Ҳаёт қайиғи (1 китоб)

Дадажонимнинг жанозалари ўзлари ишлаган, обод қилган мактабнинг рўпарасидаги Кўкча масжидида, 4 ноябрь, Жума намозидан сўнг ўқилди. Ўзлари севган мактабнинг яқингинасида, шайх Зайниддин бува зиёратгоҳининг пойида ётибдилар…

Дадам ўлди,гўё чўкди тоғ,шамол йўли очилиб кетди.Қучоқладик бир-биримизни,ўткир совуқсуякка етди.Шундагина англадик, қандайоғир бўлган унинг аҳволи,Тоғдай жисми билан у тўсибтурган экан барча шамолни.Бўшлиқ эзди юрагимизни,Оғушида сўзлатди қайғу:“Биз ғафлатда яшар эканмиз.Қандай улуғ одам эди у”(Шавкат Раҳмондан).

Шомдан кейин акаларим, бошқа ҳассакашлар уйларига кетишди (Авваллари марҳумнинг яқинлари тобут олдида ҳасса ушлаган ҳолда борардилар. Баъзи жойларда бу одат ҳали ҳам бор. Дарахт навдаларидан таёқ ясаб олишади. Дафн маросими тугагач, ҳассалар қабр тепасига ташланади. Тошкент томонларда бу одат энди йўқ, лекин “ҳассакаш” атамаси “дардкаш” – “ҳамдард” маъносида сақланиб қолган. “Ҳассакаш” араб ва форс тилидаги сўзлардан ясалган, олдинда йўл бошлаб борувчи маъносини англатади. Тўй маросимида хизмат қилувчи қариндошлар, яқинлар ҳам “ҳассакаш” аталади). Хуфтондан сўнг кўча эшигини ёпиш учун бордим. Эшикни беркитишга, айниқса қулфлашга қўлим бормади. Дадажоним худди эшик ортида маъюс тургандай эдилар. Кўчага чиқиб Кўкча томонга қараб турдим. Ҳолатимни сездилар шекилли, аяжоним чақирдилар. Эшикни қия ёпдим, қулфламадим. Субҳи содиқда туриб, эшикни очиб қўйдим. Бу вазифани ҳамиша дадажоним бажарардилар. Энди бу иш менинг зиммамда эканини англадим. Ўшандан бери эрта тонгда дарвозага яқинлашаман, Ўз паноҳида асрагани учун Тангри таолога шукрларимни изҳор этгач, эшикни очаман, ўзимизга, қўшниларга ҳаловат беришини сўраб дуо қиламан.

1988 йил 5 ноябрдан эътиборан менинг кун тартибим ўзгарди. Аввал барча ухлагандан кейин ёзув столига ўтирар эдим. Баъзан тонгга қадар жойимдан жилмасдим. Дадажоним туриб, бомдодни ўқиганларидан кейин мен уйқуга ётардим. Тонгда кўча эшигини очиш вазифаси зиммамга тушгач, ижод вақти ҳам тонгга кўчди. Энди хуфтондан сўнг уйқуга ётиб, субҳи козибдан аввалроқ, тунги учда туриб иш бошлашга одатландим. Тенгдошларим эрталаб ухлаб ётишимни гапириб, масхара ҳам қилишарди. Айниқса, наҳордаги тўй ёки маърака ошига кечиксам, уларга гап топиларди. 1988 йилдан эътиборан кулишларига асос қолмади.

Отанинг ёки онанинг ёки икковининг хасталаниб ётиб қолиши бемор учун ҳам, унинг фарзандлари учун ҳам ҳаётдаги энг асосий имтиҳонлардан бири саналади. Хазонрезги фаслига кирган қарияларнинг Аллоҳга илтижо қилиб: “Селдай келиб, елдай олсин жонимни” ёки “Илойим ётқизиқлиқ қилмасин” ёки “Қариганимда бошқаларга муҳтож қилма”, деган дуоларини эшитиб турамиз. Ажал фариштасининг бирданига келиб, осонгина жон олишини ҳамма истайди. Яширмайман, менинг бу кунлардаги умидим ҳам шу. Пешонаси саждага қўйилганича жон берганларга ҳавас қиламан. Афсусларки… пиёласига тўлдирилган ароқнинг иккинчи қултумини ютолмай жон берганлар ҳам, ўйнашининг уйида жағи очилиб, кўзлари олайиб қолганларни ҳам эшитганмиз. Европадаги тунги ресторанларнинг томи босиб қолгани, ўнлаб ёшларнинг ўлгани ҳақида ҳам хабарлар тарқатиб турилади.

Гап қандай жон беришда эмас, боқий дунёга покиза руҳ билан боришда, иймон калимасини айтишга улгиришда. Қандай жон бериш одамнинг истаги билан эмас, тақдир ёзуғига ёзилган Аллоҳнинг амри билан бўлади. Хасталикка одамлар турлича муносабатда бўладилар. Бировлар “Қилган гуноҳларининг жазоси” сифатида қарайди. Бировлар эса “Аллоҳ менга оғир хасталик бериб синаяпти”, дейди. Қайси бири тўғрилигини ҳам Яратганнинг Ўзи билади. Қудсий ҳадисда марҳамат қиладики: “Эй бандаларим, Мен бир мўъмин бандамни (бирон касаллик билан) мубтало (имтиҳон) қилсам ва Менинг (мубтало қилганимни) ўзини зиёрат этиб келувчиларга шикоят қилмаса, Мен у бандамни асирлар қаторидан (жаҳаннам асирлари ёки турлича касаллик асирлари қаторидан) халос этаман”. Яна айтадики: “Эй бандаларим, Мен бандаларимдан бирортасининг баданига ёки боласига ёки мол-дунёсига мусибат юборсам, у Менинг мусибатимни сабр билан кутиб олса, Мен Қиёмат кунида унинг номига тарози тикишдан ёки унинг амал дафтарини очишдан ҳаё қиламан (чунки унинг амаллари тарозига сиғмайди, амал дафтарини Мен фазли карамим билан нуқсонларини беркитаман) ва азоб бермайман”.

Булардан шундай маъно оламизки, хасталик сабр имтиҳони экан. Бу ўринда фақат бемор эмас, фарзандлар ҳам сабр имтиҳонидан ўтадилар. Қуръони Карим оятларига диққат қилайлик:

“Биз инсонни ота-онасига яхшилик қилишга буюрдик. Онаси унга қийналиб ҳомиладор бўлиб, не азобда туққандир. Унга ҳомиладор бўлиш ва уни (сутдан) ажратиш (муддати) ўттиз ойдир. Энди у қачон вояга етиб, қирқ ёшга тўлганида: “Парвардигорим, мени Сен менга ва ота-онамга инъом этган неъматингга шукр қилишга ва Ўзинг рози бўладиган яхши амалларни қилишга муваффақ этгин ва Ўзинг мен учун зурриётимда ҳам яхшилик қилгин (яъни фарзандларимни ҳам аҳли солиҳ бандаларингдан қилгин). Албатта, мен Сенга (қилган барча гуноҳларимдан) тавба қилдим ва албатта, мен мусулмонлардандирман”, – деди (Аҳқоф сурасидан).

“Роббинг фақат Унинг ўзигагина ибодат қилишингни ва ота-онага яхшилик қилишни амр этди. Агар ҳузурингда уларнинг бирлари ёки икковлари ҳам кексаликка етсалар, бас, уларга “уфф” дема, уларга озор берма ва уларга яхши сўз айт. Икковларига меҳрибонлик ила хокисорлик қанотингни пастлат ва “Роббим, алар мени кичикликда тарбия қилганларидек, уларга раҳм қилгин”, деб айт” (Исро сурасидан).

Ота ёки она ёки иккови тўшакка ётиб қолгудай бўлса, фарзандлар “Уфф” демасликлари, балки уларга чиройли хизмат қилишлари лозим экан. Узоқ ётиб қолган беморга қараш осон эмас. Бировлар чидам билан қарайди, кимдир бурнини чийиради, бошқаси “уфф”лайди. Беморнинг зийрак нигоҳи барча ҳолатни сезиб туради. Шунга яраша дуо қилади. Беморнинг дуосини ижобат қилишга Аллоҳнинг ваъдаси бордир.

Ўтган йиллардан мисол: қариб қолган отанинг бир ўғил ва бир қизи бор. Ўғилнинг турмуши тўкин, жамиятдаги мавқеи ҳам баландроқ. Қизининг оиласи бир амаллаб кун кўради. Ота хасталаниб касалхонага тушганида бу фарзандларнинг меҳр-оқибати аниқ кўринади. Ўғил ишда банд эканлигини баҳона қилиб кам келади. Ўғилнинг меҳри шундай бўлгач, оиласиники қандай бўларди? Қиз эса кунда икки-уч қатнайди. Шунда ота қўлларини баланд кўтариб, қизни дуо қилади. Қиз кетгач, жони узилади. Ўша дуо – отанинг розилиги эди. Аллоҳ ҳам ундан рози бўлди. Ўғилнинг оиласидан барака кўтарила бошлади. Бошига кўп ташвишлар тушди. Қариганида фарзандлари ёнида бўлса ҳам, сутга ивитилган бир қошиқ нонни оғзига тутгувчи меҳрибон топилмади. Касалхона фаррошининг қўлида жон берди. Фаррош мусулмонлик қоидаларини билмагани сабабли жағлари, оёқ-қўллари боғланмай, ғассолни ҳам анча қийнади. Ғассол қанча уринмасин, жағ очиқлигича кетди. Бемор ота дуосини олган қизнинг оиласи эса кундан-кун яшнай берди. Қиз кексалик ёшига етганида, хасталанганида фарзандлари қўлларида кўтариб юрганларини ўзим кўрдим. Жон беришлари ҳам мўъжиза каби юз берди. Фарзандлари даврасида, гапларидан адашмай, яхши насиҳатлар қилиб, бир нафас билан енгилгина жон бердилар.

Шу кунларда, шу дақиқаларда ҳам кимнинг отаси ёки онаси шифохонада ётгандир. Уларни йўқлаб ҳар куни боряпмизми? Билишимиз лозимким, уларга докторнинг дориси эмас, бизнинг иссиқ юзимизни кўриш даводир. Кунда бир борамизми? Нима учун икки марта бормаймиз? Борганда ҳам неча дақиқа ўтирамиз? Ўн дақиқами ё ярим соатми? Ҳа… биз ишга банд одамлармиз. Ишимиз кўп. Энди диққат қилайлик: ишимиз кўп, аммо ота-онамиз кўп эмас. Биттагина! Бугунги ишни эртага бажарсак ҳам бўлади. Бугунги мажлисга кирмаслик ҳам мумкин. Бироқ ота-она ғанимат, бугун кўргани келолмасангиз эртага иссиқ юзларини эмас, совуган жасадларини кўришингиз мумкин. Аллоҳ! Аллоҳ! Ҳар нафас ғанимат, ҳар дақиқа ғанимат. Дийдор онларини қўлдан чиқарсангиз то ўлгунингизча армонда яшайсиз. Қиёматда қандай ҳолда дийдор кўришасиз? Жаннатда жам бўласизми ота-онангиз билан ёки дўзахда армон ўтида ёнасизми?

Азизим, эҳтимол шу сатрларни ўқиётганингизда отангиз ёки онангиз шифохонададирлар. Аллоҳ уларга шифо берсин. Сиз эса… қўлингиздаги китобни қўйинг. Уларни йўқлашга шошилинг, ҳузурларига боринг, дуоларини олинг. Эҳтимол ота-онангиз соғдир (ҳамиша соғ бўлсинлар), аммо бошқа маҳаллада ёки бошқа шаҳарда яшашар. Бошқа шаҳарда бўлишса қўнғироқ қилинг, ёки икки оғиз ширин сўзингизни оқ қоғозга тушириб, йўлланг. Бу ҳам савоб…

Сабр имтиҳонидан ўтган фарзандлар Аллоҳнинг марҳаматига эришадилар. Мен, акаларим, опаларим, жиянларим шундай мартабага эриша олдикми? Бу ҳам бизларга маълум эмас, шундай даражага етказишни Аллоҳдан илтижо қилиб сўраб яшаяпмиз. Атрофимиздаги воқеаларни кузатганда кўриб, ёки бошқалардан бундай мартабага эриша олиши гумон бўлган фарзандлар ҳақидаги гапларни эшитиб, афсусланаман. Фарзандларнинг нодонликларидан афсусланаман. Булар ҳақида ҳам кўп ўйлайман, айрим издиҳомларда ёшларга ибрат бўлсин учун, гапириб бераман.

Бир биродаримиз кўзида ёш билан айтиб эди: отаси хаста экан. Катта акаси ақиқа маросимига тайёрланаётган экан. Бизда бунақа одат кўп учрайди. “Отам (ёки онам) кўриб қолсинлар”, деб тўй ёки бошқа маросимни тезлатамиз. Бу, албатта, яхши ният. Аммо бу ният ортида “отам (ёки онам) ўлса, тўйим қолиб кетади (ёки тўйга атаганларим азага ишлатилиб кетадими)” деган ҳадик ҳам бўлади, буни яширмайлик. Хуллас, биродаримизнинг акаси ақиқа дастурхонига олинажак неъматларни рўйхат қилиб ўтирганида хаста ота “қуюлтирилган ширин сут ҳам олиб келгин”, деб илтимос қилибди. Шунда нодон ўғил ўйламай-нетмай “Бунақа сут ҳозир отлиққа йўқ, қаердан топаман”, дебди. Хаста ота индамабди. Ўша пайтда бу нарсанинг топилиши чиндан ҳам қийин эди. Аммо ўғил отанинг кўнгли учун “албатта топамиз”, деса кифоя эди. “Худонинг марҳаматини қарангки, – дейди биродаримиз, – акамнинг бу гапларидан ранжиб турганимда бир дўстим дадамни йўқлаб, иккита нон билан ўша сўралган қуюлтирилган ширин сутдан олиб келди. “Мана, дада, сўраганингиз, очиб берайми?” деб сўрадим. Дадам банкани қўлларига олиб, худди гўдак бошини силагандай силардилар-да, “кейин очасан”, дедилар. Ақиқадан сўнг дадам ҳушларини йўқотдилар ва кўп ўтмай бу фоний дунёни тарк этдилар. Аёллар дадам истаган қуюлтирилган сутни очиб, ширинликлар пишириб, маърака дастурхонига қўйдилар…”

Шунга ўхшаган воқеалар оз бўлса ҳам учраб туради-ки, ундан кўз юммоқлик мусулмон боласига хос эмас. Ота-оналарини иззат қилувчиларни ҳаётда кўп учратамиз ва бундан кўнгилларимиз шодланади. “Менинг фарзандларим ҳам шундай солиҳ бўлсин”, деб ният қиламиз. Ният қилишимиз яхши, аммо шунинг ўзи кифоя эмас. Фарзанднинг олижаноб, фазилатли бўлиши фақат унинг насл-насабига тааллуқли бўлиб қолмайди.

Баъзи беморларнинг нафси ниманидир талаб қилади. Бу талаб кўпинча ўткинчи бўлади. Ўша нарса топиб келинганда егиси, ичгиси келмай қолади. Бобур Мирзо ўлим тўшагида ётганларида Андижон қовунини егилари келган экан. Баъзи беморларнинг хаёллари чалғиб қолади. Нима даъво қилаётганларини ўзлари ҳам билмайдилар. Ҳикматхон катта бувимизнинг бетобликларини эшитиб, Тўйтепага бордим. Овқатланиб ўтирган эканлар. “Келиним менга гўшт бермайди”, деб нолиб қолдилар. Шўрванинг сувини ичиб олганлар, битта картошка билан иккита сергўшт устихонга ҳали навбат келмаган… Фотимахон янгамиз бу гапдан уялиб кетдилар. Мен бу қарилик сабабидан хаёлнинг чалғиши эканини айтиб, хижолатликдан чиқаргандай бўлдим. Агар киши соғ пайтида шундай деса, туҳматга киради ва унга жавобан бир нима дейиш мумкин. Лекин бу андишали ҳолатни сабр сукути билан енгиш, беморга норизо сўз айтмаслик, кўнглини оғритмаслик керак бўлади.

Ўз уйида фарзандларининг меҳрибонликларини кўриб ётган беморни бахтли дейиш мумкин. Чунки айни дамда “Қариялар уйи” деб номланмиш жойларда ўз ўлимларини кутиб ётган беморлар ҳам бор. У бечораларнинг фарзандлари ҳақида нима деймиз? Бундан ўттиз-қирқ йил аввал бундай уйларда ўзбекларни кўрсак ажабланардик. Энди ажабланмайдиган бўлиб қолдик. Ҳолбуки, биз ажабланиш нима экан, фарёд уришимиз керак! Отаси ёки онасини шундай жойга юборган аблаҳнинг ёқасидан олишимиз керак. Ўша аблаҳ қайси биримизнинг яқин қариндошимиз, ён қўшнимиз, ёки маҳалладошимиз, ёки бирга ишлайдиган ҳамкасбимиз-ку? Нега индамаймиз?

Биз жамиятдаги ана шундай фожиага шоҳидмиз. Нечун жиммиз? Нечун бундайлар билан муроса қиламиз? Нечун уларнинг дастурхони атрофида ўтириб, таомидан еймиз? Сиз қариялар уйидаги бечораларнинг кўзларидаги ёшларни кўрганмисиз? Кўрмаган бўлсангиз, тасаввур қила оларсиз? “Ота-онанинг йиғлаши боладан норози бўлганларидан далолат беради ва бу эса катта гуноҳлардандир”, деган ҳадиси шарифни била туриб, нечун уларни огоҳ этмаймиз? Ота-онага оқ бўлиш гуноҳларнинг энг катталаридан бири эканлиги ҳақидаги Расулуллоҳнинг (с.а.в.) муборак сўзларини нега етказмаймиз у нодонларнинг онгига?

Оқ бўлиш – ота-онага озор бериш, ранжитиш ва буйруқларини бажармасликдан иборатдир. Ота ёки онанинг ноқобил фарзандига қараб “сени оқ қилдим”, деб эълон қилиши шарт эмас экан. “Диллари оғришининг ўзиёқ фарзанднинг оқ бўлишидир”, дейдилар. “Оқ бўлиш”нинг луғавий маъноси – ажралишдир. Яъни фарзанд ота-онасидан тириклайин ажраляпти, демак. “Қариялар уйи”да отаси ёки онасига жой ҳозирлаётганлар унутмасинларким, улар айни чоғда дўзахдан ўзларига ўтли жой тайёрлаяптилар. Зотан, дўзахнинг “ҳасрат қудуғи” деб номланган энг ёмон жойи ота-онасини хорлаганлар учун эканлиги мўътабар китобларда алоҳида зикр этилган.

Пойтахтнинг Шайхонтоҳур тумани судида бундан-да аянчлироқ воқеага шоҳид бўлган эдим: ота қизини судга бериб, оғир жазо тайинлашни талаб қиляпти. Ажабланяпсизми? Мен ҳам дастлаб ажабланган эдим, сўнг ғазабландим. Гувоҳликка келганлардан бири: “Агар одилман, десангиз, бу қизни энг олий жазо – отишга ҳукм қилинг, ҳукмни халқ олдида ижро этинг. Ноқобил фарзандлар бундан ўрнак олсин!” деди. Ўлим жазосига лойиқ кўрилаётган қиз отанинг ёлғиз фарзанди экан. Онадан ёш етим қолибди. Қизининг бахтини ўйлаб, ота бошқа уйланмабди. Қизини орзу-ҳавас билан куёвга узатибди. Хасталаниб, шифохонага ётганида нафсига банди қизи ота номидан қалбаки ҳужжатлар тайёрлаб, уйни сотиб юборибди. Ота шифохонадан қайтсаки, уй йўқ… Қолгани сизга маълум. Албатта, суд бу фарзандни ўлимга ҳукм қилмайди. Товламачилиги учун бир неча йилга қамар ёки аёллигини эътиборга олиб, озодликдан шартли равишда маҳрум қилар. Лекин Аллоҳнинг жазоси қаттиқ бўлади. У фарзандни суд ўлимга ҳукм қилмаса ҳам, у аллақачон ўлган, тирик ўликка айланган. Ундан энди ер ҳам ҳазар қилади. Эсини йиғиб тавба қилса қилди, бўлмаса охирати тамоман куяди. У-ку, тавба қилар, аммо ота рози бўлармикин ундан?

Не шодки, бизнинг юртимизда ота-онасини ҳурмат қилувчилар кўп. Камина истиқомат қилувчи “Илғор” маҳалласида Япония мамлакатидан келган бир ёш олим ижтимоий тадқиқот олиб борди. У маҳалладаги барча маросимларда иштирок этишга ҳаракат қилди. Унинг зийрак фаҳми фарзандларнинг ота-оналарини беқиёс тарзда ҳурмат қилишларини англабди. Бир куни у билан суҳбат чоғида дунёга машҳур япон адибларининг асарларидан гап очдим.

– Ҳа, Япония улуғ ёзувчиларга бой мамлакат. Менинг юртим илм-фанда ҳам илгарилаб кетган, – деди у. – Аммо ҳар бир халқ илм-фанда ёки адабиётда худди шундай, балки бундан ҳам аълороқ ютуққа эртами-кечми эришиши мумкин. Лекин сизнинг халқингиз эришган бойликка ҳамма ҳам эриша олмайди. Айниқса, ҳозирги кунларда, ҳамма нарса илм-фан тараққиёти мезони билан ўлчаниб, маънавий оламдан узоқлашилаётган асрда қийин, ғоят қийин. Мен фарзандларнинг ота-оналарига меҳрибонлигини назарда тутяпман. Бу мен учун янги оламдай туюляпти. Чунки мен бу оламни йўқотганман. Ҳозир ота-онам хаста. Акам қўшни оролда яшайди. Лекин бир неча ойлаб келиб кўролмайди. Келса, ишдан қолади. Ишдан қолса, вазифасидан ҳайдалади…

Япониялик меҳмон шундай деб хўрсиниб, кўзига ёш олган эди…

Муҳтарам ва азиз мухлисимиз, китобнинг шу сатрига қадар мен билан ғойибони сирдош бўлиб келаётганингиз учун миннатдорлик билдираман. Гап ота ва она ҳақида кетаётгани учун хотиранинг бу ўрнида бир хайрли дуога эҳтиёж сездим. Келинг, биргаликда Аллоҳга муножот қилайлик:

– Ё Аллоҳим, ё Раббим! Гуноҳларимизни афв эт. Кимники отаси ёки онаси ёки икковлари ҳаёт бўлса, уларнинг умрларига-ризқларига барака бер. Дардмандларининг дардларига даво бер. Фарзанду набиралари бахти-иқболини кўриш саодатини насиб айла. Фарзандларини гўдаклик чоғида қандай раҳм ва шафқат билан тарбия этган бўлсалар, Сен ҳам уларни шундай шафқатинг билан паноҳингда асра. Ҳақ йўлингдаги ота-оналарнинг фарзандлари ҳаққига қилган хайрли дуоларини даргоҳингда қабул ва мақбул айла. Ҳақ йўлингдан адашганлар орасидаги ота-оналарга ҳидоят бер. Ота-онасини Ўзингнинг байтинг – Каъбатуллоҳ зиёратига олиб бормоқни ният қилиб юрган фарзандларнинг ниятларини амалга ошир. Оталари ёки оналари, ёки икковлари билан ёнма-ён юриб, “лаббайка!”ни айтиб Ҳаж ибодатларни солиҳ равишда амалга оширмоқларини насиб айла. Ота-оналарининг қадрига етмай юрганларнинг қалбини юмшат, кўзларини оч, инсофу тафвиқ ва ҳидоят бер. То Қиёматга қадар туғилиб, яшовчи зурриётларни бизлар йўл қўйган хато ва гуноҳлардан асраб, ота-оналарга иззатда бўлувчи солиҳ фарзандлардан қил.

Кимнинг отаси ёки онаси ёки икковлари бу фоний дунёдан боқий дунёга риҳлат қилишган бўлишса, уларни мағфиратингга ол. Уларнинг изидан қилинаётган дуоларни даргоҳингда мақбул айла. Уларнинг тавбаларини ва улар учун фарзандлар қилаётган тавбаларни ҳам қабул этиб, то Қиёматга қадар қабр азобларидан асра. Қиёматда Ўзинг “бандам!” деб, аъмол номаларини ўнг қўлларидан олмоқликларини насиб айла, жаноб расули акрам Муҳаммаднинг (с.а.в.) шафоатларини насиб этиб, Ўзингнинг жамолингни кўриш бахтини бер. Кимки бурчини солиҳ фарзандлар қаторида адо эта олмаган бўлса, кимки отаси ёки онасини ёки икковининг кўнглини ранжитган бўлса-ю, энди надоматлар чекаётган бўлса, уларнинг ҳам тавбаларини қабул этиб, лутфи караминг билан гуноҳларини кечир. Қиёматда волидайнга очиқ юз билан рўпара келишларини ва жаннатда бирга бўлмоқларини насиб айла. Омийн йа Раб ал-оламийн!

Онангдан бош товлама,ошмасин дарди,Ҳаёт тожи эрур оёғин гарди.(Абдураҳмон Жомий)

“Жаннат оналар оёғи остидадир”, мазмунли ҳадиси шарифни эшитмаган одам йўқдир. Аммо унинг маъносини ҳамма ҳам билавермаса керак. Онасини ёлғиз ташлаб, мушриклар билан урушга отланган йигитни Расулуллоҳ (с.а.в.) қайтариб, шундай деганлар. Яъни, жаннатга тушиш учун ғазотда жон бериб, шаҳидлик мартабасига етиш шарт эмас. Онангнинг хизматини қилиб, розилигини олсанг бас, шу топган савобинг сенга жаннат йўлини очади, дейилмоқчи.

“Аяжонимнинг хизматларини етарли даражада адо эта олдимми, розиликларига эришдимми?” деган савол мени ҳеч тинч қўймайди. Бундай савол онажонини боқий дунёга кузатган ҳар бир фарзандни қийнаса керак? На иложки, ҳеч ким бу саволга фоний дунёда жавоб топа олмайди. Аниқ жавобни Қиёмат куни биламиз. Унгача эса ота-онамиз билан Жаннатда учраштиришни Аллоҳдан илтижо қилиб яшаймиз.

Японларнинг кўп қисмли “Ошин” кинофильмини кўриб, аяжоним ҳаётлари асосида шундай асар ёзишни орзу қилиб эдим. Ҳозирча бу иш қўлимдан келмай турибди, аммо орзуим кучи сусайганича йўқ, инша Аллоҳким, умидим ушалиб қолар. Сабр ҳақида кўп гапирилади. Агар бу руҳий қувватни жисмоний шаклда кўрсатиш мумкин бўлиб, ҳайкал ўрнатилса, мен бу ҳайкални аяжоним тимсолида кўраман.

…Барг устида ўрмалаётган ипак қурти бир зумгина тўхтаб, бошини кўтарди-ю, атрофида ҳаёт жўш ураётганини кўрди: кимдир чириллаб қўшиқ айтарди, кимдир сакраб қувнарди, кимдир роҳатланиб учарди… Атрофдаги ҳамма тинимсиз ҳаракатда эди. Фақат у бечорагина учолмасди, қўшиқ ҳам айтолмасди. Ўрмалашдан ўзга юмуш қўлидан келмасди. Бир баргни кемириб адо қилиб, иккинчисига ўтгунча ўз назарида дунёни айланиб чиққандай бўларди. Бироқ шунга қарамасдан у тақдиридан нолимасди, бошқаларга ҳавас ҳам қилмасди, “Ҳар ким ўз иши билан шуғулланмоғи лозим”, деб ҳисобларди. Ҳафталар ўтиб, ўзига ипакдан ажойиб уй тўқишга навбат етди. У ортиқча мулоҳаза қилиб ўтирмай, ўзига буюрилган юмушни адо этишга киришди – атрофини ипак толалари билан ўраб чиқди-да:

– Яна нима қилай? – деб сўради.

– Сабр қил, – деган овоз эшитилди, – ҳаммаси ўз навбати билан.

Вақти келиб ипак қурти уйғонди, у энди аранг ўрмаловчи қурт эмас, гўзал капалак бўлиб кўз очди. Ўзининг ипак саройидан чаққонлик билан ёруғ дунёга чиқиб, чиройли қанотларини қоққан ҳолда уча бошлади…

Сабр гадони подшоҳ даражасига кўтариши мумкин. Сабрсизлик подшоҳни гадолик ботқоғига ботиради. Қудсий ҳадисда: “Эй Одам фарзанди, сабрли бўл ва ўзингни паст тут, Ўзим сени олий даражага кўтараман”, деб марҳамат қилинган.

Фарзандларимизни, яқинларимизни дуо қилганимизда бахт-саодат тилаймиз-у аммо сабр-тоқат, қаноат тилашни унутамиз. Сабр-қаноатсиз бахт-саодатга етиб бўлмаслигини биламизми? Биз фақат жанозага борганимиздагина марҳумнинг яқинларига сабр тилаймиз. Бу яхши одат. Бошига мусибат тушган ҳар бир бандани сабрга чақириб, ёнида далда бўлиб туриш аъло фазилатлардан. Қудсий ҳадисда дейиладики: “Эй бандаларим, мен бандаларим ичидан бир мўъмин кишини бирон мусибат етказиб имтиҳон қилсам, у менга ҳамд айтиб, менинг имтиҳонимга сабр қилса, у ўша жойдан турганида хато-гуноҳлардан онаси туққан кунидек пок бўлиб туради”. Мусибатга чидаш қийин бўлганидан унга сабр қилувчиларга ана шундай мукофот ваъда қилиняпти! Мусибат сабрли одамга бир, сабрсиз одамга икки ҳисса оғир туюлади. Мусибат кўрганида кишининг илк сўзлари: “Аллоҳим, мени собирлардан қилгин. Мусибатнинг ажрига муваффақ қил”, деган дуо бўлса хайрлидир. Бироқ, афсуски, айрим биродарларимиз мусибат тоши остида эзилиб, тилларидан қандай сўзлар учаётганини билмайдилар, Аллоҳга қарши исён қиладиган даражага бориб етадиларки, шу боис уларга сабр тиламоғимиз, Имом Ғаззолий ҳазратларининг: “Бало фақат гуноҳ ва куфрдан келади. Мусибатлар асл бало эмас, уларнинг ичида сен билмайдиган яхшиликлар бордир”, деган ҳикматларини эслатиш дурустдир. Аммо сабр фақат мусибатли кундагина керакми? Бу саволга ҳар биримиздан жавоб лозим.

Инсон жисмоний жиҳатдан бақувватлигига мағрурланиб юраверади, аслида эса у ғоят ожиздир. Тоқати етмайдиган юмушлари кўп. Сабрсизлиги учун йўл қўяётган гуноҳлари ундан-да кўпроқ.

Ҳаёти давомида кишининг боши устидан қуёш чарақлаб туриши баробаринда турли хил ташвиш булутлари ҳам сузиб ўтади. Кенглик – танглик ҳам, тўқлик –очлик ҳам, ғалаба – мағлубият ҳам, шодлик – мусибат ҳам. Умри фақат шодлигу ғалаба билан ўтган кимсани тарих билмайди. Одам боласидан машаққат ва мусибат пайтида сабр қилиши, умидсизланмаслиги, ҳақ устида сабот билан туриши талаб этилади. Дунё ғами келиб-кетувчи меҳмондир. Абадий қолади, деб ранжимаслик керак. Тонгни кутадиган одам сабр қилиши шарт. Тун Қиёматга қадар давом этмайди. Неъматга сабр билан эришилади, шошқалоқ ва бесабр неъматдан маҳрум қолади. Неъматни кўриш билан шокир, мусибатга дуч келганда эса собир бўлиш иймон жумласига киради.

Донолар деганларки: “Модомики, ер остида қабр азоби ҳақ экан, ер устида ўша азобнинг муқобили сифатида сабр азоби ҳам мавжуд. Бандага ё униси, ё буниси”. Европанинг машҳур файласуфи, узлатга чекиниб, умрини бочкада ўтқазган Диогендан бир одамнинг бойми ёки камбағал эканлигини сўрадилар.

– Билмайман, – деб жавоб берди Диоген, – менга фақат унинг пули кўплиги маълум.

– Пули кўп бўлса, демак, бой экан-да?

– Кўп пулга эга бўлиш ва бой бўлиш – бир нарса эмас, – деб жавоб берди Диоген. – Борига қаноат қилган одамгина чинакам бойдир. Ўзида бор нарсадан кўпроқ бойлик орттиришга ҳаракат қилган одам, оз бўлса-да, борига қаноат қилган одамдан камбағалроқдир.

Кутиш ва сабр қилиш бир хил тушунчами? Масалан, омадни кутиш ва омадсизликка сабр қилиш – бирми? Йўқ, менингча, кутиш бошқа, сабр қилиш бошқа. Сабр – фазилат. Кутишда фазилат кам. Унда ғайратсизлик ҳам мавжуд. Сабр дегани барча ёмонликларга чидаш эмас, сабр адолат учун курашни инкор этмайди.

Баҳодир акамни ҳарбий хизматга кузатиш чоғида аяжоним йиғладилар. Шунда тоғам: “Нега йиғлайсан? Эринг урушга кетди, кутдинг. Аканг урушга кетди – кутдинг, уканг урушга кетди – кутдинг. Азобли йилларда кутишга сабринг чидаган, бунисига ҳам чидайсан”, деган эдилар. Уч йил соғина-соғина кутдилар. Ойда икки-уч марта байрам шодиёнаси бўларди – акамдан келган мактубни қайта-қайта ўқирдилар.

Ким ҳар қайда хабардор биздан,Умид билан овутар ўзин,Ким у бизнинг юзларимиздануза олмас ёш тўла кўзин?О, бу она, сенсан, онажон!

Мактабда яшаётганимизда мен аяжонимнинг ёнларида ётардим. Баъзан кечалари уйғониб кетардим. Аяжонимнинг тиззаларида дўппи, тепчиб ўтирибдилар. Кўзларида эса ёш. Қамоқдаги тоғамни соғиниб йиғлаганларини кейинроқ билганман. Бир куни пешинга ош пиширдилар-да, тўрт-беш кишига етадиган миқдорда сирланган тоғорачага солиб, дастурхонга ўрадилар. “Қолган ошни ўзинглар сузиб еяверинглар”, деб шошилганча кетдилар. Қош қорайганда маъюс ҳолда қайтдилар. Бир оз индамай ўтирдилар-да, сўнг йиғлаб юбордилар. Акаларим-опаларим қучоқлаб, “Нима бўлди, тоғамни кўрдингизми?” деб сўрашди. “Тоғангни кўрсатишмади, “ошни ўзимиз берамиз”, дейишди, лекин қорнинг тешилгурлар деворнинг орқасида ўзлари еб олишди…”