Сочинения. Том 4

8.6.4. ὅτι δ’ ὁ χειµὼν πληροῖ φλέγµατος τὸ σῶµα, γνοίης ἂν τοῖσδε· οἱ ἄνθρωποι πτύουσι καὶ ἀποµύσσονται φλεγµατωδέστατον τοῦ χειµῶνος καὶ τὰ οἰδήµατα λευκὰ γίγνονται µάλιστα κατὰ ταύτην τὴν ὥραν καὶ τἆλλα νοσήµατα φλεγµατώδεα.

8.6.5. τοῦ δ’ ἦρος ἔτι µένει ἰσχυρὸν τὸ φλέγµα [ἐστὶν] ἐν τῷ σώµατι καὶ τὸ αἷµα αὔξεται· τά τε γὰρ ψύχεα ἐξανίει καὶ τὰ ὕδατα ἐπιγίγνεται, τὸ δ’ αἷµα αὔξεται ὑπό τε τῶν ὄµβρων καὶ ὑπὸ τῶν θερµηµεριῶν· κατὰ φύσιν γὰρ αὐτέῳ ταῦτ’ ἐστὶ µάλιστα τοῦ ἐνιαυτοῦ, ὑγρόν τε γάρ ἐστι καὶ θερµόν.

8.6.6. γνοίης δ’ ἂν τοῖσδε· οἱ ἄνθρωποι τοῦ ἦρος καὶ τοῦ θέρεος µάλιστα ὑπὸ τῶν δυσεντεριῶν ἁλίσκονται καὶ ἐκ τῶν ῥινῶν τὰ αἵµατα ῥέει αὐτοῖσι καὶ θερµότατοί εἰσι καὶ ἐρυθροί.

8.6.7. τοῦ δὲ θέρεος τό τε αἷµα ἰσχύει ἔτι καὶ ἡ χολὴ αἴρεται ἐν τῷ σώµατι καὶ παρατείνει εἰς τὸ φθινόπωρον· ἐν δὲ τῷ φθινοπώρῳ τὸ µὲν αἷµα ὀλίγον γίγνεται· ἐναντίον γὰρ αὐτοῦ τῇ φύσει τὸ φθινόπωρόν ἐστιν· ἡ δὲ χολὴ τὸ θέρος κατέχει τὸ σῶµα καὶ τὸ φθινόπωρον.

8.6.8. γνοίης δ’ ἂν τοῖσδε· οἱ ἄνθρωποι αὐτόµατοι ταύτην τὴν ὥρην χολὴν ἐµέουσι καὶ ἐν τῇσι φαρµακοποσίῃσι χολωδέστα-τα καθαί ρονται· δῆλον δὲ καὶ τοῖσι πυρετοῖσι καὶ τοῖσι χρώµασι τῶν ἀνθρώπων.

8.6.9. τὸ δὲ φλέγµα τοῦ θέρεος ἀσθενέστατόν ἐστι αὐτὸ ἑωυτοῦ· ἐναντίη γὰρ αὐτοῦ τῇ φύσει ἡ ὥρη ἐστὶ ξηρή τε οὖσα καὶ θερµή.

8.6.10. τὸ δ’ αἷµα τοῦ φθινοπώρου ἐλάχιστόν ἐστιν ἐν τῷ ἀνθρώπῳ· ξηρόν τε γάρ ἐστι τὸ φθινόπωρον καὶ ψύχειν ἄρχεται ἤδη τὸν ἄνθρωπον· ἡ δὲ µέλαινα χολὴ τοῦ φθινοπώρου πλείστη τε καὶ ἰσχυροτάτη ἐστίν.

8.6.11. ὅταν δ’ ὁ χειµὼν καταλαµβάνῃ, ἥ τε χολὴ ψυχοµένη ὀλίγη γίγνεται καὶ τὸ φλέγµα αὔξεται πάλιν ἀπό τε τῶν ὑετῶν τοῦ πλήθεος καὶ ὑπὸ τῶν νυκτῶν τοῦ µήκεος.

8.6.12. ἔχει µὲν οὖν πάντα ταῦτα αἰεὶ τὸ σῶµα τοῦ ἀνθρώπου· ὑπὸ δὲ τῆς ὥρης περιϊσταµένης ποτὲ µὲν πλείω γίγνεται αὐτὰ ἑωυτῶν, ποτὲ δ’ ἐλάσσω ἕκαστα κατὰ µέρος τε καὶ κατὰ φύσιν.

8.6.13. ὡς γὰρ ὁ ἐνιαυτὸς µετέχει µὲν πᾶς πάντων, καὶ τῶν θερµῶν καὶ τῶν ψυχρῶν καὶ τῶν ξηρῶν καὶ τῶν ὑγρῶν (οὐ γὰρ ἂν µείνειε τουτέων οὐδὲν οὐδένα χρόνον ἄνευ πάντων τῶν ἐνεόντων ἐν τῷδε τῷ κόσµῳ, ἀλλ’ εἰ ἕν τί γε ἐκλείποι, πάντα ἂν ἀφανισθείη, ἀπὸ γὰρ τῆς αὐτῆς ἀνάγκης πάντα συνέστηκέ τε καὶ τρέφεται ὑπ’ ἀλλήλων), οὕτω δὲ καὶ εἴ τι ἐκ τοῦ ἀνθρώπου ἐκλείποι τουτέων τῶν συγγεγονότων, οὐκ ἂν δύναιτο ζῆν ὁ ἄνθρωπος.

8.6.14. ἰσχύει δ’ ἐν τῷ ἐνιαυτῷ τοτὲ µὲν ὁ χειµὼν µάλιστα, τοτὲ δὲ τὸ ἔαρ, τοτὲ δὲ τὸ θέρος, τοτὲ δὲ τὸ φθινόπωρον· οὕτω δὲ καὶ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ τοτὲ µὲν τὸ φλέγµα ἰσχύει, τοτὲ δὲ τὸ αἷµα, τοτὲ δ’ ἡ χολή, πρῶτον µὲν ἡ ξανθή, ἔπειτα δὲ ἡ µέλαινα καλεοµένη.

8.6.15. µαρτύριον δὲ σαφέστατον· εἰ θέλοις τῷ αὐτῷ ἀνθρώπῳ δοῦναι τὸ αὐτὸ φάρµακον τετράκις τοῦ ἐνιαυτοῦ, ἐµεῖται τοῦ µὲν χειµῶνος φλεγµατωδέστερα, τοῦ δ’ ἦρος ὑγρότατα, τοῦ δὲ θέρεος χολωδέστατα, τοῦ δὲ φθινοπώρου µελάντατα.”

8.6.16. Tαῦτα περὶ τῆς κατὰ τὰς ὥρας διαφορᾶς εἰπὼν ὁ ῾Ιπποκράτης ἐδίδαξεν ἐν αὐτοῖς δυνάµει περὶ τῶν ἡλικιῶν καὶ χωρῶν. ἀεὶ γὰρ ἐν ἅπασιν οἷς ἂν ὑφηγῆται καθ’ ὁντιναοῦν λόγον “ἐπιβλέπειν” κελεύει “καὶ ὥρην καὶ χώραν καὶ ἡλικίην” καὶ ὅ τι ἂν ἐφ’ ἑνὸς τούτων ἀκούῃς µεταφέρειν ἀξιῶν σε τοῦτο καὶ ἐπὶ τὰ λοιπὰ δύο καθ’ ὁµοιότητα.

8.6.17. τὸν αὐτὸν γὰρ λόγον ἐν ἡλικίαις ὁ παῖς ἔχει τῇ τοῦ ἦρος ἐν ὥραις, ὡσαύτως δ’ ὁ µὲν νεανίσκος τῇ τοῦ θέρους, ὁ δὲ παρακµάζων τῇ τοῦ φθινοπώρου καὶ τελευταῖος ὁ γέρων τῇ τοῦ χειµῶνος.

8.6.18. ὁµοίως δὲ καὶ τῶν χωρῶν ἡ µὲν εὔκρατος τῇ τοῦ ἦρος, ἡ δὲ θερµὴ τῇ τοῦ θέρους, ἡ δ’ ἀνωµάλως ἔχουσα κατὰ θερµότητα καὶ ψυχρότητα, πλεονεκτοῦσα δ’ ὅµως ψυχρότητί τε καὶ ξηρότητι τῇ τοῦ φθινοπώρου, ἡ δ’ ὑγρὰ καὶ ψυχρὰ τῇ τοῦ χειµῶνος.

8.6.19. Tαῦτά τε οὖν διδάξας καὶ πρὸς τούτοις ὅτι “τὰ ἐναντία τῶν ἐναντίων ἐστὶν ἰάµατα,” τῆς κατὰ τὴν τέχνην µεθόδου τὰ στοιχεῖα παρέδωκεν, οἷς ἐφεξῆς τὰ κατὰ τοὺς ἀφορισµοὺς διελθὼν περὶ τῶν πλεοναζόντων καθ’ἑκάστην ὥραν τε καὶ ἡλικίαν νοσηµάτων τὰς οἷον συλλαβὰς ἐπὶ τοῖς στοιχείοις ὑφηγήσατο.

8.6.20. παραγράψω δέ σοι καὶ τὰς ῥήσεις αὐτοῦ κατὰ λέξιν ἐχούσας ὧδε· “νοσήµατα δὲ πάντα µὲν ἐν πάσῃσιν ὥρῃσιν γίγνεται, µᾶλλον δ’ ἔνια κατ’ ἐνίας αὐτῶν καὶ γίγνεται καὶ παροξύνεται·

8.6.21. τοῦ µὲν ἦρος τὰ µελαγχολικὰ καὶ τὰ µανικὰ καὶ τὰ ἐπιληπτικὰ καὶ αἵµατος ῥύσιες καὶ κυνάγχαι καὶ κόρυζαι καὶ βράγχοι καὶ βῆχες καὶ λέπραι καὶ λειχῆνες καὶ ἀλφοὶ καὶ ἐξανθήσιες ἑλκώδεες πλεῖσται καὶ φύµατα καὶ ἀρθριτικά·

8.6.22. τοῦ δὲ θέρεος ἔνιά τε τουτέων καὶ πυρετοὶ συνεχέες καὶ καῦσοι καὶ τριταῖοι πυρετοὶ καὶ τεταρταῖοι ἔµετοί τε καὶ διάρροιαι καὶ ὀφθαλµίαι καὶ ὤτων πόνοι καὶ στοµάτων ἑλκώσιες καὶ σηπεδόνες αἰδοίων καὶ ἵδρωα·

8.6.23. τοῦ δὲ φθινοπώρου καὶ τῶν θερινῶν τὰ πολλὰ καὶ πυρετοὶ τεταρταῖοι καὶ πλάνητες καὶ σπλῆνες, ὕδρωπες, φθίσιες καὶ στραγγουρίαι καὶ λειεντερίαι καὶ δυσεντερίαι καὶ συνάγχαι καὶ ἄσθµατα καὶ ἰλεοὶ καὶ ἐπιληψίαι καὶ τὰ µανικὰ καὶ τὰ µελαγχολικά·

8.6.24. τοῦ δὲ χειµῶνος πλευρίτιδες, περιπνευµονίαι, κόρυζαι, λήθαργοι, βράγχοι, βῆχες, πόνοι στηθέων, πλευρέων, ὀσφύος, κεφαλαλγίαι, ἴλιγγοι, ἀποπληξίαι.”

8.6.25. Tαῦτα περὶ τῶν ὡρῶν εἰπὼν ὁ ῾Ιπποκράτης ἐφεξῆς περὶ τῶν ἡλικιῶν ὧδε γράφει· “ἐν δὲ τῇσιν ἡλικίῃσι συµβαίνει τοῖσι µὲν µικροῖσι καὶ νεογνοῖσι παιδίοισιν ἄφθαι, ἔµετοι, βῆχες, ἀγρυπνίαι, φόβοι, ὀµφαλοῦ φλεγµοναί, ὤτων ὑγρότητες.

8.6.26. πρὸς δὲ τὸ ὀδοντοφυεῖν προσάγουσιν οὔλων ὀδαξησµοί, πυρετοί, σπασµοί, διάρροιαι, καὶ µάλιστα ὅταν ἀνάγωσι τοὺς κυνόδοντας καὶ τοῖσι παχυτάτοισι τῶν παιδίων καὶ τοῖσι κοιλίας σκληρὰς ἔχουσι.

8.6.27. πρεσβυτέροισι δὲ γιγνοµένοισι παρίσθµια, σπονδύλου τοῦ κατὰ τὸ ἰνίον εἴσω ὤσιες, ἄσθµατα, λιθιάσιες, ἕλµινθες στρογγύλαι, ἀσκαρίδες, ἀκροχορδόνες, σατυριάσεις, χοιράδες, στραγγουρίαι καὶ τἆλλα φύµατα.

8.6.28. τοῖσι δ’ ἔτι πρεσβυτέροισι καὶ πρὸς τὴν ἥβην προσάγουσι τούτων τε πολλὰ καὶ πυρετοὶ χρόνιοι µᾶλλον καὶ ἐκ ῥινῶν αἵµατος ῥύσιες.

8.6.29. τὰ δὲ πλεῖστα τοῖσι παιδίοισι πάθεα κρίνεται τὰ µὲν ἐν τεσσαράκοντα ἡµέρῃσι, τὰ δὲ ἐν ἑπτὰ µησί, τὰ δὲ ἐν ἑπτὰ ἔτεσι, τὰ δὲ πρὸς τὴν ἥβην προσάγουσιν·

8.6.30. ὅσα δ’ ἂν διαµείνῃ τοῖσι παιδίοισι καὶ µὴ ἀπολυθῇ περὶ τὸ ἡβάσκειν ἢ τοῖσι θήλεσι περὶ τὰς τῶν καταµηνίων ῥήξιας, χρονίζειν εἴωθε· τοῖσι δὲ νεηνίσκοισιν αἵµατος πτύσιες, φθίσιες, πυρετοὶ ὀξέες, ἐπιληψίαι καὶ τἆλλα νοσήµατα, µάλιστα δὲ τὰ εἰρηµένα.

8.6.31. τοῖσι δ’ ὑπὲρ τὴν ἡλικίην ταύτην πλευρίτιδες, περιπνευµονίαι, λήθαργοι, φρενίτιδες, καῦσοι, διάρροιαι, χολέραι, δυσεντερίαι, αἱµορροΐδες.

8.6.32. τοῖσι δὲ πρεσβύτῃσι δύσπνοιαι, κατάρρ<ο>οι βηχώδεες, στραγγουρίαι, δυσουρίαι, ἄρθρων πόνοι, νεφρίτιδες, ἴλιγγοι, ἀποπληξίαι, καχεξίαι, ξυσµοὶ τοῦ σώµατος, ἀγρυπνίαι, κοιλίης καὶ ὀφθαλµῶν καὶ ῥινῶν ὑγρότητες, ἀµβλυωπίαι, γλαυκώσιες, βαρυηκοΐαι.”

8.6.33. Tαύτην τὴν τάξιν τῆς διδασκαλίας ἐχρῆν πεποιῆσθαι τὸν Πλάτωνα µᾶλλον, εἴπερ γε φιλοσόφῳ προσήκει τὸ τάξει καὶ µεθόδῳ χρῆσθαι τῇ διδασκαλίᾳ καὶ µᾶλλον ἢ τοῖς ἰατροῖς.

8.6.34. ἀλλ’ ἴσως οὐκ ἠδύνατο περὶ τῶν τοιούτων ἀκριβῶς διελθεῖν ἐµπειρίας δεοµένων, αὐτὸς οὐκ ὢν τρίβων τῶν ἔργων τῆς ἰατρικῆς, καὶ κατὰ τοῦτο ἐπαινεῖν αὐτὸν προσήκει, περὶ ὧν ἀκριβῶς οὐκ ἠπίστατο, µηδ’ ἐπιχειρήσαντα λέγειν.

8.6.35. ἀλλ’ ἐκεῖνά γε δυνατὸν ἦν αὐτῷ παρ’ αὐτῆς τῆς τῶν πραγµάτων φύσεως µεµαθηκέναι, τὰ λελεγµένα κατὰ τοὺς ᾿Aφορισµοὺς ἐν τῇδε τῇ ῥήσει·

8.6.36. “κατὰ δὲ τὰς ὥρας τοῦ µὲν ἦρος καὶ ἄκρου τοῦ θέρεος οἱ παῖδες καὶ οἱ τούτων ἐχόµενοι τῇσιν ἡλικίῃσιν ἄριστά τε διάγουσι καὶ ὑγιαίνουσι µάλιστα· τοῦ δὲ θέρεος καὶ τοῦ φθινοπώρου µέχρι µέν τινος οἱ γέροντες, τὸ δὲ λοιπὸν καὶ τοῦ χειµῶνος οἱ µέσοι τῇσιν ἡλικίῃσιν.”

8.6.37. ταῦτα µὲν οὖν περὶ τῶν εἰρηµένων ἡλικιῶν ἐφ’ ἑαυτοῦ καὶ τῶν ὁµοδιαίτων ἐξετάσαι τις δύναται προήκων ἤδη κατὰ τὴν ἡλικίαν, ὡς εἰκὸς ἦν Πλάτωνα προήκειν ὅτε ἔγραφε τὸν Τίµαιον.

8.6.38. ἀµελῶς οὖν ἔσχε περί τε τὴν τῶν αὐτῶν τούτων ἐξέτασιν ἔτι τε µᾶλλον ὧν ἔγραψεν ὁ ῾Ιπποκράτης περὶ τῶν πλεοναζόντων νοσηµάτων ἐν ἑκάστῃ τῶν ἡλικιῶν τε καὶ ὡρῶν, ὡς εἴ γε προσεσχήκει τὸν νοῦν αὐτοῖς, οὐκ ἂν ἐγεγράφει ταῦτα·

8.6.39. “τὸ µὲν οὖν ἐκ πυρὸς ὑπερβολῆς µάλιστα νοσῆσαν σῶµα συνεχῆ καύµατα καὶ πυρετοὺς ἀπεργάζεται, τὸ δὲ ἐξ ἀέρος ἀφηµερινούς, τριταίους δὲ ὕδατος διὰ τὸ νωθέστερον ἀέρος καὶ πυρὸς αὐτὸ εἶναι, τὸ δὲ γῆς τέταρτον ὂν νωθέστατον τούτων ἐν τετραπλασίαις περιόδοις χρόνου καθαιρόµενον τεταρταίους πυρετοὺς ποιῆσαν ἀπαλλάττεται µόλις.”

8.6.40. ἐν τούτῳ τῷ λόγῳ πρῶτον µὲν ἡµάρτηκε κατὰ τὰ κοινὰ στοιχεῖα ἁπάντων σωµάτων, οὐ κατὰ <τὰ> τῶν ἐναίµων ζῴων ποιησάµενος τὴν αἰτιολογίαν τῶν περιοδικῶν πυρετῶν· ἄµεινον γὰρ ἦν ἃ καὶ δεῖξαι δυνάµεθα κατὰ τὸ σῶµα πλεονάζοντα, ταῦτ’ αἰτιᾶσθαι· δεύτερον δ’ ὅτι τῶν ἀφηµερινῶν καὶ τριταίων πυρετῶν οὐδ’ ἐγγὺς ἧκε τῆς ἀληθοῦς αἰτίας.

8.6.41. φαίνεται γὰρ ἐναργῶς ἐπὶ µὲν τῶν ἀφηµερινῶν ὁ φλεγµατώδης πλεονάζων χυµός, ὑγρὸς καὶ ψυχρὸς ὤν, ἐπὶ δὲ τῶν τριταίων ὁ τῆς ξανθῆς χολῆς, πάλιν αὖ καὶ οὗτος ἄκρως θερµὸς καὶ ξηρός· ὥστ’ ἐπὶ τούτου µὲν ἐχρῆν εἰρῆσθαι πλεονάζειν τὸ τοῦ πυρὸς στοιχεῖον, ἐπ’ ἀµφηµερινοῦ δὲ τὸ τοῦ ὕδατος, ὥσπερ ἐν τοῖς τεταρταίοις χυµὸν µὲν τὴν µέλαιναν χολήν, στοιχεῖον δὲ τὴν γῆν.

8.6.42. ὅστις δ’ ἑκάστου τῶν εἰρηµένων ἀκριβῶς ἐκµαθεῖν βούλεται τὴν φύσιν, ἔν τε τοῖς Περὶ κρίσεων ὑποµνήµασι κἀν τοῖς Περὶ τῆς διαφορᾶς τῶν πυρετῶν ἐξειργασµένον τὸν λόγον ἔχει.

8.6.43. ἐγὼ δ’ οὐκ εἴωθα πολλάκις ὑπὲρ τῶν αὐτῶν τὰ αὐτὰ γράφειν, ἀλλ’ ἅπαξ ἢ καὶ δὶς ἐνίοτε τὴν ἀπόδειξιν εἰπὼν ἐν τοῖς ἄλλοις βιβλίοις τῷ συµπεράσµατι τῆς ἀποδείξεως χρῶµαι· καθάπερ καὶ περὶ τοῦ τρεῖς εἶναι τὰς ἀρχὰς τῶν διοικουσῶν ἡµᾶς δυνάµεων ἅπαξ ἀποδείξας ἐν τοῖς πρώτοις βιβλίοις τῆσδε τῆς πραγµατείας, ἐν ταῖς ἄλλαις ἁπάσαις ἐξ ἑτοίµου λαµβάνω, µόνον ἀναµιµνήσκων ἐνίοις ὡς ἀποδέδεικται.

8.6.44. καὶ νῦν γοῦν ἀρκεῖ τό γε τοσοῦτον ἀναµνῆσαι περὶ τῶν ἐν ἐκείνοις δεδειγµένων, ὡς τοὺς ὀξυτάτους τε καὶ καυ-σωδεστάτους πυρετοὺς ἡ ξανθὴ χολὴ γεννᾷ καὶ ὡς τοῦ γένους τῶν καυσωδῶν πυρετῶν ἐστι καὶ ὁ τριταῖος.

8.6.45. εἴρηται δ’ ἐν ἐκείνοις ἡ αἰτία δι’ ἣν οὐκ ἔστι συνεχὴς ὥσπερ ὁ καῦσος ἀλλὰ διαλείπων γίγνεται.

8.6.46. Tαῦτ’ οὖν ὁ Πλάτων οὐκ ἀκριβῶς ἔγνω τῆς ῾Ιπποκράτους τέχνης, καίτοι πειρώµενος ἕπεσθαι τἀνδρὶ καὶ προσέτι γε περὶ τοῦ λευκοῦ φλέγµατος.

8.6.47. τὸ µὲν γὰρ ποµφολύγων ἐναπολαµβανοµένων, “ἀοράτων” µὲν “διὰ σµικρότητα,” καθάπερ αὐτὸς ἔφη, “συναπασῶν δὲ τὸν ὄγκον παρεχοµένων ὁρατόν,” γεννᾶσθαι τὸν τοιοῦτον χυµὸν εὔλογόν τε ἅµα καὶ πιθανόν· τὸ δ’ ἐκ συντήξεως ἁπαλῆς σαρκὸς γενέσθαι ποτὲ φλέγµα τῶν ἀτοπωτάτων ἐστί, πλὴν εἴ τις Πρόδικος ὑπαλλάττων τοὔνοµα τὸν πικρόχολον χυµὸν ὀνοµάζει φλέγµα διὰ τὸ νοµίζειν ἀπὸ τοῦ πεφλέχθαι τὴν προσηγορίαν αὐτῷ γεγονέναι.

8.6.48. ἀλλ’ ὅ γε Πλάτων αὐτὸς οἶδε θερµότατον ὄντα τὸν τῆς τοιαύτης χολῆς χυµὸν ἐν οἷς φησιν· “ὅσα δὲ φλεγµαίνειν λέγεται τοῦ σώµατος ἀπὸ τοῦ κάεσθαί τε καὶ φλέγεσθαι, διὰ χολὴν γέγονε πάντα,” καὶ τούτων ἐφεξῆς, “λαµβάνουσα µὲν ἀναπνοὴν ἔξω παντοῖα ἀναπέµπει ζέουσα φύµατα, καθειργνυµένη δὲ ἐντὸς πυρίκαυτα νοσήµατα πολλὰ ἐµποιεῖ.”

8.6.49. δῆλος οὖν ἐστι τῇ συνήθει προσηγορίᾳ κατὰ τοῦ πικροχόλου χυµοῦ χρώµενος, ὅσπερ τοὐπίπαν ἐστὶν ξανθὸς τὴν χρόαν· καὶ ὠχρὸς δ’ ἐνίοτε γίγνεται πολλὴν ὀρρώδη προσλαβὼν ὑγρότητα.

8.6.50. καὶ µέντοι κἀξ αὐτοῦ τοῦ προσθεῖναι τῷ φλέγµατι τὸ τῆς χρόας ὄνοµα δῆλός ἐστιν οὐκ ἐν τῇ προσηγορίᾳ σφαλλόµενος, ὥσπερ ὁ Πρόδικος, ἀλλ’ ἐν τῇ γνώσει τῆς φύσεως τοῦ χυµοῦ.

8.6.51. λέγει δὲ περὶ αὐτοῦ τόνδε τὸν τρόπον· “τὸ δ’ αὖ µετ’ ἀέρος τηκόµενον ἐκ νέας καὶ ἁπαλῆς σαρκός, τούτου δ’ ἀναιµωθέντος καὶ ξυµπεριληφθέντος ἀπὸ ὑγρότητος καὶ ποµφολύγων ξυστασῶν ἐκ τοῦ πάθους τούτου καθ’ ἑκάστην µὲν ἀοράτων διὰ σµικρότητα, ξυναπασῶν δὲ τὸν ὄγκον παρεχοµένων ὁρατὸν χρῶµα ἐχουσῶν διὰ τὴν τοῦ ἀφροῦ γένεσιν ἰδεῖν λευκόν, ταύτην πᾶσαν τηκεδόνα ἁπαλῆς σαρκὸς µετὰ πνεύµατος συµπλακεῖσαν λευκὸν εἶναι φλέγµα φαµέν.”

8.6.52. καὶ µετ’ οὐ πολλὰ δὲ πάλιν οὕτως ὑπὲρ αὐτοῦ γράφει· “τὸ δὲ λευκὸν φλέγµα διὰ τὸ τῶν ποµφολύγων πνεῦµα χαλεπὸν ἀποληφθέν, ἔξω δὲ τοῦ σώµατος ἀναπνοὰς ἴσχον ἠπιώτερον µέν, καταποικίλλει δὲ τὸ σῶµα λεύκας ἀλφούς τε καὶ τὰ τούτων ξυγγενῆ νοσήµατα ἀποτίκτον.”

8.6.53. ἐν ταύτῃ µὲν τῇ ῥήσει καλῶς ἀπεφήνατο περὶ τῶν γινοµένων ἀπὸ τοῦ φλέγµατος παθῶν· ἡνίκα δ’ ἔλεγεν ἔµπροσθεν “τὴν πᾶσαν τηκεδόνα ἁπαλῆς σαρκὸς µετὰ πνεύµατος συµπλακεῖσαν λευκὸν εἶναι φλέγµα φαµέν”, οὐκ ὀρθῶς.

8.6.54. δέδεικται γὰρ ἥ γε τοῦ φλέγµατος γένεσις ἐκ τροφῆς φύσει ψυχροτέρας ἐνδεῶς ὑπὸ τῆς ἐµφύτου θερµασίας κατεργασθείσης ἀποτελουµένη.

8.6.55. τηκοµένη δὲ σὰρξ ὅµοιόν τι ποιεῖ τὸ σύντηγµα τῇ χρόᾳ τῆς ὠχρᾶς χολῆς, ἐπὶ τὸ λευκότερον ῥέπον, ὡς εἶναι τὸ καλούµενον ὕπωχρον πυρ<ρ>όν.

8.6.56. ἔστι δὲ καὶ παχύτερον τὸ σύντηγµα τοῦτο τῆς ὠχρᾶς χολῆς καὶ δυσωδέστερον καί τινα γλισχρότητα πολλάκις ἔχον ἐν ἑαυτῷ καὶ λιπαρότητα.

8.6.57. Tαῦτα µὲν ἱκανὰ περὶ χυµῶν ἔγνωσται πρός γε τὸ παρόν, εἰ µέλλοιµεν, ὥς τινες τῶν φίλων ἀξιοῦσιν, ἐξηγεῖσθαι τὰ κατὰ τὸν Τίµαιον ἰατρικῶς εἰρηµένα.

8.7.1. Καὶ τὰ λοιπὰ δὲ τῶν κατὰ τὸ βιβλίον λόγων διὰ κεφαλαίων ῥηθήσεται συνόψεως ἕνεκεν, ἐν οἷς τε ὁµολογοῦσιν οἱ ἄνδρες ἀλλήλοις ἐν οἷς τε διαφέρονται, διὰ µακροτέρων τε κατὰ τὴν ἐσοµένην ἡµῖν ἐξήγησιν αὖθις εἰρήσεται.

8.7.2. Λέγοντος οὖν ῾Ιπποκράτους ἀεὶ τὸ σύµφυτον θερµὸν αἰτιώτατον εἶναι πάντων τῶν φυσικῶν ἔργων, ὁ Πλάτων οὐ θερµόν, ἀλλὰ πῦρ ὀνοµάζει.

8.7.3. ἴδωµεν δ’ ὅπως ὑπ’ αὐτοῦ διοικεῖσθαι λέγει τὰ τῶν ζῴων σώµατα· “πᾶν ζῷον πάντως περὶ τὸ αἷµα καὶ τὰς φλέβας αὑτοῦ θερµότατα ἔχει, οἷον ἐν ἑαυτῷ πηγήν τινα ἐνοῦσαν πυρός.”

8.7.4. πηγὴν µὲν οὖν πάνυ καλῶς εἶπεν· οὐ γὰρ ἐκ παρατρίψεως τοῦ κατὰ τὰς ἀρτηρίας πνεύµατος ἡ θερµασία γεννᾶται κατὰ τὰ τῶν ζῴων σώµατα, καθάπερ ἐκτὸς ἐπὶ λίθων τε καὶ ξύλων, ἀλλ’ ἔµπαλιν ὑπὸ τῆς συµφύτου θερµασίας αἱ κινήσεις αὐτῶν γίνονται.

8.7.5. ὅταν οὖν ψυχθῇ τὸ σῶµα διὰ κρύος ἢ φάρµακον, [ἢ] οὐδενὸς τῶν ἄλλων ἀπολλυµένου τῶν κατ’ αὐτό, παύονται µὲν αὐτίκα καὶ αἱ τῶν ἀρτηριῶν κινήσεις <καὶ> αἱ κατὰ τὰ νεῦρα καὶ <τοὺς> µῦς.

8.7.6. οὐ µὴν πυρός γε πηγήν, ἀλλὰ µᾶλλον ἐµφύτου θερµοῦ βέλτιον ἦν εἰρῆσθαι κατὰ τὰ σώµατα ἡµῶν, ὡς ῾Ιπποκράτης ὀνοµάζει διὰ παντός· εἴπερ γὰρ ὑπὸ πυρὸς ἡ πέψις γίγνεται τῶν σιτίων ἥ τ’ ἀνάδοσις ἥ θ’ αἱµάτωσις ἥ τε θρέψις, ἄµεινον ἂν ἐπὶ τῶν πυρεττόντων ὀξέως ἐφαίνετο ταῦτα ἐπιτελούµενα.

8.7.7. τὸ δ’ ἔµφυτον θερµὸν εὔκρατόν ἐστι κατὰ µὲν οὐσίαν ἐν αἵµατι καὶ πνεύµατι τὴν ὕπαρξιν ἔχον µάλιστα, κατὰ δὲ ποιότητα µικτὸν ὂν εὐκράτως ἐκ θερµότητός τε καὶ ψυχρότητος.

8.7.8. ἀσφαλέστερον οὖν ὁ ῾Ιπποκράτης ἔφη “τὰ αὐξανόµενα πλεῖστον ἔχει τὸ ἔµφυτον θερµόν· πλείστης οὖν δεῖται τροφῆς, εἰ δὲ µή, τὸ σῶµα ἀναλίσκεται. γέρουσι δ’ ὀλίγον τὸ θερµόν· διὰ τοῦτ’ ἄρα ὀλίγων ὑπεκκαυµάτων δέονται, ὑπὸ πολλῶν µὲν γὰρ ἀποσβέννυνται. διὰ τοῦτο καὶ οἱ πυρετοὶ τοῖσι γέρουσιν οὐχ ὁµοίως ὀξέες, ψυχρὸν γὰρ τὸ σῶµα.”

8.7.9. κατὰ τοῦτον οὖν τὸν λόγον κἀν τῷ Περὶ φύσεως ἀνθρώπου τῇ πρώτῃ τῶν ἡλικιῶν τὸν ἄνθρωπον ἔφη θερµότατον ὑπάρχειν ἑαυτοῦ, καθάπερ ψυχρότατον ἐν τῇ τοῦ γήρως ἐσχάτῃ· οὐχ ἁπλῶς θερµότατον, ὥσπερ ἐν τοῖς καύσοις πυρε-τοῖς, ἀλλὰ τῷ ἐµφύτῳ θερµῷ θερµότατον εἶπεν εἶναι τὸ γεγεννηµένον ἄρτι παιδίον τῇ οὐσίᾳ.

8.7.10. διὰ τοῦτ’ οὖν ἐν ἀφορισµοῖς πρῶτον µὲν ἔφη “τὰ αὐξανόµενα πλεῖστον ἔχει τὸ ἔµφυτον θερµόν”

8.7.11. (ἀλλὰ τοῦτον µὲν ἤδη προὔγραψα τὸν ἀφορισµόν)· ἄλλον δ’ ὁµολογοῦντα αὐτῷ γράφει κατὰ λέξιν οὕτως· “αἱ κοιλίαι χειµῶνος καὶ ἦρος θερµόταται φύσει καὶ ὕπνοι µακρότατοι. ἐν ταύτῃσιν οὖν τῇσιν ὥρῃσι καὶ τὰ προσάρµατα πλείω δοτέον· καὶ γὰρ τὸ ἔµφυτον θερµὸν πολύ. τροφῆς οὖν πλείονος δεῖται· σηµεῖον αἱ ἡλικίαι καὶ οἱ ἀθληταί.”

8.7.12. τὸ ἔµφυτον θερµὸν ἔφη πλεῖστον εἶναι χειµῶνος, οὐ τὸ ἐπίκτητον ὃ τοῦ θέρους πλεονάζει.

8.7.13. µηκύνειν δ’ οὐ χρὴ περὶ τῆς γνώµης αὐτοῦ κατὰ τόνδε τὸν λόγον, τοὺς µὲν ἀφορισµοὺς ἐξηγησαµένου µου δι’ ὑποµνηµάτων ἑπτά, βιβλίον δ’ ἄλλο γεγραφότος πρὸς τοῦ Κοΐντου µαθητὴν Λύκον, ὃς οὐ νοήσας ὁποῖόν τι τὸ ἔµφυτον θερµὸν ὁ ῾Ιπποκράτης βούλεται, ἀντεῖπε πρὸς τοὺς εἰρηµένους ἀρτίως ἀφορισµούς.

8.7.14. Nῦν οὖν ἀρκέσει τὰς τοῦ Πλάτωνος παραγράψαι ῥήσεις ἃς ἐν τῷ περὶ τροφῆς ἀναδόσεως λόγῳ κατὰ τὸν Τίµαιον ἔγραψεν· ἄρχεται δ’ αὐτῶν ὧδε·

8.7.15. “τὸ ἐντεῦθεν ἤδη τὴν ὑδραγωγίαν παρεσκεύασαν τρόπῳ τινὶ τοιῷδε, ὃν κατοψόµεθα ῥᾷον προδιοµολογησάµενοι τὸ τοιόνδε, ὅτι πάντα ὅσα ἐξ ἐλαττόνων συνίσταται στέγει τὰ µείζω, τὰ δ’ ἐκ µειζόνων τὰ σµικρότερα οὐ δύναται, πῦρ δὲ πάντων µερῶν µικροµερέστερον, ὅθεν δι’ ὕδατος καὶ γῆς, ἀέρος καὶ ὅσα ἐκ τούτων συνίσταται διαχωρεῖ[ν] καὶ στέγειν οὐδὲν αὐτὸ δύναται.

8.7.16. ταὐτὸν δὴ καὶ περὶ τῆς παρ’ ἡµῖν κοιλίας διανοητέον, ὅτι σιτία µὲν καὶ ποτὰ ὅταν εἰς αὐτὴν ἐµπέσῃ, στέγει, πνεῦµα δὲ καὶ πῦρ σµικροµερέστερα ὄντα τῆς αὑτῆς ξυστάσεως οὐ δύναται.

8.7.17. τούτοις οὖν κατεχρήσατο θεὸς εἰς τὴν ἐκ τῆς κοιλίας ἐπὶ τὰς φλέβας ὑδρείαν, πλέγµα ἐξ ἀέρος καὶ πυρὸς [ὧν] οἷον οἱ κύρτοι ξυνυφηνάµενος.”

8.7.18. τὸ µὲν οὖν ἀέρι καὶ πυρὶ χρῆσθαι τὴν φύσιν πρὸς πέψιν τροφῆς αἱµάτωσίν τε καὶ ἀνάδοσιν ὀρθῶς εἴρηται· τὸ δ’ ἐξ αὐτῶν πλέγµα γεγονέναι καὶ µὴ δι’ ὅλων κρᾶσιν οὐκέτ’ ἐπαινῶ, καθάπερ οὐδὲ τὸ πῦρ ὀνοµάζειν αὐτόν, ἐνόν, ὡς ῾Ιπποκράτης, ἔµφυτον θερµόν.

8.7.19. ἀλλ’ ἔοικεν οὕτω καλεῖν ἀναµιµνήσκειν ἡµᾶς βουλόµενος ὅτι διὰ τὴν τοῦ πυρὸς µίξιν ἐν τοῖς ἄλλοις στοιχείοις ἡ πρὸς τὰ ἐκτὸς ἐκ τοῦ βάθους φορὰ γίγνεται τῆς κατὰ τὸ σῶµα θερµασίας.

8.7.20. φαίνεται γοῦν ποτε καὶ µεταλαµβάνων αὐτὸς εἰς τὴν τοῦ θερµοῦ προσηγορίαν τὸ τοῦ πυρὸς ὄνοµα, καθάπερ καὶ κατὰ τήνδε τὴν ῥῆσιν· “τὸ θερµὸν δὴ κατὰ φύσιν εἰς τὴν ἑαυτοῦ χώραν ἔξω πρὸς τὸ συγγενὲς ὁµολογητέον ἰέναι.”

8.7.21. τούτοις δ’ ὁµολογεῖ καὶ τάδε· “καὶ διὰ ταῦτα δὴ καθ’ ὅλον τὸ σῶµα ἅπασι τοῖς ζῴοις τὰ τῆς τροφῆς νάµατα οὕτως ἐπίρρυτα γεγονέναι.

8.7.22. νεότµητα δὲ καὶ ἀπὸ ξυγγενῶν ὄντα τὰ µὲν καρπῶν, τὰ δὲ χλόης, ἃ ὁ θεὸς ἐπ’ αὐτὸ τοῦτο ἡµῖν ἐφύτευσεν εἶναι τροφήν, παντοδαπὰ µὲν χρώµατα ἴσχει διὰ τὴν σύµµιξιν· ἡ δ’ ἐρυθρὰ πλείστη περὶ αὐτὰ χρόα διαθεῖ τῆς τοῦ πυρὸς τοµῆς τε καὶ ἐξοµόρξεως ἐν ὑγρῷ δεδηµιουργηµένης φύσεως. ὅθεν τὸ κατὰ τὸ σῶµα ῥέον τὸ χρῶµα ἔσχεν οἵαν ὄψιν διεληλύθαµεν, ὃ καὶ καλοῦµεν αἷµα.”

8.7.23. τὴν ἐρυθρὰν χρόαν γεννᾶσθαί φησιν ἐν τῷ αἵµατι διὰ τὴν τοῦ πυρὸς ἐξόµορξιν, ὅπερ ἐστὶν οἷον ἐναπόθεσις τῆς αὐτοῦ ποιότητός τε καὶ δυνάµεως· ὥστ’ ἐκ κράσεως τοῦ τε πυρώδους στοιχείου καὶ τῆς δεξαµένης ὑγρότητος αὐτὸ γεννᾶσθαί φησι τὸ αἷµα.

8.7.24. τῆς δ’ ὑγρότητος οὐκ ἀκριβοῦς ὕδατος οὔσης, ἀλλά τι καὶ γεῶδες ἐχούσης, ὡς δηλοῖ τὸ πάχος αὐτῆς, ἐξ ἁπάντων ἐγεννήθη τὸ αἷµα προσλαµβάνον ἐξ ἀνάγκης τι καὶ τῆς ἀερώδους οὐσίας, ὡς ἐν ἑτέροις δέδεικται.

8.7.25. Φαίνεται τοιγαροῦν κἀν τούτοις ὁ Πλάτων ἑπόµενος τῷ ῾Ιπποκράτει. τὸ γὰρ ἔµφυτον θερµὸν αἴτιον εἶναί φησι τῆς τε κατὰ τὴν γαστέρα πέψεως τῶν σιτίων καὶ τῆς ἐντεῦθεν εἰς ἧπάρ τε καὶ φλέβας ἀναδόσεως καὶ προσέτι τῆς αἱµατώσεως καὶ τῆς εἰς ὅλον τὸ σῶµα φορᾶς τε καὶ πέψεως.

8.8.1. ᾿Εν µέντοι τῇ περὶ ἀναπνοῆς δόξῃ διηνέχθη πρὸς αὐτὸν οὐ σµικρά, πρῶτον µὲν τῷ διαπνοῆς µᾶλλον αἰτίαν εἰπεῖν οὐκ ἀναπνοῆς, εἶτ’ οὐδὲ ταύτης ἀµέµπτως.

8.8.2. ἀναιρεῖ γὰρ ὁλκὴν ᾗ πρὸς πολλὰ τῶν φυσικῶν ἔργων ὁ ῾Ιπποκράτης χρῆται. διὰ τοῦτ’ ἠναγκάσθη τῶν ἐνεργειῶν ἐνίας οὐκ ἄνευ τῆς ὁλκῆς γιγνοµένας εἰς περίωσιν ἀναφέρειν.

8.8.3. ὁποῖον µὲν οὖν τι <τὸ> τῆς ὁλκῆς ἐστιν, ἔνεστί σοι µαθεῖν αὐλίσκου τὸ µὲν ἕτερον στόµιον εἰς ὕδωρ καθέντι, τὸ δὲ ἕτερον περιλαβόντι τοῖς χείλεσιν. ἕλκοντι γὰρ καὶ µυζῶντι διὰ τῶν χειλέων τὸν ἐκ τοῦ αὐλίσκου ἀέρα συνακολουθήσει τὸ ὕδωρ.

8.8.4. οὕτως δὲ καὶ τὰ παιδία τῇ περιθέσει τῶν χειλέων ἔκ τε τῶν τιτθῶν ἕλκει τὸ γάλα κἀκ τῶν βοµβυλιῶν τὸ περιεχόµενον ἐν αὐτοῖς ὑγρόν.

8.8.5. ἀλλὰ καὶ αἱ τῶν χαλκέων φῦσαι διαστελλόµεναι τὸν ἔξωθεν ἀέρα διὰ τῶν προσκειµένων αὐταῖς αὐλίσκων ἕλκουσιν ἐκπληρώσοντα τὴν διαστολήν.

8.8.6. ὁµοίως δὲ καὶ τοῖς ζῴοις ὁ θώραξ διαστελλόµενος ἕλκει διὰ τῆς τραχείας ἀρτηρίας ἀναγκαίως εἰς τὸ στόµα τὸν ἔξωθεν ἀέρα, µικρὸν δ’ ὕστερον ἐκθλίβει συστελλόµενος ἐν ταῖς ἐκπνοαῖς.

8.8.7. τουτὶ µὲν τὸ ἔργον ἐν τῷ δευτέρῳ Περὶ µυῶν κινήσεως ἐδείχθη προαιρετικόν· τὸ δὲ ἕτερον, ὃ καλεῖται σφυγµός, ὑπό τε τῆς καρδίας καὶ τῶν ἀρτηριῶν γίγνεται, τῇ µὲν διαστολῇ διὰ τῶν εἰς τὸ δέρµα καθηκόντων στοµάτων ἑλκουσῶν τῶν ἀρτηριῶν εἰς τὸ σῶµα τὸν ἔξωθεν ἀέρα τριῶν ἕνεκα χρειῶν, ἐµψύξεως, ῥιπίσεως, γενέσεως πνεύµατος ψυχικοῦ, τῇ συστολῇ δ’ ἐκθλιβουσῶν ὅσον αἰθαλῶδες ἢ καπνῶδες ἐγενήθη κατ’ αὐτὰς τῶν χυµῶν.

8.8.8. ἀποδέδεικται δὲ περὶ µὲν ἀναπνοῆς ἐν τῷ Περὶ χρείας ἀναπνοῆς ὑποµνήµατι, περὶ δὲ σφυγµῶν ἐν τῷ Περὶ χρείας σφυγµῶ<ν>.

8.8.9. ὅτι δ’ ὁ θώραξ διαστελλόµενος ἕλκει τὸν ἔξωθεν ἀέρα, κατὰ τὰ περὶ θώρακος καὶ πνεύµονος κινήσεως ὑποµνήµατα δέδεικται.

8.8.10. τίνες δ’ εἰσὶν οἱ διαστέλλοντες αὐτὰ µῦς ἢ τίνες οἱ <συσ>τέλλοντες, ἐν τοῖς Περὶ τῶν τῆς ἀναπνοῆς αἰτίων ἐδείχθη.

8.8.11. τὰ δ’ ἕκαστον τούτων τῶν µυῶν νεῦρα κινοῦντα πάντ’ ἐκ τοῦ νωτιαίου πέφυκεν οὐ κατ’ ἐµὲ µόνον, ἀλλὰ καὶ κατὰ πάντας τοὺς ἀνατοµικούς, αὐτὸς δὲ ὁ νωτιαῖος ἐξ ἐγκεφάλου, ὥστ’ <ἐξ> ἐκείνου διὰ µέσου τοῦ νωτιαίου τὰ νεῦρα τὴν καθ’ ὁρµὴν κίνησιν ἐπιφέρει τοῖς τοῦ θώρακος µυσίν, ὑφ’ ὧν διαστελλόµενος ἕλκει τὸν ἔξωθεν ἀέρα διὰ τοῦ λάρυγγός τε καὶ τῆς τραχείας ἀρτηρίας εἰς τὸν πνεύµονα, συστελλόµενος δ’ ἐκθλίβει διὰ τῶν αὐτῶν.

8.8.12. ῞Hµαρτεν οὖν ὁ Πλάτων µὴ βουληθεὶς ἀκολουθῆσαι τῷ ῾Ιπποκράτει λέγοντι κατὰ τὸ περὶ φύσεως ἀνθρώπου βιβλίον “καὶ ταῦτα ποιήσει σοι πάντα πάσην ἡµέρην καὶ νύκτα καὶ χειµῶνος καὶ θέρεος µέχρις ἂν δυνατὸς ᾖ τὸ πνεῦµα ἕλκειν εἰς ἑαυτὸν καὶ πάλιν µεθιέναι.”

8.8.13. ἕλκει µὲν οὖν εἰς ἑαυτὸν ὁ ἄνθρωπος τὸν ἔξωθεν ἀέρα διὰ τοῦ στόµατος εἰς τὸν πνεύµονα, διὰ δὲ τοῦ δέρµατος εἰς τὰς ἀρτηρίας, ἀντεκπέµπει δὲ δι’ ὧν ἔλαβεν αὖθις.

8.8.14. ἡ µὲν οὖν ἑτέρα τῶν ἐνεργειῶν ἀναπνοὴ καλεῖται, διαπνοὴ δ’ ἡ διὰ τοῦ δέρµατος, ἃς ἀµφοτέρας εἰς ἓν συναγαγὼν ὁ Πλάτων οὔτε συνηµµένας ἀλλήλαις οὔθ’ ὑπὸ µιᾶς δυνάµεως γιγνοµένας, ὡς ἐπιδέδεικται δι’ ὧν εἶπον ἀρτίως ὑποµνηµά των, τὸν περὶ τῆς ἀναπνοῆς λόγον ἐν Τιµαίῳ συνέθηκεν ἔχοντα κατὰ λέξιν ὧδε·

8.8.15. “πάλιν δὲ τὸ τῆς ἀναπνοῆς ἴδωµεν πάθος, αἷς χρώµενον αἰτίαις τοιοῦτον γέγονεν οἷον τὰ νῦν ἐστιν.

8.8.16. ὧδ’ οὖν· ἐπειδὴ κενὸν οὐδέν ἐστιν εἰς ὃ τῶν φεροµένων δύναιτ’ ἂν εἰσελθεῖν τι, τὸ δὲ πνεῦµα φέρεται παρ’ ἡµῶν ἔξω, τὸ µετὰ τοῦτο ἤδη παντὶ δῆλον ὡς οὐκ εἰς κενὸν ἀλλὰ τὸ πλησίον ἐκ τῆς ἕδρας ὠθεῖ· τὸ δὲ ὠθούµενον ἐξελαύνει τὸ πλησίον ἀεί, καὶ κατὰ ταύτην τὴν ἀνάγκην πᾶν περιελαυνόµενον εἰς τὴν ἕδραν ὅθεν ἐξῆλθε τὸ πνεῦµα εἰσιὸν ἐκεῖσε καὶ ἀναπληροῦν αὐτὴν συνέπεται τῷ πνεύµατι, καὶ τοῦτο ἅµα πᾶν οἷον τροχοῦ περιαγοµένου γίγνεται διὰ τὸ κενὸν µηδὲν εἶναι.

8.8.17. διὸ δὴ τὸ τῶν στηθῶν καὶ τοῦ πνεύµονος ἔξω µεθιὲν τὸ πνεῦµα πάλιν ὑπὸ τοῦ περὶ τὸ σῶµα ἀέρος εἴσω διὰ µανῶν τῶν σαρκῶν δυοµένου καὶ περιελαυνοµένου γίγνεται πλῆρες· αὖθις δ’ ἀποτρεπό µενος ὁ ἀὴρ καὶ διὰ τοῦ σώµατος ἔξω ἰὼν ἔσω τὴν ἀναπνοὴν περιωθεῖ κατὰ τὴν τοῦ στόµατος καὶ τὴν τῶν µυκτήρων δίοδον.”

8.8.18. Tὴν τοῦ τροχοῦ περιαγωγὴν οὐχ ἁπλῆν δεῖ νοεῖν, ἀλλ’ ἐξ ἐναντίων κινήσεων συγκειµένην, ὅταν µὲν ἐπὶ τὸ δέρµα τὸ ἔµφυτον ὁρµήσῃ θερµόν, ὠθουµένου τε καὶ περιελαυνοµένου τοῦ ἐκτὸς ἀέρος εἰς τὸ σῶµα διὰ τοῦ στόµατος, ὅταν δ’ αὖ πάλιν ὁρµήσῃ διὰ τοῦ στόµατος ἔξω φέρεσθαι, περιωθουµένου τοῦ περιέ χοντος ἡµᾶς ἀέρος εἰς τὸ σῶµα διὰ τοῦ δέρµατος, ὡς ἐνέργειαν µὲν εἶναι [διὰ] τῆς φύσεως ἡµῶν τὴν ἐκπνοὴν καὶ διαπνοήν, πάθος δὲ τὴν εἰσπνοήν, οὐ µόνον τὴν διὰ τοῦ στόµατος, ἀλλὰ καὶ τὴν διὰ τοῦ δέρµατος.

8.8.19. ἐν οὐδετέρᾳ δ’ αὐτῶν ὁ Πλάτων προσχρῆται τῇ προαιρέσει καίτοι φανερῶς ἐν ἡµῖν ὄντος καὶ τοῦ θᾶττον καὶ βραδύτερον ἔλαττόν τε καὶ πλέον καὶ πυκνότερον εἰσπνεῦσαί τε καὶ ἐκπνεῦσαι.

8.8.20. ἔτι γοῦν ὁ λόγος τοῦ Πλάτωνος ἐλέγχεται καὶ ὅτι µετὰ τὴν συστολὴν τῶν ἀρτηριῶν ἐχρῆν εὐθέως εἰσπνοὴν γίγνεσθαι, µετὰ δὲ τὴν ἐκπνοὴν εὐθέως διαστολὴν τῶν ἀρτηριῶν.

8.8.21. φαίνεται δ’ οὐχ οὕτω συµβαῖνον, ἀλλ’ ἐὰν θελήσωµεν ἐπισχεῖν πλέονι χρόνῳ τὴν ἀναπνοήν, εὐθέως αἱ ἀρτηρίαι µετὰ τῆς καρδίας κινοῦνται.

8.8.22. καὶ µέντοι καὶ διαστέλλονται µὲν εἰσπνεόντων ἐνίοτε, συστέλλονται δ’ ἐκπνεόντων καὶ κατὰ µιᾶς ἀναπνοῆς χρόνον ἑπτάκις ἢ ὀκτάκις ἢ καὶ δεκάκις ἡ καρδία µετὰ τῶν ἀρτηριῶν φαίνεται διαστελλοµένη τε καὶ συστελλοµένη. ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὁ τῆς περιώσεως λόγος ἄτοπος· ὑπὸ γὰρ τῆς ἐκπνοῆς περιελαυνόµενον τὸν ἀέρα φέρεσθαι πάλιν ἔσω διὰ τοῦ δέρµατος οὐκ ἀναγ καῖον. ἑποµένης γὰρ τῆς ἐκπνοῆς τῇ συστολῇ τῶν ἀναπνευστικῶν ἐκείνῃ τῇ συστολῇ ἀκολουθῶν ὁ περικεχυµένος ἡµῖν ἀὴρ χώραν παρέχει τῷ ἐκπνεοµένῳ. ὅτι δὲ καὶ τἆλλα ὅσα τὴν ὁλκὴν ἀναιρῶν εἶπεν ὁ Πλάτων ἀτόπως ἐπικεχείρηται, κατὰ τὴν ἐξήγησιν αὐτῶν εἰρήσεται.

8.9.1. Νυνὶ γὰρ ἀρκεῖ µόνον δεδηλῶσθαι περὶ ὧν ὁµολογεῖ τε καὶ διαφέρεται τῷ ῾Ιπποκράτει.

8.9.2. προσθῶµεν οὖν αὐτῷ καὶ τἆλλα. φαίνεται γὰρ ἐν τῷ περὶ χρείας ἀναπνοῆς λόγῳ συνακολουθῶν ὁ Πλάτων τῷ ῾Ιπποκράτει βουλοµένῳ τὴν µὲν εἰσπνοὴν ἐµψύξεως ἕνεκα γίγνεσθαι τῆς ἐµφύτου θερµασίας, τὴν δὲ ἐκπνοὴν ἀποχύσεως καὶ διαπνοῆς τῶν λιγνυωδῶν περιττωµάτων.

8.9.3. ἐν ᾗ δὲ ταῦτα λέγει ῥήσει καὶ περὶ τοῦ φέρεσθαι τὸ ποτὸν εἰς τὸν πνεύµονα διῆλθεν ἐχούσῃ κατὰ λέξιν οὕτως·

8.9.4. “τῇ δὲ δὴ πηδήσει τῆς καρδίας ἐν τῇ τῶν δεινῶν προσδοκίᾳ καὶ τῇ τοῦ θυµοῦ ἐγέρσει προ[σ]γιγνώσκοντες ὅτι διὰ πυρὸς ἡ τοιαύτη πᾶσα ἔµελλεν οἴδησις γενέσθαι τῶν θυµουµένων, ἐπικουρίαν αὐτῇ µηχανώµενοι τὴν τοῦ πνεύµονος ἰδέαν ἐνεφύτευσαν, πρῶτον µὲν µαλακὴν καὶ ἄναιµον, εἶτα σήραγγας ἐντὸς ἔχουσαν οἷον σπόγγου κατατετρηµένας, ἵνα τὸ πνεῦµα καὶ τὸ πόµα δεχοµένη ψύχουσα ἀναπνοὴν καὶ ῥᾳστώνην ἐν τῷ καύµατι παρέχοι.”

8.9.5. εἰ µὲν οὖν ἡγεῖται Πλάτων ἅπαν τὸ πόµα καταπίνειν ἡµᾶς εἰ<ς> τὸν πνεύµονα, δίκαιός ἐστι καταγιγνώσκεσθαι προ-φανέστατον πρᾶγµα µὴ γιγνώσκων· εἰ δὲ µέρος τι τοῦ πόµατος ἡγεῖτο διὰ τῆς τραχείας ἀρτηρίας παρηθούµενον εἰς τὸν πνεύµονα καταφέρεσθαι, τῶν ἐνδεχοµένων τι λέγει παραπλησίως τοῖς ἄλλοις δογµατικοῖς, περὶ ὧν διαφέρονται πρὸς ἀλλήλους ἰατροί τε καὶ φιλόσοφοι.