Çay ve zen

Cha-no-yu’nun Japonya’ya yayılması açısından en elverişli ortam, Japonya’nın dış dünyaya kapandığı 17. yüzyıla denk gelir.

Cha-no-yu, Zen Budizmi’nin etkisi ile yeşil çay tozunun bazı geleneksel kurallar bütünü içinde hazırlanıp çay halinde servis edilip, bu çayın içilmesinden ibarettir. Sadō ve chadō ise “çay yolu/sanatı” demektir.

Japon Çay Seremonisi – Toshikata Mizuno

Cha-no-yu (Çay seremonisi) ya da Sadô (Çay yolu) Çin’den Japonya’ya geçmiştir ve 16. yüzyılda Zen ruhu temel alınarak Usta Sen-no-Rukyu tarafından mükemmel haline getirilmiştir.

13. yüzyılda Zen ustası Dogen Zenji Çhado’nun amacını şöyle özetler:

“Aklı boşaltmanın yolu kendini unutmaktır.Kendini unutmanın yolu dünyayı uyandırmaktır.Dünyadaki her şeyi uyandırmanın yolu aydınlanmış olmaktır.”Chado Felsefesi

Çay seremonisinin altında yatan felsefe Zen Budizmi’nden evrilmiştir. Zen, Çince cha’nın karşılığıdır ki o da anlamı derin ruhani kavrayışa götüren meditasyon anlamındaki Sanskritçe dhyana kelimesinin eş anlamlısıdır. Hem çay hem de Zen bedeni ve aklı sıkı bir ruhani disipline dönüşecek potansiyele sahip bir farkındalığa ulaştırmak üzere eğitmeye vurgu yapar.

Çay Seremonisi Tarihi

Japonya’daki çayla ilgili ilk kayıt, 9. yüzyılda, Çin’den dönen Budist rahip Eichū’dan kalmıştır. Nihon Kōki’nin girişinde belirtildiğine göre Eichū, kişisel olarak sencha’yı (Japon yeşil çayı) hazırlamış ve 815 yılında, Karasaki gezisinde olan İmparator Saga’ya sunmuştur. 816’da, imparatorluk emriyle çay bitkisi, Japonya’nın Kinki bölgesinde ekilmeye başlanmıştır.

Eichū’nun zamanında Çin’de popüler olan çay şekli, kabuklu çaydır. (dancha) Bu tarz çay, çayın havanda öğütülüp bitkilerle ve tat veren şeylerle karıştırılmasıyla elde edilir.

Çay içme geleneği ilk olarak tıp alanında kullanılmış, insanların hoşuna gitmeye başlayınca da Çin’in her tarafına yayılmıştır. 9. yüzyılın başlarında, Çinli yazar Lu Yu, Çay Klasikleri kitabını yazmıştır. Bu kitap, çayın tarımına ve hazırlanmasına odaklanan bir eserdir. Lu Yu, başta Zen-Chan Okulu olmak üzere Budizm’den çok etkilenmiştir. Onun düşünceleri Japon Çay Seremonisi’nin gelişmesinde güçlü bir etki yapmıştır.

12. yüzyılın sonlarındaki çay hazırlama tarzına tencha denir. Bu tarz çay, toz haline getirilmiş matcha’nın bir kaseye konması, üzerine sıcak su eklenmesi ve çayla sıcak suyun birlikte karıştırılmasıyla elde edilir. Bu yöntem Japonlara, Çin’den dönen diğer bir rahip olan Eisai tarafından tanıtılmıştır. Eisai, Japonya’ya dönerken yanında çay üretebileceği en iyi kalitedeki çay tohumlarını getirmiştir.

Toz haline getirilmiş yeşil çay, ilk olarak Budist manastırlarındaki dini ritüellerde kullanıldı. 13. yüzyılda Kamakura Shogunate yönetimi sırasında çay ve lüks mallar savaşçılar arasında bir tür statü sembolü oldu. Bu durum, “Çay Tatma Partileri”ni doğurdu. Bu partilerde en iyi kalitedeki çayı (Eisai’nin Çin’den getirdiği tohumlardan elde edilen ve Kyoto’da ekilen) tahmin edebilen yarışmacılar çok büyük ödüller kazanabilirlerdi.

Japon tarihindeki diğer önemli dönemlerden birisi Muromachi Dönemi’ydi. Bu dönem, Kitayama kültürünün (Ki-tayama bunka) yükselişe geçtiği dönemdi. Kitayama kültürü, Ashikaga Yoshimitsu’nun ve onun yaşadığı Kyoto’nun kuzey tepelerinin (Kinkakuji) görkemli kültürel dünyasının etrafında şekillenmişti. Muromachi Dönemi’nin sonraki aşamasında ise Higashiyama kültürü yükselişe geçti. Bu kültür de Ashikaga Yoshimitsu’nun ve onun inzivaya çekildiği Kyoto’nun doğu tepelerinin zarif kültürü etrafında şekillenmişti. Bu dönem, bizim bugün Japon geleneksel kültürü olarak bildiğimiz kültürün tohumlarının atıldığı dönemdir.

Wabi Sabi

Wabi: Sadeliğin işlenmesi, sükunet, ve süsün olmayışı

Sabi: Eski, solmuş ve mükemmel olmayanı kutsayış

Japon Çay Seremonisi, dönüşüp değişebilen bir pratik olarak gelişti ve kendi estetiğini yavaş yavaş oluşturmaya başladı. Bilhassa “wabi” ve “sabi” prensiplerinde bunu rahatlıkla görebiliriz. “Wabi”, içi ya da ruhu ve insan yaşamının deneyimlerini temsil eden bir ifadedir. Onun asıl anlamı, sakinliğe ya da ağır başlılığa, kibarlığa ya da asimetri, kusurluluk, derinlik, doğallık, sadelik, itidal, tevazu ile tanımlanan tadı kontrol altına alma işlemine işaret eder. Ayrıca sade ve süssüz nesneleri, mimariyi vurgular. Zamanın ve ilginin maddeye kattığı yıllanmış güzelliği över. “Sabi” ise dışı ya da hayatın maddi yönünü temsil eder. Aslında o, eskimiş, yıpranmış, çürümüş anlamlarına gelir. Kusurluluğu kapsama, bizim şimdi ve burada sadece biz olan kaba benliğimize değer verdiği için sağlıklı bir hatırlatıcı olarak onurlandırılırken, özellikle soylular arasında boşluğu anlama, ruhsal uyanışın en etkili aracı olarak görülür. – (“satori” ya da aydınlanmanın ilk adımı)

Muromachi dönemindeki 71 Şiir Yarışması’nın (Shichiju-ichiban shokunin utaawase) 24. sünde, açık alandaki bir çay evini (matcha) ve özü (senjimonouri ) satan bir seyyar satıcıyı gösteren resim. Tokyo Ulusal Müzesi’ndeki nüshası 1846 yılında çoğaltıldı. Ippuku issen’in keşiş giysisi, matcha kültürü, çay seremonisi ve Budizm arasındaki ilişkiyi betimler.

Çay Seremonisi Prensipleri: Wa, Kei, Sei, Jaku

Japon Çay Seremonisi ya da anlamı “çay için sıcak su” olan cha-no-yu, ayrıntılı bir ritüelden çok daha fazlasıdır. Cha-noyu kişiyi bir an için güzelin, sükunetin ve başkalarına nezaketin ruhunu hissetmeye götüren bir dinlenmedir. Seremoni herhangi bir yerde yapılabilir, evde ya da çay evinde.

Rikyu, rüyasında, Lao Zi’ye ve Sakyamuni Buddha’ya çay seremonisinde olmaması gereken en önemli özelliklerin ne olduğunu sorar.

Lao Zi: “Para ve dünyanın tozu.”

Sakyamuni Buddha: “Ego, ihtiras ve nefret,” der.

Usta Rikyu uyanır ve çay hazırlamaya başlar. Suyu koyar, çay çiçeklerini yerleştirir, kömürü yayar. Kalbi uyum, saygı, saflık ve sükunetle dolar.

Wa – Armoni: Başka insanlarla ve doğayla uyum. Çay seremonisi kişiyi doğayla uyum içinde olmaya götüren yoldur.

Kei – Saygı: Başkalarıyla uyumlu ilişki

Sei – Saflık: Kendini beş duyu aracılığıyla temizle; kişiye dışarının sessizliğini hatırlatan suyun sesini duyarak işitme duyunu, çiçekleri görerek görme duyunu, malzemelere dokunarak dokunma duyunu, çiçeklerin kokusuyla koklama duyunu, çay içerek tatma duyunu.

Jaku – Sükunet: Doğayla ve akılla sükunet içinde olmak. Uyumun, saygının ve saflığın olduğu yerde hissedilen hal.

Sen no Rikyu’nun çay seremonisi için yedi kuralı1. Bir kap güzel çay hazırla 2. Kömürü iyice yay ki su iyi kaynasın 3. Kışın sıcaklık yazın serinlik duygusu oluştur 4. Çiçekleri tarladalarmış mı düzenle5. Vaktinden önce hazır ol 6. Yağmur ihtimaline karşı hazırlıklı ol7. Misafirlerine azami saygıyla davran Sen no Rikyu (1522 – Nisan 21, 1591)Çay seremonisinde kullanılan temel gereçler

Çay malzemesi chadōgu olarak isimlendirilir. Kullanışlı, farklı tarzlarda ve motiflerde olan chadōgu’nun büyük bir kısmı farklı durumlarda ve farklı mevsimlerde kullanılır. Çay seremonisi için gereken bütün malzemeler büyük bir özenle kullanılır. Her kullanımdan önce, sonra ve saklamadan önce titizlikle temizlenir. Hatta bazıları eldivenle tutulur.

1. Chakin

Chakin “Chakin” küçük bir dikdörtgen şeklinde olan, beyaz keten ya da kenevirden yapılmış bir bezdir. Temelde çay kasesini temizlemek için kullanılır.

2. Fukusa

Çay kaşıklarını temizlemek için kullanılan ipek bez.

Fukusa

3. Hishaku

Sapının ortasında bir düğüm olan bambu kepçe.

Hishaku

4. Tana

Çay hazırlamakta kullanılan her türden ahşap veya bambu mobilya. Ayrıca, malzemelerin konduğu raflı dolap.

Tana

5. Chavan (çavan) – Çay Kasesi (chawan)

Chawan

Çay kasesi, birçok boyutta ve tarzda olabilir. Açık ve koyu çay için farklı tarzdaki kaseler kullanılır. Çayı çabuk soğutan sığ kaseler yazın kullanılır, derin olanlar kışın kullanılır. Kaseler yaratıcılarının, sahiplerinin ya da bir çay ustasının ismini taşırlar. Bugün hâlâ, yaklaşık dört yüz yaşındaki kaseler, çok özel toplantılarda kullanılır. En iyi kaseler elle yapılanlardır ve bazı kaseler son derece kullanışlıdır. Kaselerdeki düzensizlik ve kusurluluk ödüllendirilir: Bu özellikler genelde kasenin “ön kısmında” belirtilir.

16. yüzyıl Japon işi çömlek tarzında chawan. Koyu çay için kullanılır.

Modern iki açık çay kasesi.

6. Natsume – Çay Kutusu

Küçük kapaklı kutu, çay yapma sürecinde kullanılması için toz halindeki çayı saklar. [o]temae.)

Natsume

7. Chashaku – Çay Kepçesi

Çay kepçeleri bambunun tek bir parçasından fildişinden ya da tahtadan da yapılır. Kepçe, çay kutusundan çayı alıp çay kasesine koymak için kullanılır. Bambudan yapılan çay kepçesinin en sıradan tarzının merkeze yakın yerinde düğüm bulunur. Daha büyük kepçeler çayı çay kutusundan mizuya’ya (hazırlık yeri) aktarmaya yarar. Fakat bu süreç konuklar tarafından görülmez. Çeşitli çay geleneklerinde değişik tarzlar ve renkler kullanılır.

Chashaku

8. Chasen – Fırça

Chasen

Çayın Hazırlanışı ve Sunumu

Japonlar için cha-no-yu “wabi”ye (kişinin derin bir sadelikte, sakin ve tatminkar olduğu bir konuma) ulaşmak için bir zihin disiplinidir. Aynı zamanda formu ve zarafeti muhteşem bir performanstır.

1. Cha-no-yu için matcha denen özel toz yeşil çayı chasaku ile fincana /tasa koyun.

2. Kamadan hishaku kullanarak chawanın içine sıcak su dökün.

3. Chasen ile karıştırın.

Çayın içilişi ve ev sahibine geri verilişi

1. Eğilin ve chawan’ı sağ elinizle alın ve onu sol avuç içinize koyun.

2. Chawan’ı sağ elinizle saat yönünde üç kez çevirin.

3. Çayı içtikten sonra chawanı dudaklarınızın değdiği kısmını sağ elinizle silin ve chawanı saat yönünün tersine çevirerek ev sahibine geri verin.

Tatami – Çay Seremonisi Odası

Bir çay seremonisi odası genellikle üç metre kare genişliğindedir (Tatami mat odası ise dört buçuk metre karedir) ve çok basit olarak dekore edilir. Çay odası için “Wabi” ruhu örnek alınır.

Sen no Rikyu tarafından hazırlanan

Tatami “katlamak” demektir. Burada da tatami matlarının manası düzgün bir şekilde katlanmalarıdır.

Tatami4 ile kaplanan zeminiyle inşa edilen bir oda, en ideal buluşma yeri olarak düşünülür. Çay yapmak ve servis etmek için gerekli malzemelerin olduğu veya ev sahibinin, oturan konuklarının huzurunda çayını yapabildiği herhangi bir yer de çay için buluşma yeri olarak kullanılabilir. Örneğin, bir çay toplantısı, dışarıda piknik tarzında yapılabilir. (Bu tarz bir buluşma “nodate” olarak bilinir.)

Çayın wabi tarzı için tasarlanan oda, chashitsu olarak isimlendirilir ve zemini ideal olarak 4,5 tatami’dir. Bu oda, alçak bir tavana, yerde bulunan bir ocağa, kaygan kağıtlara, kağıtları asmak ve diğer dekoratif nesneleri koymak için oyuklara ve ev sahibi ile konukları için yapılmış birden fazla girişe sahiptir. Ayrıca mizuya denilen sonradan eklenmiş bir hazırlık odası da vardır. 4.5 matlık oda standart olarak görülür, fakat daha küçük veya daha büyük odalar da vardır. Wabi tarzındaki çay odalarında, malzemeler ve dekorasyon bilinçli bir şekilde sade ve gösterişsiz tasarlanır. Ayrıca chashitsu, çay seremonisi için desteksiz inşa edilen binalara da atıfta bulunur. İngiltere’de çay evi olarak bilinen bu tarz yapılar, birbirinden farklı boyutlarda ve tarzlardaki birçok çay odasını, soyunma ve bekleme odalarını ve diğer bölümleri içerirler. Bu yapılar, Roji denilen bir çay bahçesiyle çevrelenir.

Tatami ve Tokonoma ile büyük bir çay odasının dıştan görünümü.

Tatami, çay seremonilerinde farklı amaçlar için kullanılabilir. Örneğin, onların yeri, bir insanın çay odasına nasıl gideceğini ve hangi değişik oturma pozisyonlarını alacağını belirler.

Tatami’nin zeminde kullanılması, çay seremonilerinin gelişmesini etkilemiştir. Örneğin, tataminin üzerinde yürürken, geleneksel olarak ayak sürtmen ve huzursuzluğa sebep olmaktan kaçınman beklenir. Ayağını sürtme insanı yavaşlatır, dik durmasını ve sessiz yürümesini sağlar. Ayrıca kaygan zemindeki tabi ile tataminin arasındaki uyum gibi dengede durmana yardım eder. Bu, uzun adımlar atmanı engelleyen kimono giysisinin de bir fonksiyonudur. Hasırların birleşme noktalarının üzerinde yürümekten de kaçınılması gerekir. Bunun maddi sebebi, tataminin zarar görmesinin engellenmesidir. Çay öğrencilerine de, çay odasında yürürken bu birleşme noktalarının üzerinden atlamaları öğretilir.

Tatami ve Tokonoma ile büyük bir çay odasının içten görünümü.

Tatami, çay odasına, Japon tarzı odalardaki gündelik düzenden biraz farklı yerleştirilir. Ayrıca mevsimden mevsime çeşitlenebilir. (Hasırları yeniden düzenlemek mümkündür.) 4.5 mat’lık odada, hasırlar merkezdeki bir hasırın etrafına dairesel olarak serilirler. Amaca göre yapılan çay odalarında kış mevsimlerinde kullanmak için zemine gömülen ocak da bulunur. Ocağın girmesi için kesilen özel bir tatami kullanılır. Yazın, ocağın konduğu küçük kare ya fazladan bir tatami ile kapatılır ya da daha yaygın bir şekilde ocaklı tatami, bütün olan bir tatamiyle değiştirilir ve ocak tamamen gizlenir.

Merkezdeki hasıra basmaktan mümkün olduğu kadar kaçınmak gelenekselleşmiştir. Ayrıca onun üzerine işlenmiş avuç içine de basmamak gerekir. O avuç, bir tür masa işlevi görür: Çay malzemeleri görülebilmesi için onun üzerine konur, ayrıca konuklara ikram etmek için çay kaseleri onun üzerinde hazırlanır. Ona basmamak için insanlar onun etrafındaki diğer hasırların üstünde yürüyebilirler ya da ellerinin veya dizlerinin üstünde sürünürler.

Yürümenin dışında, tatami üzerinde hareket etmesi gereken biri, kapalı yumruklarını hasırın üzerine koyar ve diz üstü pozisyonundayken yumruklarını kullanarak kendisini ileri iter ya da geri çeker.

Herhangi bir çay odasına çizilen düzinelerce gerçek ya da hayali çizgi vardır. Bunlar, malzemelerin tam yerini ve sonsuz sayıdaki diğer detayları belirlemek için kullanılırlar. Yetenekli bir uygulayıcı tarafından uygulandığı zaman, malzemelerin yerleştirilmesi seremoniden seremoniye dikkatlice çeşitlendirilir. Tatami hasırındaki çizgiler (tatamime), yerleştirme için bir rehberdir ve birleşme noktaları insanların oturmaları gereken yeri işaret eden bir hudut gibi hizmet eder.

Hoshoan – Bahçe içindeki çay evi

Japonya’da bahçe içinde bulunan ve çay töreni için kullanılan küçük ev.

Tatami, diz üstü orturmak için çok konforlu bir yüzeye sahiptir. Yılın belli zamanlarında (özellikle yeni yıl kutlamaları boyunca) tataminin konukların oturacakları bölümleri, kırmızı keçe kumaşla kaplanır.

Nijiriguch crawling entrance 60 cm2 ebatında çay odası kapısı.

Kapısından geçebilmek için iki büklüm olmak gerekir. Amacı alçak gönüllü olmayı hatırlatmaktır. Çay töreninin yapılacağı eve erkeklerin silah ile kadınların da ziynet eşyaları ile girmeleri yasaktır. Yani bu eve tevazuyu hatırlayarak, dünya zenginliği ve gücünü bırakarak girmek gerekir. Japonların diğer evleri gibi burası da son derece sade döşenir. Çay evinin düzeni, çay evine veya odasına asılacak yazılar, hepsi kurallara bağlıdır.

Chaji’nin (Çay Toplantısı’nın) Klasik Bölümleri

Yöntemler okuldan okula, yılın, günün zamanlarıyla, odayla ve diğer düşüncelerle değişiklik gösterir. Bir ev sahibi ve maksimum beş konuğun bulunduğu öğle çayı, en resmi chaji olarak düşünülür.

Çay Toplantısı 1

Bir çay odasında kış mevsiminde öğlen yapılan chaji şöyledir.

Konuklar randevulaşılan saatten hemen önce gelirler ve içerideki bekleme odasına geçerler. Buraya gereksiz eşyalarını koyarlar ve yeni tabi’lerini giyerler. İdeal bekleme odası, tatami zeminine ve içine mevsime göre kağıtların asıldığı ve temaya uygun bazı şeylerin konduğu oyuklara (tokonoma) sahiptir. Burada konuklara bir fincan sıcak su, kombu

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

En eski Çince şiir antolojisidir. MÖ 11. yüzyıldan MÖ 7. yüzyıla kadar olan süredeki 305 şiir ve şarkıyı içerir.

2

Büyük Japon Çay Seremonisi Üstadı

3

http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_tea_consumption_per_capita

4

Japonların geleneksel yer örtüsü.