2. Behoort alzoo de dogmatiek tot de vakken der dogmatische theologie, zĳ moet van hare zusteren wel onderscheiden worden. Alle vakken in dit deel der theologie hebben het met het dogma te doen, d. i. met de waarheid, gelĳk God ze heeft geopenbaard, maar ieder op eene eigene wĳze. Het kan beluisterd worden, zooals het door de gemeente klaar en krachtig in haar confessie beleden wordt, en dan ontstaat de theologia symbolica. Het kan in eenvoudigen, bevattelĳken vorm, als melk 1 Petr. 2:2 aan de jeugdige leden, de kinderen der gemeente, worden voorgedragen, en dan is de theologia catechetica aan het woord, wel te onderscheiden van de catechetiek, de kunst om dat te doen. Het kan in zĳn waarheid en recht tegenover bestrĳders worden gehandhaafd, en dan volbrengt de theologia elenctica hare taak. Het kan ook thetisch en positief, maar in wetenschappelĳken, systematischen vorm, voor het ontwikkeld bewustzĳn worden uiteengezet, en dan wordt de dogmatiek beoefend. Al deze vakken hebben met elkander gemeen, dat ze de thesauri Sacrae Scripturae uitstallen, maar ieder op eigene wĳze. De dogmatiek doet dat, gelĳk men oudtĳds zeide, op scholastieke, schoolsche wĳze, dat is, zóó als het in de scholen der wetenschap behoort te geschieden. Natuurlĳk hangt hier zoo niet alles, dan toch veel af van het standpunt, dat de dogmaticus inneemt. Indien hĳ met de piëtisten en theologi biblici eene scherpe tegenstelling aanneemt tusschen Schrift-en kerkleer, dan zal hĳ zoo eng mogelĳk aan de Schrift zich aansluiten, ook in woorden en uitdrukkingen, en zoo min mogelĳk de gevonden stof denkend verwerken. Ziet hĳ in de belĳdenis der kerk, in de historia dogmatum, geen verbastering maar ontwikkeling der Schriftuurlĳke waarheid, dan zal zĳne dogmatiek kerkelĳk en confessioneel gekleurd zĳn. En als hĳ tegen Schrift en kerk beide rationalistisch overstaat, zullen de geloofsovertuigingen, die hĳ voordraagt, vooral een negatief karakter dragen. Dat alles is een verschil van methode en komt later ter sprake. Maar juist daarom is het niet goed, met Prof. Doedes, Encyclopaedie, § 48, drieërlei dogmatiek te onderscheiden, n.l. N. Test. of christelĳke, kerkelĳke en kritische. Want daardoor wordt aan alle drie gelĳke rang en bestaansrecht toegekend, neemt de verwarring nog toe, komt de N. Test. dogmatiek als de christelĳke bĳ uitnemendheid tegenover de beide anderen te staan, kunnen de beide eerste soorten van dogmatiek geheel buiten de eigen overtuiging omgaan, en wordt de kritische dogmatiek alleen die van de eigene zelfstandige beschouwing. De taak der dogmatiek is veeleer altĳd eene en dezelfde. Zĳ is en kan naar haar aard niets anders zĳn dan eene wetenschappelĳke uiteenzetting der godsdienstige waarheid, eene enarratio verbi Dei, eene uitstalling van de thesauri Sacrae Scripturae, eene παραδοσις εἰς τυπον διδαχης, Rom. 6:17, zoodat wĳ in haar hebben eene forma en imago van de doctrina coelestis. De dogmatiek is dus zelve niet het Woord Gods, zĳ is er altĳd maar een flauw beeld en eene zwakke gelĳkenis van; zĳ is eene feilbare, menschelĳke poging om op eigene, vrĳe wĳze na te denken en na te spreken, wat God voortĳds veelmalen en op velerlei wĳze door de Profeten en in deze laatste dagen tot ons gesproken heeft door den Zoon, Polanus, Syntagma p. 539; Heidegger, Corpus Theol. Christ. Loc. I § 58. De vraag, hoe de dogmatiek het best deze haar taak vervullen kan, is eene vraag van methode en moet later afzonderlĳk behandeld worden.

3. Het nauwst verwant is de dogmatiek aan de ethiek. Het woord dogma omvatte oudtĳds beide, de articuli fidei en de praecepta decalogi, de dogmata fidei en de dogmata morum. De ethiek werd of in de dogmatiek opgenomen, bĳ Lombardus, Thomas, Melanchton, Calvĳn, Martyr, Musculus, Sohnius enz., of in een tweede deel na de dogmatiek bewerkt, bĳ Polanus, Amesius, Heidegger, Wollebius, Wendelinus, Maestricht, Brakel enz. of ook geheel zelfstandig, gescheiden van de dogmatiek, behandeld, bĳ Danaeus, Ethices Christ. libri III 1577, Keckermann, Walaeus, Polyander, Amyraldus, Pictet, Driessen, Hoornbeek, Heidegger, Osterwald, J. A. Turretinus, Stapfer, Beck, Wyttenbach, Endeman, cf. A. Schweizer, Die Entw. des Moralsystems in der ref. Kirche, Stud. u. Krit. 1850, Heft 1; Gass, Gesch. der chr. Ethik II Bd., 1te Abth. 1886 S. 131 f.; Luthardt, Gesch. der chr. Eth., 2te Hälfte 1893. De invloed van Aristoteles, die met Melanchtons philosophia moralis 1539 reeds begon, hield de ontwikkeling van de christelĳke ethiek tegen. De scheiding, die later intrad, had tengevolge, dat de ethiek een eigen beginsel miste, dit ter kwader ure zoeken ging bĳ de philosophie, als verbasterde theol. ethiek vĳandig kwam te staan tegenover de dogmatiek en deze verdrong van haar plaats, en eindelĳk de grenzen tusschen haar en de dogmatiek geheel uitwischte. Ten bewĳze strekken de vruchtelooze pogingen, om beide te onderscheiden. Bĳ Kant heeft de godsdienst geen eigen inhoud meer, maar is slechts de opvatting van het goede als gebod Gods, Religion innerhalb der Grenzen der blossen Vernunft, ed. Rosenkranz S. 184. Schleiermacher gaf aan beide tot inhoud het christelĳk leven, maar de dogmatiek beschrĳft dat leven in relatieve rust, de ethiek in relatieve beweging, Die Christl. Sitte, ed. Jonas, 2te Aufl. 1884 S. 12-24. Rothe zag het onvoldoende dezer onderscheiding in en maakte daarom de dogmatiek tot een historisch vak, dat de dogmata der kerk behandelde, de ethiek tot een speculatieve wetenschap, die haar stof dialectisch uit het Godsbewustzĳn ontwikkelt, Theol. Ethik, § 15. Dorner, Glaubenslehre I 9 f., Sittenlehre 47, Herzog2 4, 352, Wuttke, Christl. Sittenlehre I 9, Palmer, Moral des Christ. 24 f. e. a., onderscheiden beide als kennen en doen, verstand en wil. Doedes, Encycl. § 52 no. 4 en Van Oosterzee, Chr. Dogm. § 4 no. 4 als heil-en als levensleer; Gunning, Het ethische beginsel der Theologie 12 als leven van Christus in de kerk en in den individu; Daubanton, Theol. Stud. III 114 v. als leer van God en leer van den mensch, enz. Al deze onderscheidingen gaan daaraan mank, dat ze een principiëel verschil zoeken tusschen dogmatiek en ethiek. En dat is er niet. De theol. ethiek, wel te onderscheiden van de philos. ethiek, heeft geen eigen beginsel, maar wortelt geheel en al in de dogmatiek. De aangegeven scheidingslĳnen scheppen een dualisme tusschen God en mensch, individu en gemeenschap, heil en leven, rust en beweging, verstand en wil, en banen er den weg toe, dat de ethiek een eigen beginsel gaat zoeken langs speculatieven philosophischen weg, zooals bĳ Rothe, haar theologisch karakter verliest en van uit hare speculatieve hoogte op de historische, positieve dogmatiek minachtend neerziet. Indien dogmatiek en ethiek afzonderlĳk behandeld moeten worden, wat om verschillende redenen wenschelĳk is, maar nog altĳd door velen ontraden wordt, als Sartorius, Nitzsch, Beck, A. Dorner, Ueber das Verhältniss der Dogm. u. Ethik in der Theol. Jahrb. f. prot. Theol. Oct. 1889; Hofmann, Schriftbeweis I 14; Wendt, Die Aufgabe der System. Theol. 1894 S. 12 f., dan kan de onderscheiding tusschen beide alleen hierin gelegen zĳn, dat de mensch, hoezeer ten allen tĳde van God volstrekt afhankelĳk, toch ook een vrĳ en zelfstandig handelend wezen is. Door de genade des H. Geestes wedergeboren en vernieuwd, ontvangt de zondige mensch ook wederom lust en kracht, om naar Gods geboden te leven. De dogmatiek beschrĳft de daden Gods voor en aan en in den mensch, de ethiek beschrĳft de daden, die de vernieuwde mensch nu doet op grond en in de kracht van die daden Gods. In de dogmatiek is de mensch passief, ontvangt en gelooft; in de ethiek treedt hĳ zelf handelend op. In de dogmatiek komen de articuli fidei, in de ethiek de praecepta decalogi in behandeling. Daar wordt gehandeld de fide, hier de caritate, obedientia, bonis operibus. De dogmatiek ontwikkelt wat God is en doet voor den mensch en doet hem God kennen als zĳn Schepper, Verlosser, Heiligmaker; de ethiek zet uiteen wat de mensch nu is en doet voor God, hoe de mensch geheel en al, met verstand en wil en alle krachten, zich Gode wĳdt uit dankbaarheid en liefde. De dogmatiek is het systeem der kennisse Gods, de ethiek dat van den dienst Gods. Ritschl, Rechtf. u. Vers. III 14.; H. Schultz, Grundriss der ev. Dogm. 2te Aufl. 1892 S. 3; Wendt, t. a. p. 17. Beide wetenschappen zĳn niet zelfstandig tegenover elkaar, maar vormen saâm één systeem, zĳn bĳ elkander behoorende leden van één organisme, Wendt, ib. 19.

§ 3. Methode der Dogmatiek

1. Onder methode der dogmatiek is in ruimen zin te verstaan de wĳze, waarop de dogmatische stof verkregen en behandeld wordt. Drie zaken komen daarbĳ in aanmerking: de Schrift, de belĳdenis der kerk en het persoonlĳk geloof van den dogmaticus. Al naar gelang deze drie verwaarloosd of gebruikt en dan in verhouding tot elkander gesteld worden, verschilt het uitgangspunt en daarom de weg en de uitkomst der dogmatiek. Feitelĳk gaat het nu altĳd zoo toe, dat ieder Christen, ook de dogmaticus, zĳne geloofsovertuigingen ontvangt uit den kring, waarin hĳ geboren en opgevoed is. Door prediking wordt de kerk gesticht en overgeplant van geslacht tot geslacht. Het geloof is uit het gehoor. De traditie, door Rome onfeilbaar verklaard, is ook door de Reformatie niet ten eenenmale verworpen en spoedig daarna tot eene macht geworden, die alle vrĳheid aan banden legde. Men ontving de dogmatische stof uit de handen der kerk en der school. Materia theologiae proprie sunt loci communes, materia remota est S. Scriptura, zeggen Alsted en Alting, Schweizer, Glaub. der ev. ref. K. I 210. En na de reactie der zoogenaamde Theologia Biblica is in deze eeuw het sociaal element in de religie, het kerkelĳk karakter der dogmatiek weer van verschillende zĳde in het helderst licht gesteld. Er is schier niemand, die de confessioneele bepaaldheid van religie en dogmatiek ontkent, Schleiermacher, Glaub. § 19; Rothe, Zur Dogm. S. 27; Lange, Dogm. I 659 f.; Herzog2 12, 651 f. e. a. Hier te lande legden de Groninger Godgeleerden weer op de kerk den nadruk, H. de Groot, De Gron. Godg. 68, 71-74, 97 v. Instit. theol. nat. § 37; Voorlez. over de gesch. der opvoeding des menschdoms door God, II. 16de en 17de voorl. En zelfs moderne theologen sluiten gewoonlĳk in de behandeling der geloofsleer bĳ het kerkelĳk dogma zich aan. Biedermann, Chr. Dogm. 2te Aufl. II. 170 f.; Lipsius, Dogm. § 7; Scholten, Leer der Herv. Kerk.

2. Maar de kerk met hare belĳdenis kan toch het principium der dogmatiek niet zĳn. De Grieksche en Roomsche kerk hebben de traditie wel voor onfeilbaar verklaard, maar ten allen tĳde hebben kerken, secten en richtingen, aan wie het christelĳk karakter niet kon worden ontzegd, van die overlevering een beroep gedaan op de H. Schrift. Zelfs is in de Theologia biblica de poging beproefd, om zonder de hulp van kerk en belĳdenis uit de Schrift alleen te komen tot eene leer des geloofs. Ze werd reeds voorbereid door Erasmus, Joh. Jansen, Gesch. des deutschen Volkes II. 15, de Socinianen, Herzog2 14, 389, en de Remonstranten, in de praefatie voor de apologie hunner confessie. Ze vond steun bĳ de vele secten, die daarna in en naast de kerken der Hervorming optraden. Ze werd in de kerken zelve ingeleid door Calixtus en Coccejus, en won in de 18de eeuw hoe langer hoe meer veld. Hare bedoeling wordt kenbaar b.v. uit de werken van A. F. Büsching, Epitome Theol. Christ. e solis S. S. verbis concinnatae et ab omnibus rebus et verbis scholasticis purgatae, Gott. 1755. Gedanken von der Beschaffenheid und dem Vorzüge der bibl. dogm. Theologie vor der scholastischen 1758. Nog in deze eeuw wordt zulk eene Bĳbelsche richting in de dogmatiek voorgestaan door Beck en zĳne volgelingen, door Doedes, Leer der zaligheid, 2de dr. 1876, en ook door Ritschl en zĳne school, die van de door de Grieksche philosophie verbasterde dogmatiek terugkeert tot de openbaring Gods in den persoon van Christus.

3. Maar ook daarmêe is de mogelĳkheid van conflict tusschen de leer der Schrift en de persoonlĳke overtuiging van den dogmaticus nog niet weggenomen. Zoolang de waarheid objectief voor den dogmaticus in de Schrift of in de kerkleer is neêrgelegd, schĳnt aan de persoonlĳkheid van den dogmaticus geen recht te kunnen wedervaren. Dogmatiek blĳft dan eene uiteenzetting der leer van Schrift of kerk, maar misschien zonder persoonlĳke instemming van den dogmaticus. Dat is echter geen dogmatiek. Want deze bestaat niet in een historisch referaat, maar zet uiteen, wat als waarheid gelden moet, en houdt dus in de persoonlĳke overtuiging van den dogmaticus. Sedert de autoriteit in zake religie voor velen geheel wegviel en de religio subjectiva van de religio objectiva onafhankelĳk werd gemaakt, is het religieus bewustzĳn, het geweten, het gevoel, de rede of hoe men het noemen wil, de bron en maatstaf van de godsdienstige voorstellingen geworden. Heel de theologie is door en na Schleiermacher, zoowel onder de orthodoxen als onder de modernen, bewustzĳnstheologie. Scholten, Schweizer, Biedermann, Lipsius mogen nog bĳ de behandeling der dogmata van de kerkelĳke formuleering uitgaan, zĳ geven toch ten slotte niets anders dan hun persoonlĳk geloof. En ook theologen als Martensen, Dorner, Hofmann, Philippi, Frank e. a., nemen hun uitgangspunt in het bewustzĳn van den geloovige. Hier te lande nam Van Oosterzee, Dogm. § 10, het christelĳk bewustzĳn op onder de bronnen der dogmatiek. Des Amorie van der Hoeven Jr. dichtte in Geloof des harten: het onuitspreeklĳk woord staat in ons hart te lezen, en Christus gaf er klanken aan. Beets, Dichtwerken IV 130 zong: Gansch objectief te zĳn, is de eisch, is menschlĳk. Maar zou het mooglĳk zĳn? Och, paai u met geen schĳn! De stelsels zĳn persoonlĳk of onmenschlĳk. En prof. Van Manen wees, in zĳne inaugureele oratie te Groningen, op het persoonlĳk karakter der leerstellige Godgeleerdheid, Gron. 1884. Uit dat persoonlĳk karakter der dogmatiek verklaart Doedes, Encycl. bl. 168 v. de grenzelooze verwarring, die er op haar gebied heerscht.

4. Reeds dit overzicht van de drie dogmatische richtingen maakt het duidelĳk, dat geen der drie de andere ontberen kan. Elk wordt op zichzelve genomen eenzĳdig en vervalt tot dwaling. De kritische richting, die belĳdenis en Schrift als kenbron verwerpt en alle religieuse waarheid uit het subject afleiden wil, is allereerst al met de ervaring in strĳd. Ook religieus zĳn we producten van onze omgeving. Wĳ ontvangen onze godsdienstige voorstellingen en indrukken van degenen, die ons verzorgen en opvoeden, en blĳven ten allen tĳde gebonden aan den kring, waarin wĳ leven. Eene goede psychologie toont aan, dat verstand en hart, rede en geweten, gevoel en verbeelding op geen enkel terrein als kenbron der waarheid kunnen gelden. Evenals wĳ physisch aan de natuur gebonden zĳn en spĳze en drank, deksel en kleeding van haar ontvangen moeten, zoo zĳn we ook psychisch, in kunst, wetenschap, godsdienst, zedelĳkheid afhankelĳk van de wereld buiten ons. Al onze kennis komt van buiten; er zĳn geen ideae innatae. Vooral het gevoel kan als kenbron niet in aanmerking komen, want het gevoel is nooit een prius, maar altĳd een posterius; het reageert alleen op hetgeen het aandoet en geeft dan een gewaarwording van lust of onlust, van aangenaam of onaangenaam, Tholuck, art. Gefühl in Herzog2; Bender, Jahrb. f. deutsche Theol. 1872 S. 659 f.; Philippi, Kirchl. Glaub. I 60 f.; Hodge, System. Theol. I 65 f.; Hoekstra, Godg. Bĳdr. 1864 bl. 1-43. Id. Wĳsgeerige Godsdienstleer, Amst. 1894 bl. 59 v. 213 v. Het autonoom verklaren van den godsdienstigen en zedelĳken mensch hangt altĳd met het deïsme of het pantheïsme saâm. Het deïsme maakt den mensch onafhankelĳk van God en wereld, leert de algenoegzaamheid zĳner rede en leidt tot rationalisme; het pantheïsme laat God in den mensch tot openbaring en zelfbewustzĳn komen en kweekt het mysticisme. Beide vernietigen de objectieve waarheid, laten rede en gevoel, verstand en hart aan zichzelve over, en eindigen in ongeloof of bĳgeloof. De rede critiseert alle openbaring weg, en het gevoel geeft aan den Roomsche evenveel recht, om zich Maria voor te stellen als de zondelooze koningin des hemels als aan den Protestant om dit geloof te bestrĳden, Schweizer, Glaub. der ev. ref. K. I 94. Opmerkelĳk is het daarom, dat de H. Schrift den mensch nooit naar zichzelf als kenbron en maatstaf der godsdienstige waarheid verwĳst. Hoe zou zĳ het ook kunnen, waar zĳ den psychischen mensch geheel en al, in zĳn verstand Ps. 14:3; Rom. 1:21-23; Rom. 8:7; 1 Cor. 1:23, 2:14; 2 Cor. 3:5; Ef. 4:23; Gal. 1:6, 7; 1 Tim. 6:5; 2 Tim. 3:8; in zĳn hart Gen. 6:5; 8:21; Jer. 17:9; Ezech. 36:26; Mark. 7:21; in zĳn wil Joh. 8:34; Rom. 7:14; 8:7; Ef. 2:3; en ook in zĳn geweten Jer. 17:9; 1 Cor. 8:7, 10, 12; 10:28; 1 Tim. 4:2; Tit. 1:15 als door de zonde verduisterd en verdorven beschrĳft. Voor de kennis der waarheid verwĳst ze hem altĳd naar de objectieve openbaring, naar het woord, de onderwĳzing, die van God is uitgegaan, Deut. 4:1; Jes. 8:20; Joh. 5:39; 2 Tim. 3:15; 2 Petr. 1:19 enz. En ook, waar de objectieve waarheid door het geloof ons persoonlĳk eigendom wordt, is dat geloof toch nooit gelĳk aan eene fontein, die het levende water uit zichzelve voortbrengt, maar aan een kanaal, dat het water van elders ons toevoert.

5. Rome heeft deze onmogelĳkheid eener religieuse en zedelĳke autonomie uitnemend begrepen en daarom den mensch op straffe van de zaligheid zĳner ziel gebonden aan de onfeilbare kerk. Deze, en dus ter laatste instantie de onfeilbare Paus, is voor den roomschen Christen het principium van zĳn geloof. Het Papa dixit is het einde aller tegenspraak. Maar de historie leert, dat deze theoretische of practische onfeilbaarheid der kerk niet alleen in Rome, maar ook in de kerken der Hervorming ten allen tĳde tegenspraak en oppositie heeft ontmoet. Niet de ongeloovige, maar de vrome kringen zĳn het in de eerste plaats, die deze macht der hierarchie als een knellenden band voor de conscientie hebben gevoeld. Er is alle eeuwen door niet slechts een wetenschappelĳke, maatschappelĳke, staatkundige, maar ook eene innig godsdienstige en zedelĳke oppositie tegen de hierarchische macht der kerk geweest. Het gaat niet aan, deze oppositie uit ongeloof en ongehoorzaamheid te verklaren, en als met opzet de religieuse motieven te miskennen, die aan de oppositie der verschillende secten en richtingen ten grondslag lagen. Niemand durft al deze secten verdoemen, omdat ze tegen de kerk en hare traditie in verzet kwamen. Zelfs Rome deinst voor deze gevolgtrekking terug. Het extra ecclesiam nulla salus is eene belĳdenis, die ook aan het sterkste geloof nog te zwaar valt. De wet, die we op alle terrein zien heerschen, gaat dan ook in godsdienst en zedelĳkheid door. Er is eenerzĳds een revolutionaire geest, die al het historisch gewordene tot den grond toe wil slechten, om dan van nieuws aan het bouwen te gaan; maar er is ook een valsch conservatisme, dat er behagen in schept om het bestaande onaangetast te laten alleen omdat het bestaat en, naar het bekende woord van Calvĳn, malum bene positum non movere. Overal en op alle terrein is er te zĳner tĳd een zeker radikalisme van noode, om het evenwicht te herstellen, de ontwikkeling te doen voortgaan, en den stroom van het leven niet te laten verzanden. In kunst en wetenschap, in staat en maatschappĳ en zoo ook in godsdienst en zedelĳkheid, ontstaat er langzamerhand eene sleur, die de rechten der persoonlĳkheid, het genie, de vinding, de inspiratie, de vrĳheid, de conscientie onderdrukt en verkracht. Maar dan staat ook altĳd te zĳner tĳd de man op, die het onder dien druk niet houden kan, die het juk der dienstbaarheid van zich werpt, en die het weder opneemt voor de vrĳheid van den mensch, voor de vrĳheid van den Christen. Dat zĳn de keerpunten in de geschiedenis. Zoo trad Christus zelf eenmaal op tegen de traditie der ouden en keerde tot de wet en de profeten terug. En zoo heeft eenmaal de reformatie het bestaan, om niet ter wille van eenig wetenschappelĳk, sociaal of staatkundig belang, maar in naam van den Christenmensch te protesteeren tegen Rome’s hierarchie. Zelfs bĳ de secten en richtingen, die later in de Protestantsche kerken opkwamen, is menigmaal dat religieus, ethisch motief niet te miskennen. Ook de theologia biblica verdedigt een belangrĳk stuk der godsdienstige waarheid. Als kerk en theologie de rust verkiezen boven den strĳd, roepen zĳ zelve de oppositie wakker, die haar herinneren aan heur christelĳke roeping en taak. Rome kan uitteraard zulk eene oppositie nimmer goedkeuren en moet ze reeds van te voren veroordeelen. De reformatie is er zelve uit voortgekomen en kan aan anderen niet onthouden wat zĳ voor zich zelve nam. En de H. Schrift, hoewel verre van alle revolutionair verzet, heeft toch het recht van tegenspraak tegen alle menschelĳk, met Gods Woord strĳdend bevel gewettigd in het koninklĳk woord van Petrus: πειθαρχειν δει θεῳ μαλλον ἠ ἀνθρωποις, Hd. 5:29.

6. Zoo schĳnt alleen die methode de ware te zĳn, welke door de bĳbelsche theologen toegepast wordt. Maar ook deze richting lĳdt aan groote eenzĳdigheid. Zĳ meent geheel onvooringenomen tegenover de Schrift te staan en zuiver en objectief haar inhoud weer te geven. Maar zĳ vergeet, dat elk geloovige en ieder dogmaticus zĳne geloofsovertuigingen allereerst ontvangt uit de hand zĳner kerk. Hĳ komt dus nooit van buiten af, zonder eenige kennis en vooropgevatte meening tot de Schrift, maar brengt van huis uit reeds eene zekere opvatting van den inhoud der openbaring mede en beziet dus ook de Schrift met den bril, dien de kerk hem voorhoudt. Elk dogmaticus staat, als hĳ aan den arbeid gaat, of hĳ ’t erkent of niet, in die historische verschĳning van het Christendom, waarin hĳ geboren en opgevoed is en komt als gereformeerd of luthersch of roomsch Christen tot de Schrift. Men kan zich ook hier eenvoudig van zĳne omgeving niet ontdoen, men is altĳd kind van zĳn tĳd, product van zĳne omgeving, Toorenenbergen, De Chr. Geloofsleer, bl. 6.; Nitzsch, Lehrb. der ev. Dogm. 1889 S. 8 f. De uitkomst beantwoordt dan ook aan deze verwachting; alle dogmatische handboeken, die door de bĳbelsche richting in ’t licht zĳn gegeven, weerspiegelen getrouw het persoonlĳke en kerkelĳke standpunt van den auteur; ze kunnen op geen meerdere objectiviteit aanspraak maken dan die van de kerkelĳke dogmatici. Het zuivere Evangelie, dat Ritschl bĳv. bĳ Luther en bĳ Jezus terugvindt, beantwoordt geheel aan de opvatting, die hĳ er zich zelf van gevormd heeft. Al deze bĳbelsche richtingen worden dan ook voortdurend door de historie geoordeeld, ze doen haar nut voor een tĳd en roepen eene vergeten waarheid wakker, maar ze veranderen den stroom van het kerkelĳk leven niet en hebben geen bestand in zich zelve. Gewoonlĳk komen zĳ voort uit eene godsdienstige overtuiging, die ook in de Schrift zich niet meer vinden kan. Wel beginnen ze steeds met van de belĳdenis op de Schrift zich te beroepen, maar ze gaan straks van de Schrift naar den persoon van Christus terug en eindigen er mede om ook zĳne autoriteit aan te tasten. En altĳd toont dan de historie weer, dat het Christendom het relatief zuiverst in de confessies der kerken is bewaard. Maar zulk eene bĳbelsche opvatting is niet alleen practisch onmogelĳk, zĳ is ook theoretisch onjuist. De Schrift is geen wetboek, waarvan de artikelen maar behoeven nageslagen te worden, om in een bepaald geval haar opinie te kennen. Zĳ is samengesteld uit vele boeken van onderscheidene personen, uit zeer verschillende tĳden, met uiteenloopenden inhoud. Zĳ is geen abstracte, maar eene organische, levende eenheid. Zĳ bevat nergens eene schets der geloofsleer, maar deze moet uit heel het organisme der Schrift worden afgeleid. De Schrift is er niet op ingericht, dat wĳ haar napraten, maar dat wĳ haar als vrĳe kinderen Gods nadenken zullen. Maar dan is ook alle zoogenaamde Voraussetzungslosigkeit en objectiviteit onmogelĳk. Dan is er zooveel studie en nadenken van het subject mee verbonden, dat één persoon daartoe ten eenenmale onbekwaam is. Daar zĳn eeuwen voor noodig. Daar is de kerk voor aangesteld, die de belofte heeft van de leiding des Geestes in alle waarheid. Wie van de kerk, d. i. van de Christenheid, van de gansche dogmenhistorie zich isoleert, verliest de christelĳke waarheid. Hĳ wordt een tak gelĳk, die van den boom is gescheurd en wegsterft, een lid dat van het lichaam is gescheiden en daarom voor den dood is bestemd. Alleen in de gemeenschap der heiligen is de lengte en breedte, de diepte en hoogte van de liefde van Christus te verstaan, Ef. 3:18. Daar komt nog bĳ, dat de voorstanders dezer richting vergeten, dat het Christendom universeel is en ingaan kan en moet in alle vormen en toestanden. Ze stellen de genade vĳandig tegenover de natuur en rekenen niet genoeg met de vleeschwording des Woords. Want even waarachtig als de Zone Gods mensch is geworden, wordt ook de gedachte Gods neêrgelegd in de Schrift, vleesch en bloed in het bewustzĳn der menschen. Dogmatiek is en behoort te zĳn, de goddelĳke gedachte volkomen ingegaan en opgenomen in ons menschelĳk bewustzĳn, uitgesproken vrĳ en zelfstandig in onze taal, in haar wezen vrucht der tĳden, in haar vorm van dezen tĳd (Da Costa). Daarom is ook de tegenstelling onjuist, die er dikwerf gemaakt wordt tusschen Bĳbelsche Theologie en Dogmatiek, alsof gene den inhoud der Schrift, deze dien der kerkelĳke dogmata zou weêrgeven. Want de dogmatiek bedoelt niets anders dan de gedachten Gods te exponeeren, die Hĳ in de H. Schrift neergelegd heeft, Maresius, Syst. Theol. loc. 1. § 8. Maar ze doet dat, gelĳk behoort, op wetenschappelĳke manier, in een vorm en naar eene methode, gelĳk die wetenschappelĳk geëischt zĳn. In dezen zin hebben de Gereformeerden vroeger het recht der zoogenaamde theologia scholastica verdedigd. Zĳ hadden er volstrekt niet op tegen, dat de geopenbaarde waarheid ook in eenvoudiger vorm onder den naam van theologia positiva, catechetica enz. werd voorgedragen. Maar ze bestreden ten sterkste, dat deze beide verschilden in inhoud; wat ze onderscheidde, was alleen een verschil in vorm en methode. En door dit standpunt in te nemen, hebben zĳ eenerzĳds zoo sterk mogelĳk de eenheid en den samenhang van geloof en theologie, van kerk en school, gehandhaafd, maar anderzĳds ook het wetenschappelĳk karakter der theologie hoog gehouden. De gedachten Gods mochten nog zoo hoog en wonderbaar zĳn, ze waren toch geen aphorismen, maar vormden een organische eenheid, een systematisch geheel, dat ook ingedacht en in een wetenschappelĳken vorm kon weergegeven worden. De Schrift zelve spoort tot dezen theologischen arbeid aan, als zĳ niet op het abstracte weten, maar op leer en waarheid, kennis en wĳsheid allerwege den sterksten nadruk legt.

<1 2 3 4...12 >

На страницу:

Перейти

2 из 12

Другие книги автора

De vrouw in de hedendaagsche maatschappij

Herman Bavinck