэр диэри саарбахтыыр – ол күн хараҕа иирэн ханалытан көрбүтэ дуу, итирик буолан буолан атыннык өйдөөбүтэ дуу. Эбэтэр дьахтар чахчы дьахтар буолбатаҕа дуу?

Луох хараҕын ньуххана сатыыр. Көрүдьүөс көстүү көһүөх симиэнэ суох. Иирэринэн иирбитэ илэ тиийэн кэллэҕэ.

Фантомас тугу эрэ гыннаҕа буолан аалыҥнаа да аалыҥнаа. Бу унаарыйан ааһар, ити унаарыйан ааһар. Ийэм иирэн эрэр диэн дьиксиммитэ көстүбэт. Туох эмэ тыас тахсаарай диэн элиэтиир ини. Тыас тахсыа буолуо тахсыбат. Луох орону булара эрэ хаалла. Аармыйа тиэмэтэ дьэ аҕынна. Уу чуумпу уһуутатаары ыксатта. Уһуутуур оннугар луоҕу көмөлөөн утута сатаатылар. Онтулара утуйан бэрт. Бүппэт дойҕоҕун тэлэбииһэр ыастыйата баһыйан абыраата. «Эргиччи эрэй, төгүрүччү түрүлүөн» диэн түүннэри-күнүстэри лэбэйдиир күтүр саҥатыгар бигэнэн луох утуйбуттаахха аттанан абыраата. Уол буолан кубулуна оонньообут Куһаҕан Уол куһаҕана киирэн, аны кини айдаана саҕаланна. Сыбыдахтана охсон сыгынньаҕын чырбалдьыйда, эр киһитэ өтөн эдэр кыыска элиэтээтэ. Кыыспыт мээнэ кыыс эбитэ буоллар мэниктэһиэ эбэтэр өһүргэнэн өрө мөхсүө этэ. Фантомас обургу омуна дэлэ дуо, кыыла киирэн кыргыһаары хаайда, үөнэ тиллэн үөхсүүтэ үксээтэ. Куһаҕан Уолу кумалаата, эр киһи элээмэтин эмэһэҕэ тэптэ. Таскаатыйбыт Фантомас кыһыытын Куһаҕанынан таһаарда, киэптээн-киһиргээн арыый да кэҥээтэ.

Таска тыаллар түстүлэр.

(Таскаа!) тыллар бүттүлэр…

Икки Фантомас

Тыалы кытта тыал буолуох таскаатыйбыт Фантомаһы икки атахтаах саататымына, түөрт атахтаах көмөҕө кэллэ. Тастыын таскаатыйбыт мавзолей аанын тоҥсуйан тобугуруталларын оннугар тарбаан бардылар. Фантомас ааны аһа биэрдэ – хараҕар кыламнаан испит эрэл кыыма умулуннаҕа ол. Хаатаҕа аллаах икки атахтаах оннугар иринньэх баҕайы ибигирэс күтүр нэһиилэ тураахтыыр эбит. Ыран-быстан, ырдьаччы тоҥон сыккырыыр тыына эрэ ордоохтообут дууһа Фантомас диэки үчүгэй-үчүгэйдик көрө сатыыр да, ириҥэ хараҕа үрүмэтийэн мэһэй буоллаҕа үһү. Түүппэҕирбит устууканы аһынан иһирдьэ киллэрдэ. Хоройоро эрэ кулгааҕа – дьүһүнтэн дьүһүн ордубатах. Аһата сатаата – аһыыр да сэниэтэ эстибит эристиин итии сири булан охтон утуйан хаалла. Чэнчиһэ киирэн чээлиэн сиргэннэ – киирбит дууһа кирикэйэ бэрт. Ыт соннук охтубутунан хаалла, Фантомас эчикийэ үөрэнэн эбээри оскуолалаата.

Букатыннаахтык иһийбит мавзолей иһинээҕи салгыны улаханы үлэлээн кэлбит луох хаһыыта хайа суруйан кэбистэ.

– Өссө ыттаммыт буола-буола, арыгыбыт чаана итээн, аны, ыт иигин-сааҕын ырытартан ордуллуо суох дии! – Охтубут ыт, кырдьык, уһуктан дьиэни биир гына алаадьылаан кэбиспит эбит.

Луоҕу албыннаһабын диэн илин-кэлин түһэ сатаан, атаҕар иилистэн хатыйа сыһан, дьэ эбии иэдээни таһаарда. Хаһыырбытынан ыты саҕатыттан ылан таһырдьа элиттэ. Онто орулуу-орулуу ааны кэйиэлээтэ. Дьахтар өйүттэн тахсыар диэри кыыһыран, ыт эрэйдээҕи түүрэ тутан ылан Лиэрмэнтэп диэн орулас уулусса ханаабатыгар бырахтаҕа үһү. Ыт ылы-чып барда. Дьэ сөбүн ылла диэн луох астынна. Холуоҥкаттан уу таһа таарыйа, ханаабатын сэмээр чуҥнаата. Ыта «ньах» да диэбэт. Диэбитин да иһин, массыына көлө айаатыырыгар буолан иһиллэн бэрт. Өлбүт диэн үөрэн быһаҕас солуурун соһуспутунан дьиэлээтэ. Сол киэһэ Фантомас хоно кэлбэккэ сынньатта. Дьиэҕэ ыт сылдьыбыт сыта да хаалбата.

Ыт соннук ханаабаҕа сытыаҕын, луох олох да най барыаҕын Фантомас кэлэн бэрээдэктээтэ. Көһүйэ да сорумматах ыт сордооҕу хостоон дьиэҕэ үҥүлүттүлэр. Ыттара үөрүүкэтиттэн үҥкүү бөҕөнү үҥкүүлээтэ, хаста да хаһыытаталаан ылла. Хааһы буоллун, халбаһы буоллун хара-хара сиэ да сиэ – тотор аат диэн суох. Онон-манан көрөн, дьэ, ыт да ыт – аҥаар хараҕынан ааны маныыр, аҥаарынан луоҕу кыҥыыр. Фантомаска ачаалыыр, хараҕынан луоҕу кэтиир. Хаама сылдьар ас дии саныыр быһыылаах. Төһөнү баҕарар мэҥиэстиэх курдук. Онто курдары ааһа турар – хаампыт сирин аайы алаадьылыыр, санаатаҕын ахсын тыктара сылдьар. Киниэхэ эт, Фантомаска эт – биир. Иккиэн үтүктүспүт курдук бэрээдэгэ суохтар. Биир Фантомас сөп гынара, аны иккис бэдик көһүннэҕэ үһү. Луох: «Мэһэй-таһай буола сытыйан, иккис Фантомас илэ бэйэтинэн», – диэбититтэн сылтаан ыттара Фантомас диэн сүрэхтэннэ.

– Фантомас! – Алта атах тыаһа тип-тилигирэс.

– Ньыаах! – Кыра Фантомас барбах аҕай сыҥааҕыргыыр эрэ.

Чоройо сытыйбыт кутуруга биир кэм эп-эйэҥэлэс.

– Тугуй?! – Улахан Фантомас тугун-ханныгын билэ да илигиттэн суоһурҕаныахча.

Мавзолей иһэ кэм да сэргэхсийдэ. Саах ыраастааһына, ыт сүптүрүн ыар сыта – ол диэн эрэ үһү дуо, кыралаах улахан Фантомас хостон хоско сырсыаккалаһан сындыыстаныылара, кыра Фантомас мэһэйдэтэр кутуругун үрэ-үрэ тута сатаан халаачыктана оонньооһуна, онтун ытыран сарылааһына, луохха атаҕын быһа үктэтэн орулааһына, улахан Фантомас алҕаска ыкка тарбаҕын хаптаран ньарылааһына. Мавзолей эрэ, бэртиэп эрэ – киһи арааран өйдөөбөт үлүгэрэ саҕаланна. Онтон ыттарын тыһытын-атыырын быһаарбакка балайда мучумааннаннылар. Эмиийдээх эҥин – эмиэ да тыһыга дылы. Дьэ оччоҕо аны саас мавзолейга уһун уочарат буолсу. Эмиэ да сэптээх-сэбиргэллээх курдук. Оччоҕо атыыргыа-хайыа, боотура эҥин – эмиэ эрэй. Чэ, хайа да сах буоллун, ыта баҕас биллэр. Баҕар, ыт сылыгар ыт таҥарата үһүөннэригэр тугу эмэни дук гыныа.

Бэйэ-бэйэлэрин сиэһиэх айылаах луохтаах Фантомаска үһүс дууһа кыттыһан оонньуу атын хайысхаланан барыахча. Соннук күн-дьыл бардар баран истэ. Аптамаат куһаҕана умнулунна диэххэ сөп. Ыт иигин-сааҕын аахсыбатахха, мавзолей ырааһыран-сынньанан букатын Кириэмил курдук килэйдэ. Саҥа дьыл да чугаһаата. Ыттанан-кустанан биһиги дьоммут ыт дьылын көрсөргө толору бэлэмнэр. Эйэлээх күннэр кэннилэриттэн этиҥ сааллар ини… Онуоха диэри ыт-Фантомастара солуоһунньук буолан сылдьан эриэ. Ыттара күн-түүн уойдар уойар, сытыырхайдар сытыырхайар. Саҥа дьыл саҕана букатын бэликээн буолан бэркиһэтэр ини. Ол бэйэлээх бэликээни бу дьоммут туохтарынан толороллор? Кимнэрин идэһэ гынан ыттарыгар ирээттииллэр?

Кыттыгас идэһэ

Саҥа дьыл чугаһаатар чугаһыыр. Ол аайы луох ыксыыр да ыксыыр. Саҥа дьыл диэн баара-суоҕа лэгээлинэй бийээҥкэ ээ, сэрии буоллаҕай. Үлүгэр түбүк, сүдү сүпсүлгэн, тҥрдүттэн түрүлүҥн – барыта кини үрдүнэн барыа турдаҕа. Саҥа дьылы саныы-саныы үөһэ эрэ тыынар. Ама дьон ону күүтэн күнүн ааҕара, эрдэттэн үҥрэрэ буолуо. Киһи-киһи тус-туһунан, ону хайыаҥ баарай. Ол бэйэлээх Саҥа дьылларын саатар идэһэлээх көрүстэр. Идэһэ гыныах иҥиир эттээҕи бу туран хантан булар? Арай, ол өттүгэр ааттаах иҥсэ Фантомаска көстөн иһэр. Сырыы аайы атынтан атын, саҥаттан саҥа. Фантомаһыҥ талымаһа сүр. Көп эттээҕин, минньигэһин эҥин талан таптаһар ини…