
Полная версия
Фридрих II и его интеллектуальный мир
44
Возможно, имеется в виду Шешонк, фараон XXI династии.
45
В одной рукописи, содержащей ряд медицинских трактатов, возможно, связанных с двором Фридриха II, имеются апокрифические послания, которыми якобы обменивались Александр и Дидим: «De mutuis epistolis Alexandri et Didimi regis Bracmanorum: Alexander, ut legitur, cum ultimum litus Oceani… conversacio in celis est». Marburg, Universitätsbibliothek, ms. lat. 9. Fol. 156r–158v. Его присутствие в марбургской рукописи показывает, что Historia de preliis при сицилийском дворе не была единственным источником знаний о македонском государе.
46
«О мироздании» (De universo), иначе называемый «О природе вещей» (De rerum natura) каролингского энциклопедиста Рабана Мавра (IX в.), дошел до нас в иллюстрированной рукописи XI века, созданной в бенедиктинском монастыре Монтекассино: Montecassino. Ms. 132. Fol. 168–172.
47
Такой образ феникса можно видеть не только в раннехристианских памятниках, но и в более поздних, намеренно ориентировавшихся «на старину», например на мозаике центральной апсиды церкви Сан-Клементе в Риме (XII в.).
48
Avril, Gousset 1982. Vol. 1. N. 188. P. 160; Ross 1963. P. 20–28, 58; Sekomska 1975. P. 59.
49
BnF lat. 5003. Fol. 97–97v: De Goc et Magoc quos Alexander similiter inter montes conclusit. Особенно важны строки на fol. 97vA: Tunc Antichristi robur prestabitur isti / Ut queat ecclesiis gens ipsa resistere Christi / Ipsaque christicolis tunc gravis hostis erit. / Tunc rex Romanus surget, testante Sibilla, / Viribus imperii gentem qui destruit illam / Qui rex Ausonie fiet et Ytalie. / Nomen et ille Dei conscriptum fronte tenebit / Auratis laminis, cui mundus pace favebit. / Postea conversus religiosus erit.
50
Alexander 1978. P. 1–15. Reeves 1969. Р. 302.
51
Gigante 1995. P. 430–431.
52
Roger Bacon 1897. Р. 268–269. Bigalli 1971. P. 24. Burnett, Gautier Dalché 1991. Р. 153–167. Fried 1986. SS. 287–332. Möhring 2000. S. 192 ff.
53
HD. V, 2. Р. 1149.
54
Ibid. P. 1151.
55
См., например, послание римской знати, которое было разослано затем по всей Европе (ibid. P. 1139–1143), и королю Венгрии (ibid. Р. 1143 ss.).
56
Grévin 2014. P. 137–148; Chandelier, Robert 2013. P. 497–499.
57
«Sedatis dissentionibus que reipublice Christi sepius inferunt nocumenta». HD. V, 2. Р. 1151.
58
Moehring 2000. S. 203ff.
59
Burnett 1984. Р. 151–167.
60
Roger Bacon 1900. Vol. III. P. 268, 399–402.
61
Аль-Кинди действительно написал сочинение, в котором с помощью спекуляции над начальными буквами некоторых сур Корана вывел срок, когда завершится власть арабов: 1294 год. На Западе это «Письмо о власти арабов и ее длительности» было известно в латинском переводе, включенном в сочинение Альбумазара «О великих коньюнкциях» (De magnis coniunctionibus), дошедшее во многих рукописях. Как и другие сочинения Альбумазара, оно было известно при дворе Фридриха II (на него ссылается во «Введении» Михаил Скот: Clm 10268. Fol. 124rB). Письмо издано: Loth 1875. S. 261–309. Abū Ma‘šar. 2000. P. 526–543. О возможных византийских корнях: Walzer 1962. Р. 199–200.
62
Burnett 1984. Р. 163.
63
Ibid. P. 166.
64
«Macedum rex Alexander devictis gentibus i partibus orientis, gentes aspectu terribiles, gustu fetidas, actibus abhorrendas, sibi pocius divina quam humana potencia subiugavit. Alexander enim pugnaturus cum eis, reperit multa genera preliandi; agroticanes in prelio preponebant, ut milites Alexnadri fessi, armis onerati, contra homines pugnare non possent. Quibus Alexander porcos dedit, ut cum hominibus preliari valeret. Inter alia vidit multitudinem innumerabilem, armis de coriis coctis [indutis] indutam, arcubus et sagittis habilem, in dromedariis et camelis, ducentes plurimos elefantes, et homines sunt habentes capita canina: quidam monoculi, unum oculum magnum habentes in fronte; alii monopedes qui uno fulti pede, cum iacent, umbram sibi pede faciunt, ipsum pro tugurio preponentes. Quidam etiam caput infra spatulas habent, et os in pectore et oculi in eorum cervicibus videantur, qui Tartari nuncupantur, sed ipsi depressa capita portant, non tantum qui preliari nituntur. Hii beluas manticoras secum habent, qui facie hominis, corpore et pedibus leonis, cauda scorpionis, dentium ordine triplici sunt conpacte, vescentes carnes hominum et ferinas. Ipse autem gentes non solum herbas et arbores sed etiam lapides conterebant». Ibid. P. 164.
65
«Unde, cum multa genera bestiarum cum ipsis fuissent inclusa, vulpes non fuerunt incluse, vulpes pessima conata fodere montem, venit ad illos. Quam quasi pro miraculo intuentes, venerunt post illam usque ad portas, et, viso exitu, per divinam potentiam valvas; absinticum et lapides contriverunt, exeuntes cum armis, que fabricaverant crudelia dum in montibus habitarent». Ibid. P. 166.
66
Williams 2003. Р. 109–141.
67
Paravicini Bagliani 2023 Р. 70.
68
Nicolaus de Jamsilla 1868. P. 106.
69
Bellomo 1991. Р. 141.
70
De Vaux 1933. Р. 200.
71
Delle Donne 2010. P. 86–91.
72
Издание: Stelzer 1978. S. 165.
73
HD. Vol. II, 1. P. 7. Verger 1994. P. 131.
74
De Stefano 1950. Р. 281–282.
75
Delle Donne 2010. P. 86–87.
76
Ibid. Р. 87.
77
Ibid. P. 89.
78
«Sepe iam contigisse dolemus, quod per diversarum mixturam gentium passa est ex alienis moribus regni sinceritas corruptelam, ita quod ex quo regni filie se cum alienigenarum filiis miscuerunt, denigrata est puritas hominum et increscente dierum malitia et infirmitate mentium inquinata conversatione ac usibus exterorum varietas crevit in populis et ab illorum fermento grex est fidelium maculatus». Эта статья была добавлена в «Конституции» в 1233 году. Const. III 23.2.
79
Romano 1995. P. 154.
80
HD. II. P. 646.
81
Gaudenzi 1908. P. 356.
82
«Чтобы по вине болонцев не пострадали учителя и студенты, пусть они, уверенные в собственной безопасности под защитой нашей власти, поспешат в славный город Неаполь, где процветает основанный нами с большим тщанием университет; там и прекрасная природа, и обилие земных богатств, и почтенное содружество ученых». Ibid. Р. 356–357.
83
Ferretti 1908–1911. Р. 230–287.
84
Epistolae saeculi XIII. T.I. S. 247. HD. II/2. P. 712.
85
«Comperimus et multos artium liberalium munimentis provectos ad ardua, quos innata ruditas honoris et glorie reddidisset indignos». HD. II. P. 449.
86
Paravicini Bagliani 1995. P. 11–27.
87
HD. IV, 1. P. 497–498.
88
HD. V. Р. 496.
89
Roest 2000. Р. 50.
90
Acta 1885. S. 649–650.
91
Ibid. S. 411–412.
92
Ibid. S. 413–414.
93
Weijers 1987. Р. 52–55.
94
Гипотетический список преподавателей: Kantorowicz 1932. S. 269–273.
95
Ferretti 1908–1911. P. 252. Bellomo 1985. P. 159ss.
96
Huillard-Bréholles 1865. Р. 347 (Письмо 50).
97
Рукописная традиция «Письмовника» столь сложна, что до сих пор не существует его критического издания, хотя над ним уже не одно десятилетие работает ряд исследователей. Письма Николая де Рокка Старшего и Николая де Рокка Младшего: Nicola de Rocca 2003.
98
Constable 1976. Р. 36–37.
99
Alberico di Montecassino 2008.
100
Воскобойников 2024. С. 58–60 (со ссылками на основную историографию).
101
Я работал с одной из пяти рукописей XIII века, созданной в Центральной или Южной Италии, возможно, в Сицилии, поскольку в начале ее записан текст призыва к восстанию против французов: имеется в виду Сицилийская вечерня 1282 года. Laon. Bibliothèque municipale de Laon ms. 449. В одном недатированном письме Петр Винейский выражал соболезнование преподавателям Неаполитанского университета по поводу смерти магистра грамматики G.: за этим инициалом вполне может скрываться наш Гвалтьеро. Huillard-Bréholles 1865. N. 98. P. 394–396.
102
Uguccione da Pisa 2004.
103
Cremascoli 2003. P. 257–271.
104
Lusignan 1994. P. 32; Klinck 1970. S. 151–168; Уколова 2016. С. 368–376.
105
Huillard-Bréholles 1965. P. 381–383.
106
Delle Donne 2010. P. 152–157.
107
Delle Donne 2005. P. 134–137.
108
De Stefano 1950. Р. 288.
109
Grabmann 1926. S. 264–265. Baeumker 1920. S. 8–49.
110
Weisheipl 1974. P. 15.
111
Magistri Petri de Ybernia 1993. P. 20 ss. Комментарий на «Об истолковании» в рукописи BAV lat. 5988. Fol. 82r–108v.
112
Dunne 2003. P. 323–324.
113
«Ad cuius transitum, licet impresencialiter, forte obscurata sunt sydera, quorum semitas edocebat; elementa concussa sunt, circa que sua intencio versabatur; ipsa eciam natura turbata, nam ipsius archana humanis mentibus inserebat. … Et mirum in modum, quod cum sue resolucionis tempore de anima disceptaret, uno solo momento suam sibi animam non potuit retinere, que ad minus sui discessus tempus debuit presignasse, ut non videretur, se ipsam tanto laboris opere consumsisse. Legitur enim Martinum longo tempore ante sui obitum prescivisse, sed tantus magister suum finem penitus ignoravit. In quo ex parte docemur quod anime racionalis cognicio aput philosophos recta non fuit». Delle Donne 2010. P. 145.
114
Лотарио де Сеньи 2021. С. 206–261; Воскобойников 2021. С. 194–205. d’Alvenry 1966.
115
Grabmann 1926. S. 251–252.