Uşaqlığın son gecəsi

– Hirslənmə, ey. Başa düşürəm, əlbəttə, adama ağır gəlir, ancaq nə etmək olar. Dezertirdir də! Bax özün fikirləş: mənim atam haradadır? Cəbhədə. Bəs Saşkanın atası? Cəbhədə. Karinkanın, Zaurun, Əlinin atası – hamısı cəbhədədir. Vaqonov da axsaq olduğu üçün aparmadılar. Amma sənin atan? Div kimidir, səni bir əllə qaldırar. Düzdür, özün məndən iki yaş balacasan, ancaq görürəm, boyda gəlib mənə çatmısan. Ona görə sözümdən incimə, sənin atan – dezertirdir! Bunun nəyi pisdir? Birdən cəbhəyə getsə, öldürüb eləyərlər, sən də ananla tək qalarsan. Burada nə var ki? Bura təhlükəsizdir.

– Yox, mənim atam dezertir deyil! – Namiq əminliklə dedi.

– Yaxşı… Mən elə-belə dedim… birdən çıxdı ağzımdan. Deyirsən, dezertir deyil, demək, dezertir deyil. Mən ki komissar deyiləm. Mənə nə.

Namiqin gözlərinə kədər çökdü və o, məyus halda Makedonun bulkasını yeyib qurtarmağını gözlədi. Makedon isə qəfildən onunla sağollaşıb həyətə cumdu.

Bilirəm, o nəyə görə belə tez getdi, çünki Karinkanın gəldiyini görmüşdü, Makedonun isə ondan zəhləsi gedirdi.

Karinka Namiqin qonşusu idi, 18 saylı məktəbdə oxuyurdu, ona görə bu tinə Namiqdən 10 dəqiqə gec çatırdı. Çünki onun oxuduğu məktəb Namiqgilin məktəbindən bir az uzaq idi.

Karinka qıvrımsaç qızdır, özü də həmişə gülümsəyir. Hər şeyə məzəli ad qoyur. Heç vaxt başqaları kimi “fincan”, ya da “tramvay” deməz, bunun əvəzində “fincançik”, “tramvayçik” deyir və bu onda çox yaxşı alınır. Adamlara da elə deyir. Lena onun dilində Lenoçka, Zaur Zaurçikdir. Ancaq onun Makedona “Makedonçik” dediyini heç vaxt eşitməmişəm. O ki qaldı Namiqə, onlar əvvəl konfet kağızlarını dəyişirdilər, sonra dostlaşdılar.

Bir vaxtlar məktəbimizdə və həyətdə hamının başı bu konfet kağızlarına, şəkillərə qarışmışdı. Əməlli-başlı kolleksiya yığırdılar. Ən böyük kolleksiya isə Namiqlə Makedonda idi. Onlar bir yerdə yığırdılar. Onların kolleksiyasında necə şəkil desən, vardı! Üç yüz iyirmi müxtəlif şəkil. Hər cür “mişkalar”, “trüfellər”, “meyvəlilər”, “kis-kislər”… Elə konfet kağızları vardı ki, şəhərdə başqa heç kəsdə yox idi. İki böyük şəkil vardı: biri çox gözəl qadın şəkli idi, qırağında isə “Meri Pikford” yazılmışdı, digəri isə bığlı kişi şəkli idi (lap mağaza müdiri Əbülfəzə oxşayırdı), onun kənarında isə “Duqlas Ferbenks” yazılmışdı. Bir şəkildə isə sadəcə “Konfetka” sözü yazılmışdı və buna görə hamı mübahisə edirdi. Bəziləri deyirdi ki, bu, çap səhvidir, ya da fikirləşirdilər ki, yəqin, nə vaxtsa “konfet” sözü elə “konfetka” kimi işlənib.

Bax belə nadir şəkillər çox bahalı sayılırdı, onları nə ilə istəsən, dəyişmək olurdu. Məsələn, Makedon həmin şəkilləri səhər yeməyi ilə dəyişirdi. Bir sözlə, məhəllədə, bəlkə, elə məktəbdə də ən yaxşı kolleksiya Namiqlə Makedonda idi. Onlar bu kolleksiyanı toplamağa xeyli vaxt sərf etmişdilər.

Ancaq günlərin bir günü Namiq kolleksiyasının yarısını – yalnız özü topladığı şəkilləri Karinkaya bağışladı. Özü də hər şey çox gözlənilmədən baş verdi. O vaxt Makedon Namiqin bu hərəkətinə bərk hirsləndi. Dedi ki, ümumi kolleksiyadan kiməsə hədiyyə etməyə Namiqin haqqı çatmır, sonra rişxəndlə Namiqdən soruşdu ki, bəlkə, bu Karinkaya aşiq olub. Namiq aşiq olmadığını dedi və qızardı. Onda elə bildik ki, Namiqlə Makedon dalaşacaq. Ancaq, yox, dalaşmadılar.

Makedon Namiqə heç nə demədi, gecə Karinkagildə hamı yatandan sonra onlara gedib bütün şəkilləri geri almaq istədi. Karinkanın anası qızının topladığı kolleksiyanın hamısını gətirib dəhlizdə Makedonun qarşısına tökdü. Qızını yuxudan oyatmadı. Makedon da Namiqin bağışladığı şəkillərin hamısını seçib götürdü. Buna görə Namiqlə Makedon bir neçə gün danışmadılar, sonra yenə barışdılar, çünki o, Makedonsuz qala bilmir. İndi də dostluqları belə davam edir:

Namiq Karinka ilə ayrılıqda, Makedonla da ayrılıqda dostluq edir.

Namiqgilin yaxşı mənzili var: dörd otaqdır, hamısı da böyük və işıqlı. Bu, həyətimizdəki ən böyük mənzildir. Kimsə ona “Xram vozduxa”6 adı verib. Bu ad Namiqin çox xoşuna gəlir. Amma əsl “Xram vozduxa”nın Kislovodskda olduğunu eşidəndə bir az sarsılmışdı. Müharibə başlayandan sonra bu mənzilin bütün otaqlarından ancaq yay vaxtı istifadə olunur, qış gələn kimi bir otağa yığışırlar, çünki bütün otaqları qızdırmaq olmur.

Həmin gün Namiqin anası pəncərənin qabağında oturub atası ilə söhbət edə-edə onun iş paltarını yamayır. Atası bir az əvvəl gəlib. Həmişə olduğu kimi, Namiq şüşə qabdan benzin tökür, ata əlindəki neft ləkələrini təmizləyir. Sonra bir yerdə nahar edirlər. İndi isə ata qəzetləri vərəqləyir, xəbərləri oxuyur və oxuduğu xəbərlərlə bağlı fikirlərini anaya deyir. Səsindən hiss olunur ki, çox yorulub və yatmaq istəyir. Kim olursa olsun, sutka ərzində 14 saat neft mədənində işləmək asan məsələ deyil. Yan otağa keçib yarım saat mürgüləmək istəyir, amma bilir ki, əgər gedib uzansa, onu yarım saat sonra yox, lap səhər açılanda da yuxudan oyatmaq çətin olacaq. Namiqin atası yan otağa keçib çarpayısına uzanmır, çünki beləcə oturub arvadı və oğlu ilə söhbət etməkdən xoşu gəlir. Oğlu isə bu anlarda üstünə qoyulmuş şüşəsi qırıq olan yazı masasının arxasında oturub “Vulkanlar” mövzusunda krosvord həll edir.

– Dörd hərf… Etna. Aha. – Deyəsən, Namiq xanalara növbəti vulkanın adını yazır. – Vezuvi. Uyğun gəldi… Ana, səkkiz hərfdən ibarət vulkan adı bilmirsən?

– Səkkiz hərf? Nəsə yadıma sala bilmirəm. Atandan soruş.

– Bəlkə, Mauna-Loadır, – ata deyir. – Amma yoxla.

– Düzdür. Bəs on bir hərf?

– Hm… Popokatepel?

– Necə?.. Aha. Uyğun gəlir, – Namiq həll edilmiş krosvordu zərfə qoyub yapışdırır.

– Bu krosvordu hara göndərəcəksən? – ata maraqla xəbər alır.

– Redaksiyaya. Cavabları kim birinci düz tapsa, adını qəzetdə çap edəcəklər.

– Bir dəqiqə, – ata heyrətlənir, – axı biz bu cavabları bir yerdə tapdıq! Sən cavabları bir yerdə tapdığımızı da yazdın? Yox? Sənin yerində olsam… Nə isə… Necə istəyirsən, elə də olsun…

– Ata, – Namiq qəfildən deyir, – sən dezertirsən?

– Namiq!

Əlbəttə, bu, ananın səsidir.

Ata diqqətlə oğluna baxıb qəzeti kənara qoyur. – Yox, – sakitcə cavab verir, – dezertir deyiləm.

Niyə dezertir olduğumu düşünürsən?

– Çünki hamı cəbhədədir… Makedonun atası, Karinkanın atası… Hamısı cəbhəyə gedib. Sənsə evdəsən. Bircə sən cəbhəyə getməmisən. Belə çıxır ki, sən dezertirsən!

– Namiq! – yenə ananın səsi gəlir.

– Özün yaxşı bilirsən ki, – ata cavab verir. O, çox sakit danışır, ancaq nə üçünsə qızarıb, bəlkə, oğlu onunla ilk dəfə bu cür danışdığı üçün belədir, ya da, bəlkə, tamam başqa səbəb var. – Dediyim kimi, özün yaxşı bilirsən ki, mən neftçi mühəndisəm, mədəndə neft çıxarıram. Sənə demişdim axı, neft olmasa, nə təyyarə havaya qalxar, nə də tank yerindən tərpənər… Ona görə də neftçiləri cəbhəyə birdən-birə yox, növbə ilə göndərirlər… Növbəm çatanda mən də gedəcəyəm. Amma hələ mən burada lazımam. Başa düşdün?

Namiq başını tərpədərək təsdiqləyir. O susur.

– Gecən xeyrə qalsın! – ata dedi, ananın çiynini sığallayıb öz otağına çəkildi.

Ata gedəndən sonra ana oğluna heç nə demədi. Namiq də susurdu.

Namiq bir müddət susduqdan sonra yatmağa getdi. Artıq mürgüləyirdi, qəfildən atasının çarpayısının yanında oturduğunu gördü. Bu çox təəccüblü idi, çünki atası mədəndə işə başlayandan sonra gecələr daş kimi yatırdı. Səhərlər Namiqlə anası onu güclə yuxudan oyadırdı. Görünür, bu dəfə özü oyanmışdı. Oturub siqaret çəkir, Namiqə baxırdı.

Namiq xatırladı, atası bir dəfə də nə vaxtsa onun çarpayısının yanında oturmuşdu. O vaxt möhkəm xəstələnmişdi, sətəlcəm olmuşdu. Sağalıb ayağa qalxandan sonra deyirdi ki, xəstə olanda hərarəti 42 dərəcəyə qalxıbmış! Sağaldıqdan sonra həyətdə hamı ona qibtə edirdi. Amma sağaldıqdan sonra. Sağalana qədər isə vəziyyəti çox ağır idi. Doğrudur, hərarəti 42 dərəcə yox, 40-dan bir qədər artıq olmuşdu. Penisillinlər, tetrasiklinlər7 sonradan peyda oldu, o xəstələnəndə ancaq sulfidin8 vardı, onu da əlində pulla gəzsən, tapmaq mümkün deyildi. Ancaq atası haradansa tapdı. O gecə də indiki kimi Namiqin çarpayısının küncündə oturub ona baxırdı. O da, anası da. Çünki Namiq yuxuya gedən kimi kabus görür və oyanırdı. Yəqin, şəlpə qulaqlı, gözləri həmişə heyrətdən bərələn Namiqə – oğullarına baxır, acıyırdılar.

İndi isə atası Namiqin otağında sakitcə oturmuşdu və ana ərinə içəridə siqaret çəkməyi qəti qadağan etməsinə baxmayaraq, siqaret çəkirdi.

– Bu dezertir fikri sənin öz ağlına gəldi?

Namiq başını buladı. Qaranlıq idi, amma görünürdü ki, bununla “yox” demək istəyir.

– Qətiyyən elə fikirləşmə ki, sənin atan dezertirdir. Mən dezertir deyiləm. İstənilən adama bunu ürəklə deyə bilərsən! Deyərsən?

Namiq başını tərpədərək təsdiqlədi, amma yenə də məlum məsələ idi ki, o, başını bütün razılıq bildirən adamlar kimi tərpədir.

Qapıya çatdıqda atası geri çevrildi.

– Bir də ki… İstəyirəm, bunu da biləsən. Cəbhəyə getməyən adama “dezertir” demirlər, dezertir o adama deyirlər ki, cəbhədən, ya da ordudan qaçır, yoldaşlarını darda qoyur. İndi isə yat.

* * *

Hər səhər olduğu kimi, Makedon yenə tində dayanıb Namiqi gözləyir. Bu gün məktəbə gedəcək.

– Salam! Bilirsən, necə şəkil tapmışam, əla! “Baydera”9 adlanır. Al, bax!

Namiq kağıza baxır. Kağızdakı şəkildə hər tərəfinə çadırçiçəyi səpələnmiş bir qız divanda uzanıb. Yəqin, dadlı konfet olub. Qaytarır.

– Bilirsən, nə var, mənim atam dezertir deyil. Sadəcə, hələlik burada ona ehtiyac var.

– Ehtiyac var!.. Hamı elə deyir. Əbülfəz də deyir ki, onsuz buralar batar. Hamını cəbhəyə aparırlar. Orada hamıya – neftçiyə də, zavmağa da ehtiyac var. Kim bacarırsa, özünü saxladır, orduya getmir.

Namiq atasının burada qalmasının səbəbini Makedona ətraflı izah etdi. Makedon isə gülümsədi. Çünki dostunun bu sözləri ona, doğrudan da, gülməli görünürdü.

Namiq dayanıb Makedona baxdı. Əslində, dalaşmalı idi, ancaq o, indiyə qədər heç kəslə dalaşmamışdı. Namiq güclü oğlandır. Məhəllədə bircə Makedon turnikdə ondan cəmi üç dəfə artıq dartına bilir. Namiq bir az dayandı, amma sonra yoluna davam etdi.

Görünür, dalaşmağa ehtiyac olmadığını başa düşdü.

Namiq məktəbdən qayıtdı, sonra anası işdən gəldi. Anası yumurta tozundan qayğanaq bişirməyə başladı. Namiq mətbəxdə gəzişirdi, ana dedi ki, mətbəxdə gəzməklə ona mane olur. Gedib Karinkaya zəng vurdu, həyətə düşməyi xahiş elədi. Onların evlərinin arasında üç metr məsafə vardı, amma həmişə telefonda danışıb razılaşırlar. Çox gülməlidir!

Namiq qapılarının qarşısındakı meydançaya çıxdı, birdən gördü ki, atası işdən qayıdır, özü də şlyapasının içində nəsə gətirir. Şlyapanın üstünə də qəzet örtmüşdü. Atasının saçı gözünün üstünə düşürdü, ancaq o, saçını arxaya apara bilmirdi, çünki şlyapanı ikiəlli tutmuşdu. Özü də şlyapanın içindəki nəsə canlı bir şey idi. Qəribədir, bu gün atası işdən çox tez gəlmişdi. Heç vaxt belə tez qayıtmazdı.

Namiqin atası mətbəxə keçdi, şlyapanı döşəməyə qoyub qəzeti götürdü.

Şlyapanın içində bir-birinə sıxılmış, təzəcə yumurtadan çıxan ətcə cücələr vardı. Ata şlyapanı qaldıranda cücələr cikkildəşdi.

– Bunlar sənindir, – atası Namiqə dedi.

Namiq barmağının ucu ilə cücələrə toxundu. Onun əlini qırt toyuq zənn edən ətcəbalalar ovcunun altına yığışdı.

– Axı sizin başqa şlyapanız yoxdur! – Namiqin anası məzəmmətlə deyindi. Həmişə əri ilə mübahisə etməyə hazırlaşanda ona “siz” deyirdi. – Üstəlik, bunları necə saxlayacağıq?

– Mən qayıdandan sonra təzə şlyapa alarıq, – ata dilləndi. – Çağırış vərəqəsi gəlib.

– Haradan qayıdanda? – Namiqin anası pıçıltı ilə soruşdu və yavaşca kətilin üstünə çökdü. O dəqiqə rəngi ağardı. – Nə vaxt gedirsən?

– Bu gecə, – ata cavab verdi.

Gecə Namiqin atasını yola salmağa getdilər. Qatar dayanmışdı, narın yağış yağırdı. Hamı eyni əsgər forması geymişdi, ancaq Namiq atasını istənilən geyimdə tanıyardı, hətta üzünə baxmadan, arxadan tanıyardı. Sonra Namiqin atası ana ilə vidalaşdı, qucaqlayıb öpdü, Namiqi də qucaqladı, göz vurdu ona. Özü də kədərlə göz vurmadı, yox, əksinə, çox şən idi. Sonra qatar gözdən itənə qədər vaqonun pəncərəsindən onlara əl yellədi. Namiqin anası göz yaşlarını saxlaya bilmədi, elə Namiq də ağladı. O gecə heç biri bilmirdi ki, atanı son dəfə görürlər…

Cücələr çox xoşbəxt idi. İki gündən sonra Namiqi tanıdılar: yəqin, onu öz anaları zənn edirdilər. Şlyapanın içində böyüyürdülər, sonra Namiqin anası dedi ki, nəmişliyə görə şlyapada qalmaq onlara ziyandır. Cücələri yumurta tozu qutusuna yerləşdirdilər. Yeşiyin üstünə ipdən tor çəkdilər, qəribə barmaqlıq əmələ gəldi. Hava girsin deyə qutunun aşağısından deşik açdılar.

Cücələrə yumurta tozu sıyığı verirdilər. Yeşik mətbəxdə idi və Namiq hər səhər onlara göz qoyurdu. Bu səhər baxanda Namiq cücələrdən birinin əskik olduğunu gördü. Əvvəl beş cücə vardı, indi nədənsə dördü qalmışdı. Balaca cücə necə itə bilərdi? Sonra bir cücə də yoxa çıxdı. Əgər bir səhər Namiq lap tezdən oyanmasaydı, yəqin, cücələr bir-bir yoxa çıxacaqdı. Həmin gün o, cücələrə baxmaq üçün mətbəxə gedəndə hələ heç hava işıqlanmamışdı. Namiq cücələrin yekə bir siçovuldan qurtulmaq üçün çırpındığını gördü…

Bağda siçan görəndə anasının necə çığırdığını xatırladı. O vaxt Namiq özü də qorxmuşdu. Elə bil siçan bilirdi ki, ondan qorxurlar, ona görə də heykəl kimi dayanıb Namiqlə anasına baxırdı. Ancaq atası gələndən sonra siçan harasa yox oldu və ondan sonra bağda siçan görən olmadı. Yəqin, başa düşmüşdü ki, atanın qəzəbinə tuş gəlmək axmaqlıqdır. O vaxt ata özü belə demişdi. Üstəlik, həm də o, balaca siçan idi, bu isə yekə siçovuldu, az qala pişik boyda idi. Görəsən, haradan gəlib çıxmışdı bura? Yəqin, müharibə vaxtı siçovullar adamların arasında peyda olur, bir sözlə, adamların vəziyyəti yaxşı olmayanda siçovul da onlara daraşır.

Siçovul cücələri qabağına qatıb qovurdu və nəhayət, birini yaxalayıb boğazından yapışdı. Cücə ancaq civildədi. Bu vaxt siçovul qaçmasın deyə Namiq özünü yeşiyin üstünə atdı, əl atıb boynunun tükündən yapışdı. Siçovulun tükləri hamar və iyrənc idi.

Səs-küyə Namiqin anası da yuxudan oyanıb cəld mətbəxə yüyürdü. Oğlunun əlindəki siçovulu görəndə çığırdı, tez banka gətirdi və köməkləşib siçovulu həmin bankaya saldılar, qaçmasın deyə ağzına ağır ütü qoydular. Sonra o, Namiqi əllərini yumağa məcbur etdi və tapşırdı ki, səhər açılandan sonra siçovulu aparıb “upravdoma”10 versin. Ancaq hələ çox tez idi, ona görə də Namiqə dedi ki, gedib yatsın.

Səhər Namiq içində siçovul olan bankanı götürüb məhəlləyə çıxanda həyətimizin uşaqları onu dövrəyə aldı. Bu lənətə gəlmiş siçovulu hara edəcəklərini xeyli fikirləşib götür-qoy etdilər. Siçovul da şəffaf bankadan onu dövrəyə almış adamlara baxırdı və hiss olunurdu ki, onlardan qorxur və hamısına nifrət edir. Hiss olunurdu ki, əgər siçovulun imkanı olsaydı, nəinki cücələri, elə bura toplaşmış adamları da yeyərdi.

Karinka qaçaraq gəlib özünü yetirdi, siçovula baxan kimi ürəyindən keçənləri söylədi:

– Bəlkə, onun balaları, balaca siçanlar indi zirzəmidə ac oturub analarının yolunu gözləyir?

– Siçanlar yox, siçovullar, – Saşka düzəliş verdi.

– Sənə qalmayıb. Necə istəyirəm, elə də deyirəm!

– Yenə cücələrimdən birini öz balalarına aparsın? – Namiq istehza ilə soruşdu. – Yox, daha bəsdir! Bunu öldürmək lazımdır. Ancaq bilmirəm, necə öldürüm. Aparıb verəcəyəm “upravdoma”, özü necə istəsə, elə də edər.

Bu vaxt Makedon da gəlib çıxdı. O vaxtdan bəri Namiqlə küsülü idilər… Yəqin, nə vaxt mübahisə et-diklərini xatırlayırsınız. İndi isə Makedon Namiqə yaxınlaşdı, siçovula baxdı və məmnunluqla fit çaldı.

– Ver görüm onu mənə!

Namiq bankanı Makedona verdi. O, hələ də Makedonun hər sözünə qeyd-şərtsiz əməl edirdi. Makedon bankanı götürüb öz evlərinə yüyürdü, sonra onun evdən çıxdığını və bankaya nəsə sarımtıl maye tökdüyünü gördülər. Lap az tökdü, amma siçovul tamam islanmışdı. Sonra isə… heç kəs nə baş verdiyini anlamadı… Makedon ütünü kənara çəkdi. Siçovul bu yarıqdan çıxmağa cəhd edirdi və bu vaxt Makedon kibrit yandırdı. Siçovul o dəqiqə alışdı… Sən demə, bayaq siçovulun üstünə neft tökürmüş! Od almış siçovul həyətdə qaçmağa başladı. Ciyiltisi həyəti başına götürmüşdü, çox ucadan ciyildəyirdi. “Upravdom” qaça-qaça gəlib özünü həyətə çatdırana, sonra da siçovulun başına bellə vurana qədər onun ciyiltisi kəsilmədi.

Hamı dayanıb Makedona baxır, o isə dişlərini ağardıb gülürdü.

– Siçovul! – Karinka ona dedi.

Hər kəs gözünü Makedona zillədi. Yox, siçovula oxşamırdı, amma kim bilir, bəlkə də, oxşayırdı…

Bu vaxt Namiq Makedona yaxınlaşıb ona şillə vurdu. Uşaqlar o dəqiqə geri çəkildilər, meydanı boşaltdılar, elə bilirdilər, indi dava başlayacaq, ancaq heç kəs dalaşmadı. Namiq bir müddət Makedonun yanında dayandı, sonra kənara çəkildi. Makedon isə onun arxasınca baxdı, yəqin, gözləmirdi, axı bu vaxta qədər Namiq heç kəsi vurmamışdı. Heç kəsin ağlına gəlməzdi ki, Namiq Makedonu vura bilər.

Sonra “upravdom” yaxınlaşdı. Makedonla “upravdom” heç yola getmirdilər. O hamının eşidəcəyi səslə Makedona dedi:

– Cavan oğlan, nə vaxtsa yediyiniz şillənin səbəbini dərk etsəniz, onda, bəlkə, sizdən adam olar!

Bizim “upravdomun” xasiyyəti belədir, fikirlərini çox qəribə, anlaşılmaz tərzdə ifadə edir.

Daha Namiqlə Makedon küsülü deyil, ancaq artıq Namiq əvvəlki kimi ağzını ayırıb onun dediklərinə qulaq asmır. Ümumiyyətlə, artıq aralarındakı fərqi, kimin böyük olduğunu təyin etmək çətindir. Ancaq əvvəl bunu bilmək çox asan idi, kənardan dayanıb onlara baxmaq bəs edirdi…

Gecdir, evə getməliyəm. Eşidirsiniz: “Karina! Marina! Çirema!” Bu, Karinkanın anasının səsidir, qızlarını səsləyir və bu o deməkdir ki, artıq doqquz olub, evə getmək vaxtıdır. Sizin də gecəniz xeyrə qalsın!

MƏMMƏD DAYI TANINMIŞ OVÇUDUR

Yay gələn kimi dözülməz bürkü başlayır, isti axşamlar bir-birini əvəz edir, gecələr səmada ulduzlar parlayır, ala-qaranlıq evlərin damını öz ağuşuna alır, yüngül meh əsir, yarpaqlar titrəyir. Bu vaxt qadınlar açıq qapıların önündə dayanıb hərəsi bir mərtəbədən səslənərək son xəbərləri bir-birinə çatdırırlar, həyət uşaqları səs-küy, dava-dalaş salır, ora-bura qaçaraq sanki inanılmaz dərəcədə çətin bir yarışa başlayırlar və bu vaxt Məmməd dayı aynabəndə çıxır. O, sakitcə siqaret çəkərək uşaqlara baxır.

Məmməd dayının qəribə tütünü var: adamlar bu tütünün tüstüsündən yayılan qoxunu hiss edir və ondan mümkün qədər aralı dayanır, nəfəs almamağa çalışırlar. Bu tütünü Məmməd dayı özü yetişdirir. Əgər arvadı Şura xala evə bir şey aldırmaq istəyirsə, onda əvvəlcə bu heyrətamiz tütünü tərifləyir. Dünən axşam qonşular Şura xalanın təzə paltarına “mübarəkdir” deyirdilər.

Məmməd dayı ovçudur. Bu onun peşəsi deyil, ancaq ov edərkən bütün fikrini ova yönəldir və Şura xalanın yanaşmasına görə, adam gərək boş vaxtlarında da fikrini bir yerə cəmləyə bilsin.

Əvvəllər ovçular qolları üstə alıcı quşlarla, sürəkçilərlə11, şax-şaxlarla, fit verə-verə yorğa atların belində təzə izlərin arxasınca çaparaq ova çıxardılar. O vaxtlar çoxdan keçmişdə qalıb. O vaxtlar keçmişdə qalıb və əbədiyyət olub. Ancaq Məmməd dayı deyir ki, sadəcə ovun forması dəyişib, ov özü isə yenə kişilik və cəsarət göstəricisi olaraq qalır. Bəli, Məmməd dayı tanınmış ovçudur! Cəsur və qorxmaz adamdır. Ov edərkən başına gələn macəralardan danışmağa başlayanda bütün məhəllə susur. Hamı Məmməd dayının ətrafına toplaşır, onun bircə sözünü belə qaçırmaq istəmirlər. O danışanda adam özünü cəngəlliklərin birində hiss edir, sanki ətrafda müxtəlif vəhşi heyvanlar nərildəyir.

Məmməd dayı çox təcrübəli ovçudur. O, söhbətə başlayan kimi bunu hiss etmək olur. Adam onun söhbətlərindən bəbir, ya da qaban ovlamağın qaydasını öyrənir.

Qaban ovlayarkən gərək fikir verəsən, onun iri köpək dişləri olmalıdır. Böyük köpək dişi olan qabanın böyük də dərisi olur. Qabanın hücum etməyini gözləməlisən. Elə ki sənə çatmağa yarım metr qaldı, sakitcə qırx santimetr kənara sıçramalı və qaçaraq gələn heyvanın kürəyinin ortasından atəş açmalısan. Bir güllə ilə vurulan qabanı tez soymaq lazımdır.

Əlbəttə, qəzəbli qabanı gözləmək də olar. Ağacda gözləmək daha təhlükəsizdir, ancaq əsl ovçu belə etmir.

Məmməd dayıda ceyran dərisi var. Düzdür, güvə bir az korlayıb, xeyli hissəsini kəsib atıblar, ancaq, görünür, bu ceyran yekə bir şey olub.

Məmməd dayı hər şeyi bilir: o sizə payızda köç edən durna qatarında neçə quş olduğunu dəqiqliklə deyə, üstəlik, Azərbaycanda anakonda olmamasının səbəbini izah edə bilər.

Amma bir hadisə Məmməd dayının ovçu şöhrətinə xələl gətirib. Bir dəfə onun yaxşı bağı olan dostu xahiş edir ki, bağı qorumaq üçün ona Qafqaz çoban itinin küçüyündən alsın.

Məmməd dayı küçüyü alıb və dostuna verənə qədər həyətdə saxlayıb. Özü onu yemləyib, qayğısına qalıb. Tanışlarına küçüyün quyruğunu və pəncələrini göstərərək onun gələcəkdə necə yaxşı it olacağından, oğruların ondan necə qorxacağından ağız dolusu bəhs edib.

Küçük ətrafına toplaşanlara balaca, parlaq gözləri ilə baxır, kim nə verirsə, tez yeyirmiş.

Bir müddət sonra küçüyü bağa aparıblar. İki həftə sonra kefi pozulmuş dostu küçüyü geri qaytarıb. Sən demə, küçük hər gecə ona etibar olunmuş bağı qorumaq əvəzinə, açıqlıqda dayanıb Aya baxaraq ulayırmış. Hətta Ayı görməsin deyə onu anbara salanda da ulayırmış.

Məmməd dayının təşvişə düşmüş dostu mütəxəssisə müraciət edib və ona deyiblər ki, bu heyvanın qanında qətiyyən Qafqaz çoban iti nişanəsi yoxdur, bir sözlə, bu, adi çaqqal balasıdır.

Əlbəttə… Hamının başına belə qəribə iş gələ bilər. Əgər bu küçüyü satan Məmməd dayının necə mahir ovçu olduğunu bilsəydi, təbii ki, onu aldatmağa cürət etməzdi.

Yenə hamı nəfəsini içinə çəkmişdi, Məmməd dayı yaraladığı pələngi necə izlədiyindən danışırdı. Pələng yaralı olduğu üçün qəzəblə zarıyır və nərildəyirmiş. Məmməd dayı bu ağıllı pələngin meşədə dövlət sərhədini tapıb necə aradan çıxdığını maraqla nağıl edirdi. Sərhədçilər Məmməd dayıya söz veriblər ki, əgər pələng geri qayıtsa, mütləq ona xəbər edəcəklər. Ancaq, görünür, pələng bir daha Məmməd dayı ilə qarşılaşmaq istəməyib, çünki bu vaxta qədər sərhədçilərdən xəbər çıxmayıb.

Adətən, ovdan qabaq Məmməd dayı uzun çəkmə və dəri gödəkcə geyinir. Patrondaşlarını və iri heyvanları soyarkən istifadə etdiyi xəncəri heyrətlənmiş qonşuların gözü qarşısında belinə taxır. Məmməd dayı ovdan qayıdandan sonra Şura xala ən yaxın qonşuları çölördəyi ətindən bişirdiyi fisincana qonaq edir.

Bir dəfə rayona getmişdik.

Maşın səhər tezdən Lənkərandan çıxdı. Gecə yuxuya getmiş yaşıllıqların arası ilə yol gedirdik. Yol meşənin içindən keçirdi. Birdən sürücü əyləci basdı. Qeyri-adi mənzərəni görəndə hamımız heyrətə gəldik.

Arxası bizə tərəf olan adam əlindəki tüfəngi qorxudan tir-tir titrəyən iki nəfərə tuşlamışdı. Adamlar həyəcan içində gözlərini onlara tuşlanmış tüfəngdən çəkmirdilər.

Bu vaxt tanış səs eşitdik. Yox, biz yanılmırdıq, bu, Məmməd dayının səsi idi. Onun səsi o qədər nizamlı və təntənəli səslənirdi ki, əvvəl elə bildik, şeir oxuyur, ancaq yaxınlaşanda gördük ki, deyir: “Canavar leşinə 50 rubl mükafat verirlər, çaqqala 30 rubl, ancaq sizi – canavardan və çaqqaldan da təhlükəli heyvanları öldürməyə görə, heç bir mükafat vermirlər, hələ, üstəlik, adam zibilə düşür!”

Məmməd dayının səsi qəzəbdən titrəyirdi. Onun nişan aldığı adamların düz yanında – çəmənlikdə güllə ilə vurulmuş ceyran hərəkətsiz qalmışdı. Boğazındakı yaradan hələ də qan axırdı.

Brakonyerləri milis şöbəsinə gətirəndə məlum oldu ki, sən demə, bu qarışıqlıqda Məmməd dayı tüfəngi doldurmağı unudub və qorxudan tir-tir əsən brakonyerləri gülləsiz tüfənglə qorxudub.

Bakıya qayıdanda Məmməd dayı maşını bazarın yanında saxlatdı. Bir neçə ördəklə geri qayıdan Məmməd dayı şəstlə dedi:

– Şura ovladığım ördəkləri çox xoşlayır.

Məhəllə uşaqları Məmməd dayını hay-küylə qarşılayıb patrondaşları, tüfəngi və ördəkləri “köməkləşərək” evinə aparanda xəlvətcə onun qolundan üzərində “Meşə gözətçisi” yazılmış qırmızı sarğını açdım. Məmməd dayı onu maşında açmağı unutmuşdu… Kim bilir, bəlkə də, heç unutmamışdı.

TİMKA İLƏ BİZİM NEFTİMİZ

Söz vermişdim ki, Timkanın böyük qardaşı haqqında danışacağam. Bu barədə lap çoxdan danışmaq istəyirdim, yəni bir-birimizə kin bəslədiyimiz vaxtlar. “Bir-birimiz” deyəndə, yəni Timka ilə mən.

Ancaq vaxt keçdi və Timkanın qardaşı da dəyişdi. Hətta bir gün birlikdə mayakın yanına getdik – az qala on beş kilometrlik yoldur – və yolboyu bircə dəfə də olsa, dalaşmadıq.

İndi o, hər dəfə şəhərə gedəndə biz darıxırıq. Bax, məsələn, bu gün gəlməlidir, buna görə də Timka ilə mən dənizə getmədik, çünki saat ikidə elektrik qatarını qarşılayacağıq, çünki Timkanın qardaşı həmin qatarla gələcək. Hələ ki bağda gəzişir, üzüm tənəklərinə baxırdıq, görək üzüm nə vaxt yetişəcək.