His-tuyg'u

Chengiza Xamidova

His-tuyg'u

Глава

kirish sozi

Hissiyotlarning ajoyib dunyosiga sayohatga xush kelibsiz – hayotimizni boshqaruvchi, ichki olamimizni shakllantiruvchi va har bir qadamimizga ta'sir qiluvchi ko'rinmas kuchlarga. Hech o'ylab ko'rganmisiz, nima uchun ba'zi his- tuyg'ular bizni baxtdan parvozga ko'taradi, boshqalari esa qayg'u soyasiga tortadi? Nega qo'rquv bizni harakatsiz qoldiradi, sevgi esa ilhomlantiradi? Quvonch, g'azab, hasad yoki minnatdorchilik ortida nima yashiringan? Va bu sirli ruhiy signallami qanday tushunishimiz mumkin, ularning labirintida yo'qolmaslik uchun? Ushbu kitob faqat ta'riflar va psixologik nazariyalar to'plami emas. Bu o'zingizni, reaksiyalaringizni va chuqur motivlaringizni tushunish uchun kalitdir. Emotsiyalar qayerdan keladi, ular tanamiz va ongimizga qanday ta'sir qiladi, nima uchun ba'zi his-tuyg'ular nur olib keladi, boshqalari esa zulmat keltiradi – umr bo'yi o'zingizga bergan savollaringizga javoblar topasiz. Qo'rquvdan quvonchgacha, og'riqdan umidgacha har bir his-tuyg'uning sayohatiga chiqamiz. Ilm, ma'naviyat, din va mifologiya nuqtai nazaridan sirlarini ochamiz; turli madaniyatlar va an'analar his-tuyg'ularni qanday tushuntiradi va ular bilan qanday ishlashni o'rgatadi. Siz faqat his-tuyg'ularingizni tanibgina qolmay, ularni boshqarishni, salbiylikni ijodkorlikka aylantirishni, uyg'unlik va ichki tinchlikni topishni o'rganasiz. Ushbu kitob sizning ongli bo'lish va o'zingizni sevish dunyosidagi yo'lboshchingiz bo'ladi. Hayotingizda yangi sahifa ochishga tayyor bo'ling – his-tuyg'ular sir bo'lib qolmay, baxt va uyg'unlik yo'lida hamrohingizga aylangan sahifa.

1-bob.

His-tuyg'ular va hislaming tasnifi

His-tuyg'ular biz bilan tug'ilgandan boshlab butun umrimiz davomida doimiy hamrohimizdir. Ular dunyoni qabul qilishimizga, qabul qilgan qarorlarimizga, boshqalar ila munosabatlarimizga va hatto jismoniy sog'ligimizga ta'sir qiladi. Ammo his-tuyg'ular nima? Nima uchun ba'zilari yoqimli tuyuladi, boshqalari esa og'riqli? Ma'lum bir his- tuyg'uni his qilganimizda ichimizda nima sodir bo'layotganini qanday tushunish mumkin? Ushbu bobda biz his-tuyg'ular turlarini, olimlar va psixologlar ularni qanday tasniflashini va ularni tushunish nima uchun muhimligini batafsil ko'rib chiqamiz.

His va tuyg'u nima?

His – Ichki yoki tashqi stimullarga qisqa muddatli, kuchli javoblar. Yurak urishi tezlashishi, nafas olish o'zgarishi, mushaklarning taranglashishi kabi fiziologik o'zgarishlar bilan birga keladi. Ongli yoki ongli bo'lmagan bo'lishi mumkin.

Tuyg'u – Barqaror, uzoq davom etuvchi va ongli tajribalar. His-tuyg'ularga asoslanib shakllanadi va dunyoga va o'zimizga bo'lgan munosabatimizni aks ettiradi. Masalan, sevgi – bu his-tuyg'ular, fikrlar va munosabatlarning murakkab majmuasi.

His-tuyg'ularning asosiy tasniflari – His-tuyg'ularning polarizatsiyasi: ijobiy va salbiy. Ijobiy his-tuyg'ular: quvonch, sevgi, minnatdorchilik, hayrat. Ular rivojlanishni rag'batlantiradi, sog'likni mustahkamlaydi va munosabatlarni yaxshilaydi. Salbiy his-tuyg'ular: qo'rquv, g'azab, qayg'u, nafrat. Ular mumkin bo'lgan xavflarni ogohlantiradi va o'zgarishlarga moslashishga yordam beradi. Ambivalent his-tuyg'ular: aralash hislar, masalan, nostalji – quvonch va qayg'uning kombinatsiyasi. Biologik tasnif: stenik va astenik his-tuyg'ular Stenik: faollikni oshiradi (g'azab, quvonch).

Astenik: faollikni kamaytiradi (qayg'u, qo'rquv).

Asosiy his-tuyg'ular: g'azab, qo'rquv, quvonch, hayrat, nafrat, ayb, uyat, qiziqish, kamsitish, tashvish. Har bir his-tuyg'uning o'ziga xos biologik va psixologik mexanizmi mavjud.

Misol: Qo'rquv

Tavsif: haqiqiy yoki tasavvuriy xavfga javob. Fiziologiya: yurak urishi tezlashishi, terlash, mushaklarning taranglashishi.

Psixologiya: foydali bo'lishi mumkin (xavfni ogohlantiradi), ammo surunkali qo'rquv zararli. Energetika: qo'rquv energiyani bloklaydi, to'xtashga olib keladi.

Natijalar: qochish, xavotir, stress.

Yechimlar: ongli bo'lish, nafas olish texnikalari, e'tiqodlar bilan ishlash.

Din va mifologiya: qo'rquv ko'pincha sinov yoki dars sifatida qaraladi.

His-tuyg'ularni aniqlash va ongli bo'lish uchun amaliy mashqlar

1. His-tuyg'ular kundaligini yuritish.

2. "To'xtab, his qil" texnikasi – his-tuyg'ularni paydo bo'lishida sezishni o'rganish.

3. Tananing skanerlash usuli orqali his-tuyg'u bloklarini aniqlash.

4. His-tuyg'ularga e'tibor qaratilgan ongli meditatsiya. "His-tuyg'ularingni bostirma – ular o'zingni tushunish kalitidir." Maqol: "G'azab yomon maslahatchidir."

Diniy matnlardan, masalan, Injil, Qur'on yoki Buddist sutralardan his-tuyg'ular haqidagi iqtiboslar.

Hayotiy hikoyalar va misollar – Odamlarning his-tuyg'ularini anglab, ularni o'zgartirish haqidagi qisqa hikoyalar.

Adabiyot va san'atda – his-tuyg'ular muhim rol o'ynagan misollar. His-tuyg'ularni tasniflashni tushunish ongli hayotga ilk qadamdir. Qanday his-tuyg'ular mavjudligini, ular qanday namoyon bo'lishini va bizga qanday ta'sir qilishini bilish o'zimizni va boshqalarni yaxshiroq tushunishga, holatlarimizni boshqarishga va uyg'un munosabatlar qurishga yordam beradi.

2-bob.

His-tuyg'ularni inson hayotiga ta'siri

His-tuyg'ular hayotimizning harakatlantiruvchi kuchi. His-tuyg'ular faqat o'tkinchi tajribalar emas; ular mavjudligimizning har bir qirrasini qamrab olgan kuchli, keng qamrovli kuchlardir. Ular fikrlarimiz, so'zlarimiz, harakatlarimiz va hatto jismoniy holatimizni boshqaruvchi ko'rinmas dirijyorlardir. His-tuyg'ular bizga qanday ta'sir qilishini tushunish ongli va uyg'un hayotning kalitidir. Ushbu bobda biz his-tuyg'ularning sog'ligimiz, xulq-atvorimiz, qarorlarimiz va munosabatlarimizga ko'rsatadigan ko'p qirrali ta'sirini chuqur o'rganamiz, shuningdek, his-tuyg'u bloklari fenomenini va ularni o'zgartirish yo'llarini tadqiq qilamiz.

His-tuyg'ular va jismoniy sog'liq

Tanamiz ruhimizning oynasi – His-tuyg'ularimiz tanamiz tomonidan seziladi. Har bir tajriba fiziologik darajada iz qoldiradi. Psixosomatika deb ataluvchi bu ong-badan aloqasi zamonaviy fan tomonidan faol o'rganilmoqda va qadim donishmandlar tomonidan tasdiqlanmoqda.

Ijobiy his-tuyg'ular tanani qanday mustahkamlaydi

1. Quvonch va baxt- Ushbu his-tuyg'ular endorfinlar – tabiiy og'riq qoldiruvchi va antidepressantlar ishlab chiqarilishini rag'batlantiradi. Ular immunitet tizimini mustahkamlaydi, yurak-qon tomir tizimining ishini yaxshilaydi va umrni uzaytiradi. Baxtli odam kamroq kasallanadi va tez sog'ayadi.

2. Minnatdorchilik – Minnatdorchilik amaliyoti stress darajasini kamaytiradi, uyquni yaxshilaydi, yurakni mustahkamlaydi va qon bosimini pasaytiradi.

3. Sevgi va bog'lanish – Ular bezovtalikni kamaytiruvchi, ijtimoiy aloqalarni yaxshilovchi va yaralarni davolashga yordam beruvchi oksitosin gormonining ishlab chiqarilishini oshiradi.

Iqtibos: "Quvonch faqat qayg'uning yo'qligi emas, balki hayotni to'liq his qilishdir, u shifo beradi."

Salbiy his-tuyg'ularning buzuvchi ta'siri

1. Surunkali stress, g'azab va xavotir: – Ushbu holatlarda doimiy bo'lish kortizol va adrenalin ishlab chiqarilishiga olib keladi. Bu esa buyrak usti bezlarini charchatadi, hazm tizimini buzadi (yaralar, gastrit), immunitetni bostiradi, yurak-qon tomir kasalliklari xavfini oshiradi (infarkt, insult) va diabet rivojlanishiga hissa qo'shadi.

2. Qayg'u va azob: – Uzoq davom etadigan qayg'u depressiyaga, ishtahaning yo'qolishiga, uyqu buzilishiga va umumiy zaiflashishga olib kelishi mumkin.

3. Qo'rquv: Surunkali qo'rquv doimiy mushak tarangligiga olib keladi, bu esa bosh og'rig'i, orqa va bo'yin og'rig'iga va nafas olish muammolariga sabab bo'ladi.

4. O'ch va ayb: Bu his-tuyg'ular ko'pincha hazm qilish muammolari, bo'g'imlar va teri kasalliklari bilan bog'liq. To'plangan o'ch hissi og'irlik va surunkali charchoqni keltirib chiqarishi mumkin. Maqol: "Barcha kasalliklar asabdan keladi, faqat frengidan zavq keladi." (Psixika va tana o'rtasidagi chuqur bog'liqlikni ta'kidlaydigan xalq donoligi.)

5. His-tuyg'ular va xulq-atvor: His-tuyg'ular harakatlarimizni boshqaradi. His-tuyg'ular kuchli motivatorlardir. Ular faqat ichki holatimizga ta'sir qilmay, atrofimizdagi dunyoga bo'lgan munosabatimizni ham shaklla ntiradi.

Reaktiv va ongli xulq-atvor naqshlari: Reaktiv xulq-atvor: Kuchli, ongli bo'lmagan his- tuyg'ular ta'sirida biz ko'pincha impulsiv harakat qilamiz va keyinchalik afsuslanamiz. Masalan, g'azab portlashi munosabatlarni buzishi mumkin, vahimali qo'rquv esa muhim vaziyatda harakat qilishga to'sqinlik qiladi.

Ongli xulq – atvor: Emotsional intellektni rivojlantirib, biz his-tuyg'ularni tanishni, pauza qilishni va eng konstruktiv javobni tanlashni o'rganamiz. Misol: O'z g'azabini anglagan odam, provokatsiyaga g'azab bilan javob bermasdan, vaziyatni tahlil qilib, his-tuyg'ularini tinch va konstruktiv ifodalashi mumkin.

His-tuyg'ular va qaror qabul qilish: – Ommaviy fikrning aksiga qarshi, qarorlarimiz kamdan-kam hollarda to'liq ratsional bo'ladi. His- tuyg'ular katta rol o'ynaydi va ko'pincha ongli bo'lmagan tarzda bizni ma'lum bir tanlovga undaydi.

Emotsional bog'lanish: Salbiy munosabatlarda yoki yoqimsiz ishda qolishga sabab bo'lishi mumkin.

Shijoat:Jasur loyihalarga ilhom berishi mumkin, ammo ba'zida o'ylamasdan xavfga olib keladi. Yo'qotishdan qo'rqish: Moliyaviy qarorlarni ta'sir qiladi, xavfdan qochishga yoki shoshilinch qarorlar qabul qilishga olib keladi.

Qiziqarli fakt: Neyrobiologlar, miyadagi his- tuyg'ular markazlari shikastlangan odamlar, aql- idrok saqlanib qolgan bo'lsa-da, oddiy qarorlarni qabul qilishda katta qiyinchiliklarga duch kelishlarini isbotlashgan, chunki ular qaysi variantni ko'proq yoqtirishlarini "his qila" olmaydilar.

His-tuyg'ular va munosabatlar: His-tuyg'ularimiz boshqalardagi aks-sadosi. His-tuyg'ularimiz yuqumli. Ular atrofimizda ko'rinmas muhit yaratadi, boshqalar bizni qanday qabul qilishini va ijtimoiy aloqalarimiz qanday rivojlanishini ta'sir qiladi.

Empatiya va his-tuyg'u rezonansi empatiya: -Boshqalarning his-tuyg'ularini his qilish va tushunish qobiliyati. Bu mustahkam munosabatlar, o'zaro tushunish va qo'llab-quwatlashning asosidir.

His-tuyg'u rezonansi: His-tuyg'ularimiz atrofdagilarga o'tadi. Baxtli odam butun guruhning kayfiyatini ko'tarsa, asabiy odam taranglik yaratishi mumkin.

Ifoda etilmagan his-tuyg'ular: Bostirilgan hislar passiv agressiya, chekinish yoki doimiy norozilikka aylanishi mumkin va munosabatlarda ishonchni yo'qotadi.

Iqtibos: "Siz tarqatgan narsani olasiz." (His- tuyg'ular kontekstida tortish qonuni.)

Nizolar va his-tuyg'u yetukligi yetishmasligi: Ko'pchilik nizolar faktlardan emas, his-tuyg'ularni boshqarish qobiliyatsizligidan kelib chiqadi. G'azab, o'ch, hasad – tinchlikning haqiqiy buzuvchilari. His-tuyg'u yetukligi yetishmasligi o'z reaksiyalarini nazorat qila olmaslik, his-tuyg'ularining javobgarligini ololmaslik va ehtiyojlarini konstruktiv ifoda eta olmaslikda namoyon bo'ladi.

His-tuyg'u bloklari: His-tuyg'ular ichimizda tiqilib qolganida His-tuyg'u bloklari – bu bostirilgan yoki ifoda etilmagan his-tuyg'ular bo'lib, ular tanada va psixikada "tiqilib" qoladi. Ular ko'pincha bolalikda paydo bo'ladi, bola ota-onalar uchun "noqulay" his- tuyg'ularni (g'azab, qayg'u) bostirishni o'rganadi yoki travmatik tajriba natijasida yuzaga keladi.

His-tuyg'u bloklarining sabablari: Ijtimoiy bosim:Jamiyat ba'zi his-tuyg'ular (masalan, ayollarda g'azab yoki erkaklarda ko'z yosh) qabul qilinmaydi deb o'rgatadi.

Travmatik tajriba: Ishlanmagan kuchli salbiy tajribalar psixikada "muzlab" qolishi mumkin. Tanqiddan qo'rqish: His-tuyg'ular uchun noto'g'ri tushunilish yoki rad etilishdan qo'rqish.

His-tuyg'u bloklarining oqibatlari: Psixosomatik kasalliklar: Ko'rinadigan sababsiz jismoniy kasalliklar. Surunkali charchoq, befarqlik, depressiya. Munosabatlardagi qiyinchiliklar: Chinakam his- tuyg'ularni his qilish yoki ifoda eta olmaslik.

Takrorlanuvchi salbiy senariylar: Xuddi shu muammoli vaziyatlarni ongli bo'lmagan tarzda jalb qilish. Hayotiy energiya va ijodkorlikning pasayishi. His-tuyg'ularni o'zgartirish: To'siqdan resursga His-tuyg'u bloklarini anglash va o'zgartirish – shifo topish va katta ichki resursni ochish yo'lidir.

O'zgartirish bosqichlari

1. Anglash: His-tuyg'uning mavjudligini tan olish, u "yomon" bo'lsa ham.

2. Qabul qilish: Nima his qilayotgan bo'lsangiz, uni hukmsiz his qilishga ruxsat berish.

3. Ifoda etish: His-tuyg'uni konstruktiv tarzda ifoda etish (masalan, suhbat, ijod, jismoniy faoliyat orqali).

4. Tadqiq qilish: His-tuyg'uning sababini va xabarini tushunish.

5. Qo'yib yuborish: O'zingizni va boshqalarni kechirish, o'tmish yukidan ozod bo'lish.

Amaliy misol: Surunkali orqa og'rig'i bor odam, bu og'riq adolatsizlikka nisbatan bostirilgan g'azab bilan bog'liq ekanligini aniqlashi mumkin. Ushbu g'azabni xavfsiz muhitda ongli tarzda ifoda etish jismoniy holatning sezilarli darajada yaxshilanishiga olib kelishi mumkin.

His-tuyg'ular faqat reaktsiyalar emas, ular tanamiz va ruhimizning axborot signallari. Ular hayotimizning har bir jabhasiga ta'sir qiladi: sog'liq, xulq-atvor, qarorlar va munosabatlar. His-tuyg'ularni bostirish jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin, ongli yondashuv va ularni o'zgartirish qobiliyati esa ularni to'siqdan o'sish, uyg'unlik va haqiqiy baxt uchun kuchli resursga aylantiradi. Keyingi bobda turli dinlar va mifologiyalar bu murakkab va hayratlanarli his-tuyg'ular olamini qanday ko'radi va talqin qiladi, shuni o'rganamiz.

3-bob.

Dinlar va mifologiyalarda his- tuyg'ular

His-tuyg'ular va ularning kuchi haqidagi qadimiy donolik

His-tuyg'ular – inson ruhining universal tili bo'lib, asrlar va madaniyatlar bo'ylab yangraydi. Qadim zamonlardan beri dinlar va mifologiyalar dunyoni tushuntirish bilan birga, insonning ichki olamini yo'naltiruvchi yo'l-yo'riq bo'lib xizmat qilgan. Ular his-tuyg'ular tabiatini, ularning hayotdagi rolini tushunishga yordam bergan, shuningdek, ular bilan uyg'unlikda yashashni o'rgatgan. Ushbu bobda biz turli xalqlarning ma'naviy an'analari va miflari bo'ylab sayohat qilamiz, buyuk ta'limotlar va afsonalar his-tuyg'ularni, ularning ahamiyati va o'zgarishini qanday tushuntirishini ochib beramiz. Bu shunchaki tarix emas – bu o'zimizni tushunish va ichki muvozanatga erishish kalitidir.

1. Xristianlikdagi his-tuyg'ular: muhabbat, tavba va kechirim. Xristianlik his-tuyg'ularga, ayniqsa muhabbatga, rahm-shafqatga, tavbaga va kechirimga katta e'tibor beradi.

2. Muhabbat – xristianlikning markaziy his -tuyg'usi, Xudoning insonga va insonning yaqinlariga bo'lgan shartsiz, fidoyi muhabbati. Bu eng oliy fazilat sifatida qaraladi, ruhni davolash va o'zgartirish qobiliyatiga ega.

3. Tavba – o'z xatolarini tan olish va ulardan chin dildan afsuslanish, o'zini o'zgartirishga intilish bilan birga keladigan his-tuyg'u jarayoni. Bu tozalanish va yangilanishning emotsional jarayonidir.

4. Kechirim – xafagarchilik va g'azabdan ozod bo'lish, keng ko'lamli saxiylik harakati bo'lib, tinchlik va ichki yengillik olib keladi. – Xristian matnlarida his-tuyg'ular ko'pincha ma'naviy o'sish bilan bog'lanadi: azob-uqubatlar sinov sifatida ko'riladi, ular ma'rifatga va imonni mustahkamlashga olib boradi.

Iqtibos: «Qo'shningni o'zingday sev.» (Matto 22:39)

Islomdagi his-tuyg'ular: kamtarlik, shukr va sabr – Islomda his-tuyg'ular Allohning ne'matlari sifatida qaraladi, ularni qabul qilish va donolik bilan boshqarish kerak.

Kamtarlik (Tavaddhu) – Allohga bog'liqlikni anglash va hayot sinovlarini sabr va itoat bilan qabul qilish.

Shukr– Yaratuvchi bilan aloqani mustahkamlovchi eng muhim his-tuyg'u, qiyinchiliklarda ham nur ko'rishga yordam beradi.

Sabr – sinovlarga tushkunliksiz bardosh berish, tinchlik va imonni saqlash qobiliyati. Qur'onda his- tuyg'ular inson tabiatining bir qismi sifatida tasvirlanadi va mo'minlarga ularni yaratish yo'lida boshqarish tavsiya qilinadi, g'azab, hasad va kibrdan qochish kerak. naql: «Sabr – quvonch kalitidir.»