Казахские пословицы и поговорки с переводом

Казахские пословицы и поговорки с переводом

Составитель Павел Александрович Рассохин

ISBN 978-5-4493-9030-1

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

А

Ағайынның алтын сарайынан ананың жыртық лашығы артық

– Дырявый шалаш матери лучше, чем золотой дворец родичей.

Ағаш тамырымен, адам досымен мықты

– Дерево крепко корнями, человек – друзьями.

Ағын судың арамдығы жоқ – В проточной воде грязь не держится.

Адам сөзінен жазады, сиыр мүйізінен жазады

Корова страдает из-за рогов, человек – из-за своих слов.

Адамды еңбек көркейтеді — Труд красит человека.

Адамды тарлық шынықтырады, адамгершілікті барлық ұмыттырады

– Нужда закаляет, богатство о человечности забывает.

Адамның көңілі бір атым насыбайдан қалады

– Бывает, что друзья расходятся из-за щепотки насыбая.

Адасқанға – жұлдыз айдай, карны ашқанға – көже майдай

– Когда заблудишься, звезды луной кажутся; а проголодаешься и лапша маслом кажется.

Адасқанның айыбы жоқ, қайтып үйірін тапқан соң

– Не велико заблуждение, коль назад нашел дорогу к своим.

Адатықтан ұдкен ат жоқ, наннан ұлкен ас жоқ

– Самое святое имя – человек, самая свята пища – хлеб

Ажал ажарға қарамайды– Смерть на лица не смотрит.

Аз жұмысты қиынсыңсаң, көп жұмысқатап боларсың

– Будешь выбирать легкую работу, трудная достанется.

Аз қайғыны ас басады, көп қайғыны дос басады

– Малая печаль за едой забывается, большая – за беседой с другом.

Аз сөйлесең де саз сөйле – Говори редко, но метко.

Азғын денеге ауру үйір – Истощенному телу все болезни товарищи.

Аздің азаншысы болғанша, көптің қазаншысы бол

– Чем десятком людей руководить, лучше для сотни людей кашу варить.

Ай бетінде де дақ бар — И на луне есть пятна.

Ай көрмесең туысың жат, жыл көрмесең жолдасың жат

– Если месяц с родственниками не видишься, становятся чужими,

если год с друзьями не видишься, становятся чужими

Айлалы батыр алдырмас – Ловкого батыра силой не возьмешь.

Айна айна емес, халық айна – Зеркало правды – народ.

Айран ұйытса, іріткен, тері илесе, шіріткен

– Взялся простоквашу ставить – молоко прокисло, взялся кожу дубить – шкуру сгноил.

Айтуға оңай, істеуге қиын – Легко сказать, да трудно сделать.

Айырылмастай досыңа қайырылмастай сөз айтпа

– Другу неразлучному не говори слов разлучающих.

Ақша ашпайтын құлып жоқ

– Нет такого замка, который бы против денег устоял.

Ақша кетуге тырысады, есеп ұстауға тырысады

– Деньги стараются уплыть, а счет старается их удержать.

Ақша тиыннан құралады – Копейка рубль бережет.

Ақшада көз жоқ — У денег нет глаз.

Ақыл тозбайтын тон, білім таусылмайтын көл

– Ум – шуба, которая не изнашивается, знания —неисчерпаемое озеро.

Ақылдан асар амал жоқ, батылдар алмас қамал жоқ

– Нет хитрости, которой ум бы не разгадал; нет крепости, которой смелый бы не взял.

Ақылды арын қорғайды, сараң малын қорғайды

– Умный честь свою оберегает, скупой скот свой оберегает.

Ақылды көргенін айтады, ақмақ ішкенін айтады

– Мудрец рассказывает, что повидать успел, глупец рассказывает, что и когда он ел.

Ақымақ күлкіге тоймайды, жалқау ұйқыға тоймайды

– Дурень смеется постоянно, а лодырь спит непрестанно.

Ақынның тілі қылыштан өткір, қылдан нәзік

– Слово акына острее клинка и нежнее волоска.

Аман болса бұл басым, тағы шығар бұл шашым

– Была бы голова цела, а волосы сами отрастут.

Алаған қолым береген – Рука, умеющая брать, умеет и сама давать.

Аласыға алтау аз, бересіге бесеу көп – Берущему шести мало, дающему и пяти много.

Алла бермегенді молда да бермейді – Чего аллах не дал, того и мулла не даст.

Аллаға жағайын десең – қазаның болсын, қазыға жағайын десең – қазаның болсын

– Хочешь понравиться аллаху – час молитвы не пропускай, хочешь понравиться казию – котел с огня не снимай.

Алмақтың да салмағы бар – Любишь брать, умей и сам давать

Алпыс қарсақ ат болмас — И шестьдесят корсаков коня не заменят.

Алтау ала болса, ауыздағы кетеді. төртеу түгел болса, төбедегі келеді

– Если шестеро врозь, лежащее во рту теряют;

если четверо за одно, улетевшее в небо достают.

Алтын алма, білім ал – Не гонись за золотом, гонись за знаниями.

Алтын көрсе періште жолдан таяды – Увидев золото, и ангел свернул с дороги.

Алтын тапсаң, санап ал — Если и золото нашел, пересчитай.

Алтын тыққан адам аштан өлер — Дрожащий над золотом с голода умирает.

Алтынды ала білген бөле де біледі – Кто золото добыть сумел, сумеет и поделить.

Алтынды тот баспайды — Золото не ржавеет.

Алып анадан туады, ат биеден туады

– Скакун родится от кобылицы, батыр – от женщины.

Алыс жол атты сынайды, ауыр жол ерді сынайды

– Дальняя дорога – испытание коню, тяжкий путь – испытание джигиту.

Алыссаң атаң да болса жық — Если схватился, и отца родного вали с ног.

Алыстан арбалағанша жақыннан дорбала

– Чем из далека возить арбой, лучше сблизи натаскать торбой.

Анасын көріп қызын ал – Возьми замуж дочь, прежде узнав, кто ее мать.

Анаңды Меккеге үш арқалап барсаң да, қарызыңнан құтыла алмайсың

– Даже если трижды мать на себе в Мекку перевезешь, с долгом перед ней не рассчитаешься.

Аңдамай сөйлеген ауырмай өледі — Болтающий не думая, умирает не болея.

Аңқау елге – арамза молда – Для темных людей и плут – мулла.

Арық атқа қамшы – ауыр – Тощему коню и плеть – ноша.

Арық атқа қамшы жау, жыртық үйге тамшы жау

– Худому коню плетка – враг, худой юрте – дождь.

Арымақ, семірмек көңілден– Худеть или полнеть, зависит от настроения..

Арыстанды арыстандай жігіт алар – Льва одолеет джигит с львиным сердцем.

Аспаннан киіз жауғанда, сорлыға ұлтарақ та тимепті

– Когда с неба тюками валили кошма, бедняку не хватило кусочка на стельку.

Астың дәмін тұз келтірер, ауылдың сәнін қыз келтірер

– Вкус пищи – соль, краса аула – девушки.

Асу бермес асқар жоқ – Нет вершины недоступной.

Асы жоқ үйді ит те сүймейді — Голодный дом и собака обходит стороной.

Ат айналып қазығын табар, ер айналып елін табар

– Сколько б конь не кружил, к коновязи своей вернется;

сколько б джигит не бродил, на Родину вернется.

Ат басына күн туса, ауыздығымен су ішер; Ер басына күн туса, етігімен су кешер

– Конь при нужде в удилах воду пьет, джигит при нужде в сапогах реку перейдет.

Ат өнері білінбес, бәйгеге түсіп жарыспай, ер өнері білінбес, қоян-қолтық алыспай

Резвость коня скачки покажут, силу джигита борьба докажет.

Ат сүрінбей жер танымас, ер сүрінбей ел танымас

– Конь не споткнувшись, дорогу не изучит; джигит, не споткнувшись, мир не узнает.

Ата – асқар тау, Ана – бауырындағы бұлақ, бала – жағасындағы құрақ

– Отец – неприступная гора, мать – родник у подножия горы, дитя – тростник, растущий на берегу реки

Ата – балаға сыншы – Отец главный критик своего ребенка.

Ата өнері – балаға мұра — Искусство отца – сыну наследие.

Атаның жүгі – атанның жүгі – Ноша отца тяжела, как вьюк верблюда.

Атаңның баласы болма, адамның баласы бол – Не будь сыном отца, будь сыном народа.

Атаның жүгі – атанның жүгі – Ноша отца тяжела, как вьюк верблюда.

Атадан ұл қалса – өзі қалғаны, қыз қалса – ізі қалғаны

– Если после отца остался сын – значит, остался он сам,

если осталась дочь, значит остался след.

Аталастан ауылдас жақын – Хороший сосед родней далеких родственников.

Атқыштан ажал қашады — От меткого стрелка смерть бежит.

Аттан тай озады, атадан бала озады

– Придет время жеребенок обгонит коня, а сын – отца.

Аттыға жаяу жолдас болмас — Конный пешему не товарищ.

Атын алдырған ерін жоқтамайды, басын алдырған сақалын жоқтамайды

– Лишившись коня, по седлу не плачут; лишившись головы, по бороде не плачут.

Аттың жемін жеп, тайдың ойынын ойнау — Ест, как конь, резвится, как жеребенок.

Аты аталмаған жігіттен, аты аталған төбе артық

– Чем быть джигитом, никому неизвестным, лучше быть бугорком, именем отмеченным.

Атың арақ болса, бір шап, отының аз болса, бір жақ

– Конь худой – проскачи раз, да во весь опор; дров мало – разожги раз, да пожарче.

Атыңнан айрылсаң да, ер-тоқымыңнан айрылма;

Қатыныңнан айрылсаң да, қазан-ошағыңнан айрылма;

Қазан-ошағыңнан айырылсаң да, халқыңнан айрылма

– Лишившись коня, седло не бросай; лишившись жены, очаг свой не покидай;

лишившись очага, народ свой не покидай.

Ауыз – дарбаза, сөз – самал, құдай ұрғанға не амал

Рот – ворота, слово – ветер, когда бог карает, закрыть ворота забывают.

Ауызбен орақ орғанның белі ауырмайды – Языком хлеб молотить – спина не за болит.

Ауызы күйген үрлеп ішер – Кто уже обжигался, тот сперва подует, потом пьет.

Ауызы қисық болса да, байдың ұлы сөйлесін

– Хоть и рожа кривая, пусть сын бая говорит.

Ауызымен астау шапқан, қолымен жаңқа жара алмас

– Языком корыто выдалбливает, а руками щепку не расколет.

Ауызына келгенді сөйлеу – ақымақтың ісі, алдына келгеннін жеу – айуанның ісі

– Зверь жрет, что на глаза попадет, дурак плетет, что на ум взбредет.

Ауру атанды да шөктірер – Болезнь пришла – беда в дом вошла.

Ауру желмен келіп, термен шығады

– Болезнь входит вместе со сквозняком, выходит вместе с потом.

Ауру кірді – әлек кірді – Болезнь и верблюда с ног валит.

Ауру кісі күлкі сүймес, ауыр жүкті жылқы сүймес

– Больной не выносит смеха, конь – тяжелую ношу.

Аурудың жақсысы жоқ, дәрінің тәттісі жоқ

– Не бывает приятной болезни, не бывает и вкусного лекарства.

Ауруын жасырған бөледі — Кто болезнь свою скрывает, тот со смертью играет.

Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде

– Чем лекарство от болезни искать, лучше думай, как не заболеть.

Ауыл итінің достығы сүйек тастағанша – Дружба аульных собак – до первой косточки.

Ауыл итінің қүйрығы қайқы – В своем ауле и собака хвост трубой держит.

Ауылдың иті ала болса да, бөрі келгенде бірігеді

– Завидев волка, аульные собаки забывают свою вражду.

Аш ақылмен тоқ болмайды — Голодный сочувствием сыт не будет.

Аш атасын тыңдамас —

Голодный и отца не слушаешь (От А.– Для голода нет голоса разума.)

Аш бала тоқ баламен ойнамайды, тоқ бала аш болам деп ойламайды

– Голодному мальчику с сытым некогда играть, сытый не думает, что и он будет голодать.

Ашаршылықта бай баласы бірінші өледі – В голод байский сын раньше всех умирает.

Ашаршылықты көп көрген өзі тоймай «мә» демес

Кто голод пережил, не скажет «на», пока сам не насытится.

Аштың ақылы тамағында, жаяудың ақылы табанында

– Голодный думает о еде, пеший – о боли в ноге.

Ә

Әзілде кек жоқ, өсекте шек жоқ — Шутка на месте остается, сплетня дальше несется.

Әзілің жарасса, атаңмен ойна – Если шутка уместна, и с отцом шути.

Әке көрген оқ жонар – Сын воспитанный отцом, сам смастерит стрелу.

Әкені көріп ұл өсер, шешені көріп қыз өсер – сын берет пример с отца, дочь – с матери

Әкесі құрдастың, баласы құрдас – У настоящих друзей и дети дружны.

Әкесіз жетім – жартылай жетім, шешесіз жетім – бүтін жетім

– Сирота без отца – полусирота, сирота без матери круглая сирота.

Әліппенің аржағы – білім бағы

– С последней страницей букваря открываются двери в сад знаний.

Әңгіме жол қысқартады – Приятная беседа дорогу сокращает

Әр елдін салты басқа, иттері қарақасқа

– У каждого народа свои (разные) традиции и даже собаки разные.

Әр нәрсеге асық болғанша, бір нәрсеге машық бол

– Чем во многих делах быть учеником, лучше в одном деле быть мастером.

Әркімнің өз жері – жұмақ – Каждому родная земля – рай.

Б

Бағайын десе малы жоқ, ауырайын десе ауруы жоқ

– Хотел бы пасти, да скота нет, хотел бы постонать, да болезни нет.

Базар ақшалыға базар, ақшасызға назар

Базар с деньгами – базар, а без денег какой он базар.

Базар бай, алушы кедей – Базар богат, да покупатель беден.

Базарда мың кісі бар, әркім танығанына сәлем береді

– На базаре тысячи людей, а здороваются только со знакомыми.

Базары жақын байымас – С базара жить – деньги не нажить.

Бай атқа мінсе құтты болсын дейді, кедей атка мінсе қайдан алдың дейді

– Бай на коня сядет – доброго пути желают, бедняк на коня сядет – где взял спрашивают.

Бай аузында семіз сөз — Вся щедрость богача только на языке.

Бай бауырын танымас, сауда досқа қарамас

– Богатый брат бедного не признает, купец дружбы не признает.

Байға жағынамын деп жарлының тоқтылы қойы шығыпты

– Бедняк хотел понравиться баю и остался остался без овцы с ягненком.

Байдан пайда артылмас, қудан пайла артылмас

– У бая выгоду не урвешь, хитреца хитростью не проведешь.

Байлауы жоқ шешеннен, үндемеген есті артық

– Лучше умный молчун, чем речистый болтун.

Байлық – байлық емес, бірлік – байлық

— Истинное богатство не в достатке, а в единстве.

Бақа көлінде патша, балық суында патша, жігіт елінде патша

– Лягушка – на болоте царь, рыба – в воде, джигит – на Родине.

Балалы үй – базар, баласыз үй – мазар

– Дом с детьми- базар, дом без детей- могила.

Балық аулай алмаған, суды лайлар – Горе-рыбак только воду мутит.

Балық жаны суда – Рыбе без воды жизни нет.

Балық жоқта бақа да балық — Когда рыбы нет, и лягушка – рыба

Балықшының аты шөлден өледі

– У рыбака конь от жажды сдохнет (От А.– сапожник без сапог)

Барлық жарастырады, жоқтық талстырады

– Достаток недостатки сглаживает, нужда еще больше оголяет.

Бас аманда мал тәтті, бас ауырса жан тәтті

Пока здоров – добро дорого, заболеешь – жизнь дорога.

Бас ауырса жан қорқады – Голова начинает болеть – душа покой теряет.

Бас жарылса, бөрік ішінде, қол сынса, жең ішінде

– Не бойся, что голову проломят – под шапкой она,

не трусь что руку сломают – в рукаве она.

Басы аманның малы түгел – Была бы голова цела, а добро наживется.

Басқа пәле тілден – Язык мой – враг мой.

Басқа түссе – баспақшыл — Нужда заставит – про неумение забудешь.

Батыл болсаң батыр да боласың – Смелость – к героизму дорога.

Батыр бір оқтық, бай бір жұттық – Батыр до первой пули, бай – до первого джута.

Батыр туса – ел ырысы, жаңбыр жауса – жер ырысы

Дождь пойдет – земле счастье, батыр родится – народу счастье.

Батырға да жан керек, пақырға да жан керек

– И батыру жизнь нужна, и бедняку жизнь дорога.

Батырға оқ дарымайды, батылға жау жоламайды

– Батыра пуля не берет, храброго враг сторонится.

Батырға таяқ та – жарақ – Батыру и палка оружие.

Батырдың атын жау шығарады, шешеннің атын дау шығарады

– Имя оратора спор выявляет, имя батыра враг называет.

Батырдың басы екеу болмайды – У батыра – не две головы.

Батырлық айқаста танылар — Поле боя называет имя героя.

Бейнет қыл да зейнет қыл – Потрудись, а потом и требуй.

Берген жомарт емес, алмаған жомарт – Не тот щедр, кто дает, а тот кто не берет.

Берекені көктен тілеме, бірлігі мол көптен тіле

– Не ищи благодати на небе, ищи ее в единстве народа.

Бермегенді беріп ұялт – Чтобы пристыдить скупого, сам его одари.

Берместің асы піспес, қазаны оттан түспес

– У скопого обед не сварится, пока гость не уйдет.

Берместің сылтауы көп — У скупого много оправданий для отказа.

Бестің басы болғанша, алтыныңаяғы бол

– Чем быть главой пяти человек, лучше быть слугой шести человек.

Бие көп болса, құлын көп — Когда кобылиц много, и жеребят много.

Болат біз қап түбінде қалмас – Стальное шило в мешке не утаишь.

Болат бүгілмес, шорт сынар — Сталь ломается, но не гнётся.

Болат қайнауда шынығады, батыр майданда шынығады

– Сталь закаляется в огне, батыр – на войне.

Бұқаның арамзасы бұзау арасында жүреді – Ленивый бык вместе с телятами пасется.

Білегіңе сенбе, біліміңе сен – Расчитывай не на свою силу, а на свои знания.

Білек бірді, білім мыңды жығады — Сильный победит одного, ученый тысячу.

Білім арзан, білу қымбат — Ученье ничего не стоит, да выучиться трудно.

Білімге дүние жарық, білімсіздің күні кәріп

– Для ученного мир светел, для неуча мир тёмен.

Білімді бесіктен тесікке дейін ізден

– Знаний набирайся с пеленок и накапливай до дней последних.

Білімі жоқ ұл – жұпары жоқ гүл — Человек без знаний, что цветок без запаха.

Білімнің басы – бейнет, соңы – зейнет

– В учении трудно, да плоды учения сладки.

Бір күндік жолға шықсаң, үш күндік жол азық ал

– Отправляясь путь на день, бери запасы на три дня.

Бірге тумақ болса да, бірге өлмек жоқ

– Родиться вместе – не значит, что и умирать вместе.

Біреу бетінен жазады, біреу ниетінен жазады

– Один страдает из-за внешности, другой из-за жадности.

Біреу жаныңа жолдас, біреу малыңа жолдас

– Один друг- душевный, другой друг- корыстный.

Біреу тойып секіреді, біреу тоңып секіреді

– Один прыгает от сытости, другой – от стужи.

Біреуге мал қайғы, біреуге жан қайғы

– Один трясется за жизнь свою, другой – добро свое.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.