МЕН БОРМАН, ҲАЁТ

– Ўпкамнинг бир четини ўқ тешиб ўтибди, – деди у.

Худди ўша куни госпитални кўчириш, ярадорларни эшелон билан бошқа жойга юбориш тараддуди бошланди. Отамни ҳам поездга чиқаришди. У кишини йиғлаб кузатиб қолдим.

Уруш тамом бўлгандан сўнг отам йигирма йилча яшади. Жангда орттирган дарди уни тез-тез безовта қиларди. Эсимда, 1970 йиллар эди. Отам қаттиқ оғриб ётиб қолган, шунда ҳам руҳан тетик, кўзлари чарақлаб турарди. “Ўғлим, госпиталда учрашиб қолганимиз ёдингдами?” сўрадилар дафъатан. “Нега буни эслаяпсиз?” дедим мен.

– Қанча одамларнинг ҳоки бегона элларда қолиб кетди. Ўз юртингда, ўз оиланг бағрида тинчгина жон бериш ҳам бир бахт, аслида!

Отамнинг сўнгги нафасида айтган шу сўзларини негадир ҳеч унутолмайман.

“БИЗНИНГ ЮРТ БОШҚАЧА!”

Сурхондарёга хизмат сафаримиз чоғида Файзи полвон Алимов билан танишиб қолдим. У ўзи ҳақида сўзлаётиб шундай деган эди:

– Отам Абдураҳмон Алимов бир умр кураги ерга тегмаган машҳур полвон ўтган. Гоҳо тўйларда отам каби курашга тушаман. Лекин полвонликдан кўра, далага кўпроқ меҳр қўйдим. Пахта, ғалла илмини эгалладим, шунинг ортидан бойиб элга танилдим, юрт кездим.

Қайсидир йили чет элга бордик. Нонушта маҳали бизни орасига япроқдек гўшт солинган нон бутерброди билан сийлашди. Мен ҳайрон бўлдим. Ҳол-аҳволлашиш йўқ, олинг-олинг йўқ, суҳбату гурунглар йўқ. Ахир олисдан борган меҳмон бўлсак, бу қандай гап. Ўша ерда ўтириб ўзимизнинг юртимизни ўйлаб кетдим. Биз чет элдан бўлмаса-да шундоққина қўшни шаҳардан келган меҳмоннинг оёқлари тагига албатта қўй юмалатамиз. Дошқозон осиб, ҳаммани чорлаймиз. Шундай қилмасак кўнглимиз жойига тушмайди. Эртакларда довруғи чиққан Ҳотамтой ҳам аслида бизнинг юртдан чиққан бўлса керак, деб ўйлайман.

Файзи полвон суҳбатни тугатиб, бир зум жимиб қолди. Сўнг “Барибир бизнинг юрт бошқача!” деди. Шу сўзни айтганида унинг кўзлари чақнаб кетди.

САМАРҚАНД САРИ КЕТАЁТИБ…

Чўнтак телефоним оҳиста жиринглайди.

Қулоқ тутаман.

– Опа йўлга чиқдингизми? – укамнинг товуши аниқ-тиниқ эшитилади.

– Ҳа, яқинлашиб қолдим.

– Яхши. Мен ҳозир даштда экинзорни суғоряпман. Сиз етиб келгунингизча уйда бўламан.

Жажжи телефонни ғилофига солгач, ўйга толаман.

Бундан ўттиз йилларча аввал – Тошкентга эндигина кўчиб келганимизда шу укам бизни тинимсиз йўқлаб турарди.

– Опа, сизга телефон қилиш учун автобусга ўтириб, туман марказига келдим, мана уйда экансиз, улгурдим, – дерди у ҳансираб.

– Ишга бормадингми? – дердим мен.

– Икки-уч соатга рухсат олдим.

Мен уни койирдим.

“Ишингдан кечикма!”, дердим.

Орадан йиллар ўтиб, у далаю даштдан туриб менга сим қоқиши мумкинлиги ва мен йўлда машинада кетаётиб унга жавоб қилишим илгари кимнинг хаёлига келган эди дейсиз?!

Ажойиб даврда ҳаёт кечиряпмиз, бахту омад ёнгинамизда, қўлимизни узатсак етади.

Севиниб-севиниб яшасак арзийди.

КАРВОН ЙЎЛИДА

(бадиа)

Карвон йўлга чиқди. Манзил олис.

Олдинда узун-узун йўллар бор. Тақир-тошли чўллар бор. Машаққатли йиллар бор.

Сарбон доно эди. У одамларга деди:

– Ўйлаб-ўйлаб юринглар, сўйлаб-сўйлаб юринглар, куйлаб-куйлаб юринглар. Шунда йўл азоблари сизларни ҳоритмас. Кўҳна турмуш ҳикояларидан айтинг, ўтмиш ёди келажакка йўл оча боради.

Биринчи йўловчи айтди:

– Қадим замонларда ёлғизгина аёл бўлган экан. У юраги сиқилган кезларда уйидаги тош қўғирчоққа кўнгил очаркан. Аёл сўйлайвераркан, тош қўғирчоқ товушсиз эшитавераркан. Шу кўйи аёл енгил тортиб, бора-бора дарддан фориғ бўлибди. Олам кўзига гўзал кўрина бошлабди. Буни-да қўғирчоққа айтгиси кебди. Уйига кирса… тош қўғирчоқ ерга юзтубан қулаб ётганмиш. Унинг ёрилган кўксидан эса қон ва зардоб тизиллаб оқаётганмиш!

Эшитгувчилар деди: – “Ғам тошни ёради”, деганлари шу экан-да. Қандай йиллар ўтди…

Бу кун Сен билан Мен бўғзимиздан отилиб чиққан овозни, ўз қўшиғимизни гулдираб айтмоқ учун берилган имконни олқишлайлик.

* * *

Карвон йўл юрарди. Йўл юрса-да мўл юрарди.

Иккинчи йўловчи ҳикоясини бошлади:

– Қаҳатчилик йиллари экан. Бир аёл супрасидаги охирги унни қоқиб олиб, кулча ёпибди. Бир пайт ит ҳуриб, дарвозада опасининг қораси кўринибди. Аёл иссиқ кулчаларни тезгина камзули ичига беркитибди. Опа келиб сўрашибди. Нон исини туйибди. Сезибди. Индамай ортига бурилибди. Дарвозадан чиқаётиб:

“Эҳ, бу кунлар ўтар-кетар. Баданинг куйгани қолар синглим. Хуш қол…” дебди.

Эшитгувчилар деди: – У йилларда бир бурда нон ҳар нарсадан кўра азизроқ эди-да.

Сен билан Мен у кунларни кўрмаганмиз. Бу кун дастурхонлар мўл. Кўзлар тўқ. Кўнгиллар тўқ. Ана шу мўл-кўлликни тавоф этайлик.

Тўкинликни олқишлайлик.

* * *

Учинчи йўловчи ҳикоя бошлади:

– Қадимда улкан дарёнинг бўйида аҳилу иноқ бир эл яшаркан. Одамлари бири-бирига ардоқли, азиз экан. Минг йиллар ўтиб, шу юрт тупроғига душман оралабди. Тирик жон борки, қиличдан ўтказилиб, макону масканлар кули кўкка совурилибди. Тасодифан тирик қолган бир аёл чақалоғини бешикка белаб, сўнг дарёга оқизибди. Кейин шамолга ёлворибди: “Сен уни тинч-осуда жойларга етказ. Унинг томирида диёнатли бир халқнинг қони оқаётир!”

Шамол бешикни оҳистагина илгарига сурибди. Аёл кўнгли тинчибди. Шунда ортидан овоз эшитилибди: “Биз сени ўлдирмаймиз, яқинроқ кел…” Аёл ўгирилса, кўзи душманнинг суқли нигоҳига тушибди. Фаҳмлабди. “Э воҳ, мен ҳозир тирик қолиб, сўнг душман уруғини кўпайтириб берсам, бегуноҳ юртдошларим қони тўкилган ер мендан гина қилмасми? Йўқ! Шундай қилайки, ҳоким шу азиз тупроқда қолсин!” Аёл шамолдай югуриб ўзини дарёнинг энг чуқур жойига отибди…

Эшитгувчилар деди: – Ажаб ҳикоят экан. Азиз юрти учун ўзини қурбон қилганлар ёди қалблардан асло ўчмагай, улар ҳақидаги ривоятлар тилдан-тилга ўтиб, авлодларни ҳамиша ҳушёр торттириб тургай.

Сен билан Мен шу эркли диёрда бахтиёр умр кечиряпмиз. Юрт озодлиги кўзларимизга тўтиё, қалбларимизни ёритгувчи шамчироқдир. Гўзал Ватан сувратини юрагимиз ичига жойлайлик. У билан ғурурланайлик.

Озодликни олқишлайлик.

* * *

Тўртинчи йўловчи айтди: – Уруш бошланган кезлари бобом уч ўғлини жўнатиб, сўнг ўзлари ҳам урушга кетган. Тўнғич ўғил кетаётганида ҳали чилласи чиқмаган куёв экан. Кейин набира туғилган. Ўша – менман.

Бирин-кетин фарзандларидан, сўнг эридан ҳам қорахат келгач, энам бир ойча тилдан қолган. Кейинчалик Аллоҳнинг инояти билан сиҳат топган. Гоҳо-гоҳо ўкиниб: “Болаларимнинг умрини ҳам Худойим менга қўшиб берганми, дейман, фарзанд доғини торта-торта ичим сидирилиб кетган-у бунчалар узоқ яшадим-а…” дердилар.

Энам юз билан юзлашиб дунёдан ўтди.

Эшитгувчилар деди: – Аёлнинг қисмати сабр, дейилган кўҳна китобларда. Илло, рост.

Минг шукурким, Сен билан Мен юртда осойишдамиз. Шу тинч кунларимизни эъзозлаб, уни нон қадар муқаддас билиб яшайлик.

Тинчликни олқишлайлик.

* * *

Карвон тўхтамай юраверди. Ҳаёт ҳаракатни талаб этгани каби у ҳам бир лаҳза тин олмади.

Бешинчи йўловчи деди: – Қадимда, биз яшаган тупроқда бир достончи чол ўтган. У кечалари қишлоқ ўртасида катта гулхан ёқтириб, атрофига одамларни йиғар, кўзларини юмганча тун ярмига қадар дўмбира чалиб куйларкан. Одамлар гулханга тикилганича берилиб достон эшитишаркан. Ўша чол ҳар гал одамларга “Бу эшитганларингни болаларингга сўйлаб беринглар, болаларинг ҳам вақти келиб ўз болаларига сўйлаб беришсин” деб уқтираркан.