Тыалынан киирбит холоругунан тахсар

Оскуола кэнниттэн үөрэммэтэҕэ. Буолуохтааҕын курдук, иһэр-аһыыр, бэрт боростуойдук олорор ыал уолларыгар кэргэн тахсыбыта. Олоҕо сарбылыннаҕа ол. Кэргэн тахсыаҕыттан, үрүҥ хараҕын өрө көрбөккө, иһэр киһилиин олоҕун моҥоото. Хата, кэргэнэ сытар ынаҕы туруорбат сымнаҕас киһи буолан абыраата. Икки улахан кыыһын, истэр даҕаны, тэҥнээхтэриттэн итэҕэс таҥыннарбатаҕа. Оскуоланы бүтэрэл лэрин кытта төлөбүрдээх үөрэххэ киллэртээбитэ. Билигин кыргыттарыгар төбөтө ыалдьыбат. Иккиэн үрдүк үөрэхтэнэн, үчүгэй ыал уолаттарыгар кэргэн тахсыбыттара. Арыгыһыт төрөппүттэр дээхтэринэн си рэйгэ-харахха анньыахтара диэн, кыргыттарын олохторугар орооспот. Оттон соҕотох уолун сатаан ииппэтэ. Наһаа атаахтатан, төбөтүгэр ытыаран кэбиһэн, оскуолаҕа сүгүн үөрэммэтэ. Эдьиийдэрин курдук үчүгэйгэ тардыспат. Урут син уонтан тахса сүөһүлээхтэр этэ. Биир ордук кырбас эт сиэбэккэ, барытын кыргыттарын үөрэхтэригэр куппута. Оччолорго дьыссаакка повардыырын таһынан оскуолаҕа муос та сууйара. Оннук күн солото суох сылдьан, уолун илиитин таһы нан ыытта. Олоҕун, доруобуйатын биэрбит төрөппүт кыргыттара бэйэлэрин эрэ көрүнэр бэйэмсэх буолбуттарыгар ким буруйдааҕый? Эмиэ кини. Ол сиэртибэтэ уола Сэмэнчик буо лаахтаата. Бырааккытын куоракка киллэрэн үөрэттэриҥ диэ битигэр Суоттутааҕы лиссиэйгэ үөрэттэр, ол кэнниттэн аармыйаҕа бардын, киһи оҥоруохтара диэн сүрдээх чэпчэкитик быһаарбыттара. Чэ, буоллун. Хайдах эмэ оттон-мастан тардыһан бэйэбит да олорор инибит. Оҕобун Сэмэнчиги хайдах эмэ гынан киһи оҥордорбун төрөппүт быһыытынан иэс пин төлүөм этэ. Кыргыттар дьүһүннэринэн аҕаларыгар майгын ныыр буоллахтарына, уола кылгас ньалака баттахтыын, сап- саһархайынан сургуччу көрөрдүүн үүт-үкчү бэйэтин курдук.

– Ким баарый? – диэн саҥаттан нуктуох курдук буолан иһэн уһуктан кэллэ. Түргэн үлүгэрдик ойон туран арбайбыт баттаҕын көннөрө-көннөрө хоһуттан таҕыста. Аан таһыгар Андриана Алексеевнаны кытта Сэмэнчик кылааһын салайаач чыта Нина Иннокентьевна турарын соһуйа көрдө.

– Хайа, эмиэ тугу оҥордо? – оскуола учууталларын көрөн кыйахана түстэ.

– Дорообо, Даайа. Бэйэбит кэпсэтэ кэллибит, – учууталлар дьиэлээх дьахтар дьыбааҥҥа олороллоругар ыҥырбытыгар баран олордулар.

– Даайа, тугу кэпсээтиҥ? Бастакытынан, оскуоланы кытта сибээстэспэккин, ол иһин учууталлары көрдүҥ да, уолгун буруй оҥордоҕо дии саныыгын. Иккиһинэн, Сэмэнчик салгыы ханна үөрэнэ барарын кэпсэтэ кэллибит, – Андриана Алек сеевна кэпсэтиини саҕалыыр.

– Ханна барыай? Лиссиэйгэ буоллаҕа дии. Саас бэйэҕит үүрбүт этигит буолбат дуо? – дьахтар куруубайдык хардарар.

– Үүрэрин үүрбэтэхпит. Үөрэх ыараата, биир кэлим эксээ мэни кыайан туттарыа суоҕа диэн бэйэҕит сөбүлэспиккит. Үчүгэйдик үөрэнэр оҕолор, эксээмэнтэн салланнар, орто анал үөрэххэ туттарса барбыттарын эмиэ билэҕин.

– Чэ, тупсарыма. Испииһэккэ киллэрэҥҥит бардахпыт дии. БКЭ-ни туттарбатаҕын да иһин, икки сыл үөрэнэн, саа һын ситэн, аармыйаҕа барыан сөп буолбатах дуо?

– Сөпкө этэҕин эрээри, икки сылын сүтэрэр, специальность ыллаҕына, инники олоҕор туһаныа этэ.

– Чэ, буоллун. Аны төннөр суол суох. Ол иһээччилэр онтон ордук буолуохпут дуо? Баҕалаах лиссиэйигэр барыа этэ да, харчыбыт суох. Материальнай көмө оҥорбоккут дуо? – Даа йака хадаардаһа олордо.

– Даайа, тоҕо итинник саҥараҕын? Кыргыттаргын Дусялаах Маринаны наһаа үчүгэйдик үөрэттэрбитиҥ. Билигин иккиэн үрдүк үөрэхтээхтэр, кыахтаах ыал кийииттэрэ. Куоракка үчүгэй үлэлээхтэр. Онтон ордук төрөппүт бэйэтин оҕотугар тугу баҕарыан сөбүй? – Нина Иннокентьевна, Сэмэнчик кылааһын салайааччыта, аргыый наллаан сыыйарын быыһыгар үрүҥ көмүс кылдьыылаах ачыкытын өрүтэ аспахтыыр.

– Ол кыргыттарга мин дьоло суох оҕо сааһым курдук кы һалҕалаах олоҕу билбэтиннэр диэн, күүспүн-кыахпын онно эһэммин, онтон өрүттэр кыаҕым суох. Сэмэнчикпэр сэниэм тиийбэтэ, – дьиэлээх дьахтар ойон туран, ньиэрбинэйдиирин кыана сатаан, ыстакааныгар сылбархай чэй кутта сатыыр. Илиитэ титирэстээн, чэйэ дьалкыйан, остуолга тохтубутун хатырбыт илиитинэн туора сотон кэбистэ.

– Даайа, оччолорго да амсайарыҥ эрээри, бэйэҕин кыана туттарыҥ. Билигин тоҕо туттуммаккыный? Үлэ бөҕөнү үрүлү йэ үлэлээбит киһигин. Тугу эмэ булан үлэлиэҥ этэ. Үлэлии соруннахха, үлэ да көстүө этэ.

– Үлэ суох. Тугу үлэлиэхпиний? Биэнсийэлээх эмээхсини уборщица үлэтигэр да чугаһаппаттар. Оттон учууталлар 70 саастарыгар диэри үлэлииллэр. Миэстэлэрин биэрбэттэр. Ол түмүгэр үөрэхтээх, учуутал идэлээх эдэр ыччат үлэтэ суох аатыран, атыыһыттаан аһыыллар.

– Чэ, Даайа, наһаа онно-манна халыйыма. Ол атыыһыт оҕолорго оскуолаҕа да миэстэ көстүө этэ. Бэйэлэрэ баҕарбаттар. Онтон Сэмэнчиккэ өссө төгүл биирдэ шанста биэриэххэ. Сарсыҥҥыттан онус кылааска үөрэнэ бардын. Олох баҕарбат буоллаҕына, иккис да чиэппэртэн лиссиэйгэ барыа. Нина Иннокентьевна, ону туох дии саныыгын?

– Сөп буоллаҕа. Ол эрээри, сирэй-сирэйгэ утарыта көрсөн олорон кэпсэтэн баран ылыахпыт. Даайа иһэргин эмиэ тохтотуоххун наада, – Нина Иннокентьевна төһө кыалларынан дьиппиэн соҕустук тутуннар да, таһыгар таһаарбакка, эргитэ санаан ылар: «Сэмэнчик, дьиҥэр, чычаас. Наһаа 15–16‐лаах оҕо уулуссаҕа быраҕыллан хаалара сүрэ бэрт. Онтон иһээччи буолуо. Билиҥҥиттэн бэнсиини сыттаан токсикоман аатырдаҕына, наркоман да онтон чугас. Аҕас балыстыылар. Харах ортотугар үөрэнээччитэ оннук таһымҥа тиийдэҕинэ, кэлин быыһыы, охсуһа сатаабатаҕым диэн санаатаҕына, суобаһыгар ыарахан буолара буолуо. Онон Сэмэнчик дьылҕатын бэ йэтин илиитигэр туттарыахха. «Дьылҕаҥ бэйэҥ илиигэр» диэн этэр буоллахпыт».

Дьиэ иһигэр чуумпу сатыылыыр. Даайака сибилигин хадаардаһа олороро тохтоон, сымныы быһыытыйан, остуолга турар кирдээх ыстакааннары сууйардыы оҥостон, сааһылыы уурталыыр.

IV

Күһүн. Сир-дойду хагдарыйан да турдар, көмүс дуйунан оонньоон, араас өҥнөрүнэн кустуктанара көрүөхтэн кэрэ. Лаг ласпыт хатыҥнар, кэрии тииттэр араҕас солко таҥастарын кэтэн наҥнаһан тураллар. Паарка. Сахалыы моһуоннаахтык оҥоһуллубут пааркаҕа дьон-сэргэ сөбүлээн сылдьар. Хас киэ һэ ахсын волейболлаан тиҥиргэтэллэр. Кыыс, уол бөҕө мустан эдэр саас эрчимнээх күйгүөрэ буолан, киэһээҥҥи салгыҥҥа, ыраахха диэри дуораһыйар.

Паарка иһигэр бэлисипиэттээх уолу уонча уол төгүрүйэн тураллар. Саҥа бэлисипиэт кинилэр харахтарыгар күлүмүрдээн олорор. Бэл, сибилигин собуоттан тахсыбыт сыттыын-сымардыын аҥылыйан, оҥой-чоҥой көрбүт уолаттар сүрэхтэрин иһинэн дьырылаан киирбитэ үчүгэйэ сүрдээх. Уолаттар эрги тэ сылдьан бэлисипиэти имэрийии-томоруйуу бөҕө буоллулар.

– Баанньыска, онтон эһэҥ бэлисипиэтин «Уралы» ким тэбиэй? Мин тэбэбин диир этиҥ дии, – Миитээ муннун өрө сыҥарын быыһыгар табаарыһын сирэйин өрө мыҥыыр.

– Ийэм бэйэтэ тэбэр, – Баанньыска киэн туттубуттуу, этэрин быыһыгар бэлисипиэтигэр олорон төттөрү-таары хачайданар.

– Уолаттар, паарканы эргийэбит дуо? Онтон мин дьиэбэр барыам. Түөрт чааска дьиэбэр тиийиэхтээхпин, – уол дьо һумсуйа туттар.

– Ээ сөп. Биһигини эмиэ эрдэ кэлээриҥ диэбиттэрэ, – оторой-моторой уолаттар күө-дьаа буола түһэллэр.

«Стелс» бэлисипиэт күн уотугар араас өҥүнэн килбэчиҥнээн иннин диэки барбытыгар кыра уолаттар кэнниттэн эккирэтэн туораахтастылар. Пааркаттан тахсаары ааркаҕа чугаһаан иһэн бөһүөлэктэн үс уол хороҥноһон иһэллэрин көрөн тохтоон хорус гыннылар.

– Сэмэнчиктээх иһэллэр, – Диимискэ, бииргэ үөрэнэр уола, бүгүн күнү быһа бэлисипиэти кытта тэҥҥэ сырсан тиритэн-хорутан, сылайа быһыытыйбыт уол, куттаммыттыы, табаарыһын сирэйин өрө мыҥаата.

– Бэлисипиэппин былдьыыллара буолуо, – Баанньыска, куттаммыттыы, табаарыстарын кэриччи көрөр. Бэһис кы лаас уолаттара бэлисипиэттэрин тула чөмөхтөстүлэр. Кыра уолаттар куттаммыттарын көрөн, Сэмэнчиктээх Кириил түөс тэрин мөтөтөн, киэптээбиттии туттан, ынан кэллилэр. Кэннилэриттэн ылгын уоллара, быһый атахтара Уйбаанчык саппай уопсан истэ.

– Бырааттар, дорооболоруҥ! Туохтан куттанан, үргүбүт тугут оҕолорун курдук өргөччү көрдүгүт? – Сэмэнчик уһун ты лынан кыырбытынан барда.

– Суох… Оонньуу сылдьабыт, – уолаттар симиктик, уота- күөһэ суохтук эппиэттииллэр.

– Бырааппыт Баанньыска, абыраммыт киһигин. Табаҕы тардыбаппын диэн, хата, бэлисипиэттэнэн хааллыҥ дии, – Сэмэнчик күлэн сыһыгырыыр. – Аны эппитим курдук, бэнсиин сытырҕалаатаххына, «Минскэй» спортивнай матасыыкылланыаҥ.

– Һэ-һэ, кырдьык, оннук. Быраатым Баанньыска, бэлисипиэккин убайгар уларсар инигин? Паарканы биирдэ эргийэн кэлиим эрэ, – Кириил, бэрт ньуолбар куолаһынан албыннаспыттыы саҥарар.

– Чэ, мэ. Биирдэ эрэ эргий. Ийэм биллэҕинэ, мөҥүө, – кыра уол бэлисипиэтин төһө да харыһыйдар, тас ыалын диэки туһаайа тутар.

Кириил бэлисипиэт уруулун эрийэ-буруйа тутан, араастаан иннинэн-кэннинэн хаамтарбахтаан баран, олус түргэнник тэбэн иннин диэки түһүнэн кэбистэ. Сотору буолбата, хайыы үйэ паарканы эргийэн араастаан куйбарыҥнатан иһэрин көрөн, Сэмэнчик утары сүүрэн тиийэн, аны кини илиитигэр ылан, паарканы эргийэ элээртэ. Уолаттар онон тохтооботулар. Уйбаанчыгы иннигэр олордон, бэйэлэрэ хардары-таары кэннигэр олорсон, паарканы хаста да эргийдилэр. Баанньыска туттуна сатаан баран, ытаан бөтүөхтээбитигэр, хайыы үйэ инники көлүөһэтин сыаба тахсан салыбыраан түһэ сылдьар, онтон кэннин көлүөһэтин тыына тахсан ньаппайан хаалбыт бэлисипиэти бүтэйгэ өйөннөрө бырахпыттарыгар, өйөммөккө, сууллан таҥкынаата. Бэлисипиэт хаһаайына, оччолооҕу истэн баран, төбөҕө тугунан эрэ охсубуттарын курдук, ньахчас гынна. Кыра уолаттар тыына тахсан ньахчайан хаалбыт тимир көлөлөрүн өйөөн-убаан туруоран, Баанньыска дьиэтэ турар уулуссатыгар салайа туттулар.

– Баанньыска, ытаама. Мин аҕабар барыахха. Начаас оҥоруоҕа. Аҕам массыына, тыраахтар алдьаннаҕына, өрөмүөннээччи. Табаарыстара бары киниэхэ кэлэллэр, – Диимискэ чачархай баттаҕын имэринэрин быыһыгар табаарыһа ытаан сыҥыргыырын аралдьытан иннигэр-кэннигэр түстэ.

Туох да саарабыла суох Диимискэ дьиэтигэр туораатылар. Аҕата суоҕун истэн, күүтэргэ быһаарынан, тэрээсэҕэ уку-сакы туттан олордулар.

– Кими күүтэҕит? Ноо, паапаҥ бүгүн кэлбэт. Улууска хонордуу барбыта, – Диимискэ эбэтэ, кыра куурбут-хаппыт эмээхсин, чаҥкынаабытыгар уолаттар, хомойбуттуу, сирэй- сирэйдэрин көрсөн кэбистилэр.

– Онтон ити, эбээ, Сэмэнчиктээх Баанньыска саҥа бэлисипиэтин сыабын, тыынын таһааран кэбистилэр. Биһиги оҥоро сатаатыбыт да, сатаан оҥорботубут, – уол абыраатаҕына кини абырыа диэбиттии, эбэтин сирэйин-хараҕын кыҥас таста.

– Ээ, ол мин тугу билиэмий? Ол Даайака – акаары дьахтар. Уолугар олох кыһаммат. Кыргыттарыгар атын этэ. Атахтарыгар туруоран баран, өрө тахсыан кэриэтэ ыһыктынан кэбистэ. Итиннэ туох эрэ баар. Кыргыттара ийэлэрин хомотон кэбистилэр дуу, хайдах дуу? Сатаан санаабаппын. Оттон аҕалара Миитээски буолуохсут арыгыны дэлбэрийэртэн атыны өйдөөбөт киһи, – Ааныка эмээхсин, бэйэтэ-бэйэтигэр ботугуруурун быыһыгар, дьиэни-уоту тыаһа суох хомуйан сырдыргыы сырытта. Уолаттар эмээхсинтэн туох да күттүөннээх туһа тахсыа суоҕун сэрэйэн, бэйэлэрэ оҥосторго быһаарынан, күлүүс көрдүүрдүү гарааска таҕыстылар.

– Ээ, онтон Пётр Николаевичка тахсыҥ ээ. Массыыналаах киһи бэлисипиэти баҕас таах оҥороро буолуо. Эбиэтигэр кэллэҕэ дии. Ону ыйытан көрүҥ, – Ааныка намылыйан саҥарбыта Баанньыска сүрэҕин иһинэн киирдэ.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.