Արամաշոտ Պապայանի դրամատուրգիայի խոսքարվեստը

Մասիս. – Թույլ կտա՞ք քույր գտած եղբորը համբուրել ձեզի (ԵՎ, էջ 108):

Մասիս. – Աս ան աղջիկն է, որ Լենինականում ծաղկեփնջով եկել էր մեր քարավանը դիմավորելու (ԵՎ, էջ 121):

Արմեն. – Ինչի պետք է ադ հայրենիքը, որ աղջիկ մը կմերժի տղայիս (ԵՎ, էջ 104)։

Մասիս. – Եթե ան ալ իր սիրածը ունենա, մեր սերը իսկույն կխաչաձևվի (ԵՎ, էջ 91):

Ինչպես երևում է բերված բնագրային օրինակներից, դուն, ինձի, քեզի, մեզի, ձեզի, աս, ադ, ան դերանուններն օգտագործվել են դու, ինձ, քեզ, մեզ, ձեզ, այս, այդ, այն ձևերի փոխարեն:

Արևմտահայերենում չկան այստեղ, այդտեղ, այնտեղ դերանունները և դրանց փոխարեն գործածվում են հոս (բացառականում հոսկե), հոդ, հոն (բացառականում հոնկե) դերանունները: Բերենք բնագրային օրինակներ.

Մասիս. – Հոս ի՞նչ գործ ունես (ԵՎ, էջ 95):

Սամսոն. – Հոս է մեր վերջին հանգրվանը (ԵՎ, էջ 117):

Սաթենիկ. – Թուրքիա էինք, հետո փախանք Եգիպտոս: Հոն դրությունը անտանելի էր (ԵՎ, էջ 89):

Արմենակ. – Ինչ ընենք, քանի հոն ենք, մեզի պես կըլլանք, հոս որ եկանք, ձեզի պես կըլլանք (ԱՓ, էջ 463)։

Արմենակ. – Ես ձեզի ավտո ալ կուղարկեմ։ Ասենք ոչ, ինչո՞ւ, հետս վալյուտի բերած եմ, հոսկե կառնեմ (ԱՓ, էջ 463)։

Բերված բնագրային օրինակում հոսկեն հոս դերանվան բացառական հոլովն է և համապատասխանում է այստեղից ձևին։

Մասիս. – Հոնկե դիտեցի Արարատը (ԵՎ, էջ 91):

Հոնկեն հոն դերանվան բացառական հոլովն է և համապատասխանում է այնտեղից ձևին:

Ասիկա, ատիկա, անիկա դերանուններին արևելահայերենում համապատասխանում են սա, դա, նա, դերանունները:

Մասիս. – Ոչ, ասիկա այլևս քարտեզ չէ և ոչ ալ երևակայություն (ԵՎ, էջ 91):

Սամսոն. – Չէ, ինչ թաքցնեմ, ատիկա ինձ մեծ ցավ պիտի պատճառեր (ԵՎ, էջ 118):

Սամսոն. – Ոչ, անիկա իսկական էր (ԵՎ, էջ 115):

Սահմանական եղանակի ներկան և անցյալի անկատարը կազմվում են կը եղանակիչով (կը գրեմ – կը գրէի, կը գրենք – կը գրէինք, որ միավանկ բայերից առաջ գործածվում է կու ձևով (կուգամ, կուտամ, կուլամ): Բերենք բնագրային օրինակներ.

Սամսոն. – Տար, տար ինձի ձեր ճամփով, ձեռքդ ամուր բռնած կուգամ, քաջ գիտեմ, որ դու ինձի չես խաբեր (ԵՎ, էջ 124):

Արմենակ. – Հոս հոգնեցիք՝ կուգաք հոն, հոն հոգնեցիք՝ կուգաք հոս (ԱՓ, էջ 463)։

Արմենակ. – Մարդ աշխարհ կուգա մեկ անգամ (ԱՓ, էջ 461)։

Ստեփան. – Մենք բոլորս խոսք կուտանք, որ շատ շուտով մենք ալ հպատակություններս կփոխենք, կդառնանք մաքուր սովետական քաղաքացի (ԵՎ, էջ 512):

Սամսոն. Հա՛, հա՛, հա՛, ինչ միամիտն ես եղել, քուրս, խնդալս կուգա (ԵԲ, 117):

Մը անորոշ հոդը դրվում է գոյականից հետո և ձայնավորից առաջ դառնում է մ´, մըն: Ի-ն հնչունափոխվում է ը-ի՝ մի>մը: Արևելահայերերենի է-ն դառնում է ա՝ Էլ>ալ:

Մասիս. – Անմեղ բարի խաղ մըն է (ԵՎ, էջ 95):

Արմենակ. – Անգամ կրնաք քիչ մըն ալ բիզնես ընել (ԱՓ, էջ 463)։

Արևելահայերենում անորոշ հոդի փոխարեն հանդես է գալիս մի դերանունը, արևմտահայերենում կա անորոշ հոդ՝ հետադաս մը (ձայնավորի մոտ՝ մ', մըն)՝ մի բան – բան մը: Ու հոլովումը արևմտահայերենում շատ տարածված է արևելահայերենի ի վերջավորության փոխարեն, եզակի թվում՝ որոշ դեպքերում, իսկ հոգնակի եր, ներ վերջավորություններից հետո ընդհանրապես հանդես է գալիս ու-ն՝ արևելահայերենում՝ հայի, հայերի, արևմտահայերենում՝ հայու, հայերու: Բերենք բնագրային օրինակներ.

Սամսոն. Բայց գիտե՞ս, Սիրանուշ, դեմքդ շատ ծանոթ է, տեղ մը տեսեր եմ, բայց որտեղ , չեմ կընար հիշել (ԵՎ, 121):

Մասիս. – Հայու օֆը երգ է դարձել, հայրիկ (ԵՎ, էջ 124):

Արևմտահայերենում արևելահայերենի ա ձայնավորը հնչյունափոխվում է ը-ի՝ ա>ը:

Մասիս. – Ը՜… ինչպես ըսեմ… (ԵՎ, էջ 95):

Մասիս. – Ես եկել եմ Սիրանուշին ըսեմ՝ մեկ ուրիշը կսիրեմ (ԵՎ, էջ 96):

Արևելահայերենի ներգոյական հոլովի ում վերջավորությունը արևմտահայերենում չկա։ Ներգոյական հոլովի իմաստն արևմտահայերենում արտահայտվում է մեջ կապով՝ քաղաքում – քաղաքին մեջ: Բերենք մի բնագրային օրինակ.

Մասիս. – ԵՎ, վերջապես, այդ քաղաքին մեջ էր, որ զիրար սիրեցինք (ԵՎ, էջ 109):

Այսպիսով, Արամաշոտ Պապայանը լավ տիրապետելով արևմտահայերենի հնչյունական, բառակազմական, քերականական համակարգերին ու բառային ֆոնդին՝ իր հերոսների խոսքը կարողացել է ոճավորել արևմտահայերենի տարրերով։

1. 4. ՕՏԱՐԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ՊԻԵՍՆԵՐՈՒՄ

Օտարաբանութուններն այն բառերը կամ արտահայտություններն են, որոնք փոխառնվում են մեկ այլ լեզվից՝ դրանով իսկ խախտելով լեզվի մաքրությունը: Օտարաբանություններ են դիտվում այն փոխառությունները, որոնք շեղումներ են ընդունված լեզվական կանոնական մակարդակից: Նկատի ունենալով օտարաբանությունների «աղբյուրը»՝ կարող են լինել հունաբանություններ, լատինաբանություններ, արաբաբանություններ, ռուսաբանություններ, ֆրանսաբանություններ, թուրքաբանություններ և այլն: Օտարաբանությունները լինում են բառային և քերականական: Ա. Պապայանի երկերում հատկապես մեծ թիվ են կազմում բառային օտարաբանությունները, որոնք հիմնականում ռուսերենից են: Առանձնապես բառային օտարաբանութուններով հարուստ է «Համեցեք Հակոբ Նշանիչի ծննդին» կատակերգությունը: Բերենք այդ պիեսում օգտագործված օտարաբանություններից մի քանիսը. լեկցիա (193), պայոկ (194), պրովերկա (193), ռևիզիա (193), էլեմենտ (194), տուրիստ (195), շոֆեր (191), մինիստր (217), կոլեգիա (216), օբյեկտ (200), նոմենկլատուրա (200), ակտ(201), լիմիտ (202), բալեշչիկ(200), սապոն (205), սալյուտ (208), սոցիալիզմ(209), ինստանցիա (205), (240), մոդա (240), սկանդալ (251), օրգանիզմ (246), կոլեգա (251), ստադիոն (226), կաբինետ (249), խալադելնիկ (223) և այլն: Բերենք բնագրային օրինակներ.

Պառավ. Կարմեն, Կարմեն, դուրս արի, նաչալնիկիդ կնիկն է պահանջում (231):

Հմայակ. Հիմա «պոզնի» էլ կմարսես (233):

Մինաս. Հակոբ Նշանիչ, այ էսպես, գնդակը պտույտ գործեց ու թլըմփ սետկայի մեջ (237):

Մինաս. Քանի՞ շիշ է: Չ՞որ է, թե կիսաքաղցր: Քանի՞ արժե: Փողը որտեղի՞ց ես վերցրել: Մի ամբողջ անկետա: Չեմ հասկանում, ո՞ւր են մեզ կանչել՝ ծննդի՞ թե գոսկոնտրոլ (238):

Ա. Պապայանը բառային օտարաբանությունների գործածությամբ ցանկանում է ցույց տալ իր հերոսների ներաշխարհը, նրանց մտածելակերպը, կրթությունը: Ա. Պապայանի մյուս երկերում ևս հանդիպում ենք օտարաբանությունների: Բերենք մի քանի բնագրային օրինակներ.

Սիրանուշ. Այդ ի՞նչ է: Արմեն. Կեղծամ մորուք, բեղ: Վերցրել եմ մեր թատերական խմբի համար: Համեցեք, վաղը չէ մյուս օրը պրեմիերան է (ԵՎ, 77):

Արմեն. Ահա իմ հոգեհառ պացիենտը՝ դժվար բուժելի հիվանդ: Դիագնոզը՝ մոլորություն:

Գրապ. Արփիկն ասաց, որ պիտի գար ու գնար նրա մոտ հանգստանալու, բայց ո՞ր է գեոլոգը, սկել է ու չի երևում (ԽՊ, 127):

Վարդանուշ. Գրապ մայրիկ, այլևս չեմ կարող սպասել: Ժամի յոթին ռայսովետի նիստին պիտի հասնեմ (ԽՊ, 129):

Վարդանուշ. Սա Արփիկի դիսերտացիայի առաջին գլուխն է, խնդրել է ՝ մինչև Ստեփանավանից ետ գալը տպել (ԽՊ, 130):

Սուրեն. Ագրոնոմիս նայեք, գործով զբաղվեք, տիկին քույրիկ, գործով (ՄՀ, 50):

Սաթենիկ. Այլևս ոչ մի վայրկյան. Երթանք քնիր, քանի պրիստուպդ չի բռնել (ԵՎ, 100):

Անուշ. Գաթա, լուննի նոչ, բելի նոչ, նապոլեոն, ժոզեֆինա…(ԵՎ, 101):

Սամսոն. Ներեցեք, ո՞վ է այս մարդը, որ կասկածելի ինձի կնայե:

Արմեն. Օչերկիստ է (ԵՎ, 120):

Սաթենիկ. Ինժեներ, դերձակ, մոնտյոր և կանանց մազեր գանգրացնող (ԵՎ, 89):

Խաթուն. Դուխովոյ օրկեստրս ո՞րն է, հո պարադ չէ (ՄՀ, 14):

Կարինե. Սիրելի քաղաքացի մայրիկ, մեզ պետք է ոչ միայն զարգացած տեխնիկա, կիբեռնետիկա, այլև կուլինարիա (ԱՓ, 459):

Փեփրոն. Խնդրեմ, եթե Կարինեն դեմ չէ: Թեկուզ հենց վաղը կարող եք գնալ զագս (ԱՓ, 463):

Կարինե. Մայրիկս հորս հետ պիտիմինուտկա է անցկացնում (ԱՓ, 466):

Կարինե. Մորս նոկաուտ արեցիր, մնաց հայրս (ԱՓ, 466):

Հատկապես ռուսերեն բառորով լեփ-լեցուն է նրա «Սատանան ինչեր չի անի, եթե աստված քնած է» պիեսը՝ ցանկանալով հարազատ մնալ 80-ական թվականների խոսակցական լեզվին: Դա երևում է հատկապես Ժորժետայի խոսակցական լեզվում: Բերենք մի քանի օրինակ բնագրից.

Ժորժետա. Վռամչիկ, բեզ լիշնիխ սլով (273):

Ժորժետա. Պրելեստ: Ինչպե~ս է սազում (273):

Ժորժետա. Էտո մելոչ, Գուրգեն Բագրատովիչ (274):

Ժորժետա. Ինչո՞ւ… Էտո օչեն օրիգինալնո… Դուք ի՞նչ է, ռուսաց լեզվին դե՞մ եք (279):

Ա. Պապայանը իր պիեսներում օգտագործել է նաև անգլերեն, ֆրանսերեն բառեր: Անգլերենից են բիզնես (ԱՓ, 462), բիզնեսմեն (ԱՓ, 463), միտինգ (ՄՀ, 37), բիթլս (ԵՎ, 76), ֆրանսերենից՝ բոնժուր (ԱՓ, 465), իտալերենից՝ բրավո (ԱՓ, 465):

Այսպիսով, Ա. Պապայանը բառային օտարաբանությունների գործածությամբ ցանկանում է ցույց տալ իր հերոսների ներաշխարհը, նրանց մտածելակերպը, կրթությունը:

1. 5. ԴԱՐՁՎԱԾՔՆԵՐԻ ՈՃԱԿԱՆ ԱՐԺԵՔԸ ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ԿԱՏԱԿԵՐԳՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ

Դարձվածքները բառերի կայուն կապակցություններն են, որոնք գործածվում են ոչ բառացի իմաստով, այլ յուրահատուկ վերաիմաստավորումով:

Մեծ է դարձվածքի ոճական արժեքը խոսքում, քանի որ այն խոսքը դարձնում է պատկերավոր, նպաստում է նրա հակիրճությանն ու սեղմությանը:

«Դարձվածքները խտացված խոսքի անզուգական արտահայտություն են, – նշում է Ս. Մելքոնյանը, – դրանց սեղմությունը պայմանավորող հանգամանքը բառը ընդհանրական մեծ ուժով օգտագործելն է, որտեղ «հասարակ» բառերը հանդես են գալիս որպես խոր բովանդակության կրողներ, որպես խորհրդանիշ: Դրա շնորհիվ էլ դարձվածքները հատկանշվում են վերաբերության լայն շրջանակով, լսողին, ընթերցողին ազատ հնարավորություն են տալիս խոսքի բովանդակության ընկալման հարցում ակտիվ լինել, իրողությունը յուրովի ըմբռնել»:

Դարձվածքները ամեն մի լեզվի «աղ» – ն են, նրան համ ու հոտ տվող միջոցը: Դարձվածքների օգտագործման շնորհիվ կարելի է արտահայտել ժողովրդի ինքնատիպ մտածողության յուրահատկությունները: Ա. Պապայանի

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.