bannerbanner
Түүл буолан сүтүмэ
Түүл буолан сүтүмэ

Полная версия

Түүл буолан сүтүмэ

Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля
На страницу:
2 из 4

– Миэхэ?! Куукулалар, открытка-а! – Ирочка ба-рахсан үөрүүтүттэн хайдах да буолуон билбэтэ, кыраһыабай корзина толору симиллибит барыта киниэнэ буолбутун итэҕэйбэтэхтии тэпсэҥнии түһэн баран, хата өй булан, «баһыыба» диэн тылын ыһык-таат, дьиэтин диэки дьиэрэҥкэйдээн хаалла.

Даша аны хаһан да эргиллибэт оҕо сааһа Ирочка сибэкки ойуулаах сиидэс былаачыйата тэлээрэ турбутун кытта ыраах-ыраах барбытын саҥата суох сайыспыттыы көрөн хаалла…

* * *

Лилия уһуктуон наһаа баҕарар да, утуйар барахсан мип-минньигэс абылаҥа баһыйан кыайан турбакка өөр-өр сытта. Остуол чаһыытын хараҕын кырыытынан көрбүтэ, таайбыт курдук, бириэмэ ырааппыт. Дьиэ иһэ-таһа толору киһи быһыылаах, кэпсэтии-ипсэтии, күлсүү-салсыы ырааппыта иһиллэр. Оскуоланы бүтэ-рии банкета бүгүн дьиэлэригэр салҕанар. Ийэтин идеята. Халлаан куйаас, ардаҕа суох буолан быраа-һынньык остуолун таһырдьа тэлгэһэҕэ тарда сылдьал-лар. Бурдук ас бөҕө буспут, собо ыһаарыламмыт бы-һыылаах. Кини ийэтэ бырааһынньыктары дьэ кыайа тутан оҥорор. Тэрээһинин кыайар диэххэ наада, дьүө-гэлэрэ, көннөрү билсэр да дьахталлара былдьасыһа-былдьасыһа көмөлөһөргө дылылар. Тоҕо олус улгумнук кэлэллэрин Лилия билээхтиир – ийэтэ олохтоох раб-коопка товароведынан үлэлиир. Биирдэ эмэтэ табаар кэллэҕинэ универмаг уҥуох тостор унньуктаах уһун уочаратыгар, күҥҥүн бараан да турбутуҥ иһин, туга да суох хаалыахха сөп. Лилия ийэтигэр Валентина Доро-феевнаҕа сатаан сыһыаннаһааччылар сөп-сөп араас дефициккэ эрэйэ суох тиксэллэр.

Лилия уһугуннар-уһуктан дьэ сэргэхсийэн турарга сананна. Бэҕэһээ киэһэ уоран дьүөгэлэрин кытта шам-панскай испиттэрэ төбөтө дэлби ыалдьыбыт эбит. Оскуолаҕа, саараан-саараан баран, арыгыта суох ос-туол тэрийбиттэрэ, онон Лилия, ийэтин хаһааһын билэр буолан, хас да шампанскайы «күрэппитэ». Бүгүн билэн айманар буолуохтаах. Тугу таҥнарын толкуйдаан эрдэҕинэ, ийэтэ киирэн кэллэ. Дьэ киэргэммит, баар суох көмүһүн бары иилиммит, саҥа ылбыт розовай көстүүмүн кэппит.

– Чэ, Лилька, тур эрэ. Ыалдьыттар кэлбиттэрэ ыраатта. Остуолга олоруохха, – ийэтэ кыыһын атты-гар кэлэн ороҥҥо олордо.

– Маама, эмиэ наһаа элбэх киһини ыҥырбыккын быһыылаах. Киһи дэлби сылайан сырыттаҕына, – Лилия, атаахтыан санаан кэлэн, оронугар сытынан кэбистэ.

– Чэ, чэ, тулуй биир киэһэни. Бары наадалаах дьон. Ханна үлэлии бараргын ыйыталастахтарына «Кырдал» ферматыгар барабын диэн ис.

– Онтон биир үтүө сарсыарда күрээн хаалабын дуу? – Лилия ийэтигэр сыһынна.

– Күрээминэ, соҕотох кыыспын хотоҥҥо умса анньан биэриэ суохпун. Кимиэхэ да дакылааттаабакка куораттаан хааллыҥ да бүттэ. Направлениеҥ райко-молга бэлэм сытарын билэҕин буолбат дуо, – дии-дии Валентина Дорофеевна ойон туран сиэркилэ иннигэр эргичиҥнээтэ.

– Тугу кэтэбиний? – Лилия бүгүҥҥү бырааһын-ньыкка хайдах таҥнарын быһаарына сатыы олордо.

– Хаартыскаҕа түһүөхпүт, бальнай былааччыйа-ҕын кэт.

– Эс, сыбаайбалаан эрэр киһиэхэ дылы маҥан таҥаһынан олоробун дуо.

– Олорумуна. Былааччыйаҥ барыларыттан кыра-һыабай этэ. Бэҕэһээ маамаҥ киэн туттан бөҕө. Уолат-тар бары эйигин одуулаһаллар быһыылааҕа.

– Ол миэхэ наада диигин дуо? Ити сыыҥтарын соһо сылдьар дьону этэҕин дуо? Куораттан булуом, уол оҕо талыытын, – Лилия былааччыйатын кэтэ-кэтэ күлэн сатарытта.

– Чэ, аргыый, улаханнык саҥарыма. Ыйааҕыҥ би-лиэ, ким кэргэнэ буоларгын, – Валентина Дорофеев-на үөһэ тыынан ылла.

– Маама, эн ыалдьыттаргар бар. Мин сирэйбин-харахпын көннөрүнэ түһэн баран тахсыам, – Лилия туалетнай остуолугар олорон хаалла.

Сотору дьиэ иһигэр уу чуумпу буола түстэ. Ийэтэ тахсан дьаһайда быһыылаах. Лилия тахсыбыта тэлгэ-һэҕэ тардыллыбыт остуолга бары орун-оннуларын булан олорбуттар. Биллэн турар, киһи үөйбэтэх-ахты-батах дьоно бары бааллар. Олохтоох сэбиэт председа-телэ Тарас Данилович кэргэнинээн, совхоз парткома Дмитрий Егорович эмиэ кэргэнинээн, олохтоох врач Елена Викторовналыын иҥин… Кулууп директора Алла Афанасьевна биэчэри иилээн-саҕалаан ыытта. Дьон бары тура-тура Валентина Дорофеевна маанылаан улаатыннарбыт, кэрэ сибэкки аатын биэрбит Лилията, кырдьык да хайдахтаах кыраһыабай кыыс буола улааппытын, оҕо эрдэҕиттэн олохтоох кулууп киэргэлэ буолбут үҥкүүһүт кыыс культура үлэһитин идэтин талара саамай сөптөөҕүн туһунан эттилэр. Ким да «оскуола-производство-үрдүк үөрэх» диэн девиз тыл-ларын ахтыбата. Бары таайан, билэн олордохторо эбээт, Валентина Дорофеевна туох иһин кыыһын фермаҕа ыыппатын.

– Күндү табаарыстар, мин аҕыйах тылы эмиэ этиэхпин баҕарабын. Алла Афанасьевна мин баарыаҥ-ҥыттан илиибин ууна сатыырбын ончу көрбөт курдук туттар, – дии-дии универмаг сэбиэдиссэйэ Христина Григорьевна, уһун күөкэгэр моонньун үөрүйэх бэйэ-лээхтик хамсатан, туран кэллэ.

– Баһаалыста, Христина Григорьевна. Үөрүүнэн истэбит, – тамада көҥүллүүр саҥата иһилиннэ.

– Биһиги универмаг дьоҕус коллектива оҕобутугар кыра бэлэхтээхпит. Лилиябыт аны улахан киһи буолла, кини кэрэтин, кыраһыабайын бу кыһыл көмүс ытарҕа уонна кулон тупсаран, ситэрэн-хоторон биэриэхтэрэ диэн эрэнэбит, – диэн баран Христина Григорьевна Лилияҕа дьоҕус бархат хоруопканы туттаран кэбистэ.

Лилия омуннаахтык үөрэн-көтөн хоруопканы аһа баттаабыта… рубин таастаах ытарҕа, сүрэх быһыы-тынан оҥоһуллубут кулон килэбэчиһэ сыталлар!

– Баһыыбаларыҥ, универмагтар, – Лилия атыы-һыт дьахталлар олорор сирдэрин диэки туһаайан илиитинэн далбаатаата. «Көмүһүм элбээтэ ээ. Үнүр ийэтэ эмиэ уруккуттан аныы сылдьыбыт хас да суол киэргэллэрин бэлэхтээбитэ. Кулгааҕы үүттэтэ охсуохха наада». Лилия улам-улам бу остуолга буола турар кэп-сэтииттэн хайдах эрэ сылайан наар атыны саныыр буолан барда. Барытын этэн-тыынан бүттүлэр, өрүсү-һэ-өрүсүһэ ону-маны атыны кэпсэтэллэр. Сэбиэт, оннооҕор партком холуочуйа быһыытыйдылар. Лилия саҥата суох ойон туран дьиэҕэ киирдэ. Кылааһын кыргыттара, дьүөгэлэрэ тугу гыналлара буолла? Саатар аҕыйах кыыһы ыҥыртаары гыммытын ийэтэ буолум-матаҕа, «сэлиэнньэҕэ тыл-өс тарҕаныа» диэн бобон кэбиспитэ.

Саамай бодоруһар Зинатыгар эрийэргэ сананна. Туруупканы аҕата Павел Николаевич ылла.

– Павел Николаевич, Зинаны ыҥырыаххыт дуо?

– Лилькаҕын дуо? Хайа эн тоҕо олороҕун, кыыһыҥ суола сойбута. Уолаттар кэлэн илдьэ барбыттара, походтуу барабыт диэбиттэрэ дии.

– Походтуу?! – Лилия соһуйан олоро түһэ сыста.

– Эн бараргытын билбэтэҕиҥ дуо? Зина сарсыар-даттан алаадьылаан турбута дии.

– Ээ, билэбин-билэбин. Чэ, бакаа, – Лилия кы-һыытыттан-абатыттан сирэйэ кубарыс гынна.

Даа, собус-соруйан хаалларан барбыттар. Бүгүн да буолбакка, сарсын походтуохха эмиэ сөбө. Староста Лида собус-соруйан, санаатыгар Владиктан көҥөнөн биллэрбэтэх. Зина дьүөгэ да буолаахтаан, эппэккэ эрэ барсан хаалбыт. Телефоннуу сатаабыта буолуо да, дьоно «утуйа сытар» диэн биэрбэтэхтэрэ чуолкай. Бэҕэһээ шампанскайга үмүөрүһэллэрин саҕана албыннаһан дьикти этилэр. Чэ, сөп, куорат кыыһа буолан кэлэн кыһын иэстэһиэм! Сорох-сорохторгутун кытта дороо-болоһорум да саарбах. Хотон сытынан аҥылыйан көрсүөххүт буоллаҕа! Лилия дьиҥинэн ис-иһиттэн кыһыйан-абаран, хараҕын уута халыс гыммытын өйдөөбөккө да хаалла. Ол эрээри бэйэтин илиитигэр ылан, туох да буолбатаҕын курдук туттан-хаптан, таһырдьа ыалдьыттарыгар төнүннэ. Дьоно кинини эрэ умнубуттар быһыылаах, партком аан дойду полити-катыгар тугу эрэ куолулуурун истэ ахан олороллор. Сорохтор дьиэлээбиттэр, биллэрдик аҕыйаабыттар.

Лилия убайдарыгар Антоҥҥа, Никитаҕа чугаһаата. Уолаттар тугу эрэ омуннаахтык кэпсэтэ олорон балтыларын диэки хайыһа түстүлэр.

– Хайа, Лилька, санааҥ тоҕо түстэ, – улахан убайа Антон балтын диэки тургутардыы көрөн ылла.

– Тоҕо инньэ дии санаатыҥ, Антоша, наһаа үчүгэй настарыанньалаахпын, – Лилия убайа өтө көрө охсорун сөҕө саныы-саныы мэлдьэһэ сатаата.

– Ким билэр, мин көрдөхпүнэ наар атыны саныы-гын, мантан ыраах бааргын. Биһиги эмиэ күрүөхпүтүн саныы олоробут. Бу киһи «Кырдалга» кыыска бара сатыыр, – Антон быраатын Никита диэки төбөтүнэн иҥнэх гынна.

– Ээ, сымыйата, – Никита кэтэҕин тарбанан ылла.

– Уолаттар, ханна эрэ барабыт дуо? Хатааһылыы. Никитка, мотоцикл оҥоһуллубута дии? Танцылыы барыаҕыҥ, Күрүөлээххэ! Кинилэргэ нэдиэлэ ортотугар буолар, мин билэбин! – Лилия бэйэтин былааныттан омуннурда, устудьуон убайдарыгар атаахтаан көрдө-һүүтүн хайаан да толотторор санааны ылынна. Кылааһын оҕолоро киниэхэ эппэккэ эрэ походка барбыттарын кэпсиэн баҕарбата.

– Маамаҥ эйигин көҥүллүүр дуо, Күрүөлээххэ буола-буола, – «Кырдал» фермаҕа бараары олорор Ни-кита былаана тохтон эрэриттэн хомойдо быһыылаах.

– Ыйытыллыбат даҕаны, истибэтигит дуо, балты-гыт аны улахан киһи! Чэ, чэ, Антоша, Никитка, ба-рыаҕы-ыҥ, – Лилия убайдара киниэхэ аккаастаа-баттарын билэр.

– Чэ, баран таҥын. Түүн сөрүүн, кумаардаах да буолуо, – Никита туран, сиэбиттэн гараһын күлүүһүн хостоон барда.

– Ур-раа, наһаа да үчүгэй убайдардаахпын! – Лилия дьиэтин диэки сүүрдэ. Хоһугар киирэн таҥнан барда.

Кинилэр да илдьибэтэхтэрин иһин, убайдарбын кытта биир сырыыны сылдьар инибин! Биһиги, Уна-ровтар, сибилигин Күрүөлээх кулуубун ылан кэбиһиэх-пит. Убайдара Никиталаах Антон мэлдьи даҕаны «по-пулярнай» уолаттар. Армияҕа сулууспалаан кэлэн баран хаамыталаан кэбиспиттэригэр кыргыттар таптаан муҥ-наммыттара ахан. Билигин устудьуоннар, Антон СГУ физико-математическай факультетын иккис курсун бүтэрдэ, Никита Свердловскайга юридическай факуль-текка үөрэнэр. Бастакы сылын бүтэрэн, иккис курска таҕыста. Көр, уонна итиччэ улахан куоракка үөрэнэ сылдьан, ферматтан быга илик ханнык эрэ ыанньыксыт кыыска бара сатыыр. Төбөтүттэн түспэт, санаатыттан арахпат маҥнайгы таптала үһү.

Лилия таҥнан-саптан тахсыбыта убайдара мото-циклларын тиэргэн тас өттүгэр таһааран эрэллэр. Биллэн турар, ийэлэрэ билэ-көрө охсубут. «Сэрэнэн сылдьаарыҥ эрэ», – дии-дии уолаттарын тула көтөр.

– Мин коляскаҕа олорбоппун, Антошка олор, – Лилия кинини мотоцикл коляскатыгар олордоору тэринэллэрин көрөн аккаастана турда.

– Суол наһаа куһаҕан ардах кэнниттэн. Сахсыллан иэдэйиэҥ, – Никита балтын сэрэтэ сатаата.

– Чэ, чэ, олордун кэннигэр. Бэйэтэ кэһэйиэ, – Антон коляскаҕа олорунан кэбистэ.

Уолаттар өр гыныахтара баара дуо, отучча мүнүү-тэнэн Күрүөлээх кулуубун иннигэр баар буоллулар. Үҥкүү үгэннээбит. Таһырдьа тахсан сөрүүкүү, табах-тыы турааччылар эмиэ бааллар. Антоннаах Никита билэр уолаттарын көрсөн уруйдаһыы-айхаллаһыы бөҕө буоллулар. Аан аттыгар тугу эрэ күлсэ-күлсэ кэпсэтэ турбут кыргыттар чуумпуран Сардаҥа уолаттарын батыһыннара көрө турдулар. «Били, били Сардаҥалар үҥкүүһүттэрэ Лилия Унарова диэн кыыс дии», – диэн биир кыыс сибигинэйбитин Лилия кулуупка киирэн иһэн иһиттэ. Түргэн үҥкүү буола турар эбит. Элбэх ыччат «эркини өйөөн» тураллар. Унаровтар киирбит-тэрин бары бэлиэтии көрдүлэр. Уолаттар манна чугас табаарыстара элбэх буолан эрэллээхтик тутталлар. Лилия кыргыттартан кими да билэ охсубата, онон убайдарын кытта турда. Сотору, кыргыттар сайаапка-ларынан быһыылаах, «объявляется белый танец» диэн буолла. «Белый танец» ырыаны холбуу оҕустулар. Ол икки ардыгар Лилия убайдарын кыргыттар эр-биир илдьэ баран хааллылар. Лилия онон «эркиҥҥэ сыс-тыбыттар» кэккэлэрин хаҥатарга тиийдэ, уолаттары бэйэтэ ыҥыран бэрт. Кыргыттар ыҥырыыларынан үҥкүүлүү сылдьар хас да уол кинини бэркэ интэриэ-һиргээбиттии көрбүттэрин-истибиттэрин биллэ. Үгэ-һинэн төбөтүн өссө кынтаччы тутунна, хойуу кыла-маннарынан сапсынан үөһэ-аллара көрбөхтөөн ылла. Үҥкүү салҕанна, биир да бытаан үҥкүүгэ турбатылар. Убайдара да сытыылара сүр, эгэ, Лилияны уолаттар таах туруоруохтара дуо.

– Дьиэбитигэр барыаҕыҥ, – Никиталара чаһытын көрүн да көрүн буолла.

– Бу уол ончу тэһийбэт, «кырдал, кырдал кыыһа, кылбардыырым сыыһа» диир. Онтубут утуйдаҕа дии, сарсыардааҥҥы ыамҥа турара чугаһаатаҕа, – Антон быраатын дьээбэлиир.

– Айыкка, барыаҕыҥ даҕаны. Күрүөлээх уолаттара наһаа эрийсиик эбиттэр. Сылаттылар, – Лилия эмиэ төннөр санаалааҕын биллэрдэ.

* * *

Лилия бииргэ үөрэммит кылааһын оҕолоругар кыыһырбыта ааспат. Кыргыттар телефоннаатахтарына «Лилия дьиэтигэр суох» дэтэр. Зина, буруйданан быһыылаах, кэлэ сылдьыбат. Сураҕа, фермаларынан тарҕаһан эрэллэр үһү. Сотору совхоз комсомольскай тэрилтэтин секретара Андрей Лилияҕа да телефоннуур буолуохтаах. Онон түргэнник тэринэн куораттыы ох-суон наада. Бу күннэргэ направлениетын оройуон кииниттэн аҕалыахтаахтар үһү. Райкомол үлэһитэ кыыс кэлиэҕэ, «путевка булбутун иһин кырса саҕалаах сон талан ылыахтаах» диэн ийэтэ эппиттээх.

Лилия бүгүн универмакка бара сылдьыахтаах. Та-баар кэлбит, уочаракка таһааран атыылыы иликтэринэ икки-үс суол сайыҥҥы таҥаһы ылыныахтаах. От үлэтэ саҕаланан эрэр буолан, сэлиэнньэҕэ киһи аҕыйаан, уу чуумпу буолан эрэр. Лилия дьиэтигэр эмиэ тэһийбэт буолла. Убайа Антон Дьокуускайга барбыта. Тутар этэрээккэ ханнык эрэ оройуоҥҥа үлэлии барыахтаах. Никита сыл аайы сүөһү көрдөрөр аймахтарыгар оттоһо барбыта. Таҥас-сап бэлэмнэнэн, айаҥҥа тэриммит киһи диэн сырыттаҕына, телефон өрө тырылыы түстэ.

– Лилька, быыһаа-абыраа. Араҥастаахха улахан күүлэй буолар. От охсуутугар хас да отделение киир-сэр. Агит-биригээдэтэ тэрийэн тахсан концертааҥ диэн буолла. Баһаалыста, барыс, үҥкүүбүт ончу суох, – кулууп директора Алла Афанасьевна ыксаабыт куола-һынан кутан-симэн кэбистэ.

– Хаһан бараҕытый? – Лилия, сүрэҕэлдьии санаан аккаастыан баҕарталаата эрээри, эмиэ да баччааҥҥа диэри алтыһан кэлбит кулууптарын хомотуон баҕар-бата. Ис-иһиттэн илгистэн, этин-сиинин хамсатан үҥкүүлүөн баҕарбыта да ыраатта, хонууга киэҥ сиргэ дэлэ үчүгэй буолуо дуо?!

– Сарсын уон чаастан араҕабыт. Концерпыт уон иккиттэн. Уой, баһыыба, Лилька! – Алла Афанасьевна бэркэ үөрбүт саҥата иһилиннэ.

Ити аата сарсын үҥкүүлүүр көстүүмнэрин өтүүк-түү охсоро наада. Тугу үҥкүүлүөххэ? Хас да отделе-ниеттан мустар буоллахтарына элбэх уол кэлииһи, индийскэйдээн уонна узбекскайдаан биэриэххэ. Лилия күп-күөх хонууга, эриэккэс музыкаҕа доҕуһуоллатан, үҥкүүлээн элээрдэ сылдьарын хараҕар оҥорон көрөн, манньыйан ылла. Музыка холбоон хамсанан, эрчиллэн көрөргө сананан истэҕинэ, эмиэ телефон тыаһаата. Ийэтэ эбит.

– Лилька, сибилигин универмакка таҕыс. Эйиэхэ сөптөөх соччо туох да суох быһыылаах. Арай, «лапша» куопталар бааллар үһү.

– «Лапша» куоптаҕа наадыйабын ахан, джинсыла-ры кытта кэтиэм дии. Маама, кулууптардыын сарсын агитбиригээдэҕэ барсабын.

– Ол эмиэ ханна? Бу бараары сылдьан бэлэмнэммэккэ эҥин аны үҥкүүлээн тэйэҕин дуо? Оҕолоруҥ бары фермаларга көһөн эрэллэр, эйиэхэ да кэлэллэрэ чугаһаабыттара буолуо. Эн Зиналыын, уопсайынан кылаас оҕото үксэ «Кырдал» ферматыгар суруллубут үһүгүт.

– Алла Афанасьевна телефоннаата. Араҥастаахха улахан күүлэй буолар үһү. Чэ, ничего, как говорится, прощальный тур! Үҥкүүлүөхпүн наһаа баҕара сылдьа-бын, кульпросвекка туттарсарбар репетицияланар буоллаҕым.

– Син биир истибэккин билэбин. Райкомол кыыһа сарсын кэлэр, арааһа, ол Араҥастаахха эмиэ ааһаллар быһыылаах. Күн-дьыл ыраатта, куораттыаҥ этэ. Убайыҥ тыаҕа бара илик эбит. Эйигин көрсөн, олоххун-дьаһаххын оҥорон барыа этэ. Оччоҕо мин холкутук сайылыам дии.

– Чэ, сөп, мамочка. Универмакка сүүрдүм! Киэһэ кэпсэтиэхпит, – Лилия маҕаһыыҥҥа барардыы тэри-нэн барда. Билигин саамай муодунайынан аатырар, «лапса-мокоруон» куопталар хараҕар элэҥнэстилэр.

* * *

Лилия нүөмэрин «эһиги иннигитигэр үҥкүүлүүр Сардаҥа сэлиэнньэтин талба талааннаах үҥкүүһүтэ Лилия Унарова!» диэн биллэрбиттэригэр күөх хонууга лаҕыччы олорон концерт көрөн астына олорор дьон ытыстарын таһынан ыллылар. Лилия, улахан балаакка кэннигэр үҥкүүлээри бэлэмнэнэ туран, ханан киирэн хайдах үҥкүүлээн тахсыахтааҕын былааннанар. Оруо-буна оҥорбут курдук үс буолан куустуһа үүммүт ха-тыҥнар бааллар. Индийскэйин толороругар, били дьиҥнээх киинэҕэ курдук, хатыҥнар быыстарынан быгыалыы-быгыалыы, солко саритынан сапсыннаҕы-на «былааһы ыларын» билэн турар.

Ис-иһиттэн өрө көтөҕүллэн, илиитэ-атаҕа босхо ба-ран, индийскэйин үҥкүүлээн кэбистэ. Хатыҥ быыһы-нан өҥөҥнөөбүтүгэр күлсэн да ыллылар, «биис» хаһыы бөҕөтүн түһэрдилэр. Райкомол бэрэстэбиитэл-лэрэ, отделениелар салайааччылара сөхпүт-махтайбыт харахтарын араарбаттарын көрөн, Лилия узбекскайын өссө чаҕылхайдык биэриэм диэн бэлэмнэннэ. Оннук да буолла, үҥкүүтэ эмиэ олус таҕыста.

Үчүгэй концеры көрөн астыммыт дьон наҕыллары-гар түһэн чэйдиирдии тэриннилэр.

– Лилия, ыл индийскэйгин өссө үҥкүүлээ. Манна туран үҥкүүлэһэ сыспыт Шаши Капурдар бааллар, – райкомол бэрэстэбиитэлэ уол күлэ-күлэ хараҕынан имнэнэр.

– Чэйдии охсуҥ, күн үчүгэйэ бүттэ. Аны бары ин-дийскэйдии хатыҥ быыһыгар түһүөхтэрэ, – күүлэйи салайан ыытааччы, Күрүөлээх отделениетын управ-ляющайа Кирилл Максимович кырдьык-хордьук ык-саабыттыы эппиэттэһэр.

Ити курдук күүлэй кыттыылаахтара бэйэ-бэйэлэ-рин хаадьылаһа-хаадьылаһа хааллылар. Кулууптар ав-тобустарыгар олорон Сардаҥаларын диэки айаннаатылар.

* * *

Бүгүн от ыйын 10 күнэ, Лилия төрөөбүт күнэ. Урут бу күн Валентина Дорофеевна эмиэ кыыһын дьүө-гэлэрин ыҥыртаан остуол тардар буолара. Сыл аайы үгэс буолан хаалан кылааһын кыргыттара ыҥырта-рыыта да суох мустааччылар. Валентина бүгүн кыы-һын ыксатан куоракка атаарда. «Саҥа сиргэ, эдьиийиҥ аахха төрөөбүт күҥҥүн ылаар», – диэн буолла. Хата аккаастаммата, сып-сап хомунан барда ээ. Улахан дьиэтигэр суос-соҕотоҕун хаалбыта хайдах эрэ эбит, арааһа, бастаан баҕас чуҥкуйууһу. Уолаттар тэлгэһэлэ-риттэн тэйбиттэригэр тоҕо эрэ олус долгуйбатаҕа, кыыһа барбыта соччото суох буолсу. Ол эрээри Ва-лентина Дорофеевна оҕолорун үһүөннэрин этэҥҥэ улаатыннартаан, санаа хоту үөрэхтээн эрэриттэн ас-тына саныыр. Оҕолорун аҕата, кэргэнэ Захар, дьахтар-га аралдьыйан арахсан барбыта. Улахан уол бэһискэ үөрэнэр этэ. Бэйэтин оҕолорун тыыннаах тулаайаҕа оҥортоон барбыт аньыытыгар буолуо, анараа дьахта-рыттан оҕоломмотоҕо. Ханна эрэ хоту олорор сурах-тара иһиллэр. Уолаттара улаатан эрэллэрин сэрэйэн, биир кэмҥэ суруйар буола сылдьыбыттаах. Кырдьар сааһыгар билсиэн, аҕа буоларын биллэриэн баҕарбыта быһыылааҕа. Үһүөн өсөһөн хаалбыттар, аатын да аат-тыахтарын баҕарбаттар. Валентина бэйэтэ да хомой-бута, кэлэйбитэ ааспата, төһө да кэлэн ааттастын, аанын боруогун атыллатар санаата суох. Уолаттара, хата, этэҥҥэ улаатан, элбэх эрэйэ суох үөрэх суолун тутуспуттарыттан сэмээр үөрэр. Кыыс атаахтаан хаал-ла, үөрэҕин нэһиилэ «ортонон» бүтэрдэ. Хата, айылҕа үҥкүүлүүр талааны биэрбит, үөрэххэ киирдэр эрэ килиэбин булунар идэлэнэр ини. Үчүгэй эрэ киһиэхэ тахсан сынньалаҥнык олордор. Куоракка кыыһын эдьиийин аахха олордор кэпсэтиилээх. Эдьиийэ Люд-мила сааһыран баран, дьэ, кэргэн тахсан олорор. Кү-түөтүн, эчи, көрө да илик. Уолаттар кэпсииллэринэн, куһаҕана суох киһи быһыылаах. Огдообо үһү.

Валентина Дорофеевна хайдах эрэ тэһийбэккэ-тулуйбакка дьүөгэтигэр Татьянаҕа тахса сылдьаары, ханна эрэ шампанскайдааҕын санаан, ону-маны хасы-һан эрдэҕинэ, күүлэҕэ кыргыттар күлсэр саҥалара иһилиннэ, атах тыаһа топ-тобугурас буола түстэ. Валентина кимнээҕин билэ охсоору ааны аһа баттаа-быта Лилька дьүөгэтэ Зина, эмиэ биир кылааска үөрэммит кыргыттарын Уляны, Ленаны кытта кэлэн тураллар эбит. Хонуу сибэккититтэн оҥоһуллубут букеты туппуттар, туох эрэ суулааҕы кыбыммыттар.

– Лилька? – Зина дорообото-дыраастыйа суох соһуйбуттуу көрөн турда. Анараа кыргыттар, сыл аайы бу күн саалаҕа тардыллар мааны остуолу булан ылбакка, бэйэ-бэйэлэрин көрсө турдулар.

– Барбыта, ыраах, – Валентина Дорофеевна кыр-гыттар ыйытардыы көрбүттэриттэн хайдах эрэ ыксаан ылла.

– Пахай, эппэккэ барар эбит дуу. Дьэ эмиэ бодо-рууга дии. Өйүүн «Кырдалга» көһөбүт ээ, үлэлии. Оччоҕо кини Дьокуускайга барда дуо? – Зина чахчы хомойон сөҥүөрэн турда.

– Дьокуускайга… Үөрэххэ киирбэтэҕинэ даҕаны манна кэлбэт. Онно эдьиийигэр доҕор буолуо, ыарытыйар ээ, – диэн сымыйалаан барбытыттан Валентина Дорофеевна бэйэтэ да соһуйда.

Кыргыттар тугу да саҥарбакка, тэпсэҥнэһэ түһэн баран, тахсан бардылар.

* * *

Дашалаах Оля малларын сыһан-соһон түөртээх ав-тобустарын дьэ буллулар. Эчи итиитин, ончу салгын хантан да илгийбэккэ дылы, автобуска киһи элбэҕиин! «Автобуска уопсайынан элбэх киһи ортотугар киир-дигит да сэрэнээриҥ, сээкэйгитин таах сойботон ылыахтара» диэн ийэтэ ыаллара Розалыын сэрэппит-тэрэ. Автобус саамай кэннигэр суумкаларын чохчо-лоон баран тура тэбинэн айаннаатылар. Куорат киинин диэки чугаһаатахтарын аайы дьон эбиллэн, өссө эбии «лыык» курдук симиллэр буоллулар. Даша улахан кылаастарга үөрэнэ сылдьан балыыһаҕа көрдө-рүнээри куоракка син өр буолбуттаах, онон ханнык тохтобулга түһүөхтээхтэрин билэр. Дьокуускайга түһэр чугас ыала суох, онон туттарсар кэмиттэн саҕалаан уопсайга миэстэ туруорсуохтаах. Сарсыҥҥа диэри Олятын дьонугар барсан хонуохтаах. Куорат ыала хайдах көрсөллөрө биллибэт. Оля барахсан «долгуйума, биир хонор киһини туох да диэхтэрэ суоҕа» диэхтиир да, бэйэтэ да дьиксинэ саныыр буолуохтаах.

– Оля, бэлэмнэниэххэ, Орджоникидзе болуосса-тыгар түһэр эбиппит. Петр Алексеевпыт уулуссатыгар хайдах эмэ сатыы киириэхпит.

– Абыт-ууй, бу үлүгэри соһон өссө сатыылыыбыт дуо? – Оля атаҕынан тэбэн суумкаларын аан диэки сыҕарыталыы турда.

– Хайыахпытый, дьол көрдөһө, үөрэхтэнэ кэлбит дьон, – Даша икки суумкатын эр-биир илиитигэр ылаттаан, тахсар аан диэки дьулуруйда. Хата, элбэх киһи түһэр буолан, кэм холкутук таһырдьаны буллулар.

Кыргыттар итииргээбиттэрин, сылайбыттарын өссө күүскэ биллилэр. Түргэнник дьиэни була охсубут киһи диэн санааланан аадырыстаах сирдэрин диэки хайыс-тылар. Даша дьиэлэрэ «автобус тохтобулун кэннигэр диэн ыйыылааҕыттан» үөрэ санаата. Оля куоракка аан бастаан үктэммит киһи сиэринэн төбөтө эргичиҥнээн олордо, сонурҕаабыттыы көрөр-истэр, барыттан бары соһуйда-өмүрдэ.

– Оля, бу дьиэ эбит. Квартирабыт да алтыс, иккис этээс диэтиҥ этэ дии, – Даша аадырыстаах кумааҕы-тын тэлимнэппитинэн биэс этээстээх таас дьиэ бастакы подъеһын диэки сорунуулаахтык хаамта.

– Дьонум баар буолуохтаахтар, даачалаахтар эрээ-ри, – Оля хайдах эрэ сэрэнэ соҕус туттарыттан-хаптарыттан Даша ыксаан ылла. «Таах сибиэ, ыалга кыбылла сатаан. Уопсай диэки бара турбаккабын» диэн санаа кылам гынан ааста.

Иккис этээскэ тахсан, алтыс квартираларын буллу-лар. Оля звоноктаата.

Тыаһатааттарын кытта, кинилэри эрэ кэтэһэн турбут курдук, чэпчэки атах тыаһа аан диэки кэллэ.

– Оо, Олечка! Дорообо, тоҕойуом, – орто уҥуох-таах, намчы көрүҥнээх саас ортолоох дьахтар Оляны кууһа көрүстэ. Онтон Дашаны соһуйбуттуу көрөн-истэн ылла.

– Тетя Ида, бу саамай чугас дьүөгэм Даша, сарсын уопсайга барыахтаах, – Оля ыксаабыттыы түргэн-түргэнник саҥаран быһаарыста.

– Чэ, ааһыҥ-ааһыҥ, оҕолор. Суунуҥ-тарааныҥ, уоскуйуҥ, онтон чэйдиэхпит, – Ираида Никоновна, Даша билбэтэ бэрт буолан, хараҕар оҥорон көрбү-түнээҕэр, эйэҕэс-сайаҕас, сэргэх буолан үөртэ. Кыр-гыттар иккиэн да санныларыттан туох эрэ сүгэһэри түһэриммит курдук үөһэ тыыннылар.

Ваннай хоско киирэн сирэйдэрин-харахтарын суу-нан сэргэхсийдилэр. Саалаҕа киирэн сымнаҕас кириэ-һилэлэргэ олорунан кэбистилэр.

– Оля, эн Ираида Никоновнаны эдьиийим диэби-тиҥ этэ дуо? – Даша бу ыалга хоно кэлэн олоруор диэри чуолкай билбэтиттэн бэйэтэ бэйэтин сэмэлэнэ санаата.

– Эчи суох, эдьиийим буолбатах. Оннук эбитэ буоллар, ончу да куттаныам суоҕа этэ. Маамам усту-дьуон сыллардааҕы дьүөгэтэ. Кэргэнин Вадим Елисее-вичтыын эмиэ бииргэ үөрэммиттэрэ. Хас да сыллаа-ҕыта сайын кэлэ сылдьыбыттара дии.

– Аа-аа, өйдөөтүм. Уол оҕолоохтор быһыылааҕа дии, – Даша биир сайын Олялаахха уонча хоммут куорат ыалын өйдөөн ылла.

– Кыргытта-ар, кэлиҥ эрэ, чэйдиэҕиҥ, – Ираида Никоновна куукунаҕа ыҥыртаата. Хаһаайкалара сайа-ҕас буолан кыргыттар да сэргэхсийдилэр, дойдуларын олоҕун-дьаһаҕын, ханна туттарсар былааннаахтарын кэпсии-ипсии олордулар.

– Маама суолун батыһар киһи эбиккин дии, Олечка. Чэ, кытаат. Эн, ыал улахан оҕото, үөрэххин бүтэрэ охсон, маамаҕар көмөлөһүөххүн наада. Таах да уһун үөрэх биһиэнэ, – Ираида Никоновна медицин-скэй факультекка үөрэнии киһиттэн чахчы улахан ба-ҕаны, дьулууру эрэйэрин санатан кэпсээн-ипсээн ылла.

Кырдьык, Оля билигин ийэтигэр саамай кылаабы-най, көмө киһи. Хас да сыллааҕыта аҕалара массыына саахалланыытыгар түбэһэн күн сириттэн күрэниэ-ҕиттэн быр бааччы олорбут ыал кыһалҕалара элбээ-битэ. Аҕалара Борис Дмитрьевич математика учуута-лыттан саҕалаан оскуолаҕа завучтаан испитэ. Оля ийэтэ Лариса Саввична үөрэҕин бүтэриэҕиттэн дойду-тун балыыһатыгар педиатрдыыр. Даша доруобуйатын туһугар кыһаллан да биэрээхтээтэ.

– Даша, кыыскын кытта биһиэхэ олор ээ. Тоҕо уопсайга бара сатаатыҥ. Онно тугу аһаан-сиэн сыл-дьаары, – Ираида Никоновна Даша эмиэ кинилэргэ хааларын утарбатын биллэрэн кыргыттары соһута-лаата. Дашалаах Оля бэйэ-бэйэлэрин диэки көрсөн баран мичээрдэһэн кэбистилэр.

– Ираида Никоновна, улахан баһыыба. Кэбис, барар инибин. Дьиэ хаһаайына туох диэҕэй? – Даша Олятыттан арахсыбатыттан төһө да үөрдэр, ончу билбэт ыалыгар олорунан кэбиһэрэ табыллыбатын туһунан саныыр.

– Хаһаайын суох, Даша. Уолум ыраах тыаҕа прак-тикалана сылдьар. Күһүн эһиги бүппүккүт кэнниттэн кэлиэҕэ.

– Вадим Елисеевич курорка барбыта дуу, ханна дуу? – Оля, бу ыал сотору-сотору соҕуруу баран сын-ньаналларын ийэтиттэн истэр буолан, хаһаайын хан-натын туоһуласта.

– Ыраах сылдьар, Олечка. Кэлбэт, – Ираида Никоновна, тоҕо эрэ үөһэ тыынан ылан баран остуолтан ойон туран, иһитин хомуйбутунан барда.

На страницу:
2 из 4