Два друга горца ПХЬАРМАТАН МАРШО (Свобода Прометея в стихах, сценарий на чеченском языке)

Вахит Хаджимурадов

Два друга горца ПХЬАРМАТАН МАРШО (Свобода Прометея в стихах, сценарий на чеченском языке)

(по чеченской легенде о Прометее – Пхьармате)

Дакъалоцурш:

Куьйра – Ткъейха шо долуш, жима стаг.

Леча – Куьйрин доттаг1.

Зезаг – Куьйрин езаш йолу йо1.

1-йо1 – Зезаган накъост.

2-йо1 – Зезаган накъост.

3-йо1 – Зезаган накъост

Пхьармат – Селин ц1е ядийна волу нарт.

Села – нохчийн стелахаьштигаш тухуш волу дела.

1 дакъа. 1 сурт.

(Сцени т1ехьара хеза шира нохчийн мукъам, цу мукъамца декаш ду аз)

Башламан корта бу лайн дарцах къежа

Шелонан кийрахь ду Пхьарматан дог.

Эзара шерашкахь ларбина тешам,

Адмашлахь догуш ду Пхьарматан дог!

Оьг1азе Села ву хаьштигаш детташ,

Пхьарматна елла цо йист йоцу хан.

Стигланаш лаьмнашца вовшаха етташ

Села! Ма яхъелла къизалла хьан!

(Боккхачу ломах яьккхина тоьла, цу чохь ах шана юккъехь лаьцна воллуш Пхьармат, ломана лахахь кегийра дитташ лакхахь ло, хьоькхуш мох. 1аьржачу мархашна юккъехь  Селан юьхь-сибат гучудолу.)

Села. Аса хира ду ва  аьлларг хилан ма деза!

Аса хира дац ва аьлларг хира ма дац!

Бакъ дуй и, ва Пхьармат, мелла хьежан веза!

Собарен шерашкахь со хьоьжуш вац?!

Пхьармат. (Накхана т1е олбина корта ойбуш, коьрта т1ера ло а дожош, т1е йисйиллина ц1оцкъамаш ойбуш, б1аьрганег1арш а доьллуш.)

Бакъ ду и, ва Села, 1аламат онда

Бу ницкъа хьан карахь …Хьо дела ву!

Вац хьуна, ва Села, оццул со сонта,

Сан даг чохь 1ийжаш бериг къинхетам бу.

Села.

Аса ма де ва аьлларг, дира ахьа тешна,

Сан дашна дуьхьалла дуьхьалло еш!

Хьан дашана ва хьалха сан дош ма эшна!

Ваьллий-те хьо дохко ойланаш еш?!

Пхьармат.

Къинхетам, адмалла коьртаниг дара,

Еш ч1аг1о, дохадеш хьан ч1ог1а дош,

Сайн дуьхьа дацар-кха хьан дош ца лардар,

И сирла алу аса адмашна хьош.

Сан кийра къуьйлуш ю турпалла ойла,

Ц1е хилла догуш ду турпалла дог.

Башламана шано со велахь а къевлина

Ч1аг1о сан хийца дац дуьненахь дош!

Села.

Хьо бахьна ма ду-кха адмаш ткъа тахна

Сох делар! Ловзаеш ницкъалла ц1е!

Сох тера шаьш хеташ адмаш г1ад дахна!

Хьо йеца, ва Пхьармат, кхардаман з1е?

Ваьллий-те хьо дохко динчунна айхьа?

Хьажал цкъа схьа соьга, сиха дере дел!

Пхьармат.

Ц1еран дай шаьш хиларх, кхардам бац адамехь.

Шелонех, мацаллех бевлла-кха уьш .

Баркалца йоккхуш ду Делан ц1е адмаш.

Ч1аг1о сан хийца дац бахьана гуш.

Села.

Эзарнаш шерашка хан-зама яларх,

Сан ц1аро дагор ду хьан довха дог!

Башламан шелонехь довр ду хьан дахар,

Шелоно морцура ду хьан дилха дег1!

Ца элира алан дац хьан соьга кхана,

Адмашна дицлура ду хьан турпала дог!

Пхьармат.

Кхана сан дахар ду дицдалан мегаш,

Йицялан мегаш ю кхана сан ц1е.

К1еда ду цхьадолчу адамийн дегнаш,

Диц до-кха адмаша кхоьлина де.

Амма сан дагчуьра ц1е хира ю кхерчахь,

Адмашна йовхо луш, къинхетам беш!

Села. (Къевкъачу стигланашна юккъехула, детташ гуш стелахаьштигаш)

Турпалчу хьан деган бо аса ларам,

Амма ахьа сан дешан лахбина мах.

Аса делла та1зар ду, ца лоруш барам

Дог майра ва Пхьармат, хьо лолахь ч1аг1!

Хан-замана йохалле хьоьжур хьо къонах,

Шело хьайх хьерчаеш – къизалла ловш!

Лайн чимаш дарц хилла хьийзара ду гонах,

Йовхонех хьегадеш хьан довха дог!

Сан бала хьайн кийрахь хьуна хаийта,

Сан лазам кест-кестта дага-баийта,

Т1ам шуьйра и аьрзу кхочур ду хьуна,

З1ок ира и аьрзу тебара ду хьуна,

Хьан дег1ах ирйийр ю цо ира з1ок!

Аса хир  ду ва аьлларг, хилан ма деза!

Аса хир дац ва аьлларг,  хира ма дац!

(Стигалаш а къевкъаш, селахаьштигаш а детташ чекхдолу сурт)

II сурт.

(Сцени т1ехьа лаьмнашна, хьаннашна юккъехь жима ламанхойн юрт, юьртана йисттехь маса хьаьдда доьдуш хи. Хин йистехь к1удалашца мехкарийн тоба, царна юккъехь Зезаг. Хин йистте, мехкаршна гена воццуш, т1евог1уш шиъ жима стаг, Куьйрий,Лечий)

Зезаг.

Мехкарий, хьовсийша и сийна лаьмнаш

Бос лепаш ц1ена ду Башламана чохь.

И шура ва санна ло лепа баххьаш

Мархашца луьйчуш ду цу стиглана чохь.

Амма шу тешдолуш туьйхира хаьштиг,

Къевкъира стигал а к1айн мархана чохь!

Х1ун балехь ю техьа и лаьмнийн б1аьштиг?

Тамашена х1умнаш ду-кх кху дуьнена чохь!

1-йо1. (Йоьлучуьра ца сацалуш, шен жималлех, хазаллех самукъадуьйлуш, кегийрачу нахе а хьожуш)

Стиглара йоссахьа, сан  йиша, Зезаг,

Яха-хьа кхоьлина ойланаш д1а!

1аламо кхайкхош бу дуьненна безам,

Ойланашкара эккхадехьа и шийла 1а!

Хи хьоьстуш и сирла тулг1енаш керча,

Хьуьнйисттехь зарзар а хаза декаш ду!

Мехкарийн ойланаш безамех хьерча,

Дуьненна йовхо луш дашо малх бу!

2-йо1. (Куьйрига,Лечига а хьожуш)

Мехкарий, и ши к1ант хьена ву теша?

Муьлхачу йо1ана теба и шиъ?

3-йо1.

Куьйра-ма Зезагна тебаш ву тешна!

Шолг1аниг ца къаьста, мила ву и?

(Куьйрий, Лечий мехкаршна юххе  кхочу, и шиъ забарш еш воьлуш, самукъне а ву.)

Леча.

Суьйре дика хуьлда шун, мехкарийн тоба!

Цу ломана зезагийн бос лепа шун!

Шу гаре сатуьйсуш кхачийна собар.

Б1аьрг серла болу-кха шу сайна гуш.

Цу к1ентийн ойланаш шу долчу хьийза.

Шул хаза дуьненахь х1умма а дац!

Дог-ойла шу долучохь ма ч1ог1а ц1ийза

Сан б1аьрса шу ца гуш мегаш-ма дац!

Алахьа тешамен доттаг1а, Куьйра,

Даьгна д1адаьлча сан деган бехк  буй!

Мелла хаза лепаш ю х1ара дашон суьйре…

Ва Куьйра, аса дуьйцург хьо хезаш вуй?

Куьйра.

Ма вала дакъаза сан доттаг1, Леча!

Хьан дагна дарба цу хин йисттехь ду.

И тулг1е Башламан цу дагах хьерчаш

Ша санна шелъелла, бос сирла ю.

Сихонца хьадалахь тулг1ена йистте,

Мехкаршка дехалахь и шийла хи.

Безамех кхехкачу цу дагна сихха

Мелла а синтем бан дарба ду и.

Дарба-ма шийлачу хих хилан деза.

Ца хилахь дарбанан жимма а мур,

Мехкаршна юккъера харжа цхьа зезаг,

Делора безамо дог тодийр ду!

Леча.

Мехкарий-зезагаш, г1ерта-те кхарда,

Хьекъалах телхин-те доттаг1чуьна мотт,

Мехкарех хир ду ткъа и молха-дарба,

Уьш бахьанехь догуш ду безамах дог!

(Дог а лаьцна цомгуш стеган кеп х1иттайо)