Entelektüelin kutsal kitabı – biyografiler

2- Antik tarihçi Plutarch’a (46-120), göre Cleanthes (MÖ 330-230) adlı bir Aristarkus eleştirmeni, Aristarkus’un Güneş merkezli modeli ile Dünya’yı evrenin merkezinden çıkartarak Tanrı’ya karşı saygısızlık ettiğini ileri sürmüştür.

3- Aristarkus gözlemlerini çıplak gözle, teleskop olmadan yapmıştır. Bu durum çeşitli ölçüm hatalarına yol açmıştır.

Aristides

Politikacı “Adaletli” Aristides (MÖ 530-468) eski Atina’da büyük bir üne sahipti. Rüşvet almayı, halkın parasını çalmayı ya da yakınlarını kayırmayı reddetmiştir. MÖ 490 yılındaki Marathon Savaşı’nda başarılı bir generaldi. Zaferleriyle hiçbir zaman övünmemiştir. Çağdaşlarının biri onu Atina’nın en “değerli” adamı diye adlandırmaktadır.

Aristides gerçekten de o kadar ahlaklıydı ki hemşehrileri arasında onu sevmeyen birçok kişi vardı. MÖ 482’de yapılan bir oylamada şehirden sürülmesine karar verilmişti. Kovulması lehinde oy kullanan bir Atinalı: “Ben onu şahsen tanımam. Ama her yerde onun adını duymaktan, ondan ‘Adil adam’ diye bahsedilmesinden bıktım usandım,” demiştir. (Aristides’in Atina filosunun genişletilmesine karşı çıkmasının da kovulmasında rol oynadığı tahmin edilmektedir).

Aristides’in sürgün kararı bir süre sonra pişmanlığa neden olmuştur. Sürgüne gönderilmesinden iki yıl sonra Persliler yeniden Yunanistan’ı işgal ettiler. Thermopylae Savaşı’nda Yunanlılar’ı yenmiş ve görünüşe göre bölgenin tamamını ele geçirmeye yemin etmişlerdi. Bu durum karşısında Atinalılar, Aristides’e geri dönüp şehrin savunmasını organize etmesi için yalvarmak zorunda kaldılar.

İki yıl önce Aristides’in kovulması için kampanya başlatanların arasında yer alan politikacı Themistocles’le (MÖ 524-460) birlikte Persler’e karşı mücadele etmek için kurulmuş olan ve Yunan şehir devletlerinden oluşan birliğin komutasını ele aldı. Salamis Savaşı’nda (MÖ 480) Pers donanmasını yenilgiye uğrattılar. Sonraki yıl ise Platea Savaşı’nda kara ordularını yendiler. Bu zafer Pers istilasının sonu oldu.

Savaştan sonra Yunan birliği bozulmaya başladığında, Sparta’nın aksine Atina’nın lider Yunan şehri olması için diplomatik bir çaba harcadı. Dürüstlüğüne borçlu olduğu ünü sayesinde diğer şehirlerin güvenini kazanmayı başardı. Aristides, MÖ 487 yılında kurulan ve Delian Ligi denen Atina liderliğindeki konfederasyonun mimarlarından biriydi.

Aristides’in hayatının geri kalanı hakkında pek az şey bilinmektedir. Politikaya dönmüş ve Plutarch’a (46-120) göre sefalet içinde ölmüştür. Zira politikayı kullanarak zenginleşmeyi kesin olarak reddetmiştir.

Ek Bilgiler

1- Plutarch’a göre Aristides ve Themistocles arasındaki düşmanlık kişiseldi. Her ikisi de Stesilaus adındaki bir genci seviyorlardı.

2- Aristides Pers Savaşları sırasında general anlamına gelen strategos unvanını aldı. Strateji kelimesi bu terimden türetilmiştir.

3- Delian Ligi, adını konfederasyonun hazinesinin saklandığı ve yıllık toplantılarının düzenlendiği Delos Adası’ndan alır. Her ne kadar eşitler arasındaki bir birlik olarak yola çıkılmış olsa da zamanla fiili olarak bir Atina imparatorluğu haline gelmiştir. Hazinesine, Pantheon’un inşasında kullanmak üzere Atina tarafından MÖ 454 yılında el konulmasının ardından, birlik son bulmuştur.

Sofokles

Sofokles (MÖ 496-406), Atinalı bir oyun yazarıdır. Pek çok ünlü Yunan tragedyasını o yazmıştır. Yüzden fazla oyun yazdığına inanılmaktadır. Ne yazık ki bunlardan pek azı günümüze kadar ulaşabilmiştir. Euripides (MÖ 484-406) ve hem arkadaşı hem de rakibi olan Aiskhylos (MÖ 525-455) gibi isimlerle birlikte en büyük Antik Yunan oyun yazarları arasında yer almaktadır.

Sofokles’in en etkili oyunları, efsanevi Theban Kralı Oidupus’u anlatan Kral Oidupus ve kralın kızını anlatan Antigone’dir. Aiskhylos’tan ilham almış olmasına rağmen Sofokles’in sahneleme stilleri ve oyunlarındaki karakter gelişimi çok daha sofistikedir. Bu özelliği onun oyunlarını günümüzde en çok sahnelenen Yunan tragedyaları arasına sokmuştur.

Sofokles, Attika’daki küçük bir kasabada dünyaya geldi. Küçük bir çocukken Perslere karşı verilen Atina Savaşı’na tanık oldu. Doksan yıl süren hayatı boyunca Atina’yı bir süper güç haline getiren Pers Savaşları’ndan seksen yıl sonra şehrin düşüşünü başlatan Peloponez Savaşı’na kadar pek çok tarihi olaya tanık oldu.

Kariyerinin ilk döneminde Sofokles ağırlıklı olarak Aiskhylos’tan etkilenmişti. Ne var ki Atina’da her yıl düzenlenen bir tiyatro yarışması olan Dionysia’da ustasına meydan okudu. MÖ 468 tarihinde onu yendi. Bu zaferi, onu şehrin en önde gelen oyun yazarı yapacak olan bir dizi olayın da başlangıcı oldu.

Kral Oidipus’ta, Oidipus Thebes kralının ve kraliçesinin oğludur. Bir kahinin çocuğun büyüdüğünde babasını öldürüp annesiyle evleneceğini söylemesi üzerine ebeveynleri onu terk eder. Uzun yıllar sonra soyundan habersiz olan Oidipus bir çatışma sırasında kralı öldürür ve onun dul eşiyle evlenir. Bu kadının annesi olduğundan habersizdir (Annesiyle cinsel ilişki yaşamak isteyen bir erkeğin Oidipus kompleksine sahip olduğu söylenir. Oyunda Oidipus ne yaptığının farkına varır varmaz büyük bir utanç yaşar. Kendini kör eder ve Thebes’den ayrılır.)

Sofokles aynı zamanda Atina’da politikaya da karışmıştı. Orduda bir dönem strategos, yani general olarak hizmet verdi. Peloponez Savaşı başladığı sırada yaşlı bir adamdı. Şehrin Sparta’ya karşı savunulmasına yardım etti. Savaşın feci bir yenilgiyle son bulmasından hemen önce hayatını kaybetmiştir.

Ek Bilgiler

1- Sofokles’in yüz yirmi üç oyunundan yalnızca yedisi günümüze ulaşabilmiştir: Ajax, Antigone, Electra, Oidipus Colonus’ta, Kral Oidipus, Philoctetes, Trachisli Kadın.

2- Yaygın bir biçimde kullanılan pek çok ünlü söz ve deyiş Sofokles’in çalışmalarından gelmektedir. Örnek vermek gerekirse “Hiç kimse kötü haber getireni sevmez,” sözü Antigone’den alınmıştır. “Zaman her şeyin ilacıdır,” Kral Oidipus’ta, “Garip bir ülkede garip kalmak,” deyişi ise Oidipus Colonus’ta’da yer almaktadır.

3- Sofokles’in pek çok erken dönem oyununda kendisi de rol almıştır. Ne var ki sesi yetersiz olduğu için daha sonraları oyunculuktan vazgeçmek zorunda kalmıştır.

Mattathias

Yahudilerin ışık bayramının (Hanukah) kökenleri MÖ 2. yy’a kadar dayanmaktadır. Her yıl ışık bayramında Mattathias adındaki bir rahibin başlattığı ve Kudüs Tapınağı’nın yeniden Yahudilerin eline geçmesini sağlayan isyanın zaferini kutlamaktadırlar. İsyandan muzaffer olarak çıkan Yahudiler, tapınağı sadece bir gün yetecek olan yağla sekiz gün boyunca aydınlatmayı başarmışlardır. Bu mucize her yıl menorah (yedi kollu şamdan) yakarak kutlanır.

İsyanın başladığı MÖ 167 yılında Kudüs, Yunanca konuşan Seleucid İmparatorluğu’nun egemenliğindeydi. Pek çok Yahudi, Yunan geleneklerini benimsemiş ve hatta Yunan tanrılarına tapmaya başlamıştı. Bu durum Yahudi toplumunda anlaşmazlıklara neden oldu. O yıl Seleucid Kralı 4. Antiochus (MÖ 215-164), sünnet ve Sabbath gününün de aralarında bulunduğu kimi Yahudi adetlerini yasaklayarak bu anlaşmazlığın derinleşmesine neden oldu.

İncil’de anlatılanlara göre Mattathias, antik Yahudaizmin dini merkezi olan tapınakta bir rahipti. Mattathias Kudüs’te yapılanlardan dolayı çok öfkeliydi. “Ben bunları, insanlarımın ve kutsal şehrin çöküşünü, görmek için mi dünyaya geldim?” diye soruyordu. Yunan tanrılarına tapan bir Yahudi’yi öldürerek isyanın başlamasına neden oldu. Aynı zamanda Antiochus’un yeni emirlerini uygulamak için gönderilen bir Seleucid memurunu da öldürdü. Ardından insanları birlik olmaya çağırdı: “Geleneklere sadık olan ve ahdi destekleyen kim varsa benimle gelsin!”.

İsyan yaklaşık yedi yıl sürdü. Ne var ki Mattathias, Yahudiler’in zaferini görecek kadar uzun yaşamadı. MÖ 166 yılında öldü. Davasını oğlları devam ettirdi. Seleucidler’i bölgeden çıkarıp tapınağı kurtardılar. MÖ 160 yılında Maccabean Hanedanı kuruldu. Hanedan MÖ 63 yılına kadar bağımsız bir Yahudi devleti olarak hüküm sürdü.

Ek Bilgiler

1- Kudüs Tapınağı, Romalılar tarafından MS 70 yılında tahrip edildi. Kudüs’teki ünlü Batı Duvarı, tapınaktan geriye kalan son parçadır.

2- Maccabee, İbranice’de çekiç anlamına gelir. Mattathias ailesinin bu adı almasının nedeni, düşmanlarının üzerine bir çekiç gibi darbe indirdiklerine inanılmasıydı.

3- Mattathias Kudüs’le Tel Aviv arasında kalan Modin şehrinde dünyaya geldi. Ölümünün ardından orada bir mezara gömüldü. Ne var ki antik şehre ait tüm izler günümüzde ortadan kalkmıştır.

Lao Tzu

Taoizmin efsanevi kurucusu Lao Tzu’nun gerçekten yaşayıp yaşamadığı tarihçiler arasında devam eden bir tartışma konusudur. Efsaneye göre büyük bilge, MÖ 6. yy’da Çin’de yaşadı. İnsan doğası, ahlak ve hür irade hakkında bir eser olan Tao Te Ching’i yazdı. Bu kitaptaki düşünceler, Asya’nın en önemli dini inançlarından birinin temellerini atmıştır.

Aslına bakılırsa Lao Tzu’nun hayatı hakkında hiçbir şey bilinmemektedir. Hayatı ile ilgili boşluk sayısız efsane ile doldurulmuştur. Bunlardan birine göre bilgeliğinin bir işareti olarak sakallı doğmuştur. Bir başka mit 996 yıl yaşadığını iddia eder. Kimileri günümüzün Luoyang şehrinde Çin imparatorunun arşivcisi olarak çalıştığına işaret ederler. Söylendiğine göre ilk felsefi yazılarını burada yazmıştır.

Bir efsaneye göre bir gecede yazılmış olan Tao Te Ching, seksen bir bölümden oluşur. Ahlak ve felsefeyle ilgili bilgilerin yer aldığı kitap, evrenin doğasını (Tao yol anlamına gelir) ve kişisel ahlakın önemini (Te erdem anlamına gelir) açıklamaya çalışır. Lao Tzu’nun ahlak anlayışında derin düşüncenin önemine, barışçılığa ve doğayı kabullenmeye vurgu yapılır. “Kendinle barış, hayatın doğal akışı ile neşelen” der bir pasajında. “Hiçbir beklentin olmadığı zaman, bütün dünya senin olur.”

Taoizmin en bilinen konsepti ikiciliktir. Lao Tzu’ya göre doğa zıtlıklarla doludur: dişil ve eril, aydınlık ve karanlık, yaşam ve ölüm. Lao Tzu bu ikilikler arasındaki gizli bağlantıları anlayarak evrenin doğasının kavranabileceğini ileri sürer. Gerçekten de pek çok açıdan bu zıtlardan biri olmadan diğerinin de var olması mümkün değildir. Bu konsept en çok ünlü Yin (dünya) ve Yang (cennet) kavramları ile sembolize edilmiştir. Bunlar zıt kavramlar gibi gözükse de biri olmadan diğerinin varlığı söz konusu olamaz.

Lao Tzu’nun münzevi bir keşiş olarak yaşadığı ve sessiz sedasız bir biçimde öldüğü söylenmektedir. Yazıları ise çok büyük bir tutkuyla sahiplenilmiştir. Öyle ki Tao Te Ching’in kopyaları kazılarda ortaya çıkan eski Çin mezarlarında gömülü olarak bulunmuştur. Taoizm günümüzde Çin’in en yaygın inançları arasında yer almaktadır.

Ek Bilgiler

1- Modern Çin’de Taoizm iktidardaki Komünist Parti tarafından kabul edilen beş dini inaçtan biridir. Partinin kabul ettiği diğer dinler ise Budizm, Katoliklik, İslam ve Protestanlık’tır.

2- Tao Te Ching kadın erkek eşitliğine yaptığı vurguyla diğer antik dini metinler arasında istisnai bir konuma sahiptir. Lao Tzu, erkek egemen bakış açısına meydan okumak adına, varlığın hayat ve yaratıcılık gibi en önemli niteliklerine gönderme yaparken dişi üçüncü tekil şahsı kullanmıştır.

3- Tao Te Ching’in 47. bölümü, Beatles’ın The Inner Light (İç Işık) adlı şarkısının sözlerine ilham kaynağı olmuştur. Parçanın müziği gitarist George Harrison (1943-2001) tarafından bestelenmiştir.

Büyük İskender

Bir antik tarihçi Büyük İskender’den (MÖ 356-323) bahsederken şöyle der: “Mücadele edip de yenmediği hiçbir düşmanı yoktur. Kuşattığı her şehri almıştır. İşgal ettiği her ulusa boyun eğdirmiştir.” Mısır’dan Hindistan’a uzanan fetihleri, Yunanlılar tarafından bilinen dünyanın her yerine ulaşmıştır. Sadece otuz üç yaşına kadar yaşamış olmasına rağmen böyle bir başarı elde etmiş olması dikkate değerdir.

İskender’in fetihleri Yunan geleneklerini ve dilini Akdeniz’de yaygınlaştırmıştır. Böylece Yunanca bölgenin hakim dili haline gelmiştir. Sonraki üç yüz yıl boyunca İskender’in varisleri onun kurduğu imparatorluğun çeşitli bölgelerini yönetmişlerdir. Bu dönemin sonunu ise Roma istilası getirmiştir.

Bir Yunan krallığı olan kuzeydeki Makedonya’da dünyaya geldi. Makedon Kralı 2. Philip’in ve eşlerinden biri olan Olympias’ın oğluydu. Gençliğinde filozof Aristo’dan (MÖ 384-322) dersler aldı. Aristo genç prense bilim, edebiyat ve felsefe aşkı aşıladı. İskender aynı zamanda çok iyi bir at binicisiydi. Atı Bucephalus, fetihleri sırasında ona eşlik etti ve antik dünyanın en ünlü hayvanlarından biri haline geldi.

MÖ 336 yılında Philip bir suikaste kurban gitti. İskender henüz yirmi yaşındayken onun yerine tahta geçti. Birkaç yıl içinde Makedonya’yı Yunanistan’da hakim güç haline getirdi. Atina ve Thebes gibi şehir devletlerini konrol altına aldı. Ardından ordularını on yıl sürecek bir dünya seferine çıkardı. Mısır’ı, Hindistan’ı ve Yunanistan’ın ezeli düşmanı olan Pers İmparatorluğu’nu fethetti. Askerleri düzinelerce şehir kurdu ve üç kıtaya yayılan bir imparatorluğu kontrol ettiler.

İskender, inançlarını yendikleri halklara empoze etmeye çalışan fatihlerden farklı olarak Pers kültürü ile ilgilendi ve ona ait pek çok geleneği benimsedi. Bu politikası pek çok komutanın tepkisini çekti. Özellikle İskender’in binlerce askerini toplu bir düğünle Pers kadınlarıyla evlenmeye zorlaması büyük öfkeye yol açtı. İskender, Susa şehrinde gerçekleştirilen bu düğünle Yunan ve Pers kültürlerinin birarada yaşayabileceğini göstermek istemişti.

İskender’in Babil’deki ölümünün nedeni tartışma konusu olmuştur. Kimi çağdaşları onun zehirlenmiş olduğundan şüphelenmiştir: “O düşmanlarına yenilmedi. Güvendiği kişiler ona bir komplo kurdular.” Ne var ki 1998 yılında tamamlanan bir araştırmada muhtemelen tifo ateşinden öldüğü sonucuna varılmıştır.

Ek Bilgiler

1- Oliver Stone’un yönettiği 2004 yapımı Alexander filminde, İskender rolünü İrlandalı aktör Colin Farrel (1976-) oynamıştır. Büyük fatih aynı zamanda aralarında William Shatner (1931-) ve Richard Burton’un (1925-1984) da bulunduğu pek çok başka aktör tarafından da canlandırılmıştır.

2- İskender’in en sevdiği kitap olan İlyada’yı uyurken bile yastığının altında tuttuğu söylenir.

3- Efsaneye göre İskender ölümünden sonra mumyalanmıştır. Naaşı kendi adıyla onurlandırılan Mısır’daki İskenderiye şehrine götürülmüştür.

Platon

Platon’un (MÖ 429-347) gerçek ismi Aristokles’dir. Atina’da politik güce sahip zengin bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Platon ismi, geniş omuzlarından esinlenilerek güreş öğretmeni tarafından kendisine verilmiştir.

“Platos” kelimesi Yunanca geniş anlamına gelmektedir. Bu isim filozofun felsefe tarihindeki konumuna da son derece uygun düşmektedir. Her ne kadar günümüzde politika alanında yazdıkları daha fazla biliniyor olsa da, Atinalı yazarın eserleri şiir, cinsellik ve matematik de dahil olmak üzere çok çeşitli konularla ilgilidir.

Platon gençliğinde son derece ayrıcalıklı bir eğitim aldı. Filozof Sokrat’ın (MÖ 470-399) öğrencisi oldu. Öğretmeninin yargılanıp idam edilmesi onda şok etkisi yarattı. Sokrat’ın pek çok diğer öğrencisi gibi Platon da onun ölümünün ardından şehri terk etti. İtalya ve Sicilya’ya gitti.

Kırk yaşındayken geri döndü ve ünlü akademisini açtı. Genç Atinalılar için bir felsefe okulu olmasını planladığı “Akademi” Batı dünyasında kendi türünün ilk örneği oldu. Yunanistan’ın her yerinden öğrenciler bu okula geldiler. Bunların arasında Platon’un yanında çalışmak için MÖ 367 yılında Atina’ya gelen Aristo da vardı.

Plato’nun pek çok çalışması günümüze kadar ulaşmıştır. Yazdıklarının büyük bölümü diyaloglar şeklindedir. Örnek vermek gerekirse en bilinen çalışması olan Republic (Devlet / MÖ 360), Sokrat ve diğer Yunanlılar arasında geçen kurgusal sohbetlerden oluşmaktadır. Platon diyaloglardan hükümet yapısı, adalet ve toplumda filozofların rolü konusundaki fikirlerini genel hatlarıyla ortaya koymak için yararlanmıştır.

Devlet kitabında Platon’un ünlü “Mağara Alegorisi” de bulunmaktadır. Hikaye, ömürleri boyunca bir mağarada zincirlenmiş olarak bulunan insanlarla ilgilidir. Bunlar güneşi hiç görmemişlerdir. Gördükleri tek şey birkaç nesnenin mağara duvarına düşen gölgeleridir. Platon’a göre mağaradaki insanlar gördükleri gölgelerin gerçeğin ta kendisi olduğuna inanacaklardır. Ama içlerinden biri güneşi görme imkanı bulursa gerçek dünyanın farkına varacak ve diğerlerini aydınlatmaya çalışacaktır. Platon bu öyküyü filozofun toplumdaki öğretici rolünü anlatmak için bir alegori olarak kullanmıştır. Filozof mağaradan kurtulan ve metafiziği, yani gerçekliğin temel doğasını anlamayı başaran kişidir.

Platon Okulu, kurucusunun ölümünden yüzlerce yıl sonra dahi Atina’da varlığını koruyabilmiştir. Platon’un düşünceleri pek çok çağdaş siyaset kuramına ilham vermiştir.

Ek Bilgiler

1- “Akademi” ve “akademik” sözcükleri Platon’un Atina’daki “Akademi”sinden türetilmiştir. Platon’un açtığı okula “Akademi” isminin verilme sebebi ise, Yunan kahramanı Academus’a adanan bahçelerde inşa edilmesidir.

2- Platon’un felsefe okulu bin yıla yakın bir süre açık kalmıştır. 529 yılında Bizans İmparatoru tarafından Hıristiyanlığın altını oyduğu gerekçesiyle kapatılmıştır.

3- Platon’un ailesinin kökeninin, Yunan deniz tanrısı Poseidon’a uzandığına dair çeşitli efsaneler vardır.

Öklid

Doğa kanunları, Tanrı’nın matematiksel düşünceleridir.

– Öklid

Bir Antik Yunan matematikçisi olan Öklid’in (MÖ 325-265) yazdığı ders kitabı, 2 bin yıldan uzun bir süre boyunca Batı dünyasında geometrinin temel taşını oluşturmuştur. On üç ciltten oluşan Elementler üçgenler, asal sayılar, poligonlar ve başka birçok konuyla ilgili temel matematiksel kuralları içermektedir.

Bu kitap Öklid’i tarihin en önemli insanları arasına sokmuştur. Buna rağmen hayatı hakkında hemen hemen hiçbir şey bilinmemektedir. Aslında Öklid, Elementler kitabında yeni hiçbir şey söylememiştir. Onun esas başarısı, Yunanlılar tarafından yüzlerce yıldır geliştirilen kanun ve teorileri bir kitapta özetleyerek toplamasıdır.

Öklid Mısır’ın Yunanlılar tarafından kontrol edilen İskenderiye şehrinde yaşamıştır. İskender’in generallerinden biri olan 1. Batlamyus (MÖ 367-283) döneminde büyük bir ün kazanmıştır. Öklid büyük ihtimalle Platon’un (MÖ 429-347) kurduğu Atina’daki “Akademi”de eğitim görmüş ve Mısır’ın fethinin ardından diğer Yunanlılarla birlikte İskenderiye’ye gitmiştir.

Öklid’in Elementler isimli çalışmasında, Exodus (MÖ 395-342), Theaetetus (MÖ 417-369) ve diğer matematikçilerin buluşları tek bir geometri sistemi içerisinde bir araya getirilmiştir. Bu durum, Öklid’in çağdaşlarının kitabı kafa karıştırıcı bulmasına neden olmuştur. Öklid’in hayatına ilişkin kayıt altına alınmış nadir olaylardan biri, bu durumun güzel bir örneğini teşkil eder. Buna göre Elementler’in bir kopyası eline geçen kral, onun büyüklüğü ve karmaşıklığını görünce korkuya kapılmıştır. Bunun üzerine ünlü matematikçiyi yanına çağırmış ve bu konuları kendisine açıklamasını istemiştir. Batlamyus, Öklid’e geometri öğrenmenin daha kolay bir yolu olup olmadığını sorduğunda Öklid’in “Geometriye giden bir kraliyet yolu yoktur” yanıtını verdiği ileri sürülmektedir.

Öklid kitabına birbiriyle bağlantılı geniş bir aksiyomlar seti ile başlar. Bunları kanıtlamaya gerek görmez. Aksiyomlarından birisi de bir düzlem üzerindeki iki noktadan bir doğrunun geçtiğidir. Öklid, bu ve benzeri aksiyomları temel alarak karmaşık teoremleri kanıtlamaya çalışmıştır.

Öklid’in kitabının kopyaları, 9. yy’dan itibaren Arap bilginler tarafından saklanmıştır. Kitabın daha sonra Avrupalılar tarafından yeniden keşfi, kitaba erişebilmek için kendisini Müslüman bir öğrenci olarak tanıtan İngiliz yazar Adalerdus Bathensis’in (1116-1142) kitabı okuyup çevirmesi ile mümkün olmuştur. Adalerd kitabı 1120 yılında Latince’ye çevirmiştir. Kitabın bu tarihten itibaren bin baskı yaptığı tahmin edilmektedir.

Ek Bilgiler

1- İki bin yıldan daha uzun bir süre boyunca dünyanın en temel matematik ders kitabı olan Elementler’in, İncil’den sonra en çok satan kitap olduğu söylenmektedir.

2- Abraham Lincoln (1809-1865) bir Öklid hayranıydı. Genç bir avukatken Elementler’’in bir kopyasını sürekli yanında taşırdı. Daha sonraları matematik terminolojisine ait kimi unsurları çeşitli söylevlerine yansıtmıştır. Örneğin, politik eşitlikten bahsederken “özgür bir toplumun aksiyomları” ifadesini kullanmıştır.

3- Amerik Birleşik Devletleri’ndeki pek çok sokak ve bina adını Öklid’ten alır. Ayrıca, Ohio eyaletinde Öklid şehri ve onun adıyla anılan bir Ay krateri bulunmaktadır.

Pausanias

Şehrine ihanet eden bir kral olan Pausanias, efsanevi bir hain olduğu kadar başarılı bir generaldi de. Sparta’nın iki kralından biri olarak, MÖ 480-478 yılları arasında şehrin Persler’e karşı zaferle sonuçlanan efsanevi savaşlarına liderlik etmiştir. Ne var ki daha sonra adı Persler’le birlikte bir komploya karışmış ve Yunanlılar’a ihanet etmiştir.

İyi eğitimli ve acımasız savaşçıları ile ünlü Sparta, komployu MÖ 474’te açığa çıkarmıştır. Plan ortaya çıktıktan sonra kral, bir tapınağa sığınmış ve kapana kısıldığı bu yerde açlıktan ölmüştür.

Pausanias’ın ihaneti, Sparta ordusunun efsanevi disiplini bilindiğinden büyük bir şaşkınlık yaratmıştır. Sparta, Atina ile birlikte antik dünyanın süper güçleri arasında yer alıyordu. Atina’dan farklı olarak Sparta, büyük savaşçıları ile ünlüydü. Bunlar çocukluklarından itibaren savaş eğitimi alıyorlardı. Gerçekten de Sparta sanatçıları, filozofları ya da yazarları ile değil, savaşçıları ile tanınırdı.

Aslında hasım olmalarına rağmen Sparta ve Atina, Persler’e karşı ittifak kurdular. Ancak MÖ 480 yılında Thermopylae Savaşı’nda yenilgiye uğradılar. Savaşta Sparta’nın iki kralından biri öldürüldü. Pausanias, daha sonra Platea (MÖ 479) ve Bizans (MÖ 478) savaşlarında muzaffer Yunan ordularının yönetiminde bulundu.

Zaferden sonra Yunan ittifakı çözülmeye başladı. Şehir devletleri Atina ve Sparta’nın etrafında kümelenmeye başladılar. Pausanias’ın baskıcı idaresi bu devletlerin büyük bölümünü Atina’ya yaklaştırdı. Bu yetmezmiş gibi Pausanias’ın Perslerin safına geçmek için onlarla görüşmeler yaptığı ve Helot olarak bilinen Spartalı kölelere onunla birlikte savaşmaları karşılığında özgürlük vadettiğine dair dedikodular bardağı taşıran son damla oldu. İçinde yer aldığı komplonun ortaya çıkması Pausanias’ın çöküşünü de beraberinde getirdi.

Ek Bilgiler

1- Sparta MS 396’da Gotlar tarafından yok edildi. Günümüzdeki Sparta şehri, 1834 yılında kurulmuştur. Antik kalıntılara ulaşmak için 20. yy’ın başlarında kazı çalışmalarına başlanmıştır.

2- Pausanias’ın oğlu Pleistoanax, MÖ 458 yılından itibaren şehri aralıklarla da olsa tam elli yıl boyunca yönetti. Atinalılar’a karşı verilen Peloponez Savaşları onun döneminde başlamıştır.

3- Perslere karşı kurulan Atina-Sparta ittifakı, 2007 yapımı 300 Spartalı filmine konu olmuştur. Filmin yönetmeni Zack Snyder’dir (1966-).

Phidias

Yunan olimpiyatlarının yapıldığı Olimpia dağındaki bir kazı sırasında arkeologlar küçük bir kap buldular (1958). Kabın üzerine Yunan harfleriyle bir cümle yazılmıştı: “Ben Phidias’a aidim.”

2400 yıllık kap belki de Yunan heykeltıraşa ait olduğu kesin olarak bilinen tek kalıntıdır. Phidias (MÖ 490-430) kendi döneminde büyük bir üne sahip olsa da, altın kaplı başyapıtları olan Zeus ve Athena heykelleri de dahil olmak üzere tüm eserleri yok edilmiştir.

Phidias antik dünyada çok ünlüydü. Öyle ki Olimpia’daki Zeus heykeli antik dünyanın yedi harikasından biri sayılmaktadır. Arkeologlar Phidias’ın, kabını yaklaşık 13 metre yüksekliğindeki bu heykeli yaparken açtığı atölyede kaybettiğini tahmin etmektedirler (MÖ 430).