Cengiz Aytmatov 90 Yaşında Samsun'da

Sinema ve edebiyat ilişkisine baktığımızda karşımıza çıkan ikinci konu “tema ve konu” belirlenmesidir. Edebiyat sinemaya, tema ve içerik konusunda en başından bu zamana kadar malzeme vermiştir. Buna da literatürde en genel anlamıyla uyarlama denmektedir. İlgili literatürde film adaptation ya da screen adaptation olarak geçen kavram edebiyat içinde tiyatro için hazırlanan bir metni sinematografik anlatıma uygun hale getirme işi olarak bilinmektedir (Rentschler, 1981:311).

Sinemanın ilk yıllarından itibaren bu ilişkiden bahsetmek mümkündür. “A trip of the moon” (Ay’a yolculuk 1902 George Melies) filmi, Jules Verne’nin aynı romanından (1865) uyarlamadır. Dünya sinemasına damga vuran sinema akımlarına baktığımızda da bu ilişkiyi pek çok uyarlamayı görmekteyiz. Dışavurumcu Alman sinema akımını temsil eden pek çok film sinema uyarlamasıdır. Der Golem-Henrik Galeen, Gustav Meyrink’in aynı eserinden uyarlamadır. Yine meşhur Faust (1926), F. W. Murnau’nun filmi, Goethe’nin eseridir. Bu filmlerden Robert Wiene’in Das Kabinett des Doktor Caligari filmine bakıldığında Binbir Gece Masalları’ndan tutun da Çarlık Rusya’sının Korkunç İvanı’na, oradan da Karındeşen Jack’le sisli Londra sokaklarına bir yolculuk görülebilecektir.

Örnekleri çoğaltmak mümkündür. İtalyan yeni gerçekçi akımında da, Fransız yeni dalga akımında da Kara film örneklerinde de bu ilişki görülebilir. Hatta sinemanın ilk yıllarında olduğu gibi yakın zamanda da pek çok uyarlama filmi görmek mümkündür. Coen kardeşlerin yönettiği Oscar ödüllü “No Country for Old Man” (İhtiyarlara Yer Yok ) filmi Cormac McCarthy’nin eseridir. Ford Coppola, The God Father (Baba) serisi, Mario Puzo’nun yazdığı bir eserdir. Bunlara ilaveten Yüzüklerin Efendisi ve Zindan Adası gibi sinemada birçok başarılı uyarlama bulunmasına rağmen eserin gölgesinde kalmış sinematografik anlatım olarak başarılı sayılamayacak filmler de mevcuttur. Bunlardan birkaç tane sıralamak gerekirse akla hemen gelenleri şunlar olabilir.

Koku: Bir Katilin Hikayesi. Yönetmen: Tom Tykwer, eser: Patrick Süskind.

Uçurtma Avcısı. Yönetmen: Marc Forster, eser: Khaled Hosseini

The Cat in The Hat. Yönetmen: Dr.Seuss, eser: Bo Welch

Da Vinci Şifresi. Yönetmen: Ron Howard, eser: Dan Brown

Bu filmler uyarlama yapıldığı eserin gördüğü ilgiyle karşılaşmamış ya da eserin edebi anlatısının önüne geçememiştir. Örneğin Dr. Seuss’un eseri 11 milyon satarken filmin IMDb puanı ancak üçtür.

Sovyet Sinemasında da pek çok uyarlama eser görmek mümkündür. Tarkovsky’nin başyapıtı “Stalker” kült filmi, birebir olmasa da Ştrugatski kardeşlerin Uzayda Piknik adlı eserinden uyarlamadır. Tolstoy’un Kafkas Esiri adlı eser Sergey Bodrov tarafından filme çekilmiştir.

Aynı şekilde Türk sinemasına bakıldığında Türkiye’den de uyarlama eserler olduğu görülecektir.

Bir Millet Uyanıyor-1932, Muhsin Ertuğrul, Nazım Hikmet

Yılanların Öcü -1962, Metin Erksan, Fakir Bozkurt

Susuz Yaz -1963, Metin Erksan, Necati Cumalı

Hababam Sınıfı-1975, Ertem Eğilmez, Rıfat Ilgaz

Bütün bu filmlere bakıldığında edebiyat ve sinema ilişkisinden kaynaklanan uyarlamaları birkaç başlıkta toplamak mümkündür (Can ve Uğurlu, 2010: 77).

• Edebi eserin çok etkisinde kalmış filmler.

Film burada sinematografik anlatımın yerine edebi anlatıma sahiptir. Çok fazla diyalog bulunmaktadır.

• Edebi eserin temel yapısına bağlı kalarak olay örgüsünde ve karakter tasvirinde bir takım değişikliklere gitmek

• Yazarın senarist olarak bizzat yapımında yer aldığı filmler

Tema ve içeriğin yanında edebiyat ve sinema ilişkisinde karşımıza çıkan diğer konu senaryo konusudur. Edebiyat, hazırlanacak senaryoya temel metin noktasında da malzeme vermektedir. Kamera, oyuncu ve geçiş hareketlerini anlatan betimleme ve tasvir cümlelerinin yanı sıra oyunculara açılan diyaloglar noktasında da edebiyatın izini görmek mümkündür.

Sinema ve edebiyat ilişkisinde konuşulmaya değer bir diğer konu ekonomidir. Film yapımcılarının edebi eserlerden uyarlama yapmalarındaki önemli nedenlerden biri eserin ya da yazarın kamuoyunca mevcut olan ilgi potansiyelidir. Bu ilgi haliyle filmin gişe hasılatını da etkileyecektir.

Cengiz Aytmatov Uyarlamaları

Yazarlığın yanı sıra gazetecilik, devlet adamlığı, diplomat, politikacı ve senaristlik de yapan Aytmatov’un eserlerinden sinemaya uyarlanan pek çok roman ve hikaye bulunmaktadır. Bu eserler Kırgızistan dışında Türkiye, Türkmenistan, Kazakistan, Tacikistan, Almanya, Ermenistan ve Fransa başta olmak üzere farklı ülkelerde sinemaya uyarlanmıştır. Ancak bazı eserler Kazakistan-Kırgızistan ya da Kırgızistan- Almanya gibi ortak yapım olarak çekilmiştir. Yine birkaç eser de birden fazla yönetmen tarafından uyarlanmıştır. Örneğin bunlardan en meşhur olanı Cemile; 1969 yılında Rus yönetmen Irina Poplavskaya tarafından, 1994 yılında Alman yönetmen Monica Teuber tarafından ve 2008 yılında Fransız yönetmen Marie-Jaoul de Poncheville tarafından sinemaya uyarlanmıştır. Filmlerin birçoğu Kırgızistan’da çekilmiş olmasına rağmen daha çok Rus yönetmen uyarlaması bulunmaktadır. En çok uyarlama yapan isim ise Kırgızistan’ın önemli yönetmenlerinden biri olan Bolotbek Şamşiyev’dir. Aşkın Yankısı (1974), Beyaz Gemi (1975), Erken Gelen Turnalar (1980) ve Fujiyama (1988) gibi filmler Şamşiyev’in yönetmenliğini yaptığı Aytmatov uyarlamalarıdır.

Cemile (1969)

Elveda Gülsarı (1970)

Mankurt (1990)

Literatürde Kırgız edebiyatçısı olarak geçen Aytmatov Türk dünyasının önemli yazarlarındandır. Bağımsızlık öncesi ve sonrasında birçok eser üreten yazar genel olarak eserlerinde; Kırgız mitolojisine ait unsurlar, halk hikayeleri, savaşın yıkıcı etkisi, aşk, Sovyet kolhoz çalışmaları ve çevre sorunları gibi konuları ele almıştır. Kendisinin de ifade ettiği gibi eserlerinde insanı merkeze yerleştiren yazar geçmiş, şimdiki zaman ve geleceğin çizgisinde birey olarak bulunan insanın beşere dönüşmesi sürecinde varlık sebebinin altını çok kalın olarak çizmektedir (Arslan, 1998: 47). Ancak bu vurguda geçmiş dönem atfı çok daha yoğundur. Geçmiş, geleneksel değerleri olan sembolik ifadelerle daha güçlü vurgulanır. Bazı eserlerin sinema uyarlamasında da bu vurguyu görmek mümkündür. Filmlerde karakter analizi, ya da olay örgüsünün kurulmasında flashback yönteminin çok sık kullanılmasının ya da bir narratörün geçmişe atfen olayları anlatmasının sebebi de budur.

Aytmatov’un eserlerinden uyarlama filmleri ise şöyle sıralamak mümkündür.

Kırgızistan (İsmailov, 2001)

1. Geçit (1961) Kızıl Cooluk Calcalım (Al Yazmalım) adlı öyküden uyarlanan Kırgızfilm. Yönetmen: Alexey Saharov

2. Ateş (1963) Deve Gözü eserinden uyarlama.

Yönetmen: Larisa Şepitko

3. Ben Tiyenşan (1973) Kızıl Cooluk Calcalım (Al Yazmalım) adlı öyküden uyarlanan Mosfilm.

Yönetmen: Irina Poplavskaya

4. İlk Öğretmen (1965) Aynı adlı eserden uyarlama.

Yönetmen: A. Mikhalkov-Konçalovskiy

5. Toprak Ana (1967) Aynı adlı eserden uyarlama.

Yönetmen: Genadiy Bazarov 6. Cemile (1969) Aynı adlı eserden uyarlama.

Yönetmen: Irina Poplavskaya

7. Elveda Gülsarı (1970) Aynı adlı eserden uyarlanan Mosfilm.

Yönetmen: Ş. Urusevskiy

8. Aşkın Yankısı (1974), Kırgızfilm.

Yönetmen: Bolotbek Şamşiyev

9. Kızıl Elma (1975) Aynı adlı öyküden uyarlanan Kırgızfilm.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

Ses kaydını çözümleyen ve çeviren: Mehmet AYDIN, Prof. Dr., KTMÜ-OMÜ Öğretim Üyesi.

2

Kürküröö deresi Aytmatov’un Birinçi Mugalim (İlk Öğretmenim) adlı eserinde de geçmektedir. Hatta Aytmatov’un bu uzun hikâyesini Türkçeye çevirenler romandaki köyün adını Kürkürö ve Kurkuruğ şeklinde yorumlamışlardır.

3

1986 yılında Cengiz Aytmatov tarafından düzenlenen Işık Kol Forumu’na Türkiye’den Yaşar Kemal (2013) ile Ömer Zülfü Livaneli katılmıştır. Bu toplantıya dünyadan da birçok yazar, düşünce adamı ve sanatçı katılmıştır. Amerikalı yazarlar Arthur Miller, James Baldwin, Alvin Toffler; İngiliz yazar ve oyuncu Peter Ustinov; Fransız yazar Claude Simon, Habeşli ressam Afewerk Tekle; UNESCO temsilcisi Federico Mayor ve İtalyan bilim adamı Augusto Forti, Aytmatov’un 1986 yılında düzenlediği Issık Köl forumuna katılanlardan bazılarıdır.

4

Doç. Dr. OMÜ Eğitim Fakültesi Yabancı Diller Bölümü Öğretim Üyesi

5

Bu çalışmada kullanılan İngilizce yayınların çevirisi çalışmanın yazarına aittir.

6

Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi/Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi İletişim Fakültesi, Radyo Televizyon Sinema Bölümü.