Ac həriflər

Mirzə Heydər. Xeyr, hacı. Bu nə sözdür, buyurursunuz? Bəndə həmişə sizin müxlisiniz93 varam. Mənim üçün belə zəhmətlər çox rahatlıqdır.

Hacı Mehdi. Çox razıyam. Amma gərək genə bağışlayasan, zəhmət vermişəm.

Mirzə Heydər. Allah bağışlasın, bu nə sözdür, hacı, buyurursunuz?

Hacı Mehdi. Bilirsən, mirzə, sənə nə üçün zəhmət vermişəm?

Mirzə Heydər. Xeyr, hacı ağa, buyurun görək.

Hacı Mehdi. Bir təvəqqem var, mirzə, qorxuram, əmələ gətirə bilməyəsən.

Mirzə Heydər. Hacı, belə sözləri buyurmayın. Bəndəni ölümə də göndərsəniz, boyun qaçırmaram. Siz ki məni ölümə göndərməyəcəksiniz?

Hacı Mehdi. Di onda qulaq as, deyim.

Mirzə Heydər. Bəli, buyurun, hacı ağa.

Hacı Mehdi. Bax, mirzə, mən dünən hamamdan qayıdan vaxt bir arvad tayfasına rast gəldim. Hava da bir az külək idi. İttifaqən külək arvadın başından çadırşəbini atdı, arvadın üzünü açdı. O vaxt mənim halətim dəyişdi və özümü bilmərrə itirdim. Guya ki, məni qalxızıb ikiəlli vurdular yerə. Bu çanacan əqlim başıma gəlməyib. Vallahi heç bilməyirəm, evə necə gəldim, çıxdım. İndi mənim də səni çağırmağımın səbəbi budur ki, gərək mənə bu işdə bir çarə tapasan ki, mən o övrəti alım.

Mirzə Heydər. Xub, hacı. Əvvəl gərək bilmək o, qızdır, ya yox? Və bir də kimin qızıdır? Bəlkə, ərdədir?

Hacı Mehdi. Mən gəldim evə yarımcan. O saat adam göndərdim, Gülpəri qarını çağırdım və övrətin bir para nişanələrini ona dedim. Deyən kimi bildi və dedi ki, o qız qəssab Nəbinin qızıdır. Adı da Güllü və özü də qızdır. Bax, mirzə, imdi aman günüdür, mənə bir əlac eylə. Əlindən gələni müzayiqə eləmə. Sənə bir yaxşı xələt verrəm.

Mirzə Heydər (əlini aparır alnına və bir az fikrə gedir). Bir adam göndərin, hacı, bircə Gülpərini buraya çağırsın, görək nə tövr edərik.

Hacı Mehdi(üzünü tutur qapıya). Ay gədə, Qiyas! (Qiyas daxil olur.) Get, Gülpəri qarıya deyilən, “ağam səni çağırır, səninlə işi var”, tez deyilən, gəlsin. Genə bayaqkı kimi kələm almağa getmə. (Nökər gedir.) Yaxşı, mirzə, indi fikrin nədir?

Mirzə Heydər. Hacı, bunun bir fikri yoxdur. Çox asan işdir. Amma bir zad var ki!

Hacı Mehdi. Nədir o zad, de görüm.

Mirzə Heydər. Hacı, bağışlayınız, sizin Allaha şükür, bir parça yeməyə çörəyiniz var, övrətiniz var, dörd nəfər, Allah saxlasın, uşaqlarınız var. İndi sizin iki arvad nəyinizə lazımdır?

Hacı Mehdi. Ay mirzə, mən səni buraya vəz verməyə çağırmamışam. Əgər bu işə əl qoya bilərsən, qoy. Yox, qoymayacaqsan, onu de. Dəxi mənə vəz vermək lazım deyil.

Mirzə Heydər. Ay hacı, dəxi nə üçün acığınız tutur? Bir söz idi, dedim, hər nə buyurursunuz, yerinə yetirrəm.

Hacı Mehdi. Dəxi mən bir zad bilmirəm, ancaq bu işdə hər nə kələyin var, işlət.

Gülpəri (daxil olur). Salaməleyküm, hacı, qadan alım, genə nə olub məni yadına salıbsan, nə qulluğun var?

Hacı Mehdi. Gəl otur, indi görərsən, nə qulluğum var. Qulluğum çoxdur. (Gülpəri əyləşir qapının ağzında. Hacı üzünü tutur mirzəyə) Bu da Gülpəri!

Mirzə Heydər (əlini salıb cibinə, kağız, qələmdanı çıxarır). Hacı, hərçənd mən bu işə əl qoyaram, ancaq qorxuram ki, sonra cəmi təqsiri, günahı mənim boynuma qoyasınız.

Hacı Mehdi. Ay rəhmətliyin oğlu, dəxi artıq söz lazım deyil, işini gör.

Mirzə Heydər (Gülpəriyə). Gülpəri, bilirsən, hacı istəyir, qəssab Nəbinin qızı Güllünü alsın. Ondan ötrü səni çağırmışıq ki, gedəsən, qəssab Nəbinin arvadının yanına elçiliyə. İndi hər nə deyəcəksən, nə tövr söz açacaqsan, o sənin işindir. Onu sən yaxşı bilirsən. Elə ki işi qurtardın, hacı sənə bir yaxşı xələt verəcək.

Gülpəri. Ay başına dönüm, qəssab Nəbinin arvadı bir lovğa şeydir, o heç indiyə kimi gözəl-göyçək cavan oğlanları bəyənməyib, onlara qız verməyib. İndi mən ora getsəm, vallahi məni it ilən qovarlar. Deyərlər ki: “Ay kaftar, bizim qızımız qırmızı saqqallı, qoca kişinin tayıdır?!” Hərçənd hacı dövlətlidir, amma genə qəssabın arvadı günü üstünə qız verməz.

Mirzə Heydər. Bəs mən nəçiyəm? Mən elə iş görərəm ki, heç bir söz deməzlər.

Gülpəri. De görüm, nə eylərsən, əlinə ağac alıb gedib onlar ilə dava edəcəksən?

Mirzə Heydər. Sən ağzına gələni söyləmə, sözümə qulaq as. Mən indi üç dua yazaram: birini qoyarsan dilinin altına, onda sən hamısına şirin görünərsən. Heç kəs sənə yaman söz deməz və bir də bir dua yazaram onu it tükü ilə, ancaq qara it olsun və pişik tükü ilə bir yerdə qəssabın qapısından girəndə basdırarsan və üçüncü duanı qoyarsan suya, bir gecə qalar suyun içində. Sübh, gün çıxmamış bir almanı üç dəfə salıb çıxardarsan o suyun içinə və qalan su ilə üzünü yuyarsan və almanın da bir parçasını bir tövr qəssabın qızına, bir parçasını da anasına verərsən, sonra iş düzələr, gedər. Di imdi səbir elə, duaları yazım. (Başlayır yazmağa.)

Gülpəri. Yaxşı, yaz görək, necə olar.

Hacı Mehdi. A Gülpəri, bu işi düzəltsən, məni özünə borclu elərsən. Sənə elə bir xələt verərəm ki, heç misli olmasın və hansı çitdən özün bəyənsən, tuman alaram. Ala, qabaqca də sənə bir az xərclik verim. Allah qoysa, iş ki düzəldi, səni razı edərəm, necə ki, xahişin.

Gülpəri (pulu alır). Allah oğlunu saxlasın. Allah qoysa, hacı, mirzə duaları yazar, apararam, yəqin ki, düzəldərəm. Sonra, hacı, səndən bir zad təvəqqe edəcəyəm.

Hacı Mehdi. Nədir, de görüm?

Gülpəri. Mənim kiçik oğlum evdə bikar oturub. Xahiş edirəm ki, onu götürün, burada sənə xidmət eləsin. Mən də sənin canına nə qədər ömrüm var, duaçı ollam.

Hacı Mehdi. O da baş üstə, dəxi nə qulluğun var? Elə yaxşı oldu. Bu nadürüstü qovaram, sənin oğlunu saxlaram. Sənin oğlun yaxşı oğlandır.

Mirzə Heydər. Hə, Gülpəri, duaları yazdım. Dur gəl irəli. (Gülpəri gəlir mirzənin yanına) Bax, bu duanı qoyarsan dilinin altına, bu birini də it-pişik tükü ilə basdırarsan qəssabın darvazasının ağzında. Bunu da…

Gülpəri. Mirzə, başına dönüm, pişik də gərək qara olsun?

Mirzə Heydər. Yox, pişik hər rəng olsa, olsun, ancaq pişik olsun. Bunu da…

Gülpəri. Dedim, birdən deyərsən, pişik də gərək qara olsun. Onda mən qoca arvad pişiyi haradan qova-qova tutacağam? Amma yaxşı oldu, öz evimizdə bir dənə boz pişik var, elə onun tükündən yolaram.

Mirzə Heydər. Yaxşı, dəxi bəsdir, qulaq as, gör nə deyirəm. Bax bunu da suya salıb, içinə bir dənə alma salginən və suyu ilə də üzünü yuyarsan, başa düşdünmü?

Gülpəri. Niyə başa düşmədim, a başına dönüm?

Mirzə Heydər. Bax dəyişik salmayasan, hər birini öz yerinə qoy.

Gülpəri. Niyə dəyişik salıram, uşaq deyiləm ki.

Mirzə Heydər. Di get.

Gülpəri istəyir getsin.

Hacı Mehdi. Amma, Gülpəri, bax dəxi mən demirəm, nə tövr elə, nə tövr eləmə. Amma əlindən gələni müzayiqə eləmə.

Gülpəri. Ay hacı, başına dönüm, mənim saçım elə elçilikdə ağarıb. Əlli min tülkü fəndi bilirəm, hamısını salaram işə. Ancaq bizim gədəni bir tövr qoy.

Hacı Mehdi. Sən arxayın ol. Ancaq sən işi düzəlt, hamısı asandır. (Gülpəri gedir.) İndi, mirzə, sənin dualarının təsirini görək.

Mirzə Heydər. Hacı, siz heç mənim dualarıma şəkk gətirməyin. Bu dualar ki mən yazmışam, həzrət Süleyman əleyhüssəlamın dualarıdır. Çox mücərrəb94 dualardır. Mənim mərhum atam, Allah ölənlərinizə rəhmət eləsin, bu duaların şəninə məşhur olmuşdu. Hər şənbə və çərşənbə günləri atamın qapısı dönərdi xan, bəy qapısına. Arvad, uşaq sübhdən ta axşamacan qapıdan getməyirdi, hərəsinin bir dərdinə əlac edirdi. Birisi gəlirdi: “Molla, başına dönüm, aman günüdür, anam çala üstədir, işi çətinə düşüb”. Görürdün, bir dua yazdı, verdi. Bax elə suya salıb, naxoşa içirdən kimi bari-həmlini qoyurdu yerə. Məsələn, birisi neçə ildir ki, gedib ərə, övladı olmayır. Gəlirdi atamın yanına: “Molla, başına dönüm, mənə bir əlac elə”. Atam rəhmətlik döşün açıb, ürəyindən aşağı, burasına bir dua yazardı (əlilə göstərir), bir ildən sonra görürdün, bir xələt götürüb gəlib, razılıq eləyir ki: “Molla, Allah sənin atana rəhmət eləsin, bu uşaq sənin duanın bərəkətindən olub”. Mənim rəhmətlik atam az adamın fəryadına yetməyib. Cəmi aləm ona rəhmət oxuyur. Birisi dara düşəndə görürsən, deyir: “Ax, Allah sənə rəhmət eləsin, ay Molla Zaman, mağul95 xalqın dadına yetirdin”.

Hacı Mehdi. Tanıyıram, ay mirzə!

Mirzə Heydər. İmdi atam ölüb, Allah dünyadan gedənlərinizə rəhmət eləsin. Onun kitabları keçib mənim əlimə. Mən də belə çağçuqla, Allaha şükür, sizin dövlətinizdən beş-on şahı qazanıb, sizin kimi adamların kölgəsində dolanıb, zindəganlıq edirəm.

Hacı Mehdi. Bilirəm, nə deyirsən, sənin danışmağın artıqdır. Səni elə razı edərəm, necə ki sənin məramındır. Ala, qabaqca sənə bir az xərclik verim, apar ver ətə-zada. (Əlini salır cibinə, istəyir, pul versin. Bu halda Hacı Mehdinin qardaşı Ələsgər daxil olur.)

Ələsgər. Ay Hacı Mehdi, dəli olubsan, nədir? Saqqalının ağ vaxtında bu nə işdir, tutursan? Ağlın başından çıxıbdır, nədir? (Üzünü tutur Mirzə Heydərə) A kişi, sənin burada nə işin var? Çıxıb getsənə göbək yazmağın dalınca! Adam tapmayırsan başına ip salıb oynatmağa! Dur buradan, xəbis96!

Mirzə Heydər. Ay ağa Ələsgər, dəxi nə üçün acıqlanırsan? Mən öz başıma gəlməmişəm ki! Məni də çağıran var ki, gəlmişəm də!

Ələsgər. Çox danışıb səni bura çağıran, səninlə belə! Dur buradan!

Mirzə istəyir dursun.

Hacı Mehdi. Mirzə, əyləş. Onun nəyinə qulaq asırsan? Onun hərdənbir cini tutur. (Üzünü tutur Ələsgərə.) Balam, dəli olmayıbsan ki? Utanmırsan, özündən böyük qardaşının bir hörmətini saxla. Ağlın başından çıxıb, nədir? Bir de görüm, nə deyirsən? Mən sənin bu çığırmağında heç bir şey başa düşə bilmirəm.

Ələsgər. Mənim ağlım başımdadır. Amma sənin ağlın, bir para işin, hərəkətin məni dəli eləyib.

Hacı Mehdi. A balam, nə danışırsan, bir əməlli danış görüm, nə deyirsən?

Ələsgər. Bircə de görüm, Gülpəri qarı burada nə qayırırdı?

Hacı Mehdi. Sənin nə borcundur, nə qayırırdı? Gülpəri bir qarıdır, həmişə buralara gələr-gedər, genə gəlmişdi.

Ələsgər. Qardaş, sən mənim başımı tovlaya bilməzsən. Mən də dünyada bir iyirmiyədək say bilirəm. Elə bilirsən ki, bir ağıllı sənsən. Əhvalatın hamısını mənə tamam-kamal nəql ediblər. Bax bircə qulaq ver, gör nə deyirəm. Sən mənim adımı, doğrudur, dəli qoydun, amma dünyanın cəmi işi belə düşüb ki, hər kəs doğru söz danışsa, xalqın gözünə pis görünər və adını da qoyarlar dəli. İndi, qardaş, sən Osmanlı davasında bir az mal satmaq ilə pul qazanıbsan. Allaha şükür, heç kəsə ehtiyacın yoxdur, ta bir parça çörəyin var, öz külfətin ilə yeyib, rahat dünyada baş saxlayırsan. Mən də sənin kasıb qardaşınam. Hərçənd səndən bir təmənnam yoxdur. Sənin kölgəndə çərçilik-zad ilə dolanıram. Amma sən istəyirsən, öz halal çörəyin burnundan tökülsün. Axır sən neyləyirsən iki arvadı? Allaha şükür, yaxşı arvadın, üç-dörd uşağın var. Dəxi bu nə işdir?

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

Səhn – həyət

2

Binagüzarlıq – tədbir, çıxış yolu, çarə

3

Fariq (olmaq) – ayrılmaq

4

Rubəru – üzbəüz

5

Şuriş – qarışıqlıq, üsyan

6

Qəvi – güclü, qüvvətli

7

Qəmxar – qəm dağıdan, təsəlli verən

8

Böht – heyrət, təəccüb, çaşqınlıq

9

İnqiraz – məhv olma, sonu kəsilmə

10

Yaxşı il baharından bəlli olar.

11

Rəşid – qorxmaz, igid

12

Müddəi – rəqib

13

Maxələqallah – Allahın yaratdığı hər şey

14

Büxl – paxıllıq; xəsislik

15

Nagəhan – qəflətən, birdən-birə

16

Şöleyi-aləmsuz – aləmi yandıran şölə

17

İstiğasə – yalvarış, aman istəmə

18

Rugərdan – üz döndərən, üz çevirən

19

Bal – qanad, qol

20

Bainhəmə – bununla belə

21

Təqrir – burada: demə, danışma, bəyan etmə

22

İrsal-mərsul – məktublaşma

23

Ədna – alçaq, rəzil

24

Jiyan – qızğın, coşmuş

25

İstitaət – qüdrət, bacarıq

26

Əzon cümlə – o cümlədən

27

Böyüklə dalaşan kiçik elə yıxılır ki, heç bir vaxt ayağa qalxa bilməz.

28

Züllüllahifilərz – Allahın yerdəki kölgəsi

29

Rücu – müraciət

30

Kündə – keçmişdə qaçmasın deyə dustaqların ayaqlarına, boyunlarına və ya əllərinə vurulan ağır şey

31

Təll – təpə, təpəcik

32

Amadə – hazır

33

Beyət – itaət etmə, tabe olma

34

Müqərrəb – yaxınlaşmış, yaxın

35

Xamuş – sakit, dinməz

36

Qəyur – qeyrət çəkən

37

Müzəyyən – bəzəkli, bəzədilmiş

38

Tövfiq – yardım, kömək

39

Var olsun.

40

Göftgu – danışıq, söhbət

41

Türfətüleyn – bir göz qırpımı, bir an

42

Nabud – yox olan, məhv olmuş

43

Şayistə – layiq, yaraşan

44

Rəyasət – rəhbərlik

45

Sadir – çıxan, özünü göstərən

46

Həlakət – həlak olma

47

Fövt – məhv olma, yox olma

48

Baş verə biləcək vaqiənin əlacını baş verməzdən əvvəl etmək lazımdır.

49

Zir – alt, altda

50

Sərnigün – alt-üst olmuş, çevrilmiş

51

Şərr – pislik, pis

52

Bargah – saray

53

Müdara – zahirdə dost olma, üzə gülmə; dözmə, qatlaşma

54

Fövc – dəstə

55

Xirqə – üst paltarın altından və gecə köynəyinin üstündən geyilən pambıq paltar

56

Kəmtərin – ən kiçik

57

Padşah ağacdır, rəiyyət onun kökü, ey oğul, ağac kökü üstündə möhkəm dayanar.

58

Zükur – kişilər

59

Ünas – qadınlar

60

Vala – yüksək, uca, ali

61

Mühəyya – hazırlanmış, tədarük edilmiş

62

Pişxidmət – ev xidmətçisi

63

Müqərrər – qərarlaşdırılmış, qərar verilmiş

64

Murü mələx – saysız-hesabsız

65

Məta – satılan mal

66

Fəlahət – əkinçilik

67

Məşriq – şərq

68

Çərxi-gərdun – çərxi-fələk

69

Baran – yağış

70

Xaki-pay (xakpay) – ayaq basılan yer

71

Zirü zəbər – alt-üst; darmadağın

72

Kəlisa – kilsə

73

Aləməfruz – dünyaya şölə saçan; günəş

74

Faiq – üstün

75

Şaki – şikayətçi

76

Deyr – monastır, kilsə

77

Məşriqzəmin – Şərq ölkələri

78

Əzl – işdən çıxarma, vəzifədən azad etmə

79

Əgər məni saxlayan mənim tanıdığımdırsa, o, şüşəni dağın bağrında saxlaya bilər.

80

Bərgüzidə – bəyənilmiş, seçilmiş

81

Təsxir – zəbt etmə, istila etmə

82

Bəliyyat – bəlalar, müsibətlər

83

Zağ – qarğa

84

Fulad – polad

85

Piysuz – lampa

86

Car Biləkan – Car-Balakən nəzərdə tutulur.

87

Naçiz – çox əhəmiyyətsiz

88

Cünbüş – hərəkət, tərpəniş

89

Yəd – burada: qüdrət, güc

90

Ey evi dağılmış, İranı viran qoydun!

91

Nümayan – görünən, göz qabağında olan

92

Püşti – oturub söykənmək üçün divara dayadılan döşək

93

Müxlis – səmimi dost, sadaqətli dost.

94

Mücərrəb – təcrübə olunmuş, sınanmış

95

Mağul – heç olmasa

96

Xəbis – alçaq, yaramaz