Полная версия
Manasın Yolculuğu
ŞAKİR İBRAYEV, KAZAK KAHRAMANLIK DESTANLARININ YAPISI
Şakir İbrayev, “konu epizotları (tipolojik motifler)” başlığı altında Kazak kahramanlık destanlarının yapısını sınıflandırmıştır:
“1. Konu: Batırın çocukluğu ve kahramanın evlenmesi (batıra uygun dünürlük)
1. Soyun tasviri (taife, anne-baba),
2. Kahramanın olağanüstü doğumu,
3. Batıra özgü çocukluk çağı
4. İlk kahramanlığı (sonraki destanlarda yoktur),
5. Gelin (sevdiği kız) hakkında haber (eş aramak),
6. Kızla yarışmak, güreşmek (veya güveyler arasındaki rekabet),
7. Zafer ve kahramanın gelinle dönmesi.
2. Konu: Batırın kahramanlıkları;
1. Düşmanın taarruzu hakkında haber,
2. Yola çıkma,
3. Batırların güreşmesi (bazen yolculuk uğurlu olmaz, batır esir düşer),
4. Teke tek mücadele ve kahramanın zaferi,
5. Zaferle geri dönme,
3. Konu: Düşmandan (köleden, rakipten) soyunu (taifesini, eşini, akrabasını) kurtarması:
1. Gelin ve akrabanın (soyun) esir olması hakkında haber (rüya görme, işaret verilme),
2. Kahramanın sevdiğiyle (eşiyle) düşmanın (Kobılandıda, Alşağır Han), rakibin ve kölenin (Alpamısta, Ultankul), evlenmeye niyetlenmesi,
3. Eşle (gelinle) gizli buluşma (Kobılandı) veya eşinin düğününe yabancı birisi gibi gelmek (Alpamıs),
4. Mücadele (yarış)de kahramanın tanınması,
5. Yurda dönme veya rakip ve kölelerin cezalandırılması,
6. Düğün.”27
ÖZKUL ÇOBANOĞLU, TÜRK EPİK DESTANLARI KAHRAMAN KALIBI
Özkul Çobanoğlu, Türk Dünyası Epik Destan Geleneği adlı kitabında Şakir İbrayev’in bu konudaki çalışmasına dayanarak “Türk epik destanları kahraman kalıbı”nın bir taslağını oluşturduğunu belirtir.
“A.) Birinci Daire: Kahramanın Doğumu, Çocukluk ve Yetişme Dönemi.
A.1. Kahramanın ailesi, yurdu ve halkı hakkında tanıtıcı bilgiler verilip tasvir edilir.
A.2. Destan kahramanının olağanüstü kişiliği ve doğumu.
A.3. Destan kahramanının olağanüstü çocukluk dönemi.
A.4. Kahramanın ilk kahramanlığı.
A.5. Kahramanın müstakbel sevgilisi hakkında haber alması.
A.6. Kahramanın sevgilisi ile güreşmesi veya aynı kıza talip olan diğer adaylarla yarışma.
A.7. Kahramanın sevdiğini alarak yurduna dönmesi.
B.) İkinci Daire: Kahramanın Kahramanlıkları.
B.1. Kahraman düşmanın saldırısı hakkında haber alır.
B.2. Kahraman hazırlanır ve sefere çıkar.
B.3. Kahramanın dövüşmesi.
B.3.1. Kahramanın teke tek dövüşü ve zaferi.
B.3.2. Kahramanın başarısızlığa uğraması ve düşmana esir düşmesi
B.4. Kahramanın yurduna zaferle dönmesi.
C.) Üçüncü Daire: Kahramanın Sevdiklerini Kurtarması.
C.1. Kahramanın sevgilisi veya akrabalarının düşman eline düştüğüne dair haber alması.
C.1.1. Kahraman rüya görür veya benzeri bir işaretle haber alır.
C.1.2. Kahraman aşağılanarak bu durum kendisine bir kişi tarafından bildirilir.
C.2. Kahramanın sevgilisine bir düşmanın, rakibin veya bir hizmetkârının talip olması.
C.3. Kahraman sevdiğinin düğününe kılık değiştirerek gizlice gelir ve sevdiğiyle görüşür.
C.4. Kahraman sevdiğinin düğününde yapılan güreş veya diğer yarışlar esnasında tanınır.
C.5. Kahraman yurduna döner ve düşmanlarını ve hainleri cezalandırır.
C.6. Kahramanın düğünü ve yapılan şenlikler.
D.) Dördüncü Daire: Kahramanın Ölümü.
D.1. Kahraman ölümsüzdür.
D.2. Kahraman savaş anında yaralanır ve ölür.
D.3. Kahraman öldükten sonra tekrar dirilir.
D.4. Kahraman intihar eder.
D.5. Kahraman yakalanır ve idam edilir.”28
Özkul Çobanoğlu’nun bu çalışması, Türk destanlarının olay örgüsü kalıbı üzerine yapılmış en önemli çalışmalardan biridir. Tamamen olay örgüsü üzerine yoğunlaşan bu kalıp bir bütünlük arzeder. Türk dünyası destanlarının yetmiş bir tanesini inceleyerek oluşturulmuş bu kalıp geniş bir metin yelpazesine sahiptir, dolayısıyla genel olarak Türk destanlarının tipik özelliklerini taşıyacak niteliktedir. Çobanoğlu’nun bu kitabı destan türünü, icra özelliklerini, tipleri ve tematik nitelikleri ela almakla birlikte, olay örgüsü kalıbıyla ilgili bölümde, kahramanın biyografisinin, psikolojik açıdan tahliliyle bağlantılı bilgiyi bulamayız. Bizim çalışmamızın farklılığı da bu noktada yoğunlaşmaktadır.
BERNA MORAN, EŞKIYA HİKÂYELERİNİN YAPISI
Erich J. Hobsbawm, Avrupa, Amerika ve Asya’da haydutluk üzerine araştırma yapar ve bunları sosyal (erdemli) eşkıyalar, ilkel direnme ya da gerilla grupları, öç alıcılar ve haydutlar, çapulcular, âdî hırsızlar olarak dörde ayırır.29
Hobsbawm, erdemli eşkıyaları, zulüm gören köylülerin arasından çıkıp zalim yöneticilere baş kaldıran, adalet isteyen, halkın efsanevî şahsiyete dönüştürdüğü şahıslar olarak belirtir. Bunlarla ilgili destanlar, hikâyeler, efsaneler oluşturulmuştur. Kahramanlık mitine bağlı olarak eşkıyalar çeşitli anlatıların konusu olmuştur. Bunlar, adaletsizliğin kurbanı olup kanun dışına çıkarlar. Zenginden alıp fakire veren, nefsi müdafaa dışında adam öldürmeyen, halkın hayran olduğu, yardım ettiği, kurşun işlemediğini düşündüğü, halka baskı yapanların düşmanı olarak gördüğü birisidir.30
Berna Moran, “Eşkıya hikâyeleri”nin dört ana bölümden oluştuğunu belirtir:31
1. Kahramanın çocukluk dönemini içine alan ve başkaldırısına sebep olan olaydan önceki durumun anlatıldığı ilk ana bölümde ağaların ya da beylerin yönetimi altında zulüm gören köylünün durumu sergilenir. Köroğlu Destanı’nda, Köroğlu’nun yetişmesi, Bolu Beyi’nin zulmü başlangıçta anlatılır.
2. Ağanın veya beyin kahramanın kendisine, sevdiğine ya da yakın akrabasına yaptığı kötülük sonucunda kahramanın isyan edip dağa çıkması ve eşkıya eğitiminden geçirilmesi ikinci bölümü oluşturur. Mesela, Köroğlu’nun babasının gözlerine mil çekilir; Çakırcalı Efe’nin babası hileyle öldürülür, annesine eziyet edilir, aşağılanır.
3. Bu bölümde de erdemli eşkıyanın eşkıyalık dönemi, kendi öcünü alması, zalimleri cezalandırması, köylüye iyilik yapması yer alır.
4. Dördüncü bölümde kahramanın sonu sergilenir. Kahraman ya halkının arasına karışır, halk ona sahip çıkar ya da ortadan kaybolur. Kaybolma efsanevî güç taşır. Gerekirse yeniden gelebilir izlenimi uyanır. Tüfek icat olunca Köroğlu, Kırat’la dağlara çıkar, bir daha görülmez.32
İLHAN BAŞGÖZ, TÜRK HALK HİKÂYELERİNİN YAPISI
İlhan Başgöz, 1976 yılında yayınlanan bir makalesinde33 Türk halk hikâyelerinin olay örgüsü kalıbını çıkartmıştır. Bu kalıbı üç ana bölüme ayırmıştır.
A. AİLENİN PARÇALANMASI
Hikâyenin 1. Aksiyonu: Kriz
a. Baba ölür.
b. Anne babanın her ikisi de ölür (önce anne, sonra baba).
c. Çiftin çocuğu olmaz.
d. Aile zulüm korkusuyla kendi topraklarından kaçar.
e. Aile üyelerinden birine, feci bir yaşam sürmesi için yaşlı bir kadın tarafından beddua edilmiştir.
Hikâyenin 2. Aksiyonu: Değişim
B. YENİ BİR AİLE KURMAK İÇİN MÜCADELE
Hikâyenin 3. Aksiyonu: Arama
Hikâyenin 4. Aksiyonu: Engeller
ENGELİ ORTAYA ÇIKARTAN HASIM: Kadın kahramanın babası. Kadın kahramanın annesi. Kadın kahramanın erkek kardeşleri. Kahramanın babası. Bir rakip. Rakibin annesi. Kahramanın kendisi. Doğa güçleri. Bir yönetici (Bey, Paşa, Şah, Vali, Vezir). Şah Abbas. Yönetici adamları veya kolluk kuvvetleri. Ermeni bir genç. Zenci. Kahveci. İmam. Yöneticinin kızı.
HASMIN GÜDÜLENMESİ: Üstünlük kanıtlaması için. Kadın kahramanın evlenmesine engel olmak için (kötü bir âşıkla, bir müslümanla). Kadın kahramanla evlenmek için. Kötülük yapmak için (başka bir güdülenme olmadan). Güdülenme olmadan (belki Tanrı’nın iradesiyle). Erkek kahramandan kaynaklanan bir yanlışlık sonucu. Kahramanı cezalandırmak için (Şah’ın kızıyla evlenmeyi istemesi yüzünden. Şah’ın kızını bir yarışmada yenik düşürmesi yüzünden. Kadın kahramanla uyuması yüzünden. Kötü eylemesi yüzünden. Sözünü tutmaması yüzünden). Kahramanın evliliğine engel olmak için. Kahramandan kurtulmak için. Gerçek bir âşık olarak kahramanın yeteneğini denemek için. Etnik olarak güdülenen intikam. Bir kızın ve kadın kahramanın namusunu korumak için. Bir kızı ve kadın kahramanı biraz daha fazla görebilmek için. İflastan kurtulabilmek için. Kahramanın babasının neden olduğu sorunlara bir son verebilmek için.
ENGELİN YAPISI: Türkü-bilmece yarışması. Taşmış nehir. Dağlardaki fırtına. (Kahramandan) gelin için istenen başlığın çok yüksek olması. Yanlış haberlerin yayılması (kahramanın ölümü). Kahramanın miras payının harcanması. Kahramanın öldürülmesini emretme. Deneme (çözülmesi gereken zor bir soru veya durum). Kahramanı ve kadın kahramanı içki vererek uyutma. Kolluk kuvvetlerini haberdar etmek amacıyla kahramanla kadın kahramanı buluşturmak için plan yapma. Kadın kahramanın babasına kızının gizli buluşmalarını haber verme. Kadın kahramanın evinden alınıp götürülmesine neden olarak sevgilileri ayırmak. Kahramanı bir kuyuya atma veya zindana kapatma. Kızkardeşine kahramanla evlenme yasağı koyma. Kahramana bir bardan zehir verme. Kahramanın yatağına bir kız yollama. Kadın kahramanın hamile kalması. Kadın kahramanı kaçırma. Kahramanın kadın kahramanın yatağında görülmesinin sonuçları. Kahramanın otuz iki dişinin çekilmesi. Kadın kahramanın, hareket etmesine engel olan büyülü bir iple bağlı olması. Kahramanın ailesinin sürülmesi. Kahramanın öldürülmeye çalışılması. Kahramanın babasını ölüme gönderme.
ENGELLERİN SONUÇLARI: Kahraman yarışmayı ve önemli insanların desteğini kazanır. Hızır’ın veya Tanrı’nın yardımıyla engelin ortadan kaldırılması. Kahramanın türküsü engeli ortadan kaldırır. Kahraman para kazanmak için 7 yıllığına yurdunu terk eder. Rakip, kadın kahramanla nişanlanır. Kahramanın ailesi fakirleşir. Kahraman dövülür. Kahraman bir sınavı geçer. Kahraman ıssız bir adaya sürülür. Kahraman tesadüfen kurtulur. Kahraman intihar etme teşebbüsünde bulunur. Kahraman tuzaktan kurtulur. Kadın kahraman (veya kahraman) kahramandan (veya kadın kahramandan) ayrılır. Kahraman zehir içmesine rağmen yaşar. Kahraman yaralanır. Kahraman birisi tarafından kurtarılır. Kahraman affedilir. Kahraman büyü yoluyla dişlerine kavuşur. Kahraman öldürülmek amacıyla yakılır. Kahraman ülkeden kaçar. Kahramanın babası bir arkadaş tarafından kurtarılır.
Hikâyenin 5. Aksiyonu: Çözülüş
C. YENİ BİR AİLENİN KURULMASI
Hikâyenin 6. Aksiyonu: Birleşme
Varyasyon.
NERİN KÖSE, TÜRK HALK HİKÂYELERİNDE KAHRAMAN KALIBI
Nerin Köse, Lord Raglan’ın kahramanın biyografisi kalıbından hareketle 209 Türk halk hikâyesindeki kahramanın biyografisi kalıbını şu şekilde sıralar:
1. Kahraman genellikle soylu bir ailenin hükümdar, vezir, bey, ağa, tüccar vb. oğlu ya da kızıdır.
2. Kahramanın anne rahmine düşüşü olağanüstü şekillerde ve uzun bir arayıştan sonra gerçekleşir.
3. Kahramanın çocukluğu, özellikle eğtimi ile ilgili bilgi verilir.
4. Kahraman herhangi bir sebepten (anne, baba veya üvey annesi tarafından öldürülmek istenmesi, herhangi biri tarafından verilen görevi yerine getirme, sevgilisini arama, sürgün vb.) bulunduğu yerden ayrılmak zorunda kalır.
5. Kahraman uzakta olduğu süre içinde:
5.1. Bir müddet hükümdarlık yapar.
5.2. Bir ya da daha fazla sayıda kızla evlenir.
5.3. Bir meslek edinir ya da kendi mesleğini icra eder.
5.4. Bir dev, hükümdar, canavar vb. karşı zafer kazanır.
5.5. Evinden, memleketinden ayrılmasına zemin hazırlayan problemini genellikle halleder.
5.6. Kahraman evinden uzakta ölür.
6. Kahraman bulunduğu yere geri döner.
7. Kendisine ve sevgilisine kötülük yapanlar, başkası ya da kendisi tarafından cezalandırılır veya mağlup edilir.
8. Sevgilisiyle evlenir.
9. Tahta geçer.34
ÜLKÜ KARA DÜZGÜN, TÜRK DESTANLARINDA MERKEZİ KAHRAMAN TİPİNİN ÖZELLİKLERİ
Türk destanlarındaki kahraman tipi üzerine yoğunlaşıp olay örgüsü kalıbını da veren araştırmacılardan birisi de Ülkü Kara Düzgün’dür. Onun bu konuyla ilgili yayınlarında tekrarladığı kalıp hem kahramanın olay örgüsündeki rolü hem de genel özellikleri üzerinedir. Konumuzla ilgisi olduğu için aşağıya alıyoruz:
1. Kahramanın doğumu önceden müjdelenir. (Çocuksuzluk motifi)
2. Kahraman olağanüstü şartlarda doğar. (Bu doğum ilahi bir oluşum sonucunda vuku bulur.)
3. Kahraman, Tanrı katından gönderilmiştir ve genellikle soylu bir aileye mensuptur.
4. Kahraman genellikle tek çocuktur. (Bazen en büyük ya da en küçük çocuk olarak da ortaya çıkabilmektedir.)
5. Kahramanın çocukluğu olağan dışıdır ve kısa sürede büyür. (Destanda kahramanın çocukluğu üzerinde uzun uzadıya durulmaz.)
6. Kahraman çocukluk döneminden çıktığını olağanüstü bir kahramanlık göstererek ispat eder.
7. Kahraman, kahramanlığını ispat ettikten sonra ad alır. Kahramana verilen ad kutsallık arz eder ve kutlu bir kişi tarafından verilir.
8. Kahramanın fiziki gücü yaradılıştan itibaren olağanüstüdür ve zaman zaman yırtıcı hayvanlarla mukayese edilerek tasvir edilir.
9. Kahraman karşımıza yarı tanrı, ilk ata veya ilk insan olarak çıkabilir.
10. Türk destanlarında avcılık önemli bir meziyettir.
11. Kahraman daima ilahi güçler tarafından korunur. (Yardımcı eren tipi / aksakal tipi)
12. Kahramanın en önemli yardımcısı olağanüstü özellikleri olan atıdır.
13. Kahraman bir ülküyü gerçekleştirmek, yiğitliğini ispatlamak veya intikam almak için maceraya atılır.
14. Maceraya atılan kahraman yurdundan uzaklaşır.
15. Kahraman mücadelesinin büyük bir bölümünde veya en tehlikeli durumlarda genellikle yalnızdır.
16. Kahraman cesurdur. Kendisi ile denk güç ve yaradılışta olmayanlarla savaşmaz.
17. Kahraman kendisine düşman olan varlıklarla hatta gerektiğinde babası ile de mücadele eder.
18. Macerada birçok zorlukla karşılaşılır.
a. Olağanüstü varlıklar (Devler, canavarlar, cadılar vb…)
b. Kötü akrabalar ve yakınlar (Kardeş, eş, arkadaş vb…)
c. Ülkeyi yöneten kötü liderler.
ç. Sihir, entrika, hile. (Kahraman uykuya dalınca entrika ile karşılaşır.)
19. Kahraman mücadelesi esnasında yer altı ve üstüne seyahatler yapar ve nadir de olsa bazı destanlarda ölüp dirilir.
20. Kahramana yardım eden olağan kişiler vardır.
21. Kahraman macerası esnasında evleneceği kız ile tanışır.
22. Kahraman maceradan döner.
23. Kahraman ölür.
24. Kahramanın ölümünden sonra ülküleri, soyundan gelenler tarafından devam ettirilir.35
Ülkü Kara Düzgün, bu modelini Başkurt destanları üzerine uygulamış ve gayet etraflıca incelemiştir.36 Düzgün, bu kitabında T. Carlyle, L. Raglan, N. Frye, C. M. Bowra, E. M. Meletinskiy, A. Dundes, J. Campbell, B. A. Schlack, D. A. Miller, K. Noble, J. Haubold adlı yabancı araştırmacıların; M. Kaplan, N. Yıldız, C. Orazbakova, M. Aça, İ. Çetin, Ö. Çobanoğlu, Ş. İbrayev gibi Türk araştırmacıların, kahraman konusuyla ilgili çalışmalarını da kısaca değerlendirmiştir.
Ülkü Kara Düzgün’ün kitabında, Meletinskiy ve Miller’ın destan kahramanıyla ilgili aktarılan bilgiler, incelediğimiz konunun değişik yönlerini aydınlattığı için bu iki şahsın düşüncelerini de sırasıyla ele alacağız.
E. M. MELETİNSKİY, SİBİRYA VE TÜRK KAHRAMANI
Ülkü Kara Düzgün, Meletinskiy’nin “Sibirya ve Türk Halklarının Eposlarındaki En Eski Kahraman Tipi Hakkında” adlı makalesindeki Türk destan kahramanının ortaya çıkışı ve gelişimiyle ilgili faktörleri şöyle belirtmiştir:
“1. Arkakik Yakut ve Sibirya Türk-Moğol destanlarında karşımıza çıkan merkezî kahraman tipi kültürel/medeni kahraman tipidir.
2. Bu tipe, diğer kültürlerin mitolojilerinde de rastlanmaktadır.
3. İlk döneme ait epik eserlerde karşımıza çıkan kahraman tipi dünyada yalnızdır. Hatta ilk insan olduğu düşünülmektedir.
4. Zaman zaman kahramanın Tanrı ile olan akrabalığından da söz edilir. Mesela, Yakutların destan kahramanı Er-Sogotop’un Yuryun Aar Toyon’un (Büyük Tanrı-Yaradan) oğlu ya da torunu olduğuna inanılması gibi.
5. Bu kahraman tipi aynı zamanda ilk ata fonksiyonu üstlenmektedir.
6. Destanlarda kahramanın yalnız olduğu, anne ve babasını tanımadığını ifade etmesinden anlaşılmaktadır. Orta dönem kahramanlık destanlarında da bu yalnızlık motifinin korunduğu görülür. Bu dönemde yalnızlık motifi, kahramanı düşmanla karşı karşıya getirmek için kullanılmıştır. Düşman tarafından soyu yok edilen kahraman yalnız kalır. İntikam almak üzere tek başına harekete geçer.
7. Bazen de kahramanın anne ve babası olmamasına rağmen kız kardeşinin olduğu tespit edilir.
8. Kültürel kahraman tipinin fonksiyonu destanın varyantlaşması ve aktarımına bağlı olarak değişebilmektedir. Bu durumda ilk ata ya da medeni kahraman tipi, kabilenin kurucusu ve koruyucusu olarak karşımıza çıkar. Görevini tamamlayan ve artık ihtiyaç duyulmayan kültürel kahraman tipi ise tanrıların katına gönderilerek pasifleştirilir.
9. Arkaik destanlardaki kahraman tipinin en önemli görevi, üreyerek veya başka yollarla bir halk meydana getirmek ve onlara yaşayabilecekleri bir alan yaratmaktır.”37
Meletinskiy, Türk destanlarının merkezî kahramanını “kültürel/medeni (demiurgos/demiurg)” olarak belirtir. Kültürel kahraman tipinin dünya mit ve destanlarında da görüldüğünü, Meletinskiy, “Promete’nin Ataları-Mitte ve Destanda Kültürel Kahraman” başlıklı makalesinde yazmıştır. Bu tipin özelliklerini Ülkü Kara Düzgün şu şekilde maddeleştirmiştir:
1. ? [Bu madde kitapta yok]
“2. Kültürel kahraman (Promete tipi) folklorun en eski tipidir.
3. Kültürel kahraman insanlara sadece medeniyet getirmez, aynı zamanda kâinatın kurucusudur.
4. Birçok mitte insanı yaratan bizzat kültürel kahramandır. (Promete gibi.)
5. Kültürel kahraman, tanrılara rağmen insanlara yardım eder.
6. Kültürel kahraman tipi kurnaz bir tiptir. Birçok kere meselelerin altından kurnazlığı ile kalkar.
7. Kültürel kahramanın en önemli buluşu ateştir.
8. Kültürel kahramanın –özellikle mitten destan devrine geçildiğinde- bazen tanrılığa tekâmül ettiğine şahit olunur. Ancak, çoğunlukla kültürel kahramanı kutsallaştırma söz konusu değildir ve kültürel kahraman millî epik bir tip, ilk edebî folklorik kahraman haline gelir.
9. Kültürel kahramanın epik kahraman (bahadıra) dönüşmesinde onun faaliyetlerinin idealize edilmesi rol oynar.
10. Kültürel kahraman, birçok mitte ilk ata olarak görünür. İlk ataların bir kısmı yarı hayvan yarı insan olarak totemik bir yapı sergiler.
11. Dünyanın şimdiki hali bile onların faaliyetlerinin neticesi olarak düşünülür. Onlar gitmeden önce bütün kuralları koymuşlardır. Tilkinin eti yenmez, kürkü kullanılır ya da intihar etmek kötüdür, akraba evliliği yapmak uygun değildir vb.
12. Kültürel kahraman, tabiatın insana itaat etmesi için uğraşır.
13. İnsana görgü kurallarını, dinî ayinleri, tarım yapmayı, iş aletlerini vb. gibi kavramları öğreten odur.
14. Kültürel kahramanlarla ilgili mitlerde, insanın sanatsal faaliyetleri idealize edilir.
15. Kültürel kahramanın ahlâki bir sorumluluğu yoktur. Mitik kültürel kahraman tanrı değildir ve dolayısıyla dinî görevleri de yoktur.
16. Kültürel kahramanla ilgili mit ve destanların bir kısmı eğlendiricidir. Kültürel kahraman bu tarz verimlerde tanrılar panteonundaki yaramaz bir çocuk özelliği gösterir.
17. Kültürel kahraman birçok kez karşımıza kardeşi ele beraber çıkar. Bu şekilde kardeşlerden birinin tipi kahramanlığa, diğerininki komikliğe meyleder. Beceriksiz kardeş çoğunlukla yukarıda bahsi geçen komik olayların yaratıcısıdır. Beceriksiz kardeşin düşman olması söz konusudur. Düşmanca tavırlarının hepsi komik bir sonuca neden olur.
18. Kültürel kahraman dünya düzeni ve herkes için uyulması zorunlu olan kural ve âdetlerin (toplumlaşma-sosyalleşme) tespitinden önceki mitik devre aittir.”38
D. A. MILLER, EPİK KAHRAMAN
Ülkü Kara Düzgün, D. A. Miller’ın The Epic Hero (Epik Kahraman) adlı eserindeki, kahramanın doğum ve doğum sonrası özelliklerini şöyle listelemiştir. Konumuzla ilgili olduğu için bu listeyi buraya aynen alıyoruz:
“Kahramanın doğumu ile ilgili ölçütler:
1. Kahraman asil bir soya mensup olmalıdır.
2. Kahramanın ana rahmine düşmesinde ve doğumunda olağanüstü etkenler rol oynar.
3. Kahramanın atası yılan, köpek, at, ayı ve kurt gibi hayvanlar olabilir.
4. Kahraman, özellikle Grek ve Mısır mitolojilerinde sıklıkla karşılaşıldığı gibi, iki soylunun ensest ilişkisi ile ortaya çıkabilir.
5. Kahramanın, Yunan mitolojisinde sıklıkla karşılaşıldığı üzere, atası tanrı, annesi insan olabilir. Bu durumda kahraman genellikle insan olan babasının ölümünden sonra veya annesi insan ise doğumdan annesini kaybederek doğar. Bu durum bir nevi tanrısal yetenekle doğmanın diyeti olarak kabul edilir.
Kahramanın gençlik dönemi ile ilgili ölçütler :
1. Kahraman genellikle olağanüstü bir doğumdan sonra, hızla bebeklik ve çocukluk dönemini aşar.
2. Kahramanın kaderi önceden yazılmıştır.
3. Kahramanın çocukluk dönemi ile ilgili pek fazla bilgiye rastlanmaz.
4. Kahraman gençlik döneminde mükemmel bir fiziki olgunluğa kavuşur.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
1
Özkul Çobanoğlu, Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınları, 2. baskı, Ankara, 2004, s. 23-24.
2
Walter J. Ong, Sözlü ve Yazılı Kültür, çev. Sema Postacıoğlu Banon, Metis Yayınevi, 2. baskı, İstanbul, 1999, 230 s. Gonca Gökalp Alpaslan, XIX. Yüzyıl Yazılı Anlatılarında Sözlü Kültür Etkileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002, s. 1-3.
3
Özkul Çobanoğlu, Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Akçağ Yay., Ankara, 2003, s. 56-57.
4
Çobanoğlu, Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, s. 56-57
5
Çobanoğlu, Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, s. 39.
6
Tuba Özkan, Bey Böyrek Anlatılarının Kahramanın Yolculuğu Açısından İncelenmesi, danışman: M. Öcal Oğuz, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı, master tezi, Ankara, 2006, s. 2.
7
Robert A. Segal, “Introduction: In Quest of The Hero”, Rank, Raglan, Dun-des, In Quest of The Hero, ed. Robert A. Segal, Princeton University Press, 1990, New Jersey, s. vıı.
8
Segal, a.g.e., s. vıı.
9
Segal, a.g.e., s. vııı.
10
Özkul Çobanoğlu, Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınevi, 2. baskı, Ankara, 2002, s. 114-118. Saim Sakaoğlu, Gümüşhane ve Bayburt Masalları, Akçağ Yayınları, Ankara, 2002, s. 248-249.
11
Çobanoğlu, Halkbilimi Kuramları, s. 190-191.
12
Vladimir Propp, Masalın Biçimbilimi, çev. Mehmet Rifat, Sema Rifat, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008, s. 80-81.
13
Propp, a.g.e., s. 28-65.
14
Segal, a.g.e., s. xı, xıı, xıx-xxıv.
15
Lord Raglan, “Geleneksel Kahraman”, çev. Metin Ekici, Millî Folklor, sayı: 37, Bahar 1998, s. 126-127. Çobanoğlu, Halkbilimi Kuramları, s. 190-194.
16
Segal, a.g.e., s. xxv-xxvı.
17
Çobanoğlu, a.g.e., s. 191.
18
Segal, a.g.e., s. vııı.